Διδακτική πρόταση

1. 1
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΥΚΕΙΟ ΙΔΑΛΙΟΥ 2020-2021
Οδυσσέας Ελύτης: Ο ποιητής της δικής μας μοίρας
Με καταγωγή από την πατρίδα του Αλκαίου και της Σαπφώς, ήταν ο μικρότερος από τα
έξι παιδιά του επιχειρηματία Παναγιώτη Αλεπουδέλη και της Μαρίας Βρανά, ιδιοκτητών
μιας επιχείρησης γνωστής για τα εμβληματικά σαπούνια Μασσαλίας με σήμα την άγκυρα,
που εξακολουθούν να κυκλοφορούν. Το Ηράκλειο, όμως, όπου είχε ουσιαστικά την έδρα
των επιχειρήσεών της η βενιζελικών πεποιθήσεων οικογένεια δεν βοηθάει ώστε να
μπορέσουν να λάβουν τα πάντοτε φιλομαθή τέκνα την απαραίτητη εκπαίδευση κι έτσι το
1914 μετακομίζουν όλοι μαζί στην Αθήνα, όπου ο μικρός Οδυσσέας Αλεπουδέλης
ξεκινάει τη φοίτησή του στο ιδιωτικό σχολείο Μακρή, έχοντας ως δασκάλους τον Ι.Μ.
Παναγιωτόπουλο και τον Ιωάννη Θ. Κακριδή.
Διαβάζει ασταμάτητα ό,τι πέσει στα χέρια του και ξοδεύει όλο του το χαρτζιλίκι σε
λογοτεχνικά περιοδικά και βιβλία. Τον χειμώνα περνάει αμέτρητες ώρες στο νεοκλασικό
όπου εξελίσσονται σκηνές που φέρνουν εύλογα στον νου εικόνες από τον «Τρελαντώνη»
της Πηνελόπης Δέλτα, ενώ το καλοκαίρι επισκέπτεται μαζί με την οικογένεια τα γειτονικά
νησιά. Παρότι περνάει, ύστερα από πίεση των γονιών του, με επιτυχία στο Χημικό, δεν
είναι από τους μαθητές που κοκορεύονται για τα αριστεία τους. Ήδη από το γυμνάσιο πιο
σημαντικός από τους βαθμούς του σχολείου είναι για εκείνον ο διάλογος με τον ιδανικό
του αναγνώστη, έτσι έπαιρνε ενεργά μέρος σε διάφορους ποιητικούς διαγωνισμούς και
δημοσίευε μικρά κείμενα στο περιοδικό Η διάπλασις των παίδων. Το περιπαικτικό σθένος
του νεαρού ποιητή απέναντι σε οποιαδήποτε μορφή επιβολής ή κατεύθυνσης φαινόταν
από τότε και σύντομα βρήκε τη δική του εκφραστική άκρη στα ειρωνικά ποιήματα του Πολ
Ελιάρ που διάβαζε και μετέφραζε με μανία, ακόμα και στην ειρωνεία του δικού μας Κ.Π.
Καβάφη.
Παρότι οι περισσότεροι μελετητές θέλουν την ποίηση του Ελύτη να βρίσκεται στον
αντίποδα του Καβάφη και κοντά σ' εκείνην του Σολωμού, ο ίδιος δεν αρνήθηκε ποτέ την
επιρροή του σπουδαίου Αλεξανδρινού, ειδικά όσον αφορά το δηκτικό του σθένος. Ωστόσο
πρόκειται για μια ειρωνεία όχι ειδολογική αλλά οντολογική, που απορρέει από τη
διαπίστωση ότι το μεγαλείο της ύπαρξης κρύβεται στην ελάχιστη λεπτομέρεια και όχι στην
ιδέα. Αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας έχει πολλά να δείξει για τη δική μας στάση ζωής,
βγαλμένη από την καθημερινότητα που φτάνει να γίνει δοξαστική και να μεταμορφωθεί
σε ποίηση. «Η ποιητική ματιά κατοχυρώνει την παρουσία ενός κόσμου διαφορετικού.
Του γνωστού κόσμου που καταλύει τη μοναξιά των στοιχείων, ειρηνεύει τους εχθρικούς
πληθυσμούς, υψώνει τις σημαίες στο ύψος της μίας και μόνης σημαίας όλων των
ανθρώπων» γράφει ο ίδιος στα Ανοιχτά Χαρτιά, τα αυτοβιογραφικά κείμενα που
κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ίκαρος, όπως και όλο το έργο του Ελύτη.
Κάπως έτσι μας θέλει να είμαστε όλοι με έναν νέο τρόπο, πιο συμπαντικό, και να ζούμε
σε έναν τέτοιο κόσμο, αρκεί να αλλάξουμε απλώς το βλέμμα. Σεμνοί και περήφανοι μαζί.
Αγέρωχοι και γοητευτικά αυθάδεις, όπως εκείνα τα ανώνυμα κορίτσια που του άρεσε να
παρατηρεί καθώς λοξοδρομούσαν, οι ανώνυμες εκδοχές της Μαρίας Νεφέλης, τις οποίες
κατέγραφε μαζί με τον Ανδρέα Εμπειρίκο ως καθημερινές του μούσες. Ο τελευταίος ήταν
αυτός που τον έβαλε στη διαρκή αναζήτηση του έρωτα και της ελευθερίας, που έφτασαν
να απεικονίζονται ως ένα ατελεύτητο πεδίο αθωότητας και έγιναν το σήμα κατατεθέν

2. 2
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΥΚΕΙΟ ΙΔΑΛΙΟΥ 2020-2021
τους. Η γνωριμία με τον Eμπειρίκο, τον κατεξοχήν ποιητή του υπερρεαλισμού το 1935,
θα σταθεί καταλυτική για τον Ελύτη. Η γνωριμία με τον κατεξοχήν ποιητή του
υπερρεαλισμού το 1935, όπως και εκείνη με τον Γιώργο Σεφέρη, θα σταθεί καταλυτική
για τον Ελύτη. Το 1918 έχασε την αδελφή του Μυρσίνη από την επιδημία της ισπανικής
γρίπης και το 1925 τον πατέρα του. Δύο χρόνια αργότερα θα αρρώσταινε και ο ίδιος
σοβαρά από μια σπάνια αδενοπάθεια που θα τον απέτρεπε από τη σωματική άσκηση –
τότε ήταν που πρόβαλε ως σανίδα σωτηρίας η λογοτεχνία. Μαζί και η ανάγκη και η
φιλοδοξία να αναζητήσει τον έπαινο του δήμου και των σοφιστών, γράφοντας,
δημοσιεύοντας, κάνοντας την ποίηση άμεση προτεραιότητά του. «Αν υπάρχει,
συλλογίζομαι, για τον καθένα μας ένας διαφορετικός, προσωπικός παράδεισος,
ανεπανόρθωτα ο δικός μου θα πρέπει να είναι σπαρμένος με δέντρα λέξεων που τα
ασημώνει ο άνεμος, καθώς λεύκες, από ανθρώπους που βλέπουν να επαναστρέφει
επάνω τους το δίκιο που τους είχε αφαιρεθεί, από πουλιά που ακόμα μέσα στην αλήθεια
του θανάτου επιμένουν να κελαηδούν ελληνικά και να λένε "έρωτας", έρωτας, έρωτας».
Το «Άξιον Εστί», το κατεξοχήν αριστούργημά του, είναι μια μεγάλη προσευχή, φτιαγμένη
τη μέρα της σταύρωσης, μια ποιητική δέηση για τη χώρα του, ένας επίγειος μεταφυσικός
ύμνος. Είναι φτιαγμένο από τις διάσπαρτες εικόνες που γεννήθηκαν μέσα από την
εμπειρία του στον πόλεμο και τον στοίχειωναν για χρόνια. Όπως θα γράψει ο ίδιος: «Η
παραμονή μου στην Ευρώπη με έκανε να βλέπω πιο καθαρά το δράμα του τόπου μας.
Εκεί αναπηδούσε πιο ανάγλυφο το άδικο που κατέτρεχε τον ποιητή. Σιγά-σιγά, αυτά τα
δύο ταυτίστηκαν μέσα μου». Ήταν τότε που τον πορφύρωσαν τα αίματα της αγάπης και
τον σκίασαν χαρές ανίδωτες σε αυτήν τη μοναδική, δική του Αποκάλυψη, όπου ανέλαβε
τον ρόλο του ποιητή-προφήτη. Παράδεισος, γη, κόλαση, το ένα πλάι στο άλλο. Ένα
ατέρμονο πεδίο άντλησης μεταφορών, ένα θέατρο όπου ο Ελύτης έστησε την πιο όμορφη
παράσταση σε μικρή κλίμακα και με μόνιμο πρωταγωνιστή την Ελλάδα. Εκεί
αποτυπώθηκε ιδανικά και η πρωτότυπη γλώσσα του μέσα από λέξεις που έμοιαζαν
αφημένες στον αέρα και λουσμένες στο φως.
Παραλαμβάνει το βραβείο Νόμπελ το 1979 «για την ποίησή του, η οποία, με φόντο την
ελληνική παράδοση, ζωντανεύει με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική
καθαρότητα βλέμματος τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και
δημιουργικότητα», όπως έγραφε στο σκεπτικό της η Σουηδική Ακαδημία. Και είναι αυτός
ακριβώς ο αγώνας που τον κράτησε ζωντανό και όρθιο μέχρι τέλους.
Τίνα Μανδηλαρά
1. . «Αν υπάρχει, συλλογίζομαι, για τον καθένα μας ένας διαφορετικός,
προσωπικός παράδεισος, ανεπανόρθωτα ο δικός μου θα πρέπει να είναι
σπαρμένος με δέντρα λέξεων που τα ασημώνει ο άνεμος, καθώς λεύκες, από
ανθρώπους που βλέπουν να επαναστρέφει επάνω τους το δίκιο που τους είχε
αφαιρεθεί, από πουλιά που ακόμα μέσα στην αλήθεια του θανάτου επιμένουν να
κελαηδούν ελληνικά και να λένε "έρωτας", έρωτας, έρωτας». ( Οδυσσέας Ελύτης,
Ανοιχτά χαρτιά)
Να χαρακτηρίσετε την πιο πάνω προσέγγιση του κόσμου.

3. 3
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΥΚΕΙΟ ΙΔΑΛΙΟΥ 2020-2021
ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ
Έλλογοςυπερρεαλισμός,έλεγεγια την ποίησήτου ο Β.Βαρίκας.Συνήθωςτοποίημα τουαποτελείται
απόμια σειρά εικόνωνχωρίς εξωτερικήλογικήσυνοχή όλες όμως οι εικόνεςπηγάζουν απότην
ίδια ψυχικήκατάστασηκαιτείνουννα υποβάλλουν προςτον αναγνώστητην ίδια διάθεση.
Δέχεταιεπιδράσειςαπό:
 απότα ομηρικά έπη/ αρχαία ελληνικήμυθολογία
 τηναρχαία ελληνικήλυρικήποίηση
 τηνποίηση του Σολωμού,του ΚάλβουκαιτουΚαβάφη
 τη βυζαντινήυμνογραφία καιτοΕυαγγέλιο
 τη δημοτικήποίηση
 τονγαλλικόυπερρεαλισμό.( Ελυάρ)
Η ποίησή τουχαρακτηρίζεταιαπό:
 τολμηρόσυνδυασμόλέξεων
 διονυσιακόςλυρισμός
 τολμηρέςεικόνεςμεσυνειρμικήεναλλαγή
 λατρεία τουελληνικούστοιχείου( γλώσσα,παράδοση,ήθη, ορθοδοξία,ελληνικήφύση,
πολιτισμός, ιστορία)
 λυρικέςπεριγραφές
 εφηβικήαισιοδοξία
 βαθιά αίσθησητηςζωής
 αντίληψητωνπραγμάτωνμέσωτων αισθήσεων
 περιορισμένηστίξη
 χαλαρήλογικήαλληλουχία
 Χρησιμοποιείχαρακτηριστικάσύμβολα,φως,θάλασσα,ήλιοςόπουη μαγεία τηςφύσηςκαι του
φωτός δίνονταιστηνμεταφυσικήτουςδιάσταση.
 Προσφεύγονταςπάντα στην προσωπικήτουεμπειρία,κινητοποιεί όλεςτις αισθήσειςτουκαι
μπαίνειολόκληροςστομυστήριοκαιστο θαύμα
 Το παράδοξο,ηαπόκλισηαπότην κοινήλογικήδιαψεύδειτιςδιακειμενικέςπροσδοκίεςτου
αναγνώστηπροκαλώνταςένα δημιουργικόξάφνιασμαπουοδηγείτον αναγνώστηστην
ποιητικά αναπλασμένηπραγματικότητατουκόσμουτουποιητή
« Για τονΕλύτηη Ελλάδα είναι η συνεχήςκαι αδιάκοπη αντίληψηπουπροκύπτειαπό την αρχαία
κληρονομιάκαιτη βυζαντινήπερίοδο,από τη λαϊκή παράδοσηκαι τη σύγχρονηιστορίαακόμακι από τη
γεωγραφική έκτασηκαι μορφολογία.Αρχαίακείμενα,θρησκεία,παραδόσειςαναφαίνονταικαι
ενώνονταιμέσααπό τημεταφυσικήτου ήλιου,την δύναμητου αιγαιακού φωτόςπου αποκαλύπτει
αυτήν τηναέναη κίνησητουπνεύματοςπου δυναμικά ξεκινάαπό τον Όμηρο για να συνεχίζεικαι
σήμερανα συλλαμβάνει αλήθειεςπρωτογενείς,ανθρωπιστικές,δίκαιες,απελεύθερες».
Πολίνα Μοίρα
(http://fotodendro.blogspot.com/2012/02/blog-post_12.html)

4. 4
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΥΚΕΙΟ ΙΔΑΛΙΟΥ 2020-2021
ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ
Το Άξιον Εστί είναι μια ποιητική σύνθεση που γράφτηκε από τον Οδυσσέα Ελύτη και
κυκλοφόρησε το 1959, με έντονες γλωσσικές και μορφικές απηχήσεις και αντιστοιχίες του με
την Παλαιά και Καινή Διαθήκη, τους εκκλησιαστικούς ύμνους του Ρωμανού του Μελωδού
αλλά και με το δημοτικό τραγολυδι, τον Ερωτόκριτο, το έργο του Κάλβου και του Σολωμού, το
ύφος του Παπαδιαμάντη και του Μακρυγιάννη.
Το Άξιον εστί είναιμεγάλο έργο που διακρίνεταισε τρία μέρη:
α) τη Γένεση, όπουκαταγράφεταιποιητικά ηγέννησητου ποιητή καιτου
ελλαδικούκόσμου. Αναλυτικότερα στη Γένεση, σε επτά ύμνους, αντίστοιχους με
τις επτά μέρες της Δημιουργίας, υμνείται η γέννησητου ποιητή καιτου φωτός, η
δημιουργία της γης με την εικόνα του ελληνικούτοπίου, ηδημιουργία της
θάλασσας καιτων νησιών, των μικρών πλασμάτων της ζωής, των κοριτσιών και
του έρωτα. Όπως στην Παλαιά διαθήκη"εν αρχήην ο λόγος", "είπε καιεγένετο",
έτσι κι εδώ"είπε καιεγεννήθηκεν" ηθάλασσα. Τα πράγματα υπάρχουν από τη
στιγμή που αποκτούν όνομα. Έτσιζει ο Ελύτης το θαύμα της γένεσης του
κόσμου.
β) τα Πάθη, όπουσυνυφαίνονταιτα πάθητης Ελλάδας καιτου ποιητή κατά το
Β΄παγκόσμιο πόλεμο. Τα Πάθη, ψαλμοί, άσματα και αναγνώσματα, σε τρεις
ενότητες, αναφέρονταιστησχέσηελευθερίας καιγλώσσας, στους αγώνες για
ελευθερία τουποιητή καιτων Ελλήνων, στη σκλαβιά, στην Κατοχήκαι στους
αγώνες εναντίον της, στο θάνατο και την πίστηστις ρίζες μας.
γ) το Δοξαστικό, πουαποτελείμια δοξολογία / αποθέωσητου ελληνικούκόσμου
/ τοπίου. Το Δοξαστικόν, αποτελείμια δοξολογία του κόσμου του μικρού, που
είναιο ένας καιμέγας κόσμος, σε τρεις ενότητες.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
2. Τι σας θυμίζει ο τρόπος ονομασίας των δομικών μερών της ποιητικής σύνθεσης
«Άξιον εστί», όπως φυσικά και ο τίτλος; Τι προσδίδεται στο περιεχόμενο των ποιημάτων
με αυτές τις επιλογές ;

5. 5
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΥΚΕΙΟ ΙΔΑΛΙΟΥ 2020-2021
3. Να διαβάσετε τα αποσπάσματα από την ακόλουθη ομιλία του Ελύτη και να
συγκρίνετε τη στάση του απέναντι στη γλώσσα με τη στάση του ποιητικού
υποκειμένου στον Ψαλμό Β’ ( Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου..)
Οδυσσέα Ελύτη, «Λόγος στην Ακαδημία της Στοκχόλμης» (αποσπάσματα)
«Κύριοι Ακαδημαϊκοί, Κυρίες και Κύριοι,
Ας μου επιτραπεί, παρακαλώ, να μιλήσω στο όνομα της φωτεινότητας και της
διαφάνειας. Επειδή οι ιδιότητες αυτές είναι που καθορίσανε το χώρο μέσα στον
οποίο μου ετάχθη να μεγαλώσω και να ζήσω. Και αυτές είναι που ένιωσα, σιγά σιγά,
να ταυτίζονται μέσα μου με την ανάγκη να εκφρασθώ. Είναι σωστό να προσκομίζει
κανείς στην τέχνη αυτά που του υπαγορεύουν η προσωπική του εμπειρία και οι
αρετές της γλώσσας του. Πολύ περισσότερο όταν οι καιροί είναι σκοτεινοί και αυτό
που του υπαγορεύουν είναι μια όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ορατότητα. […]
Μου εδόθηκε, αγαπητοί φίλοι, να γράφω σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από
μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ' όλ' αυτά, μια γλώσσα που μιλιέταιεπί δυόμισι
χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και μ' ελάχιστες διαφορές. Η παράλογη αυτή,
φαινομενικά, διάσταση, αντιστοιχεί και στην υλικοπνευματική οντότητα της χώρας
μου. Που είναι μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου. Και το
αναφέρω όχι διόλου για να υπερηφανευθώ αλλά για να δείξω τις δυσκολίες που
αντιμετωπίζει ένας ποιητής όταν χρησιμοποιεί για τα πιο αγαπημένα πράγματα τις
ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούσαν μια Σαπφώ ή ένας Πίνδαρος π.χ. —χωρίς ωστόσο
να έχει το αντίκρισμα που είχαν εκείνοι επάνω στην έκταση της πολιτισμένης τότε
ανθρωπότητας.
Εάν η γλώσσα αποτελούσε απλώς ένα μέσον επικοινωνίας, πρόβλημα δε θα υπήρχε.
Συμβαίνει όμως ν' αποτελεί και εργαλείο μαγείας και φορέα ηθικών αξιών.
Προσκτάται η γλώσσα στομάκρος των αιώνων ένα ορισμένο ήθος. Και τοήθος αυτό
γεννά υποχρεώσεις. Χωρίς να λησμονεί κανείς ότι στο μάκρος είκοσι πέντε αιώνων
δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαμβάνω ούτε ένας, που να μη γράφτηκε ποίηση στην
ελληνική γλώσσα. Nα τι είναι το μεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό
σηκώνει. Το παρουσιάζει ανάγλυφα η νέα ελληνική ποίηση. […]
Για τον ποιητή —μπορεί να φαίνεται παράξενο αλλά είναι αληθές— η μόνη κοινή
γλώσσα πουαισθάνεταινατουαπομένειείναιοι αισθήσεις. Εδώ καιχιλιάδεςχρόνια,
ο τρόπος που αγγίζονται δύο σώματα δεν άλλαξε. Μήτε οδήγησε σε καμιά
σύγκρουση όπως οι εικοσάδες των ιδεολογιών που αιματοκύλισαν τις κοινωνίες μας
και μας άφησαν με αδειανά χέρια. […]
Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγο. Δεν αρκεί να
πολιτικολογούμε. Είναι πολύ. Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός
από υλικά. Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες το τελικό
αποτέλεσμα. Ο Παράδεισος ή η Κόλαση που θα χτίσουμε. Εάν η Ποίηση παρέχει μια
διαβεβαίωση, και δη στους καιρούς τους dürftiger, είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα
μας παρ' όλ' αυτά βρίσκεται στα χέρια μας».

6. 6
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΥΚΕΙΟ ΙΔΑΛΙΟΥ 2020-2021
Οδυσσέας Ελύτης: Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική - Ψαλμός Β’ της ενότητας «Τα
Πάθη», από Το Άξιον Εστί
Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική
το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου...
Εκεί σπάροι και πέρκες
ανεμόδαρτα ρήματα
ρεύματα πράσινα μες στα γαλάζια
όσα είδα στα σπλάχνα μου ν' ανάβουνε
σφουγγάρια, μέδουσες
με τα πρώτα λόγια των Σειρήνων
όστρακα ρόδινα με τα πρώτα μαύρα ρίγη...
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα μαύρα ρίγη...
Εκεί ρόδια, κυδώνια
θεοί μελαχρινοί, θείοι κ' εξάδελφοι
το λάδι αδειάζοντας μες στα πελώρια κιούπια.
Και πνοές από τη ρεματιά ευωδιάζοντας
λυγαριά και σχίνο
σπάρτο και πιπερόριζα
με τα πρώτα πιπίσματα των σπίνων
ψαλμωδίες γλυκές με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα-πρώτα Δόξα Σοι!
Εκεί δάφνες και βάγια
θυμιατό και λιβάνισμα
τις πάλες ευλογώντας και τα καριοφίλια.
Στο χώμα το στρωμένο με τ' αμπελομάντιλα,
κνίσες, τσουγκρίσματα
και Χριστός Ανέστη
με τα πρώτα σμπάρα των Ελλήνων.
Αγάπες μυστικές με τα πρώτα λόγια του Ύμνου...
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα λόγια του Ύμνου!

7. 7
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΥΚΕΙΟ ΙΔΑΛΙΟΥ 2020-2021
Σημειώσεις ερμηνευτικές ( δίπολα)
Ο ποιητής κληρονόμος- Ο λαός κληρονόμος
Πάμε πίσω σε μια κοσμογονική κατάσταση, στις απαρχές, στη Γένεση. Η εικόνα του
«μοιράσματος» ( «μου έδωσαν») ανάμεσα σε λαούς περιουσιών και κληρονομιών, γίνεται ένα με
την εικόνα του ποιητικού εγώ ως κληρονόμου. Παίρνει τη γλώσσα και το τοπίο και στερείται
οποιουδήποτε άλλου πλούτου ( «φτωχικό σπίτι»). Ένα τοπίο στο οποίο είχε στο παρελθόν
«κυριότητα» ο Όμηρος. Οι αμμουδιές είναι του Ομήρου, τουτέστιν η ποίηση έρχεται να
ιδιοποιηθεί το περιβάλλον. Ο Όμηρος είναι εμβληματική μορφή. Το εγώ στο ποίημα κληρονομεί
τη γλώσσα, την ποίηση, το τοπίο.
Το «εκεί» της γλώσσας- το παντού της γλώσσας
Πριν από κάθε στροφή με περιγραφή του τοπίου και των χρονικών περιόδων, προηγείται ένα
«εκεί». Η γλώσσα τοπικοποιείται , είναι η κιβωτός μέσα στην οποία σώζονται όλες αυτές οι
αναμνήσεις, γίνονται λόγος. Οι εικόνες γίνονται ήχος με τις περίτεχνες παρηχήσεις και
ενεργοποιούν τις αισθήσεις (όραση, ακοή, όσφρηση,) Ο κόσμος μεταμορφώνεται και
δημιουργείται μια συνίζηση εποχών με «σταθερές» το τοπίο και τη γλώσσα και «μεταβλητές»
τα ιστορικά γεγονότα και τις πολιτισμικές μεταβολές.
Ατομικό υποσυνείδητο- Ομαδικό ασυνείδητο
Με υπερρεαλιστικές τεχνικές ( όνειρο, αντικειμενικά τυχαίο εικόνων, άλογο ανασύρονται εικόνες
που εκφράζουν , όχι μόνο προσωπικές αναμνήσεις αλλά συλλογικές εμπειρίες και
προσλαμβάνουσες ( μυθολογία, τοπίο, έθιμα Πάσχα, βυζαντινή υμνολογία, ελληνική επανάσταση,
εθνικός ύμνος) που αντλούνται από την παράδοση και την ιστορία. Με την παράδοση και την
ιστορία, όπως και με οικείες εικόνες «εξημερώνονται» οι υπερρεαλιστικές εικόνες ( χάνοντας από
το άλογό στοιχείο τους) και δημιουργούν ένα καινούργιο κόσμο, αισθητοποιώντας τον
παρελθόντα και παρόντα.
4. Να καταγράψετε εικόνες από το ποίημα που ξυπνούν κοινές αναμνήσεις, εμπειρίες και
γνώσεις σε όλους τους Έλληνες και έχουν να κάνουν με την ιστορία, την παράδοση αλλά και
την ελληνική φύση.

8. 8
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΥΚΕΙΟ ΙΔΑΛΙΟΥ 2020-2021
ΣΥΝΑΝΑΓΝΩΣΗ
1.
Ι. Πολέμης, «Τι είναι η πατρίδα μας;»
Τι είναι η πατρίδα μας; Μην είν᾿ οι κάμποι;
Μην είναι τ’ άσπαρτα ψηλά βουνά;
Μην είναι ο ήλιος της, που χρυσολάμπει;
Μην είναι τ’ άστρα της τα φωτεινά;….
Όλα πατρίδα μας! Κι αυτά κι εκείνα,
και κάτι πού ’χουμε μες την καρδιά
και λάμπει αθώρητο σαν ήλιου αχτίνα
και κράζει μέσα μας: Εμπρός παιδιά!
Κ. Παλαμάς[Πατρίδες!Αέρας,γη….]
Πατρίδες!Αέρας,γη,νερό,φωτιά!Στοιχεία
αχάλαστα,καιαρχήκαιτέλοςτων πλασμάτων,
σα θα περάσωστηγαλήνητων μνημάτων,
θα σας ξαναβρώ,πρώτηκαιστερνήευτυχία!
Τι παραλείπεται στα δύο πιο πάνω
αποσπάσματα σχετικά με τον ορισμό της
πατρίδας που κατέχει αντιθέτως κεντρική
θέση στην ποίηση του Ελύτη;
2.
Γ. Σεφέρης,[Οτόποςμας είναικλειστός]
Ο τόπος μαςείναικλειστός,όλοβουνά
που έχουν σκεπήτο χαμηλόουρανόμέρα και
νύχτα.
Δεν έχουμε ποτάμια δενέχουμεπηγάδια δεν
έχουμε πηγές,
μονάχα λίγεςστέρνες,άδειεςκιαυτές,που
ηχούν καιπου τις προσκυνούμε.
Ήχος στεκάμενοςκούφιος,ίδιοςμε τη μοναξιά
μας
ίδιος με τηναγάπημας,ίδιος με τα σώματά
μας.
Σε τι διαφέρει η προσέγγιση της
ελληνικής φύσης από τον Σεφέρη από
αυτήν τη Ελύτη;

9. 9
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΥΚΕΙΟ ΙΔΑΛΙΟΥ 2020-2021
Άσμα Δ΄ ( Οδυσσέας Ελύτης, « Άξιον Εστί» 1945)
ΕΝΑ τό χελιδόνι * κι ἡ Ἄνοιξη ἀκριβή
Γιά νά γυρίσει ὁ ἥλιος * θέλει δουλειά πολλή
Θέλει νεκροί χιλιάδες * νά ‘ναι στους Τροχούς
Θέλει κι οἱ ζωντανοί * νά δίνουν τό αἷμα τους.
Θέ μου Πρωτομάστορα * μ’ ἔχτισες μέσα στά βουνά
Θέ μου Πρωτομάστορα * μ’ ἔκλεισες μές στή θάλασσα!
Πάρθηκεν ἀπό Μάγους * τό σώμα τοῦ Μαγιοῦ
Τό ‘χουνε θάψει σ’ ἕνα * μνῆμα τοῦ πέλαγου
Σ’ ἕνα βαθύ πηγάδι * τό ‘χουνε κλειστό
Μύρισε τό σκοτά * δι κι ὅλη ἡ Ἄβυσσο.
Θέ μου Πρωτομάστορα * μέσα στίς πασχαλιές καί Σύ
Θέ μου Πρωτομάστορα * μύρισες τήν Ἀνάσταση!
Σάλεψε σάν τό σπέρμα * σέ μήτρα σκοτεινή
Τό φοβερό τῆς μνήμης * ἔντομο μές στή γῆ
Κί ὅπως δαγκώνει ἀράχνη * δάγκωσε τό φῶς
Ἔλαμψαν οἱ γιαλοί * κι ὅλο τό πέλαγος.
Θέ μου Πρωτομάστορα * μ’ ἔζωσες τίς ἀκρογιαλιές
Θέ μου Πρωτομάστορα * στά βουνά μέ θεμέλιωσες!

10. 10
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΥΚΕΙΟ ΙΔΑΛΙΟΥ 2020-2021
Άσμα Δ΄ ( Οδυσσέας Ελύτης, « Άξιον Εστί» 1945)
ΕΝΑ τό χελιδόνι * κι ἡ Ἄνοιξη ἀκριβή
Γιά νά γυρίσει ὁ ἥλιος * θέλει δουλειά πολλή
Θέλει νεκροί χιλιάδες * νά ‘ναι στους Τροχούς
Θέλει κι οἱ ζωντανοί * νά δίνουν τό αἷμα τους.
Θέ μου Πρωτομάστορα * μ’ ἔχτισες μέσα στά βουνά
Θέ μου Πρωτομάστορα * μ’ ἔκλεισες μές στή θάλασσα!
Πάρθηκεν ἀπό Μάγους * τό σώμα τοῦ Μαγιοῦ
Τό ‘χουνε θάψει σ’ ἕνα * μνῆμα τοῦ πέλαγου
Σ’ ἕνα βαθύ πηγάδι * τό ‘χουνε κλειστό
Μύρισε τό σκοτά * δι κι ὅλη ἡ Ἄβυσσο.
Θέ μου Πρωτομάστορα * μέσα στίς πασχαλιές καί Σύ
Θέ μου Πρωτομάστορα * μύρισες τήν Ἀνάσταση!
Σάλεψε σάν τό σπέρμα * σέ μήτρα σκοτεινή
Τό φοβερό τῆς μνήμης * ἔντομο μές στή γῆ
Κί ὅπως δαγκώνει ἀράχνη * δάγκωσε τό φῶς
Ἔλαμψαν οἱ γιαλοί * κι ὅλο τό πέλαγος.
Θέ μου Πρωτομάστορα * μ’ ἔζωσες τίς ἀκρογιαλιές
Θέ μου Πρωτομάστορα * στά βουνά μέ θεμέλιωσες!
Λαϊκήπαράδοση- κοινέςαξίες:
Ένα χελιδόνιδεν φέρνειτην άνοιξη,
χρειάζεταιομαδικήδουλειά,τα αγαθά
κόποις κτώνται,μαρτυρικήαυτοθυσία
Αγιολογικήπαράδοση: μαρτύρια
αγίων,βασανιστήρια (‘Τροχοί)
Δημοτικότραγούδι-Τογεφύριτης
Άρτας: ο Πρωτομάστοραςκτίζειτη
γυναίκα τουστογεφύριγια να
στεριώσει-προσωπικέςθυσίες.
Χριστιανισμός:η τριήμεροςειςΆδου
κάθοδοςτουΧριστούπριν την
Ανάστασήτου.Μάης-Άνοιξη-Πάσχα-
Ανάσταση
Ελληνικήφύση την άνοιξη-ταυτισμένη
με την Ανάσταση,τοΠάσχα.
Υπερρεαλισμός:παράδοξηεικόνα,
άλογοισυνειρμοί,
«υπερπραγματικότητα»,ανοικείωση,
ξάφνιασμα,αποαυτοματοποίηση
πρόσληψηςεικόνας
Ελληνικόνησιώτικοτοπίο
1. Μορφολογικά ( στιχουργική:μέτρο,δομή,ρυθμός,γλώσσα,στροφικήδιάταξη,
ομοιοκαταληξία),πουθα κατατάσσατετοπιοπάνω ποίημα: στην παραδοσιακήήστην νεώτερη
ποίηση; Γιατί;
2. Το ποίημα κορυφώνεται αισιόδοξα ή απαισιόδοξα; Πού φαίνεται αυτό;
3. Ποιες εικόνες παραπέμπουν στο ομαδικό υποσυνείδητο της λαϊκής παράδοσης και ποιες στην
εκκλησιαστική παράδοση; Ποια ιδέα εξυπηρετούν;

11. 11
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΥΚΕΙΟ ΙΔΑΛΙΟΥ 2020-2021
4.
Εικόνα Εκφραστικό μέσο
1 «Σάλεψε σάν τό σπέρμα σέ μήτρα σκοτεινή»
«Πάρθηκεν ἀπό Μάγους τό σώμα τοῦ Μαγιοῦ
Τό ‘χουνε θάψει σ’ ἕνα *μνῆμα τοῦ πέλαγου»
2 «Θέλει νεκροί χιλιάδες * νά ‘ναι στους Τροχούς
Θέλει κι οἱ ζωντανοί * νά δίνουν τό αἷμα τους».
3 Θέ μου Πρωτομάστορα * μ’ ἔζωσες τίς ἀκρογιαλιές
Θέ μου Πρωτομάστορα * στά βουνά μέ θεμέλιωσες!
5. ΣΥΝΑΝΑΓΝΩΣΗ
(α)
Σολωμός, «Ο Κρητικός»
[...] κι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδα
κι εφώναζα: «ω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδα»
κι άπλωνα κλαίοντας κατ’ αυτή τα χέρια μ καμάρι·
καλή ’ν’ η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι
Τι δίνει ελπίδαελευθερίας στο
ποιητικό εγώστο ποίημα του
Σολωμού και τι στου Ελύτη;
(β)
 Να βρείτεομοιότητες ανάμεσαστο
ποίημα του Ελύτη «Ένα το
χελιδόνι» και στο διπλανό
απόσπασμασεεπίπεδο
περιεχομένου(νοήματα).
 Που παραπέμπειηεικόνατων
πουλιών και σταδύο ποιήματα;
ΓιάννηςΡίτσος,«Ρωμιοσύνη»
Όταν σφίγγουν τοχέρι,ο ήλιος είναιβέβαιοςγια τον κόσμο
όταν χαμογελάνε, ένα μικρόχελιδόνιφεύγειμέσ'απ' τα άγρια
γένια τους
όταν κοιμούνται,δώδεκα άστρα πέφτουν απ'τιςάδειεςτσέπες
τους
όταν σκοτώνονται,ηζωήτραβάειτην ανηφόρα μεσημαίεςκαι
με
ταμπούρλα
{..}Τοψωμί σώθηκε,τα βόλια σώθηκαν,
γεμίζουν τώρα τα κανόνια τουςμόνομε την καρδιά τους.
Τόσα χρόνια πολιορκημένοιαπόστεριά καιθάλασσα
όλοι πεινάνε,όλοισκοτώνονταικαικανέναςδεν πέθανε —
πάνουστα καραούλια λάμπουνετα μάτια τους,
μια μεγάλησημαία,μια μεγάληφωτιά κατακόκκινη
καικάθεαυγήχιλιάδεςπεριστέρια φεύγουν απ'τα χέρια τους
για τις τέσσεριςπόρτεςτουορίζοντα.

12. 12
ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΦΛΩΡΑ ΛΥΚΕΙΟ ΙΔΑΛΙΟΥ 2020-2021