Οι Νεκροί Περιμένουν, Διδώ Σωτηρίου, Γ΄ Λυκείου, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

1. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
1
Ο ι ν ε κ ρ ο ί π ε ρ ι μ έ ν ο υ ν
( α π ό σ π α σ μ α )
ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ
Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ αυτού μυθιστορήματος της Διδώς Σωτηρίου αναφέρεται στα θύματα της μικρασιατικής
καταστροφής, τον ξεριζωμό των ελληνικών πληθυσμών και τις σκληρές δοκιμασίες που αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες
κατά την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα. Η Αλίκη Μάζη, ένα από τα πρόσωπα του μυθιστορήματος, αφηγείται τις
αναμνήσεις της από τα δραματικά εκείνα γεγονότα. Στο απόσπασμα που παραθέτουμε βλέπουμε την ευτυχισμένη ζωή
των Ελλήνων της Μ. Ασίας προτού να ξεσπάσουν οι ταραχές.
Σε μας, όποιαν ώρα της μέρας κι αν ερχόταν κανείς, έβρισκε πάντα κόσμο και κίνηση και κουζίνα σε
δράση. Μοσχοβολούσαν ψητά και τηγανητά και λουκουμάδες και χαλβάδες και κατημέρια·* δε χρειαζόταν
καν να υπάρχει η πρόφαση κάποιας γιορτής. Μπαινόβγαιναν τα παιδιά της γειτονιάς, οι δασκάλοι μας, οι
ράφτρες, οι παραδουλεύτρες, οι γειτόνισσες, φτωχές και πλούσιες, οι χαρτορίχτρες, η διανοούμενη νεολαία
του Αϊντινιού.*
Κάθε Τετάρτη, μαζεύονταν οι συγγένισσες και οι φίλες, για να γίνει ο φιδές. Ο φιδές ήταν ένα είδος
ψιλό και στρογγυλό κριθαράκι, σα χοντρές οξείες, που το 'φτιαχναν οι γυναίκες στρίβοντας με δεξιοτεχνία
το ζυμάρι ανάμεσα στα βουτυρωμένα δάχτυλά τους και το αράδιαζαν πάνω σε κόσκινα, σε σίτες και σε
τραπέζια στρωμένα με ολόασπρα τραπεζομάντηλα.
Το σόι του πατέρα μου, που φιλοδοξούσε να δίνει στον κόσμο την εντύπωση της πιο μονιασμένης
οικογένειας, ήταν στην πραγματικότητα χωρισμένο σε δυο αντιμαχόμενες μερίδες. Στη μια ανήκε η γιαγιά,
ο θείος Θανάσης, η θεία Καλλιόπη κι ο πατέρας, γιατί ήταν όλοι τους παραλλαγές ενός ζωντανού, λαϊκού,
εύθυμου και καλόκαρδου μοτίβου, στην άλλη ο θείος Αριστείδης και δυο άλλα πλούσια αδέρφια της
γιαγιάς, ο θείος Περικλής κι ο θείος Ορέστης με τις οικογένειές τους. Η θεία Ερμιόνη βρισκόταν ανάμεσά
τους, με το ένα πόδι εδώ και τ' άλλο εκεί.
Οι γυναίκες του θείου Περικλή και του θείου Ορέστη ήταν γνωστές στο Αϊντίνι για τις μεγάλες
προίκες τους και την ψωροπερηφάνια τους. Είχαν κι οι δυο αρχαιόπρεπα ονόματα, όπως συνηθιζόταν στη
Μικρασία. Ηλέκτρα έλεγαν τη μία, Ιώ την άλλη. 'Οταν τις έβλεπε η θεία Καλλιόπη να καταφτάνουν τις
Τετάρτες, με τις κόρες τους, ντούρες, ακατάδεχτες, με σουρωμένα τα χείλια τους, σα να ήταν σακουλίτσες
με λίρες, έλεγε στη μητέρα:
— Μαίρη, ετοιμάσου να μαζέψεις δηλητήρια. Το αχμάκ-καραβάν* έρχεται. Ωχ, τι έχεις ν' ακούσεις
πάλι, που κάλεσες την Τακουή!
— Μα για να τις σοκάρω την κάλεσα, έλεγε η μητέρα, και τις έβαζε να καθίσουν κοντά στην
Αρμένισσα γειτόνισσά μας.
Η Τακουή που με την καλή, λαϊκή της καρδιά και την αφέλειά της δεν ξεχώριζε τις διαθέσεις τους,
τις σκουντούσε με τον αγκώνα της σε κάθε αστείο της για να γελάσουν, αναποδογύριζε τα φλιτζάνια του
καφέ να τους πει την τύχη τους, αράδιαζε χίλιες δυο συνταγές για τον έρωτα και την καλλονή, για το πώς
λύνονται τα μάγια των ξελογιασμένων αντρών και πώς γεννιέται τ' αρσενικό παιδί.
Αυτές μειδιούσαν με τσιγκουνιά και στην πρώτη ευκαιρία άλλαζαν θέση. 'Επιαναν κρυφά τη θεία
Ερμιόνη και της έλεγαν:
— Μα επιτρέπεται στη Μαίρη να συναναστρέφεται γυναίκες τέτοιας κοινωνικής τάξεως!
Επιτρέπεται;
Η θεία Καλλιόπη, έκλεινε τότε το μάτι και ψιθύριζε της μητέρας:

2. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
2
— Σουτ! ν' ακούσουμε τις αριστοκράτισσες που άλλο όργανο απ' τη χολή* δεν έχουν. Μωρέ θύμισέ
μου καμιά σόκιν ιστορία να την ξεφουρνίσω, να γελάσουμε με τα μουτσουνίσματά* τους.
— Όχι, να χαρείς, θεία Καλλιόπη, της έλεγε η μητέρα. Φτάνει για σήμερα. Πες, καλύτερα, την
ερωτική περιπέτεια του καπτάν Μαθιού με την εγγλέζα λαίδη. Αυτή θα τους αρέσει.
Κι η θεία Καλλιόπη άρχιζε τη διήγηση με ευθυμία και μιμόταν τις νευρικές χειρονομίες και τη
φωνή του άτυχου καπτάν Μαθιού, που ήταν ένας καραβοτσακισμένος θαλασσόλυκος κι έγινε ύστερα
στεριανός κι άραξε στο Αϊντίνι, κοντά σ' έναν αδερφό του, γιατί είχε πάθει καταρράχτη και στα δυο του
μάτια. Του καπτάν Μαθιού τις φανταστικές ιστορίες τις ρουφούσε όλο το Αϊντίνι, σα να ήταν νόστιμα
θαλασσινά. Μα εκείνη που τις αξιοποιούσε πραγματικά ήταν η θεία Καλλιόπη. Όταν περνούσε καμιά φορά
απ' το σπίτι της ο καπτάν Μαθιός να πιει το καφεδάκι του, τον κούρντιζε να της πει τον ερωτά του με την
εγγλέζα λαίδη.
— Εχ, μωρέ Καλλιόπ', έκανε κείνος, δε μ' πιστεύ'ς γιατί ως φαίνεται δεν τούνι ξέρ' η αφεντιά σ' τι
εξαπουδός είναι ου έρωντας. Αλησμονάς πως τότες τόλιγι η καρδιά τ' Μαθιού κι τα πουντίκια των χεριώνε
τ' φουσκώνανι σα σιδερ' κά κι έβραζε η νιότ' στα γαίματά τ' κι έκανε μοναχόζιτ'* για ικατό εγγλέζ'
ναυάρχ'...
— Και πού τη γνώρισες, μωρέ Μαθιό, τέτοια μεγάλη και τρανή αριστοκράτισσα;
— Σ τούπα, ντε, κι άλλουτις. Στου λιμάν' ανταμώσαμι. Κι μούπι. «Σ' δίνο όσα πιντόλιρα θες να
γίν'ς άντραζιμ'.* Έναν τέτιουνι λιβέντ' θέλου μαθές»! Mα ιγώ δεν παλάβουσα να παντριφτώ γ'ναίκα που δεν
ήταν τση σειράζιμ'...*
Κι ο αθεόφοβος, ο καπτάν Μαθιός, άρχιζε να περιγράφει σαν ποιητής τη νύχτα που αποχωρίστηκαν
στον κήπο της λαίδης. Και την κρατούσε αγκαλιά ως την αυγή που μιλούσανε κάτω απ' το φεγγάρι. Και
μεθούσε και συγκινιόταν κι ο ίδιος τόσο, με τα ψέματά του, που έτρεχαν δάκρυα απ' τ' αρρωστημένα του
μάτια.
Μα η θεία Καλλιόπη τον κούρντιζε πάλι:
— Καλά, μωρέ Μαθιό, πώς μιλούσες με την κοπέλα; Εσύ δεν ξέρεις εγγλέζικα.
— Εεε; έκανε με αμηχανία ο μπάρμπα Μαθιός, καθώς δεν περίμενε τέτοιαν ανάκριση. Βέβαια τα
ιγγλέζ' κα δεν τα κατέχου, μα ήξερι μαθές η αφεντιά τσ' τ' αρχαία ιλληνικά!
— Κι εσύ πού τα ξέρεις τα αρχαία; τον βασάνιζε η θεία Καλλιόπη με απονιά.
— Κάτ' λιγουλάκια τα ξέρουμ' κι εμείς δα, μοιάζνι μι τ' αλατζατιανά...*
Τα πρωινά εκείνα του φιδέ παίρνανε πάντα τον τόνο γιορτής. Οι ασημένιοι δίσκοι
πηγαινοερχόντανε με καφέδες και γλυκά — νερατζάκι, φιστίκι και μελιτζανάκι παραγεμισμένο με μύγδαλο,
μαστίχα και πράσινο καρυδάκι. Το κέφι τότε άναβε και καθώς τα χέρια δούλευαν με σβελτάδα το ζυμάρι,
άλεθαν κι οι γλώσσες. Κι η καθεμιά έλεγε τις δικές της συνταγές για φαγιά και γλυκά.
Ερχόταν και η νύφη του θείου Γιάγκου, η κυρία Ελβίρα Σιτζάνογλου με τα παιδιά της, τις δυο
υπηρέτριές της και τις τρεις σειρές φλουριά στο λαιμό της και γινότανε ο στόχος της γενικής ευθυμίας.
Μόνο η θεία Ηλέκτρα και η θεία Ιώ τ'ς μιλούσαν πάντα με το «σας» και με το «σεις», γιατί είχαν υπόληψη
στον άντρα της, που ήταν εργοστασιάρχης.
— Θα μας έρθει και ο σύζυγος το απόγευμα, κυρία Σιτζάνογλου;
— Θα σας έρθει, έλεγε κι εκείνη που ήταν αγράμματη και φοβόταν μη δε χρησιμοποιήσει το σωστό
ρήμα και τις σωστές αντωνυμίες.
Το μεσημέρι, όλος εκείνος ο γυναικόκοσμος έτρωγε στο σπίτι μας και τ' απόγεμα έρχονταν κι οι
άντρες απ' τις δουλειές τους και το ρίχνανε στα ουζάκια. Η Ριρή έπαιζε πιάνο και οι νέοι χόρευαν. Αν ο
καιρός ήταν καλός, πήγαιναν όλοι μαζί στις γύρω εξοχές — πότε στου Τσακίρογλου, πότε στο Μπουνάρι,
πότε στο Κέπεζι και κουβαλούσαν εκεί οι «δούλες» τα λογιών λογιών μπουρεκάκια, τους παστουρμάδες, τις
αγκινάρες τουρσί και τις παραγεμισμένες με αντζούγια ελιές.
Ο θείος Θανάσης τότε μεθούσε, έπαιζε κιθάρα, τραγουδούσε, έκανε εξομολογήσεις στις όμορφες κι
έλεγε στ' αδέρφια του και στο θείο Γιάγκο που συζητούσαν όλο για τις επιχειρήσεις τους.

3. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
3
— Αφήστε βρε αρκαντάσηδες,* ήσυχα για λίγο τα μυαλά σας. Η ζωή θέλει έρωτα και λουλούδια.
Θέλει και καντάρια χαρά και καλοσύνη, θέλει και ασκιά, πολλά ασκιά κρασί και γέλιο. Έτσι δεν είναι
πριγκιπέσσα μου; (Πριγκιπέσσα φώναζε τη γυναίκα του, την Ελπινίκη, σε πείσμα των αδερφών του, που τη
θεωρούσαν παρακατιανή). Εκείνη, μαζεμένη και ντροπαλή όπως ήταν, απασχολημένη συνεχώς με τα οκτώ
παιδιά της, γύριζε και του χαμογελούσε καλοκάγαθα, χωρίς να μιλάει.
Εμείς τα παιδιά δε χάναμε τίποτα από τις κινήσεις και τις διηγήσεις των μεγάλων και τρώγαμε τόσο
πολύ και τόσο άταχτα, που στομαχιάζαμε και παθαίναμε πυρετούς και δυσπεψίες.
Η γιαγιά, δεν παραδεχόταν καμιά αρρώστια εκτός από το μάτι.*
Ακόμα κι όταν μας έπιαναν ελώδεις, φώναζε την κόνα* Αγγελικώ να μας ξεβασκάνει. Κι εκείνη,
άλλο που δεν ήθελε, για να βγάλει κανένα έκτακτο μπαξίσι.* Άναβε λιβάνι και διάφορα βότανα και φτερά
και δέρματα και κόκαλα ερπετών και πουλιών στο μπρούτζινο θυμιατό, κι άρχιζε τα ξόρκια της.
«Σαντού, Μαντού, η πιο μεγάλ' τσ' νύχτας κι τσ' μέρας, βοήθα να διώξου του κακό...».
Με την κόνα Αγγελικώ είχα περάσει πολύ κοντά τα πρώτα χρόνια της ζωής μου, κι είναι από τις
φυσιογνωμίες, που ο χρόνος δεν τις σβήνει στην ανάμνηση, μα τις ζωηρεύει. Ξερακιανή, σβέλτα, με χέρια
φαγωμένα από μισόν αιώνα μπουγάδες, μπορούσε να δουλεύει στη σκάφη δώδεκα ώρες και στο μεταξύ να
διακόφτει για να μπει στην κουζίνα να φτιάξει κατημέρια, να τηγανίσει «τζιεράκια»*, να μας λούσει όλα
εμάς τα παιδιά, να τρίψει τα μπακίρια, να επιδοθεί σε ξόρκια και γιατροσόφια.
Έκοβε το «σαρλίκι»* με μέλι και μετάξι, τις «μαγουλήθρες»* των παιδιών με το
Πεντάλφα, γήτευε* τον «παροξυσμό», τον «κουκλού»*, τον «ψωροφύτη»*. Κάποτε παρατούσε τη δουλειά
για να τρέξει να σαβανώσει και κανένα Χριστιανό, για την ψυχή της.
Η κόνα Αγγελικώ είχε αδυναμία στα παραμύθια. Ίσως γιατί την απομάκρυναν απ' τη σκληρή ζωή
της, ίσως και γιατί σ' αυτά έβρισκε μια διέξοδο η ζωηρή φαντασία της. 'Οταν μας ξεφορτωνόταν η μητέρα,
γιατί είχε δικές της συντροφιές, μας μάζευε αυτή γύρω της και μας έλεγε πότε για τις νεράιδες, που
βγαίνουν τη νύχτα απ' τα μπουνάρια* και ξελογιάζουν με την ομορφιά τους τους άντρες και πότε για τα
στοιχειωμένα τσοκαράκια της Βαλιντέ-χανούμ* που τη σκότωσε ο άντρας της από ζήλεια κι από τότε τις
νύχτες τρέχουν μόνα τους τα τσοκαράκια και φωνάζουν την κυρά τους: «Βαλιντέ! Βαλιντέ!».
Όταν πρωτακούσαμε το παραμύθι αυτό, ούτε η Ριρή, ούτ' εγώ κλείσαμε μάτι. Καθώς προχωρούσε η
νύχτα κι οι δρόμοι πέφτανε στη σιωπή του φόβου, ακούστηκε ο χτύπος του ραβδιού του παζβάντη*: «Ταμ,
ταμ, τάκα, τάκα, νταν...». Άλλοτε ο χτύπος αυτός μας έδινε το αίσθημα της σιγουριάς. Ήταν το σύνθημα για
τον κόσμο να κοιμηθεί ήσυχα, γιατί οι παζβάντες άγρυπνοι φρουροί φύλαγαν τη ζωή και την περιουσία του.
Μα εκείνη τη νύχτα η φαντασία μας έτρεχε αχαλίνωτη.
— Ακούς; Ακούς τα τσοκαράκια; ψιθύρισε η Ριρή.
— Ακούω, της είπα κι έτρεμα σύγκορμη.
Ο αγαπημένος ήρωας της κόνα Αγγελικούς ήταν ο Τσάκιτζης*, ο ξακουστός Εφές* του Αϊντινιού.
Μας τον παράσταινε προστάτη της φτωχολογιάς, μεγαλόκαρδο, σελμπέση* και δίκαιο. Μα μέσα σ' εκείνες
τις διηγήσεις της έβαζε και τους δικούς της καημούς και πόθους, τις προσδοκίες, τις πίκρες και το άχτι της
για τις αδικίες των ισχυρών.
Έβρισκε ξεχωριστή ευχαρίστηση να διηγείται, με νέες πάντα παραλλαγές, την ιστορία του σκληρού
και άπονου Ραμάζη, του τσιφλικά, που έκανε «μαύρη κι άραχλη» τη ζωή των φτωχών κι άφηνε τα παιδιά
τους να πεθαίνουν απ' το χτικιό. Μα ένα βράδυ ο Τσάκιτζης ζώστηκε τις πιστόλες του, καβαλίκεψε τ' άσπρο
του το άτι και «τάκα-τουκ, τάκα-τουκ», νάτος με τα παλικάρια του στον κούλα* του Ραμάζη.
— Διαόλου σπέρμα —του λέει— τοιμάσου να παραδώσεις ψυχή!
Εκείνος προσκύνησε και του φιλούσε χέρια και πόδια τάζοντάς του τα πιο πλούσια δώρα για να του
χαρίσει τη ζωή.
— Αμάν γιαβρούμ! Αμάν...
Μα ο εκδικητής των φτωχών δεν είχε οίκτο για το σιχαμερό εκείνο σκουλήκι.

4. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
4
— Κι μπαμ! —ξέσπασε με άγρια χαρά η κόνα Αγγελικώ— αδειάζ' τσι μπιστόλες τ' στην καρδιά τ'.
Κι τ' παίρν' του κιμέρι* τ' μι τσ' λίρις —λίρα να ιδεί του μάτι σ' κι να σαστίσ'. Κι βγάζ' ντιλάλ'* κι κράζ' σι
σύναξ· ούλιοι τσι χουριάτις Τούρκ' κι Ρουμιοί, που βρώμαγαν τα χνώτα τ'ς απ' τ' πείνα...
Και ο τιμωρός της αδικίας καλούσε τότε τους χωριάτες να σφάξουν βόδια κι αρνιά και γουρούνια
και ν' ανοίξουν τα βαρέλια με το ρακί και να ριχτούν στο φαγοπότι. Κι έδινε ένα σακουλάκι λίρες στο
Μεχμέτη που είχε δώδεκα παιδιά, κι άλλο ένα σακουλάκι στο Γιώργη που είχε αστεφάνωτες τις πέντε κόρες
του.
— Κι να ιδώ, κι να κι κει, έπισι του χρυσάφ' κι τ' ασήμι σαν του σπόρου... Ααχ!
Δεν νταγιαντιόταν*πιδάκια μ' άλλου η φτώχεια...
Τα μάτια της κόνα Αγγελικώς άστραφταν, τα χέρια της πλανιόνταν ανοιχτά στον αέρα, λες κι ήταν
και η ίδια εκειδά που μοίραζαν τις λίρες ν' αρπάξει κανένα σακουλάκι να το τρέξει στην κόρη της την
Ασημίνα και στα εγγόνια της... Μα μια κι δεν τον είχε πρόχειρο τον Τσάκιτζη να την ευεργετήσει, βόλευε
τη φτώχεια της ξαφρίζοντας τα δικά μας κελάρια.
Το βράδυ, όταν έφευγε κι έτρεχα ξοπίσω της ως το δρόμο τραβώντας την απ' τις φούστες, ένιωθαν
τα δάχτυλά μου όχι το αποσκελετωμένο κορμί που υποδεχόμουνα το πρωί, μα διάφορα κουτιά και δέματα
μαλακά και σκληρά, χωμένα μέσα στο μακρύ βρακί της, που έδενε στον αστράγαλο, και κάτω απ'
τις καμιζόλες* της, όπου κολυμπούσαν δυο πλαδαρά στήθια. Μα η ανακάλυψή μου αυτή δεν την τρόμαζε.
Ήξερε πως δε θα το πρόδινα σε κανέναν το μυστικό της, γιατί την αγαπούσα αληθινά.
Άλλωστε, στο σπίτι μας τέτοια «ψιλοπράματα» κανείς δεν τα υπολόγιζε τότε.
κατημέρι: είδος γλυκίσματος.
Αϊντίνι: πόλη της Μ. Ασίας κοντά στο Μαίαντρο ποταμό που είχε πριν από τη μικρασιατική καταστροφή δέκα χιλ.
περίπου 'Ελληνες.
αχμάκ καραβάν: (λ. τουρκ.)· το καραβάνι των κουτών.
χολή: μτφ. θυμός, οργή.
μουτσούνισμα: μορφασμός αποδοκιμασίας.
μοναχόζιτ', άντραζιμ': ιδιωματ. μονάχος του, άντρας μου.
τση σειράζιμ': της σειράς μου.
αλατζατιανά: τοπικό ελληνικό ιδίωμα της πόλης Αλάτσατα στην Ερυθραία, χερσόνησο της Μ. Ασίας.
αρκαντάσης: (λ. τουρκ.)· σύντροφος, φίλος.
μάτι: μτφ. αβασκανία.
κόνα: κυρά.
μπαξίσι: (λ. τουρκ.)· φιλοδώρημα.
τζιεράκια: συκωτάκια.
σαρλίκι: παιδ. αρρώστια, χρυσή.
μαγουλήθρες: παρωτίτιδα.
γητεύω: ξορκίζω.
κουκλού: είδος παιδ. αρρώστιας.
ψωροφύτης: παιδική αρρώστια στο δέρμα του κεφαλιού.
μπουνάρι: πηγή.
Βαλιντέ-χανούμ: η μητέρα του σουλτάνου.
παζβάντης: (λ. τουρκ.)· νυχτοφύλακας.
Τσάκιτζης ή Τσακιτζής: δημοφιλής ήρωας λαϊκών αναγνωσμάτων που λήστευε τους πλούσιους τσιφλικάδες της
περιοχής του Αϊδινίου και μοίραζε τα αγαθά τους στη φτωχολογιά.
εφές: αφέντης, κύριος.
σελμπέσης: κύριος, ευγενής.
κούλα ή κουλές: (λ. τουρκ.)·πύργος.
κιμέρι ή κεμέρι: πέτσινο ζωνάρι, όπου οι οδοιπόροι έκρυβαν τα χρήματά τους.
ντιλάλης ή τελάλης: κήρυκας.
νταγιαντώ: (λ. τουρκ.)· στηρίζομαι, κρατώ.
καμιζόλα: πουκαμίσα.

5. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
5
1. Προλογικά στοιχεία
• Είδος Κειμένου - Μυθιστόρημα: απόσπασμα από το μυθιστόρημα
«Οι νεκροί περιμένουν» (1959)
• Τόπος: Αϊδίνι, στο σπίτι της αφηγήτριας, εξοχή
• Χρόνος ιστορίας: τα γεγονότα αναφέρονται στο παρελθόν, που
τοποθετείται γενικά και απροσδιόριστα πριν τη μικρασιατική καταστροφή
– παιδική ηλικία / αναμνήσεις της αφηγήτριας
• Ιστορικά Στοιχεία: γενικά, το μυθιστόρημα αναφέρεται στα τραγικά
γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής (1922), στα θύματα των
Τούρκων, στον ξεριζωμό των ελληνικών πληθυσμών και στις σκληρές
δοκιμασίες που αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες στην Ελλάδα. Ωστόσο, το
συγκεκριμένο απόσπασμα περιγράφει την ευτυχισμένη ζωή των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, πριν
ξεσπάσουν οι ταραχές. Συγκεκριμένα η εξιστόρηση ξεκινά από το 1918.
• Πρόσωπα
 Αλίκη Μάζη (αφηγήτρια – πρωταγωνίστρια, προσωπείο της συγγραφέως)
 Γιαγιά
 Θείος Θανάσης (γυναίκα: Ελπινίκη)
 Θεία Καλλιόπη
 Πατέρας Αλίκης
 Θείος Αριστείδης
 Θείος Περικλής
 Θείος Ορέστης
 Ηλέκτρα
 Ιώ
 Θείος Γιάγκος
 Ελβίρα Σιτζανόγλου – νύφη του θείου
Γιάγκου
 Θεια Ερμιόνη
 Αρμένισσα γειτόνισσα – Τακούη
 Μητέρα Αλίκης (Μαίρη)
 καπετάν Μαθιός
 Κόνα Αγγελικώ
 Ριρή (φίλη της αφηγήτριας)
Ζωντανοί, Εύθυμοι, Καλόκαρδοι
Πλούσιοι, Περήφανοι, Ακατάδεχτοι

6. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
6
2. Θέμα: η νοσταλγία της χαμένης πατρίδας και η
απόδοση μιας εξιδανικευμένης εικόνας. Έτσι
παρουσιάζονται κάποια στιγμιότυπα από την
ευτυχισμένη ζωή μιας ελληνικής οικογένειας στο
Αϊδίνι της Μ.Ασίας. Το περιεχόμενο είναι κοινωνικό.
3. Περίληψη
Στο συγκεκριμένο έργο δίνεται η ήσυχη και ξέγνοιαστη ζωή των Μικρασιατών πριν τη
καταστροφή μέσα από τα βιώματα της μικρής Αλίκης Μάζη
Η συγγραφέας περιγράφει με λεπτομέρειες την ήσυχη και χαρούμενη ζωή της οικογένειας της
στο Αϊδίνιο. Η ευμάρεια τους έδινε τη δυνατότητα να έχουν ωραίες συνήθειες, να ζουν εύθυμα, να
έχουν καλές σχέσεις με τις γειτόνισσες, τις χαρτορίχτρες. Μάλιστα, κάθε Τετάρτη μαζεύονταν
πολλές γειτόνισσες στο σπίτι, για να φτιάξουν το φιδέ.
Η συγγραφέας με νοσταλγικό τρόπο περιγράφει τους χαρακτήρες των ανθρώπων της εποχής,
τη νοοτροπία τους και γενικά εκθέτει μια εποχή γοητευτική, μια ζωή έντονη, γεμάτη χαρές και
λύπες, που δυστυχώς χάθηκε εξαιτίας της καταστροφής. Θυμάται ακόμη τους συγγενείς της και
όλο τον κόσμο του Αϊδινίου, την ελληνική παροικία, τα πειράγματα που έκαναν στον καπετάν
Μαθιό, ένα απλό άνθρωπο του λαού, επειδή είχε ερωτευτεί μια Αγγλίδα λαίδη. Θυμάται πόσο
καλοσυνάτοι ήταν οι άνθρωποι της πατρίδας της, που αγαπούσαν τα γλέντια, τα φαγοπότια, τα
πλούσια γεύματα και τα γλυκά.
Ακόμη, η συγγραφέας θυμάται τη κόνα-Αγγελικώ, μια φτωχή γυναίκα με κοκαλιάρικα χέρια, που
αγωνιζόταν σκληρά για να ζήσει. Η κόνα-Αγγελικώ ήταν γνωστή για τα ξόρκια της που έδιωχναν
τις παιδικές αρρώστιες, αλλά και για τα παραμύθια της που τόσο ωραία τα διηγούνταν για να
ξεχνά τη δύσκολη και σκληρή ζωή της. Κυρίως, της άρεσαν οι ιστορίες για τις περιπέτειες του εφέ
του Αϊδινίου, του Τσακιτζή, που ήταν και ο λαϊκός ήρωας όλων των φτωχών και κατατρεγμένων,
Μάλιστα, γοητευόταν, όταν έλεγε πως ο Τσακιτζής έπαιρνε τα χρήματα των τσιφλικάδων, για να
τα μοιράσει στους φτωχούς, αποδίδοντας έτσι κοινωνική δικαιοσύνη.
Επίσης η συγγραφέας δικαιολογεί τη κόνα-Αγγελικώ, όταν εκείνη έκλεβε διάφορα πράγματα
από τα κελάρια, γιατί κατανοεί πως σε αυτή της τη πράξη την οδηγούσε η φτώχεια. Μάλιστα,
εκφράζει την αγάπη της και τη συμπάθεια της για τη φτωχιά αυτή γυναίκα που κυριαρχεί σχεδόν
στη μνήμη της και η μορφή της γίνεται όλο και πιο ζωντανή όσο περνούν τα χρόνια.

7. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
7
4. Ενότητες – Δομή
Α Ενότητα: Η ζωή στο Αϊδίνιο.
«Σε μας, όποια ώρα της μέρας...πυρετούς
και δυσπεψίες»
Β Ενότητα: Οι αντιλήψεις της ελληνικής
κοινότητας και η κόνα-Αγγελικώ
«Η γιαγιά δεν παραδεχόταν…Κανείς δεν τα
υπολόγιζε τότε»
-Περιγράφεται με εύθυμη διάθεση το
οικογενειακό περιβάλλον της
αφηγήτριας, η ευμάρεια και οι ωραίες
συνήθειες.
-Οι ήρωες απολαμβάνουν το καλό
φαγητό, τις ευχάριστες παρέες, τις
ευτράπελες διηγήσεις και τις
εκδρομές στην εξοχή
-Περιγράφεται η κόνα-Αγγελικώ:
 Απλοϊκή και βασανισμένη
γυναίκα, υπηρέτρια στο σπίτι της
αφηγήτριας
 Εργάζεται ασταμάτητα,
εκμεταλλεύεται όμως και την
εμπιστοσύνη της οικογένειας
ξαφρίζοντας τα κελάρια της
 Η αφηγήτρια που την υπεραγαπά
το αντιλαμβάνεται αλλά δεν την
προδίνει
 Μοναδική διέξοδος για τη κόνα –
Αγγελικώ, ο κόσμος των
παραμυθιών με ήρωα τον
Τσακιτζή

8. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
8
5. Τα πρόσωπα του έργου
Πρωταγωνίστρια: Αλίκη Μάγη (φίλη: Ριρή)
Α΄ ΕΝΟΤΗΤΑ Β΄ ΕΝΟΤΗΤΑ
Συμπαθητικοί, Χαρούμενοι,
Ανοιχτόκαρδοι Τύποι, Καταδεχτικοί,
Ειλικρινείς, δεν κάνουν διακρίσεις
(«όλοι τους παραλλαγές ενός
ζωντανού λαϊκού, εύθυμου και
καλόκαρδου μοτίβου»)
Πλούσιοι, Περήφανοι και
Ακατάδεχτοι
Λαϊκοί Τύποι;
Αξιαγάπητοι και
γνήσιοι άνθρωποι
του λαού
Κόνα Αγγελικώ, το
συμπαθέστερο πρόσωπο
Γιαγιά: έχει το γενικό πρόσταγμα και την
όλη οργάνωση του σπιτιού
Θείος Θανάσης: φαίνεται ότι είχε
παντρευτεί την Ελπινίκη (την οποία
αποκαλεί «πριγκιπέσσα» σε πείσμα των
αδελφών του), γυναίκα που δεν ανήκε στη
δική τους κοινωνική τάξη, την οποία τα
αδέλφια του θεωρούσαν παρακατιανή.
Θεία Καλλιόπη: έχει πειραχτική διάθεση
και κεφάτο χαρακτήρα. Ευχαριστιόταν να
φέρνει σε δύσκολη θέση τις πλούσιες και
ψωροπερήφανες γυναίκες των θείων
Περικλή και Ορέστη, καθώς και να προκαλεί
τον Μαθιό βάζοντας τον να της διηγείται τις
φανταστικές ιστορίες του.
Πατέρας
Μητέρα (Μαίρη): φιλόξενη και καταδεχτική,
δεν υπολογίζει τις κοινωνικές διακρίσεις για
αυτό καλεί την Αρμένισσα γειτόνισσα τους
Θείος Αριστείδης
Θείος Περικλής
Θείος Ορέστης
Ηλέκτρα και Ιώ: γυναίκες του Περικλή και
Ορέστη. Ήταν γνωστές στο Αϊντίνι για τις
μεγάλες προίκες τους και τη
ψωροπερηφάνεια τους. Όλες τους
απόμακρες, πικρόχολες, ακατάδεκτες, με
υποκριτική συμπεριφορά, υποτιμούν τους
υπόλοιπους που δεν ανήκουν στη δική τους
κοινωνική τάξη, αποδοκιμάζουν όσα ακούνε
κάνοντας μορφασμούς και επικρίνουν.
Απευθύνονται στην Ελβίρα στον πληθυντικό
διότι έχουν σε υπόληψη το σύζυγο της
Ελβίρα Σιτζάνογλου: σύζυγος
εργοστασιάρχη, νύφη του θείου Γιάγκου
ξεχωρίζει και από το παρουσιαστικό της
στις επισκέψεις της μαζί τα παιδιά της
συνοδεύεται και από τις δύο της υπηρέτριες
(με τις οποίες φαίνεται ότι δεν έχει καμία
επικοινωνία πέραν της κάλυψης των
αναγκών της)
Αρμένισσα
γειτόνισσα Τακουή:
καλόκαρδη, αφελής,
φλύαρη, είχε λαϊκή
καρδιά, χείμαρρος στα
λόγια
Καπτάν Μαθιός:
ένας
καραβοτσακισμένος
θαλασσόλυκος, με τις
φανταστικές ιστορίες
του
Στον αγώνα της βιοπάλης
μετέρχεται όλα τα μέσα:
εργάζεται ασταμάτητα,
εκμεταλλεύεται όμως και την
εμπιστοσύνη της οικογένειας
που υπηρετεί «ξαφρίζοντας»
τα κελάρια της. Σημαντική
βοήθεια για το σπίτι αλλά και
παρουσία ιδιαίτερα αγαπητή
στα παιδιά με τη φροντίδα και
τα παραμύθια της. Μοναδικός
τρόπος διαφυγής της από τη
σκληρή πραγματικότητα είναι ο
φανταστικός κόσμος των
παραμυθιών της.

9. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
9
6. Παρουσία πλήθους ανθρώπων στο απόσπασμα
Στο Αϊδίνι, και στο σπίτι της αφηγήτριας, συνυπάρχουν άτομα που
ανήκουν σε διαφορετικές κοινωνικές τάξεις:
 συναναστρέφονται εξαιτίας συγγένειας ή/ και κοινών ασχολιών
/συνηθειών
 πηγαινοέρχονται στο σπίτι της αφηγήτριας
 αποδεικνύονται φορείς της δικής τους κουλτούρας, ανάλογα και
με την καταγωγή τους: συνυπάρχουν παραδόσεις, διαφορετικές
πεποιθήσεις, αντιλήψεις
 δεν ήταν όλοι τόσο καταδεκτικοί στην αποδοχή των κατώτερων
κοινωνικών τάξεων, αλλά κρατούσαν αποστάσεις, καθώς
θεωρούσαν προσβλητικό το γεγονός ότι έπρεπε να
συναναστραφούν μαζί τους
Είναι ένας μικρόκοσμος που αντικατοπτρίζει τη μικρασιατική κοινωνία της εποχής

10. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
10
7. Κόνα – Αγγελικώ, το συμπαθέστερο πρόσωπο
Το πρόσωπο που ηθογραφείται με τη μεγαλύτερη συμπάθεια είναι η κόνα Αγγελικώ. Στο
απόσπασμα επισημαίνονται:
 Οι μαγικές της ικανότητες για την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων (βασκανίες) και τη
θεραπεία όλων των ασθενειών (ξόρκια)
 Η εργατικότητα της («μπορούσε να δουλεύει τη σκάφη δώδεκα ώρες και στο μεταξύ να
διακόφτει για να μπει στην κουζίνα να φτιάξει κατημέρια, να τηγανίσει «τζιεράκια», να μας
λούσει εμάς τα παιδιά, να τρίψει τα μπακίρια, να επιδοθεί σε ξόρκια και γιατροσόφια»)
 Η αδυναμία της στις φανταστικές διηγήσεις, μέσα από τις οποίες έβαζε και τους δικούς της
καημούς και πόθους, τις προσδοκίες, τις πίκρες και το άχτι της
για τις αδικίες των ισχυρών  το όραμά της για κοινωνική
δικαιοσύνη
 Ο τρόπος με τον οποίο προσπαθούσε να αποκαταστήσει την
κοινωνική αδικία ξαφρίζοντας τα κελάρια των αφεντικών της
 Η απενεχοποίησή της από την αφηγήτρια με την ομολογία ότι
την αγαπούσε αληθινά, παρόλο που είχε αντιληφθεί ότι εκείνη
επιδιδόταν συστηματικά στο ξάφρισμα του κελαριού.
Ο κυριότερος λόγος για τον οποίο η αφηγήτρια ηθογραφεί με
μεγαλύτερη συμπάθεια την κόνα Αγγελικώ είναι ότι:
 είχε ζήσει πολύ κοντά της τα πρώτα χρόνια της ζωής
 η γυναίκα εκείνη είναι από τις φυσιογνωμίες, που ο χρόνος δεν τις σβήνει στην ανάμνηση
μα τις ζωηρεύει
 η αφήγηση των παραμυθιών της κόνας Αγγελικώς ασκούσε γοητεία στην αφηγήτρια και την
έδενε συναισθηματικά
8. Η στάση της αφηγήτριας απέναντι στο γυναικείο φύλο
Στο απόσπασμα παρατηρούνται κάποια στοιχεία, τα οποία δείχνουν ότι το πρόσωπο που έγραψε
το κείμενο είναι γυναίκα και γνωρίζει πολύ καλά όσα είναι σχετικά με τη γυναικεία ζωή, τη
ψυχοσύνθεση και συμπεριφορά της γυναίκας. Μάλιστα δείχνει απέναντι στο γυναικείο φύλο
διάθεση επιείκειας και κατανόησης:
 Γνωρίζει λεπτομέρειες από τη ζωή στο σπίτι, κυρίως σε ό,τι έχει να κάνει με τη παρασκευή
εδεσμάτων (π.χ φιδέ)
 Οι γυναικείοι χαρακτήρες διαγράφονται παραστατικά και με χαρακτηριστικές λεπτομέρειες
της γυναικείας συμπεριφοράς

11. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
11
 Στη παρουσίαση της Αρμένισσας Τακουή γίνεται λόγος για θέματα σχετικά με τον κύκλο
ενδιαφερόντων των γυναικών  φλιτζάνι, συνταγές για τον έρωτα και την καλονή, για τον
τρόπο με τον οποίο λύνονται τα μάγια των ξελογιασμένων αντρών, για την απόκτηση
αρσενικού παιδιού
 Παρουσιάζεται πειστικότατα η συνωμοτική συμπεριφορά της θείας Καλλιόπης και της
μητέρας (κουβέντες, νεύματα, σχεδιασμοί), της οποίας στόχος ήταν να προκαλέσουν τις
ακατάδεχτες συγγένισσες τους
 Δείχνει επιμονή στις παραμυθιακές διηγήσεις, οι οποίες είναι προσφιλείς στις γυναίκες
 Δείχνει επιείκεια απέναντι στη κόνα Αγγελικώ, επειδή την αγαπούσε αληθινά
9. Ήθη, Έθιμα, Πεποιθήσεις και Λαογραφικά στοιχεία από την περιοχή της Μ.Ασίας
 Ηθογραφία
Ήθη, Έθιμα, Πεποιθήσεις (Ηθογραφικά
στοιχεία)
Λαογραφικά Στοιχεία
 Συνήθεια να δίνονται στα παιδιά αρχαιόπρεπα
ονόματα (Ηλέκτρα, Ιώ, Καλλιόπη, Αριστείδης,
Περικλής, Ορέστης, Ερμιόνη, Ελπινίκη, κ.ά).
 Πλουσιοπάροχα γεύματα που περιλάμβαναν
και του πουλιού το γάλα:
 ψητά
 τηγανιτά
 λουκουμάδες
 χαλβάδες
 κατημέρια
 φιδές
 μπουρεκάκια
 παστουρμάδες
 αγκινάρες τουρσί
 παραγεμισμένες ελιές με αντζούγια
 γλυκά: νερατζάκι, φιστίκι και μελιτζανάκι
παραγεμισμένο με μύγδαλο, μαστίχα και
πράσινο καρυδάκι
 Πίστη στη βασκανία (γιαγιά) – η διαδικασία για
το ξεμάτιασμα από την κόνα Αγγελικώ
 Ξόρκια και γιατροσόφια για τη θεραπεία
ασθενειών (πχ. έκοβε το «σαρλίκι» με μέλι και
μετάξι, τις «μαγουλήθρες» των παιδιών με
Πεντάλφα, κ.ά.)
 Κόψιμο του φιδέ: δίνεται αρκετά αναλυτικά η
όλη διαδικασία, που ήταν μια συλλογική δουλειά
και ευκαιρία συνάντησης, συζητήσεων και
ανταλλαγής συνταγών για γλυκά και φαγητά.
Καφεμαντεία, χαρτορίχτρες, μάγια, ξόρκια
 Χτύπος του ραβδιού του παζβάντη
(νυχτοφύλακα)  άγρυπνοι φρουροί που
φύλαγαν τη ζωή και την περιουσία των
κατοίκων
 Διηγήσεις παραμυθιών:
 -διήγηση της ιστορίας του Τσάκιτζη
(λαϊκός ήρωας που λήστευε τους
πλούσιους τσιφλικάδες της περιοχής και
έδινε χρήματα και αγαθά στους
φτωχούς).
 ιστορίες της κόνας Αγγελικώς για
νεράιδες που ξελογιάζουν τους άντρες,

12. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
12
για τα στοιχειωμένα τσοκαράκια της
Βαλιντέ-χανούμ
Όλα αυτά τα στοιχεία εντάσσονται λειτουργικά στην αφήγηση:
 φωτίζουν τη σοφία του λαού και τη δημιουργικότητά του
 φανερώνουν τον γλωσσικό πλούτο (ιδιωματισμοί, τούρκικες λέξεις)
 αναδεικνύεται ο πολιτισμικός πλούτος
 φωτίζεται ο τρόπος ζωής των ανθρώπων
 τα παραμύθια είναι για τους ανθρώπους διέξοδος από την καθημερινότητα. Μεταφέρονται
στη σφαίρα της φαντασίας όλες οι προσδοκίες και επιθυμίες του απλού λαού, οι οποίες
παραμένουν απραγματοποίητες. Τα παιδιά μαγεύονται από τις ιστορίες της κόνας
Αγγελικώς και η φαντασία τους καλπάζει, καθώς τα χτυπήματα του παζβάντη
μεταφράζονται ως τα στοιχειωμένα τσοκαράκια της Βαλιντέ-χανούμ που φωνάζουν
«Βαλιντέ».
Η αφήγηση της Αλίκης περιλαμβάνει όλα τα πιο πάνω γιατί είναι ίσως ο μόνος τρόπος μέσω της
μνήμης να διαφυλαχθούν
10.Τεχνική – Εκφραστικά Μέσα
 Αφήγηση
Πρωτοπρόσωπη
Αφήγηση
Ομοδιηγητική /
Αυτοδιηγητική Αφηγήτρια
Η μικρή Αλίκη Μάγη – εκφράζονται τα βιώματα της συγγραφέως
(πλαστοπροσωπία/persona/προσωπείο) - παρακολουθεί τα
γεγονότα συμμετέχοντας σε αυτά. Η αφηγήτρια ταυτίζεται με τη
συγγραφέα και είναι δραματοποιημένη: είναι ένα από τα πρόσωπα
της ιστορίας, χωρίς ωστόσο να δρα σε πρώτο πλάνο (στο
απόσπασμα)
Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση:
 προσδίδει ζωντάνια και αμεσότητα
 έχει τη δύναμη της προσωπικής μαρτυρίας και του
βιωματικού στοιχείου
 είναι τρόπος έμμεσης εξομολόγησης και αναπόληση μιας
εποχής ειρηνικής και ξέγνοιαστης, άρα η αφήγηση αποκτά
αληθοφάνεια
 δίνει τη δυνατότητα για να εκφράσει τη δική της άποψη
σχετικά με την κοινωνική δικαιοσύνη  κατανοεί κάποιες

13. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
13
πράξεις των φτωχών και δεν κατακρίνει
 σχολιάζει: η αφηγήτρια παρουσιάζει όσα η ίδια γνωρίζει,
βλέπει, ακούει, σχολιάζοντας και κρίνοντας τη στάση των
άλλων έμμεσα ή και τη δική της στάση: (π.χ. σχολιάζει το
γεγονός ότι η Ελπινίκη, γυναίκα του θείου Θανάση, δεν είναι
αποδεκτή από τα αδέλφια του άντρα της)
Εσωτερική Εστίαση Αφηγείται όσα η ίδια γνωρίζει και άρα έχει περιορισμένη γνώση.
Όλα τα γεγονότα δίνονται από τη σκοπιά και την οπτική της
αφηγήτριας
Η οπτική μέσα από την οποία περιγράφεται ο βίος είναι ξεκάθαρα
γυναικεία: στο απόσπασμα κυριαρχούν οι γυναικείες μορφές, η ζωή
τους στο σπίτι, λεπτομέρειες από την καθημερινότητα των
μικροαστών και των λαϊκών ανθρώπων (χωρίς να αποφεύγεται και
η ανάδειξη ανδρικών μορφών που ξεχωρίζουν)
 Αφηγηματικοί Τρόποι
Αφηγηματικοί Τρόποι που χρησιμοποιούνται για την ανάδειξη των προσώπων: στο
απόσπασμα ένα μπουλούκι διαφορετικών ανθρώπων ως προς την καταγωγή, την ηλικία, την
κοινωνική τάξη, τη μόρφωση συνυπάρχει και κινείται με άνεση στο σπίτι της αφηγήτριας (παιδιά
της γειτονιάς, οι δάσκαλοι των παιδιών, ράφτρες, παραδουλεύτρες, γειτόνισσες, η διανοούμενη
νεολαία του Αϊδινίου).
Αφήγηση αφήγηση γεγονότων
Περιγραφή δίνεται το κλίμα και η ατμόσφαιρα που επικρατεί στο σπίτι τις Τετάρτες
περιγράφονται με λεπτομέρεια στοιχεία από τις συνήθειες (πχ. για τον φιδέ, τις
εκδρομές στην εξοχή)
σκιαγραφούνται τα πρόσωπα (π.χ. κόνα Αγγελικώ, Τακουή, καπτάν Μαθιός)
στήνεται το σκηνικό της δράσης και γενικά φωτίζεται η αφήγηση με διάφορες
πληροφορίες
συντελεί στη μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο άλλο
προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη
Διάλογος προσδίδει στο απόσπασμα: φυσικότητα, θεατρικότητα και αληθοφάνεια, αφού οι
ήρωες ζωντανεύουν μέσα από τον δικό τους λόγο, με τους ιδιωματισμούς τους.
διαγράφει το ήθος, την ιδιοσυγκρασία των ηρώων, το ύφος, τη συμπεριφορά και
τη στάση τους προς τους άλλους

14. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
14
 Παρεκβάσεις - Εμβόλιμες αφηγήσεις
Η αφηγήτρια (Αλίκη) ενσωματώνει στην αφήγησή της, σε πλάγιο λόγο μικροαφηγήσεις της θείας
Καλλιόπης σε συνδυασμό με διαλόγους της δεύτερης με τον Μαθιό:
-Του καπετάν Μαθιού για την αγγλίδα λαίδη που τον είχε ερωτευτεί
-Της Κόνας Αγγελικώς για τις νεράιδες, για την Βαλιντέ-Χανούμ και τον Τσακιτζή
 Χρόνος
Πραγματικός Ιστορικός Χρόνος Χρόνος της ιστορίας και της αφήγησης
Ο πραγματικός ιστορικός χρόνος στον οποίο
αναφέρεται το μυθιστόρημα αφορά την περίοδο
από το 1918 μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο
(αναφορά και στη γερμανική κατοχή).
Στο απόσπασμα επικεντρωνόμαστε στο 1918-
1922.
Ο χρόνος της ιστορίας ταυτίζεται με τη διαδοχή
των γεγονότων που περιλαμβάνονται στην
ιστορία.
Παρατηρούνται χρονικές ασυμφωνίες ανάμεσα
στην ιστορία και την αφήγηση (αναχρονίες που
διακρίνονται σε αναλήψεις και προλήψεις)

15. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
15
 Αναχρονίες
Αναλήψεις (αναδρομή στο παρελθόν,
flashback)
Προλήψεις (αναφορά στο μέλλον,
flashforward)
Ανάκληση γεγονότος που χρονικά είναι
προγενέστερο από το σημείο της ιστορίας όπου
βρισκόμαστε σε μια συγκεκριμένη στιγμή
π.χ εκδρομές στις γύρω περιοχές,
κοσμοαντίληψη του θείου Θανάση και η σχέση
του με τα αδέλφια και τη γυναίκα του
Αφηγηματικός ελιγμός που συνίσταται στην
πρόωρη αφήγηση ενός μελλοντικού γεγονότος.
«άλλωστε, στο σπίτι μας τέτοια ψιλοπράγματα
κανείς δεν τα υπολόγιζε τότε»
 Χρόνος Aφήγησης
Κυρίαρχος χρόνος  Παρατατικός
 Χρόνος εξακολουθητικός, που υποδηλώνει ότι όσα διηγείται η αφηγήτρια δεν είναι
μεμονωμένα περιστατικά, αλλά αποτελούν επαναλαμβανόμενες, καθημερινές καταστάσεις
(οι συναντήσεις τις Τετάρτες, ο φιδές, οι βόλτες στην εξοχή όταν ο καιρός το επέτρεπε, οι
ιστορίες του καπτάν Μαθιού, οι αφηγήσεις της κόνας Αγγελικώς και το ξάφρισμα του
κελαριού).
 Ο χρόνος της αφήγησης δεν αφορά γεγονότα τα οποία διαδέχονται το ένα το άλλο, αλλά ο
χρόνος διαστέλλεται, επιμηκύνεται, ώστε να δοθεί παραστατικότερα η ατμόσφαιρα μέσα
στην οποία τα πρόσωπα κινούνται και διαμορφώνουν εικόνες και παραστάσεις.
 Στοιχεία που συμβάλουν στην αληθοφάνεια του έργου
-Τα περιστατικά που περιγράφονται και τα οποία δεν είναι μεμονωμένα αλλά επαναλαμβανόμενα
-Πλοκή
-Σκηνοθεσία του χώρου
-Αναπαράσταση του χρόνου
-Το πλήθος των προσώπων που κινούνται στο απόσπασμα
 Εικόνες
Άφθονες παραστατικές σκηνές και εικόνες. Για να αισθητοποιήσει τις ιδέες της, η συγγραφέας
χρησιμοποιεί ποικίλα εκφραστικά μέσα, όπως χαρακτηριστικές εικόνες: η εικόνα παρασκευής του
φιδέ, η εικόνα της κόνας-Αγγελικώς που τονίζει τη φτώχεια της, η εικόνα της δράσης του Τσακιτζή.
Ηχητικές εικόνες: πολυπληθής και πολύβουη σκηνή στο σπίτι της οικογένειας Μάγη: χαρούμενο
πλήθος, φωνές παιδιών, πειράγματα, γέλια, τραγούδια, γλέντι

16. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
16
 Αντίθεση
-Ζωή της αφηγήτριας και της οικογένειάς της πριν και μετά τη μικρασιατική καταστροφή.
-Η λεπτομερής περιγραφή της καθημερινής ζωής στο Αϊδίνι που μοιάζει με παραμύθι, με ήρωες
να κινούνται συνεχώς σκοπό έχει να παρουσιάσει πώς αλλάζει και μεταβάλλεται η ζωή και η τύχη
των ανθρώπων μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Οι δύο κόσμοι (πριν και μετά την καταστροφή)
φαντάζουν πολύ διαφορετικοί και εντείνουν την τραγικότητα των ηρώων.
-Αυτό είναι εμφανές στην τελευταία παράγραφο του αποσπάσματος, σ. 179: «Άλλωστε, στο σπίτι
μας τέτοια “ψιλοπράματα” κανείς δεν τα υπολόγιζε τότε». Με τη συγκεκριμένη φράση η αφηγήτρια
μάς προϊδεάζει6 ότι στη συνέχεια όλα όσα θεωρούνταν δεδομένα, πρόκειται να αλλάξουν.
Αντιθέσεις
(εκφραστικό
μέσο)
 αφορούν την κοινωνία:
πλούσιοι – μικροαστοί (πλουσιοπάροχα τραπέζια, χρυσά φλουριά, κ.ά.) ≠ φτωχοί
(κόνα Αγγελικώ  αποσκελετωμένο κορμί, ξερακιανή, με χέρια φαγωμένα από μισό
αιώνα μπουγάδες).
Η διαφορετική κοινωνική τάξη δεν στέκεται εμπόδιο στην αλληλεπίδραση μεταξύ
τους, την αλληλεγγύη, την εμπιστοσύνη και την πραγματική αγάπη.
 Παρομοιώσεις
«σαν χοντές οξείες», «σα να ήταν σακουλίτσες με λίρες»
 Ύφος
Καθαρό, φυσικό και αυθόρμητο
 Μεταφορές
«ήταν όλοι τους παραλλαγές ενός ζωντανού λαϊκού, εύθυμου και καλόκαρδου μοτίβου»,
«ετοιμάσου να μαζέψεις τα δηλητήρια»
 Γλώσσα
- Ιδιωματική  η γλώσσα που μιλούσαν οι Μικρασιάτες Έλληνες, ανάμεικτη με πολλές
τούρκικες και ιταλικές λέξεις.

17. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
17
11.Επιλογικά
«Οι νεκροί περιμένουν είναι όχι μόνο ένα έργο (αλησμόνητα πρόσωπα, άρτιες σκηνές, διάλογος
λαμπρός) που στέκει δίπλα στα πιο καλά μας, αλλά είναι κι ένα μνημειώδες χρονικό, όπου
σφύζουν οι ηρωισμοί της φυλής μας και η παναιώνιά μας τραγικότητα».
12.Πηγές
- Μήδεια Αναστασίου: https://www.filologou-harin.com/about-us
- Εκπαιδευτικό υλικό λειτουργών Υ.Π
- Διαδίκτυο
13. Ερωτήσεις για το σπίτι
1. Να αναφερθείτε με συντομία στο ιστορικό πλαίσιο του μυθιστορήματος “Οι νεκροί
περιμένουν”
2. Να αποδώσετε το περιεχόμενο του αποσπάσματος σε 150 περίπου λέξεις
3. Να σκιαγραφήσετε τη μορφή της αφηγήτριας, παρουσιάζοντας την κοσμοθεωρία της όσον
αφορά τη σχέση της με άτομα με τα οποία συναναστρέφεται.
4. Το απόσπασμα χωρίζεται σε δύο ενότητες: ποια πρόσωπα παρουσιάζουν το μεγαλύτερο
ενδιαφέρον σε καθεμία από τις ενότητες αυτές και κατά τι διαφοροποιούνται από το πλήθος
των άλλων προσώπων;
5. Να αναφέρετε ποιους αφηγηματικούς τρόπους χρησιμοποιεί η αφηγήτρια για να
ζωντανέψει τις αναμνήσεις της και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορά σε
συγκεκριμένα αποσπάσματα.
6. Ποιο από τα πρόσωπα του αποσπάσματος ηθογραφείται με τη μεγαλύτερη συμπάθεια και
γιατί;
7. Το απόσπασμα συγκεντρώνει βασικές αρετές πεζογραφήματος, που γράφτηκε από
γυναίκα: γνώση των πραγμάτων που αναφέρονται στο γυναικείο βίο, πειστική απόδοση της
ψυχολογίας και της συμπεριφοράς του φύλου, ευαισθησία και μια διάθεση επιείκειας και

18. ΚΝΛ – Γ΄ Λυκείου , Ελένη Βακανά
18
κατανόησης. Να επιβεβαιώσετε την παραπάνω παρατήρηση με παραδείγματα μέσα από το
κείμενο.
8. Στο απόσπασμα παρουσιάζεται η καθημερινότητα των πρωταγωνιστών και ο τρόπος ζωής
τους. Να σχολιάσετε με ποιο λογοτεχνικό ρεύμα αποδίδονται τα πιο πάνω στοιχεία,
τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο.
9. Στην Αστροφεγγιά του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου (κεφάλαιο 10, σ.156-159) περιγράφεται η
άφιξη των Μικρασιατών προσφύγων στην Αθήνα. Να συγκρίνετε τη ζωή των Μικρασιατών
πριν («Οι νεκροί περιμένουν») και μετά την καταστροφή (απόσπασμα από την
Αστροφεγγιά) και να καταγράψετε πώς αυτή διαφοροποιείται στην προσφυγιά.
Ενάμισι εκατομμύριο άνθρωποι βρεθήκανε ξαφνικά έξω απ’ την προγονική τους γη. Παράτησαν
σκοτωμένα παιδιά και γονιούς άταφους. Παράτησαν περιουσίες, τον καρπό στα δέντρα και στα
χωράφια, το φαΐ στη φουφού, τη σοδειά στην αποθήκη, το κομπόδεμα στο συρτάρι, τα πορτρέτα
των προγόνων τους στους τοίχους. Και βάλθηκαν να τρέχουν, να φεύγουν κυνηγημένοι απ’ το
τούρκικο μαχαίρι και τη φωτιά του πολέμου. Έρχεται μια τραγική στιγμή στη ζωή του ανθρώπου,
που το θεωρεί τύχη να μπορέσει να παρατήσει το έχει του, την πατρίδα του, το παρελθόν του και
να φύγει, να φύγει λαχανιασμένος αποζητώντας αλλού τη σιγουριά. Άρπαξαν οι άνθρωποι
βάρκες, καΐκια, σχεδίες, βαπόρια, πέρασαν τη θάλασσα σ’ έναν ομαδικό, φοβερό ξενιτεμό.
Κοιμήθηκαν αποβραδύς νοικοκυραίοι στον τόπο τους και ξύπνησαν φυγάδες, άστεγοι, άποροι,
αλήτες και ζητιάνοι στα λιμάνια του Πειραιά, της Σαλονίκης, της Καβάλας, του Βόλου, της Πάτρας.
Ενάμισι εκατομμύριο αγωνίες και οικονομικά προβλήματα ξεμπάρκαραν στο φλούδι της Ελλάδας
με μια θλιβερή ταμπέλα κρεμασμένη στο στήθος: «Πρόσφυγες!» Πού ν’ αποκουμπήσουν οι
πρόσφυγες;[…] Τρέμαν ακόμα απ’ το φόβο. Τα μάτια τους ήταν κόκκινα απ’ το αιμάτινο ποτάμι
της κόλασης που διάβηκαν. Και σαν πάτησαν σε στέρεο έδαφος, μετρήθηκαν να δουν πόσοι
φτάσανε και πόσοι λείπουν. Κι οι ζωντανοί δεν το πιστεύανε, μόνο άπλωναν τα χέρια τους στο
κορμί τους και το ψάχνανε, για να βεβαιωθούνε πως δεν ήταν βρικόλακες. Και ψάχναν και για την
ψυχή τους, να δουν αν ήταν στη θέση τους. Μ’ αυτή ήταν άφαντη. Είχε μείνει πίσω στην πατρίδα,
κοντά στους αγαπημένους νεκρούς και στους αιχμαλώτους, κοντά στα σπιτάκια, στα χωράφια,
στις δουλειές και στα καζάντια...
Διδώ Σωτηρίου, Οι νεκροί περιμένουν…, Κέδρος, 1998, 159-160.