ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ

1. 1
Γιαλίδης Νέστωρ Ταξίαρχος ε.α., Ηλεκτρολόγος Μηχανικός,
Μηχανικός Η/Υ, Ραδιοηλεκτρολόγος Α’, Βιβλικός Θεολόγος και
Ισλαμολόγος.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ
Η βασική κοινωνική διαστρωμάτωση του Μεσαίωνα:
κληρικός, ευγενής και χωρικός.

2. 2
Αδελφοί Λίμπουρχ: Σελίδα από το ημερολόγιο του «Πολύ
πλούσιου βιβλίου Ωρών του Δούκα του Μπερί», το
διασημότερο και καλύτερα σωζόμενο δείγμα της γοτθικής
παραγωγής εικονογραφημένων χειρογράφων (περίπου
1415)
EIΣΑΓΩΓΙΚΑ
Μεσαίωνας (476 - 1492 μ.Χ.) ονομάζεται η χρονική
περίοδος της Ευρωπαϊκής ιστορίας, από τον 5ο μέχρι το 15ο
αιώνα μ.Χ. Καταληκτική ημερομηνία από τους περισσότερους

3. 3
ερευνητές, αν και από πολλούς αμφισβητείται, είναι το έτος
1492 τότε που ο Χριστόφορος Κολόμβος (ισπανικά: Cristóbal
Colón, Κριστόμπαλ Κολόν), Γενουάτης θαλασσοπόρος
χαρτογράφος, ναύαρχος και αντιβασιλέας, ανακάλυψε την
Αμερική. Ξεκίνησε με την κατάλυση του Δυτικού Ρωμαϊκού
Κράτους (476 μ.Χ.) ή κατ' άλλους με το θάνατο του Ιουστινιανού
Α΄ (565 μ.Χ.), του αυτοκράτορα υπό τον οποίο αναβίωσε η
παλαιά ισχύς και έκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο
Μεσαίωνας είναι η μεσαία από τις τρεις παραδοσιακές
διαιρέσεις της Δυτικής Ιστορίας: Αρχαία, Μεσαιωνική και
Νεότερη. Ο Μεσαίωνας με τη σειρά του παραδοσιακά διαιρείται
σε τρεις υποπεριόδους, τον Πρώιμο, τον Ώριμο ή Μέσο, και τον
Ύστερο Μεσαίωνα.

4. 4
Ψηφιδωτό που απεικονίζει τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό
(λεπτομέρεια), Βασιλική του Αγίου Βιταλίου, Ραβέννα,
Ιταλία.

5. 5
Η έκταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 555 μ.Χ. υπό
τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό, έχοντας ενσωματώσει
τμήματα της Ιταλίας, της Δαλματίας, της Βόρειας Αφρικής
και της νότιας Ισπανίας.
Η μείωση του ανθρώπινου πληθυσμού, η σμίκρυνση των
μεγάλων αστικών κέντρων, οι επιδρομές και η μετακίνηση
φύλων, οι οποίες ήδη είχαν ξεκινήσει από την Ύστερη
Αρχαιότητα, συνεχίστηκαν στη διάρκεια του Πρώιμου
Μεσαίωνα. Οι βάρβαροι επιδρομείς, κυρίως Γερμανικά φύλα,
δημιούργησαν νέα βασίλεια σε ό,τι απέμεινε από το Δυτικό
Ρωμαϊκό Κράτος. Κατά τον 7ο αιώνα μ.Χ., η Βόρεια Αφρική και η
Μέση Ανατολή, κάποτε κομμάτια του Ανατολικού Ρωμαϊκού
Κράτους, βρέθηκαν υπό τον έλεγχο του Χαλιφάτου, μιας
Ισλαμικής Αυτοκρατορίας, μετά την ολοκλήρωση των
κατακτήσεων του Μωάμεθ και των διαδόχων του.

6. 6
Οι μουσουλαμανικές κατακτήσεις: το σκούρο χρώμα
αφορά την περίοδο από το 622 έως το 632, το μεσαίου
βάθους χρώμα την περίοδο 632 έως 661 και το ανοιχτό
χρώμα την επέκταση που έλαβε χώρα από το 661 έως το 750
μ.Χ.
Παρόλο που έλαβαν χώρα σημαντικές αλλαγές στις
κοινωνικές και πολιτικές δομές, η ρήξη με την Αρχαιότητα δεν
υπήρξε ολοκληρωτική. Η ακόμη εκτενής Βυζαντινή
Αυτοκρατορία επιβίωσε στην Ανατολή και παρέμεινε
αξιοσημείωτη δύναμη. Το νομικό της σύστημα, ο Ιουστινιάνειος
Κώδικας, ανακαλύφθηκε εκ νέου στη Βόρεια Ιταλία το 1070 και
κέρδισε μεγάλο θαυμασμό τους επόμενους αιώνες. Στη Δύση,
τα περισσότερα βασίλεια απορρόφησαν τους λίγους
διασωθέντες ρωμαϊκούς θεσμούς. Τα μοναστήρια
δημιουργήθηκαν ενώ συνεχίζονταν οι εκστρατείες
εκχριστιανισμού της παγανιστικής Ευρώπης. Οι Φράγκοι, υπό

7. 7
την Καρολίγγεια Δυναστεία, ίδρυσαν για σύντομο διάστημα,
από τα τέλη του 8ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 9ου αιώνα, μια
Αυτοκρατορία που κάλυπτε το μεγαλύτερο τμήμα της Δυτικής
Ευρώπης. Η τελευταία τελικά υπέκυψε στις πιέσεις εμφύλιων
συγκρούσεων σε συνδυασμό με κατά το μάλλον ή ήττον
πρόσκαιρες εισβολές από το εξωτερικό (Βίκινγκς από το Βορρά,
Μαγυάροι από την Ανατολή και Σαρακηνοί από το Νότο) που
την αποδυνάμωσαν και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις
δημιουργίας νέων αυτοχθόνων κρατικών σχηματισμών.
Στη διάρκεια του Ώριμου Μεσαίωνα, που ξεκίνησε μετά
το 1000 μ.Χ., ο πληθυσμός της Ευρώπης αυξήθηκε εξαιρετικά
καθώς νεωτερισμοί στην τεχνολογία και στις μεθόδους
καλλιέργειας της γης επέτρεψαν την άνθηση του εμπορίου,
ενώ η κλιματική αλλαγή της Μεσαιωνικής Θερμής Περιόδου
βελτίωσε σημαντικά την απόδοση της αγροτικής παραγωγής.
Ο φεουδαλισμός, η πολιτική οργάνωση όπου οι ιππότες -και εν
γένει οι ευγενείς- όφειλαν στρατιωτικές υπηρεσίες στους
ηγεμόνες τους με αντάλλαγμα το δικαίωμα να
εκμεταλλεύονται οικονομικά τη γη, την οποία καλλιεργούσαν
χωρικοί που όφειλαν ενοίκιο και εργασία στους ευγενείς, ήταν
το σύστημα με το οποίο οργανώθηκε ιεραρχικά και οικονομικά
η κοινωνία την περίοδο αυτή. Οι Σταυροφορίες, που
διακηρύχθηκαν για πρώτη φορά το 1095, υπήρξαν στρατιωτικές
προσπάθειες των Χριστιανών της Δυτικής Ευρώπης να

8. 8
αφαιρέσουν τον έλεγχο των Αγίων Τόπων από τους
Μουσουλμάνους.
Οι τέσσερις στρατιωτικοί ηγέτες που οδήγησαν την
Πρώτη Σταυροφορία (1883), έργο του Αλφόνς-Μαρί-Αντόλφ
ντε Νεβίλ.
Οι βασιλείς έγιναν η κεφαλή συγκεντρωτικών κρατών,
μειώνοντας την εγκληματικότητα και τη βία, απομακρύνοντας,
ωστόσο, από την πραγματικότητα την ιδέα ενός ενιαίου
χριστιανικού κράτους. Την πνευματική ζωή χαρακτήρισε ο
σχολαστικισμός, μια φιλοσοφία που έδινε έμφαση στη
συνύπαρξη της Πίστης με τη Λογική, και η ίδρυση

9. 9
πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Η θεολογία του Θωμά Ακινάτη
(1225-1274), τα έργα ζωγραφικής του Τζιότο (1266-1337), η
ποίηση του Δάντη (περ. 1265-1321) και του Τσόσερ (περ. 1343-
1400), τα ταξίδια του Μάρκο Πόλο (1254-1324) και οι ανέγερση
Γοτθικών Καθεδρικών Ναών, όπως εκείνος στη Σαρτρ, είναι
μερικά από τα επιφανέστερα επιτεύγματα αυτής της περιόδου.
Ο καθεδρικός ναός της Σαρτρ (1134)

10. 10
Τζιότο. Η εκδίωξη των δαιμόνων από το Αρέτσο,
νωπογραφία, 1295-1299, Ασσίζη, Άνω Βασιλική
Ο Ύστερος Μεσαίωνας στιγματίστηκε από δοκιμασίες
και κινδύνους όπως ο λιμός, η πανούκλα και ο πόλεμος, που
μείωσαν κατά πολύ τον πληθυσμό της Δυτικής Ευρώπης.
Μεταξύ των ετών 1347 και 1350 η Μαύρη Πανώλη ή αλλίως
Μαύρος Θάνατος εξόντωσε τα δύο πέμπτα περίπου του
ευρωπαϊκού πληθυσμού. Οι αμφιγνωμίες, η εμφάνιση
αιρέσεων και τα σχίσματα στους Κόλπους της Εκκλησίας
εμφανίστηκαν παράλληλα με διακρατικούς πολέμους,
εμφύλιες συγκρούσεις και επαναστάσεις χωρικών.
Πολιτιστικές και τεχνολογικές πρόοδοι μεταμόρφωσαν την
ευρωπαϊκή κοινωνία, γράφοντας τον επίλογο του Ύστερου
Μεσαίωνα και δίνοντας τη σκυτάλη στην Πρώιμη Νεότερη
Περίοδο της Ευρωπαϊκής Ιστορίας.
Ετυμολογία και Περιοδολόγηση
Ο Μεσαίωνας είναι μια από τις τρεις κύριες περιόδους στο
επικρατέστερο σχήμα ανάλυσης της ευρωπαϊκής ιστορίας:
Κλασική Αρχαιότητα, Μεσαίωνας και Νεότερη Εποχή.
Οι μεσαιωνικοί συγγραφείς μοίραζαν την ιστορία σε
περιόδους όπως οι «Έξι Εποχές» ή οι «Τέσσερις Αυτοκρατορίες»

11. 11
και θεωρούσαν την εποχή τους τελευταία πριν την καταστροφή
του κόσμου. Όταν αναφέρονταν στη δική τους εποχή,
χρησιμοποιούσαν την έννοια της «μοντέρνας εποχής». Στη
δεκαετία του 1330, ο ουμανιστής και ποιητής Φραγκίσκος
Πετράρχης (Φραντσέσκο Πετράρκα, 1304-1374) αναφερόταν
στην περίοδο της ιστορίας πριν την έλευση του Χριστού ως
antiqua (αρχαία) και στη χριστιανική περίοδο ως nova (νέα). Ο
Λεονάρντο Μπρούνι (1370-1444) ήταν ο πρώτος ιστορικός που
χρησιμοποίησε τριμερή διαίρεση της ιστορίας στο έργο του
«Ιστορία των Φλωρεντίνων» (1442). Ο Μπρούνι και οι
μεταγενέστεροί του ιστορικοί θεωρούσαν ότι η Ιταλία είχε
επανακάμψει μετά την εποχή του Πετράρχη και κατ’ επέκταση
προσέθεσαν μια τρίτη εποχή. Ο όρος Μεσαίωνας εμφανίστηκε
για πρώτη φορά στη λατινική γλώσσα ως media tempestas.[6]
Κατά τα πρώτα χρόνια χρήσης του όρου, υπήρχαν πολλές
εναλλακτικές, όπως medium aevum, όρος που ανάγεται στο
1604,[7] και media saecula, όρος του 1625. Ο σημερινός αγγλικός
όρος medieval ή mediaeval προέρχεται από το medium aevum. Η
τριμερής περιοδολόγηση καθιερώθηκε μετά τη διαίρεση της
Ιστορίας από το Γερμανό ιστορικό Κριστόφ Κελλάριους (1638-
1707) σε τρία κομμάτια: Αρχαία, Μεσαιωνική και Νεότερη.
Το επικρατέστερο σημείο εκκίνησης του Μεσαίωνα είναι
το 476 μ.Χ. που πρώτος πρότεινε ο Μπρούνι. Για την Ευρώπη
σαν σύνολο, το 1500 συχνά θεωρείται το τέλος της περιόδου

12. 12
αυτής, ωστόσο δεν υπάρχει καθολικά αποδεκτή από τους
μελετητές χρονολογία. Ανάλογα με το αντικείμενο μελέτης,
γεγονότα όπως το πρώτο ταξίδι του Κολόμβου (1451-1506) στην
Αμερική το 1492, η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους
Τούρκους το 1453, ή η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση το 1517
έχουν κατά καιρούς χρησιμοποιηθεί. Οι Άγγλοι ιστορικοί
συχνά χρησιμοποιούν τη Μάχη του Μπόσγουορθ το 1485 για να
οριοθετήσουν το Μεσαίωνα. Για την Ισπανία, οι ημερομηνίες
που συνηθίζονται περισσότερο είναι ο θάνατος του Βασιλιά
Φερδινάνδου Β΄ της Αραγωνίας το 1516, ο θάνατος της
Βασίλισσας Ισαβέλλας Α΄ της Καστίλλης το 1504 ή η
Κατάκτηση της Γρανάδας το 1492. Οι ιστορικοί των
λατινόγλωσσων κρατών τείνουν να διαιρούν το Μεσαίωνα σε
δύο τμήματα: την πρώτη Υψηλή και τη μεταγενέστερη Χαμηλή
περίοδο. Οι αγγλόφωνοι ιστορικοί, ακολουθώντας τους
γερμανόφωνους συναδέλφους τους, συνήθως διαιρούν το
Μεσαίωνα σε τρία τμήματα: τον Πρώιμο, τον Ώριμο ή Μέσο,
και τον Ύστερο. Το 19ο αιώνα, ο Μεσαίωνας στο σύνολό του
συχνά αναφερόταν ως οι «Σκοτεινοί Αιώνες», ωστόσο μετά την
υιοθέτηση των διαιρέσεων που περιγράφηκαν παραπάνω, η
χρήση του όρου περιορίστηκε στο να χαρακτηρίζει τον Πρώιμο
Μεσαίωνα, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τους ιστορικούς.

13. 13
Μεσαιωνικοί νοητικοί ορίζοντες
• Διαμορφώνονται υπό την επίδραση της Βίβλου.
• Η Βίβλος δεν προσφέρει «μαθήματα» ηθικής συμπεριφοράς.
Είναι παγκόσμια ιστορία.
• Μεταφυσική θεμελίωση όλων των επίγειων υποθέσεων.
Θεοκρισία με καυτό νερό (Sachsenspiegel, 1350-1375)

14. 14
Ο κατηγορούμενος έπρεπε να περάσει τη δοκιμασία του
καυτού νερού. Αν το βυθιζόμενο στο καυτό νερό άκρο,
συνήθως χέρι, δεν πάθαινε έγκαυμα (πράγμα απίθανο),
αυτό εθεωρείτο θαύμα και ότι Ο Θεός τον έκρινε αθώο και
απαλλάσσονταν από την κατηγορία. Αν όμως υφίστατο
έγκαυμα, πράγμα που γίνονταν πάντα, εθεωρείτο ο
κατηγορούμενος ένοχος από τη Θεία κρίση και
οδηγούνταν είτε στη φυλακή ή στην αγχόνη.
Δίκη ζώων, 1457 (Chambers book of days, 1864)
Οικόσιτο ζώο που έκανε κάποια ζημιά δικάζονταν από
κανονικό δικαστήριο και μάλιστα το έβαζαν και στο
εδώλιο.
ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΠΕΡΙ ΧΡΟΝΟΥ

15. 15
• Αυγουστίνος (354-430): η διδασκαλία των 6 εποχών.
• Ιερώνυμος (340-420): η διδασκαλία των 4 Αυτοκρατοριών.
Μεσαιωνικός χάρτης τύπου Τ

16. 16

17. 17

18. 18
ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΠΗΓΩΝ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Ι. ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ
1. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ
α. Χρονικά
β. Annales
γ. Βιογραφίες

19. 19
δ. Αυτοβιογραφίες
ε. Gesta…
2. ΜΗ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ
α. έγγραφα
β. αλληλογραφία
γ. πηγές δικαίου
δ. πηγές ιστορίας σκέψης
ε. πηγές για θρησκευτική & ηθική ζωή
στ. λογοτεχνία/μουσική…
ΙΙ. ΜΗ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΗΓΕΣ
α. Αρχιτεκτονική
β. καλές τέχνες
γ. αντικείμενα καθημερινής ζωής
δ. νομίσματα, σφραγίδες
ε. οικόσημα
στ. εμβλήματα εξουσίας
ζ. επιστημονικά & μουσικά όργανα
η. μελέτη χώρου και φυσικού περιβάλλοντος…

20. 20
Annales Nazariani [MGH SS 1, ed. G. H. Pertz]
Κολωνία, Καθεδρικός Ναός (1248…)

21. 21

22. 22
Augustalis (Βασίλειο της Σικελίας, 1232)

23. 23
Οικόσημο

24. 24
Οικόσημο

25. 25
Το στέμμα της Γερμανικής Αυτοκρατορίας
Βιέννη, Kaiserliche Schatzkammer
ΜΕΓΑΛΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΞΡΑΤΟΡΙΑ 117 μ.Χ.

26. 26
ΤΕΤΡΑΡΧΙΑ

27. 27
Απεικόνιση των Τετραρχών, δύο Αυτοκρατόρων και δύο
Καισάρων, που κυβέρνησαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
μετά από τις μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού. Βασιλική
Αγίου Μάρκου, Βενετία, Ιταλία

28. 28
ΑΝΔΡΙΑΝΤΑΣ ΤΟΥ Μ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, YORK

29. 29

30. 30
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΦΥΛΩΝ
(Με πυραμιδοειδή διάταξη)
ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ (στην κορυφή της πυραμίδας)
(καταγωγή, γαιοκτησία, στρατιωτική ισχύ)
ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ (στον κορμό της πυραμίδας)
(γεωργοί)
ΔΟΥΛΟΙ (στη βάση της πυραμίδας)
(αιχμάλωτοι πολέμου)
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΦΥΛΩΝ
ΒΑΣΙΛΙΑΣ (primus inter pares)
ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΩΝ
(χωρίς ουσιαστικές αρμοδιότητες)
ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΦΥΛΗΣ=ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΟΡΓΑΝΟ

31. 31
(όλοι οι ελεύθεροι, αριστοκράτες και μη)
Διαδικασίες διαμόρφωσης μεσαιωνικών βασιλείων
• Εκχριστιανισμός > η Εκκλησία συνδετικός κρίκος μεταξύ
νέας και παλαιάς αριστοκρατίας.
• Υιοθέτηση ρωμαϊκών δομών (επαρχιακή διοίκηση,
φορολογία, λατινική γλώσσα, νόμισμα).
• Καταγραφή του εθιμικού δικαίου με επιρροές από το
Ρωμαϊκό Δίκαιο.
Όμως

32. 32
• Υποτυπώδεις διοικητικές δομές (γραμματεία,
θησαυροφυλάκιο, υπηρεσίες τραπέζης, κοιτώνων και
βασιλικών στάβλων).
• Ιδεατές πρωτεύουσες.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
(Με πυραμιδοειδή διάταξη)
ΒΑΣΙΛΙΑΣ
ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΕΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ
ΔΟΥΛΟΠΑΡΟΙΚΟΙ
ΔΟΥΛΟΙ
Πολιτική οργάνωση πρώιμου μεσαιωνικού βασιλείου
• Rex: πρώτος μεταξύ ίσων. Εκλέγεται από τους αριστοκράτες.
• Curia regni: το βασικό πολιτικό όργανο του βασιλείου.
Συμμετέχουν οι ισχυρότεροι αριστοκράτες και οι αποφάσεις
λαμβάνονται στη βάση της συναίνεσης (consensus).

33. 33

34. 34
Η ταυτότητα ως αναλυτική κατηγορία έρευνας
• αίσθηση κοινότητας που διαμορφώνεται με διάφορα
κριτήρια
Ι. πολιτισμική ταυτότητα (< κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά,
όπως γλώσσα, θρησκεία, δίκαιο, ήθη)
ΙΙ. εθνοτική ταυτότητα (< μύθος περί κοινής καταγωγής, κοινή
ιστορική μνήμη)

35. 35
ΙΙΙ. πολιτική ταυτότητα (< αποδοχή μιας συγκεκριμένης
ηγεσίας)
IV. εθνική ταυτότητα (< έννοια έθνους και εθνικής ιστορίας)
(από τον 18ο αι. και εξής)
• Ως αίσθηση, είναι φαντασιακό μέγεθος και κοινωνική
κατασκευή > διαρκώς ανασημασιοδοτείται
• Κατασκευάζεται από την ανάδειξη της διαφορετικότητας
από μια άλλη ομάδα, η οποία γίνεται αντιληπτή ως ετερότητα
• Η κατασκευή προκύπτει σε συγκρουσιακό πλαίσιο
Οι ταυτότητες των μεσαιωνικών βασιλείων
• Πολύ-εθνοτικοί σχηματισμοί (καθώς μία φυλή
επεκτεινόταν, κατακτούσε και ενσωμάτωνε άλλες φυλές)
• Ονομάζονται από την ονομασία της ισχυρότερης φυλής
• Πολιτική ταυτότητα, αφού οι υπήκοοι διαμορφώνουν μια
αίσθηση κοινότητας μέσω της αναγνώρισης μιας ηγεσίας (π.χ.
rex Francorum). Η ηγεσία είναι ο ενοποιητικός παράγοντας
• origines gentium: συνδέουν την καταγωγή του λαού με εκείνη
της ηγετικής του ομάδας

36. 36
Chronicarum quae dicuntur Fredegarii libri quattor (ed. A.
Kusternig), στο Ausgewählte Quellen zur deutschen Geschichte
des Mittelalters 4a, Darmstadt, 1982, III, 2, p. 84:
Για τους παλαιότερους βασιλείς των Φράγκων ο μακάριος
Ιερώνυμος έγραψε ό,τι πριν από αυτόν ο ποιητής Βιργίλιος είχε
αφηγηθεί: ο πρώτος τους βασιλιάς ήταν ο Πρίαμος. Όταν η
Τροία καταλήφθηκε χάρη στον δόλο του Οδυσσέα, την
εγκατέλειψαν. Στη συνέχεια βασιλιάς τους ήταν ο Φρίγας. Τότε
χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, και η μία από αυτές πήγε στη
Μακεδονία. Οι άλλοι που όντας υπό την εξουσία του Φρίγα
καλούνταν Φρίγιοι, αφού διέσχισαν την Ασία, εγκαταστάθηκαν
στην όχθη του ποταμού Δούναβη και στον Ωκεανό. Τότε
χωρίστηκαν για δεύτερη φορά σε δύο ομάδες και η ομάδα που
είχε βασιλιά τον Φράγκιο κατευθύνθηκε προς την Ευρώπη.
Μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά τους κατέλαβαν την όχθη
του Ρήνου και εκεί κοντά προσπάθησαν να χτίσουν μία πόλη
με το όνομα Τροία. Το έργο αυτό ξεκίνησε αλλά δεν
ολοκληρώθηκε. … και από τον Φράγκιο ονομάστηκαν Φράγκοι.
Ύστερα από πολύ καιρό, αφού μαζί με τους αρχηγούς του
στρατού αρνούνταν πάντα την ξένη κυριαρχία…

37. 37
Κοινωνία και οικονομία στη πρώιμη μεσαιωνική περίοδο
(5ος -10ος αι.)

38. 38
Σύγχρονη αναπαράσταση χωριού της πρώιμης
μεσαιωνικής περιόδου στη Βαυαρία της Γερμανίας.
Η ΜΕΓΑΛΗ ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 117 μ.Χ.

39. 39
Η δουλεία στην Ύστερη Ρωμαϊκή Αρχαιότητα (1ος – 4ος αι.):
• Λατιφούντια: δούλοι=αιχμάλωτοι πολέμου (servus=res < ius
Romanum).
• Από τέλη 1ου αι. : κλονισμός του συστήματος παραγωγής <
τέλος κατακτητικών πολέμων. [περιορισμένη βιολογική
αναπαραγωγή δούλων > αμοιβές σε δούλες για αναπαραγωγή].
• Αναπλήρωση έλλειψης εργατικού δυναμικού με χρήση
μηχανών?
• Από 3ο αι. κρίση < εξωτερικοί εχθροί, υποτίμηση νομίσματος,
δυναστικές αλλαγές, μειωμένη παραγωγή, αύξηση τιμών,
κατάρρευση φορολογικού συστήματος, σταδιακή παρακμή
πόλεων.
> Επιδράσεις στις κοινωνικές σχέσεις παραγωγής:
Α. Τάση εγκατάστασης δούλων σε μικρούς κλήρους.
[Βαλεντινιανός Α΄ (364-375): απαγορεύει πώληση δούλων
ανεξάρτητα από τη γη που καλλιεργούν].
Β. Εμφάνιση coloni=εξαρτημένοι αγρότες μισθωτοί <
φορολογικές πιέσεις, εκβιασμοί, αναγκαστική επιστράτευση.

40. 40
Α’ κύμα εισβολών (αρχές 5ος αι.) και σχέσεις παραγωγής
• Ειρηνική συνύπαρξη (συνεργασία αριστοκρατιών, Εκκλησία)
> Αριστοκρατία στρατιωτική και γαιοκτητική.
• Διαμοιρασμός γαιών (οι νέοι κυρίαρχοι λαμβάνουν 2/3
καλλιεργήσιμης γης, 1/3 δούλων, 1/2 δασών).
• Εγκατάσταση στα κτήματα ελεύθερων ως μικρο-ιδιοκτητών ή
μισθωτών.
• Διατήρηση μεγάλων κτημάτων, μεγάλης κλίμακας δουλικής
εργασίας & θεσμού coloni.

41. 41

42. 42
Β΄ κύμα εισβολών (τέλη 5ου – αρχές 6ου αι.)
• Η έγγειος ιδιοκτησία απαλλοτριώνεται από τους βασιλείς και
αποτελεί στο εξής βασιλική ιδιοκτησία.

43. 43
• Η γη διανέμεται κυρίως στη νέα αριστοκρατία.
• Ανατροπή μεγάλης ιδιοκτησίας εξαιτίας της πληθυσμιακής
αύξησης.
• Εμφάνιση εκ νέου ελεύθερων μικρών ιδιοκτησιών και
κοινοτικών κτημάτων (? σε τι ποσοστό).
Η δουλεία μέχρι τον 7ο – 8ο αι.
• Μεγάλα ποσοστά δούλων.
• Ιδιαίτερες αναφορές στους νομικούς κώδικες των βασιλείων:
res, θάνατος διά ξίφους ή πυρά, απαγόρευση ασύλου (ακόμη
και εκκλησιαστικού). Προβλέψεις και για απελευθέρωση
(σπάνια).
Εκκλησία & δουλεία
• Δεν απαγορεύει ρητά τη δουλεία.
• Ευρύτατη χρήση δούλων που δεν απελευθερώνει.
• Συνιστά γενικά την καλή μεταχείριση και ενθαρρύνει το
γάμο.
• Απαγορεύει την κατοχή χριστιανών δούλων από Εβραίους.
Νομιμοποίηση δουλείας από Εκκλησία
«Εξαιτίας του αμαρτήματος του πρώτου ανθρώπου επιβλήθηκε
στο ανθρώπινο γένος η θεϊκή ποινή της δουλείας (servitus),
δηλαδή αφού ο Θεός κατάλαβε ότι η ελευθερία δεν ταίριαζε

44. 44
στους ανθρώπους, τους επέβαλε τη δουλεία με μεγάλη
ελεημοσύνη. Αν και το αμάρτημα της ανθρώπινης γένεσης
αίρεται απ’ όλους τους πιστούς με τη χάρη του βαπτίσματος, ο
πράος Θεός διέκρινε με αυτόν τον τρόπο τη ζωή των
ανθρώπων, κάνοντας άλλους δούλους (servus), άλλους κυρίους
(dominus), ώστε η ακολασία των κακώς πράττοντων δούλων να
τιμωρείται από την εξουσία (potestas) των κυρίων. Γιατί αν όλοι
ζούσαν χωρίς φόβο, ποιος θα ήταν αυτός που θα εμπόδιζε τον
άλλο από το να πράξει το κακό; Έτσι και στις φυλές εκλέγονται
αρχηγοί και βασιλείς για να συγκρατούν με τον τρόμο (terror)
τους λαούς τους από το να πράττουν κακό και να τους
υποτάσσουν με τους νόμους (leges) ώστε να ζουν σωστά»
Isidorus Hispalensis, Sententiae, στο PL 83, col. 717A-B
Φεουδαρχικό σύστημα και πέρασμα στη δουλοπαροικία
(7ος -9ος αι.)
• Παραχωρήσεις γης στους αριστοκράτες ως εξαρτημένα
τιμάρια με αντάλλαγμα ορκωτές υπηρεσίες, κυρίως
στρατιωτικές [σχέσεις υποτέλειας].
• Σχετικοποίηση της έννοιας της ιδιοκτησίας.
• Παύση κοινωνικής κινητικότητας > εξουσιαστές και
εξουσιαζόμενοι.
• Γαιοκτητική αριστοκρατία με διοικητικά και στρατιωτικά
αξιώματα.

45. 45
• Αποδυνάμωση της βασιλικής εξουσίας.
Αναπαράσταση τελετής σύναψης φεουδαρχικών δεσμών
ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
τιμητική σχέση μεταξύ ευγενών
Α (senior), προστασία, συντήρηση
B (vassus, vassalus, homo, miles, fidelis), πίστη, υπακοή
υπηρεσίες (consilium et auxilium)
(Με αμοιβαία προσφορά και απολαβή μεταξύ Α και Β)

46. 46

47. 47
Αλλαγές στις σχέσεις παραγωγής (από 7ο αι.)
• Εξαφάνιση ρωμαϊκών δουλοκτητικών προτύπων.
• Εγκατάσταση δούλων σε κλήρους που καλλιεργούσαν με
αντάλλαγμα γαιοπρόσοδο και αγγαρείες > βιολογική
αναπαραγωγή εργατικού δυναμικού.

48. 48
• Εκβιαστικές πιέσεις προς τους ελεύθερους για παραχώρηση
γης > εξαρτημένοι, αν και ελεύθεροι, που καλλιεργούν
παρέχοντας γαιοπρόσοδο.
• Επανεμφάνιση μεγάλων ιδιοκτησιών.
• Επιβολή αγγαρειών στους εξαρτημένους αγρότες
> η διάκριση liber-servus χάνει σταδιακά τη σημασία της. Ο
όρος servus χρησιμοποιείται και για τους δύο > αδυναμία
καθορισμού της ανελεύθερης εργατικής δύναμης (ίσως 10-20%).
Μορφή αγροκτήματος
• Διαίρεση σε mansus indominicatus & mansi.

49. 49
Από τη δουλεία στη δουλοπαροικία
• Αρχικά δεν αλλάζει η νομική υπόσταση των δούλων, αλλά η

50. 50
οικονομική τους κατάσταση.
• Ρευστότητα: οι ελεύθεροι εξαρτημένοι έχουν νομική
υπόσταση, χωρίς αυτό να σημαίνει προσωπική ανεξαρτησία
ή κατοχή γης.
• Σταδιακά, οι δούλοι εξομοιώνονται με τους ελεύθερους
εξαρτημένους αγρότες.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
(Με πυραμιδοειδή διάταξη)
ΒΑΣΙΛΙΑΣ
ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΕΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ
ΔΟΥΛΟΠΑΡΟΙΚΟΙ
ΔΟΥΛΟΙ

51. 51
Το Φραγκικό Βασίλειο (8ος -9ος αι.)

52. 52
Άνοδος των Καρολιδών στο θρόνο του Φραγκικού
Βασιλείου
• 751 Άνοδος Πιπίνου Γ΄ Βραχύ (751-768) στο θρόνο με την
υποστήριξη της Ρωμαϊκής Εκκλησίας.
• Ο νέος Φράγκος βασιλιάς αντιμετωπίζει τους Λομβαρδούς
που απειλούν την Αγία Έδρα.
• 756 Δωρεά εδαφών του Πιπίνου στη Ρωμαϊκή Εκκλησία >
δημιουργία του πρώτου παπικού κράτους [Ρώμη, Ραβέννα και
Πεντάπολη (Rimini, Pesaro, Fano, Senigallia, Ancona)].

53. 53
Αναπαραστάσεις του Καρλομάγνου (768-814)
.

54. 54

55. 55
Δηνάριο του Καρλομάγνου, 768-814 μ.Χ., 21mm, 1,19 g,
Νομισματοκοπείο Τουλούζης
Εξωτερική άποψη του βασιλικού παρεκκλησίου στο Aachen

56. 56
Εσωτερική άποψη του βασιλικού παρεκκλησίου στο Aachen

57. 57
«Ο θρόνος του Καρλομάγνου»

58. 58
Βιτρώ με την προσωπογραφία του Καρλομάγνου (κυβ. 768–
814), Καθεδρικός Ναός της Μουλέν, 15ος αιώνας.

59. 59
Αναπαράσταση αυτοκρατορικής στέψης Καρλομάγνου
(14ος αι.)
Karolo, piissimo Augusto a Deo coronato, magno et pacifico
imperatore, vita et victoria!

60. 60
Η Στέψη του Καρλομάγνου τα Χριστούγεννα του 800, έργο
του Φρίντριχ Κάουλμπαχ, 1861

61. 61
Η επέκταση του Βασιλείου των Φράγκων από το 481 έως το
814.
Ο ρόλος της Ρωμαϊκής Εκκλησίας στην αυτοκρατορική
στέψη του Καρλομάγνου
• Αναδεικνύεται ως κάτοχος της αυτοκρατορικής εξουσίας
αφού την παραδίδει σε όποιον θέλει.
• Κωνσταντίνειος Δωρεά.
• Με την αυτοκρατορική στέψη του Καρλομάγνου η Ρωμαϊκή
Εκκλησία προσπαθεί να αποκρούσει οποιαδήποτε επιρροή του
βυζαντινού αυτοκράτορα στη Δύση.

62. 62
Ένα χαρακτηριστικό των μεγάλων μοναστηριακών
καθεδρικών ναών της Καρολίγγειας Αρχιτεκτονικής ήταν
οι επιβλητικές τους προσόψεις. Αυτή του Κόρβεϊ στη
Γερμανία, χτισμένη μεταξύ 873 και 886, είναι μια από τις
λίγες που σώζονται ανέπαφες

63. 63
Αποτελέσματα αυτοκρατορικής στέψης Καρλομάγνου
• Τριβές μεταξύ του Φραγκικού Βασιλείου και της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας > «το πρόβλημα των δύο αυτοκρατοριών»
(Zweikaiserproblem).
• Για τους Δυτικούς δεν υφίσταται πλέον Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία στην Ανατολή.
• Τριβές μεταξύ του Φραγκικού Βασιλείου και της Ρωμαϊκής
Εκκλησίας και προσπάθεια ελέγχου της τελευταίας από την
αυτοκρατορική εξουσία.
Διαίρεση του Φραγκικού Βασιλείου με τη Συνθήκη του
Verdun (843)

64. 64

65. 65

66. 66
Οι εδαφικές διαιρέσεις της Καρολίγγειας Αυτοκρατορίας το
843, το 855 και το 870

67. 67

68. 68
Οι Όθωνες στο Γερμανικό Βασίλειο και η διαμόρφωση της
Γερμανικής Αυτοκρατορίας
• Όθων Α΄ (936-973).
• 961 κατάκτηση Βασιλείου Ιταλίας.
• 962 ρωμαϊκή αυτοκρατορική στέψη στη Ρώμη
• έλεγχος Ρωμαϊκής Εκκλησίας.
• περιβολή εκκλησιαστικών ανδρών με κοσμική εξουσία.

69. 69
Αναπαράσταση Όθωνα Α΄ και συζύγου του στον καθεδρικό
ναό του Μαγδεμβούργο, περ. 1250)

70. 70
• Όθων Β΄ (973-983)
• 972 γάμος με Θεοφανώ.
• συνεπής χρήση ρωμαϊκού Αυτοκρατορικού τίτλου στο εξής.

71. 71
• Όθων Γ΄ [983 (996)-1002]
Μινιατούρα από τα Ευαγγέλια του Όθωνα Γ΄, τέλη 10ου -
αρχές 11ου αι.

72. 72
hronica Hungarorum, περ. 1360 (η εξάπλωση των Ούγγρων
τον 10ο αι.

73. 73
Chronica Hungarorum, περ. 1360 (ο πρώτος βασιλιάς Στέφανος
Α΄ (1000-1038) που αγιοποιήθηκε το 1083)
955 ήττα από τον Όθωνα Α΄ στο Lechfeld.
• εγκατάσταση και επαφές με τα άλλα μεσαιωνικά βασίλεια.
• εκχριστιανισμός ως μέσο ενσωμάτωσης.

74. 74
Εισβολές των Βίκινγκ

75. 75
Εισβολές των Βίκινγκ
Εισβολή στο βόρειο Φραγκικό Βασίλειο.
• 911 συνθήκη μεταξύ Ρόλλο (846-930) και Φράγκου βασιλιά
Κάρολου του Απλού (898-922) > απονομή εδαφών και σταδιακή
ίδρυση του Δουκάτου της Νορμανδίας.
• Ενσωμάτωση μέσω φεουδαρχικών δεσμών και
εκχριστιανισμού.
• Από το Δουκάτο της Νορμανδίας εξαπλώνονται στη Νότιο
Ιταλία (Δουκάτο της Απουλίας υπό τους Hauteville, 1059) και
στην Αγγλία (1066, κατάκτηση του Βασιλείου της Αγγλίας από
τον Δούκα Γουλιέλμο Β΄ (Γουλιέλμος ο Κατακτητής).

76. 76
Το Δουκάτο της Νορμανδίας

77. 77
Μουσουλμανική κατάκτηση Ιβηρικής χερσονήσου (περ.
750)
Μουσουλμανική κατάκτηση Ιβηρικής χερσονήσου
• Ένταξη χριστιανών στο νέο σύστημα εξουσίας.
• Σχετικά ειρηνική διαβίωση.
• Οι χριστιανοί έλκονται από την αραβική κουλτούρα
(εκμάθηση της γλώσσας και ενασχόληση με φιλοσοφία
και ποίηση) >
Απειλή χριστιανικών ηθών > σύγκρουση > (μάρτυρες της
Κόρδοβα, 851-859).
Πρόσληψη μουσουλμάνων
• Νοητικοί ορίζοντες διαμορφωμένοι από τη Βίβλο.
• Οι μουσουλμάνοι γίνονται αντιληπτοί ως παγανιστές ή
Αιρετικοί.
• Ο Μωάμεθ ως συνεργάτης του Διαβόλου.
• Διαμόρφωση στερεοτύπων περί λαγνείας.

78. 78
Η σταδιακή ανάκτηση της Ιβηρικής χερσονήσου από τους
Χριστιανούς

79. 79
Το Γαλλικό Βασίλειο το έτος 1000

80. 80
Διαμόρφωση χωροδεσποτείας (μέσα 10ου – μέσα 11ου αι.)
• Σταδιακή αυτονόμηση αριστοκρατών-διοικητών των
επαρχιών από τη βασιλική εξουσία (ασκούν ιδία δικαστική και
φορολογική εξουσία, κατέχουν στρατό).
• Σε αυτή τη διαδικασία συμβάλλουν οι επιδρομές των νέων
λαών. Τους αντιμετωπίζουν, αναδεικνύονται προστάτες των
τοπικών πληθυσμών και διεκδικούν μεγαλύτερο πολιτικό ρόλο.
• Καθιστούν την εξουσία τους κληρονομική (διαμόρφωση
ευγένειας) και μειώνουν τη διάρκεια της στρατιωτικής
υπηρεσίας προς τον βασιλιά σε 43 ημέρες τον χρόνο.
• Το κάστρο τους γίνεται σύμβολο εξουσίας και καταπίεσης
των πληθυσμών.
Stuifen, Hohenstaufen, Rechenberg (Ακουαρέλα, 19ος αι.)

81. 81
Staufenburg (νωπογραφία 16ου αι.)
Hohenstaufen (Göppingen)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ (10ος – 11ος αι.)
(Πυραμιδοειδής Διάταξη)
ΒΑΣΙΛΙΑΣ
ΕΥΓΕΝΕΙΣ Ιππότες

82. 82
ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ γεωργοί(μειώνονται)/ έμποροι-τεχνίτες στις
πόλεις
ΔΟΥΛΟΠΑΡΟΙΚΟΙ
Codex Manesse, 13ος αι.)

83. 83

84. 84
Το φαντασιακό των τριών τάξεων (κληρικός, ιππότης.
αγρότης)
Β. Gesta episcoporum Cameracensium (αρχές 11ου αι.), έκδ. L. C.
Bethmann, στο MGH SS 7, Stuttgart 1846, σ. 48539-51:
Από την αρχή φάνηκε ότι το ανθρώπινο γένος είναι διαιρεμένο
σε τρία μέρη: στους ιερείς (oratores), στους καλλιεργητές
(agricultores [laboratores]) και στους πολεμιστές (pugnatores
[bellatores]). Το ότι καθένας από αυτούς με το δεξί και το
αριστερό χέρι φροντίζει τον άλλον, είναι φανερό από το
παράδειγμα. Όσο οι ιερείς, απαλλαγμένοι από κοσμικές

85. 85
υποθέσεις, στρέφουν την προσοχή τους στον Θεό, οφείλουν
στους πολεμιστές το ότι ασχολούνται ασφαλείς με την αγία
ανάπαυση. Στους καλλιεργητές οφείλουν το ότι με την εργασία
εκείνων τρέφονται με τη σωματική τροφή. Οι καλλιεργητές
υψώνονται προς τον Θεό με τις προσευχές των ιερέων και
προστατεύονται από τα όπλα των πολεμιστών. Ομοίως τους
πολεμιστές, όσο οι ίδιοι τρέφονται με τις προσόδους των αγρών
και ανακουφίζονται με την εμπορία των φόρων, η αγία
προσευχή εξαγνίζει τα αμαρτήματα των όπλων με τα οποία
φροντίζουν τους ευσεβείς.
Υπάρχει λοιπόν, όπως λένε, αμοιβαία φροντίδα ανάμεσά τους.
Η έριδα της περιβολής
Εντάσσεται σε ένα ευρύτερο μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα από
τα τέλη του 10ου αι. > libertas ecclesiae.
“ACCIPE ECCLESIAM”

86. 86
ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΟΛΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΗΓΕΜΟΝΩΝ
1. ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΗ ΙΕΡΗΣ ΦΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ
2. ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ & ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
3. ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΣΗ ΚΟΣΜΙΚΩΝ ΗΓΕΜΟΝΩΝ

87. 87
Ερρίκος Δ΄ (1056-1105) (ακολουθεί πολιτική Οθώνων, όπως και
ο πατέρας του Ερρίκος Γ΄ (1039-1056).
&
Ερρίκος Ε΄ (1111-1125)(1122, λύση της έριδας με το Κονκορδάτο
της Βορματίας).
Πάπας Γρηγόριος Ζ΄ (1073-1085)

88. 88
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΙΔΟΣ
1. ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΣΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤ. ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΣΤΟ REGNUM
ITALICUM
2. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
• η ανυπακοή προς αυτήν θεωρείται αίρεση.
• εξοικειώνεται με τη χρήση βίας (milites Christi).
• κανονικοποιεί τους χριστιανούς και θεωρεί Εβραίους και
μουσουλμάνους εχθρούς.
3. ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΚΟΣΜΙΚΩΝ ΗΓΕΜΟΝΩΝ
4. ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΙΕΡΗΣ ΦΥΣΗΣ ΗΓΕΜΟΝΑ
ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΣΥΝΤΑΚΤΗ:
Μέχρι τώρα κάλυψα συνοπτικά την πολιτική ιστορία της
Δύσης. Δεν έγραψα πολλά για τη πνευματική ζωή, τον
πολιτισμό, τις καλές τέχνες, λογοτεχνία κ.λ.π. Κάτι τέτοιο θα
καθιστούσε το παρόν πόνημα εξαιρετικά πολυσέλιδο και
ενδεχομένως κουραστικό.
Ωστόσο, επειδή οι αναγνώστες του μπλοκ του Συνδέσμου
μας είναι ως επί το πλείστον στρατιωτικοί και τεχνοκράτες,
άνθρωποι με ιδιαίτερες και βαθιές γνώσεις και ενδιαφέρον για
τους εξοπλισμούς, τον πόλεμο και την τεχνολογία, θα
παραθέσω δύο κεφάλαια σχετικά με το στρατό και την
τεχνολογία στη μεσαιωνική Δύση.

89. 89
Στρατιωτική οργάνωση
Τμήμα της Ταπισερί του Μπαγιέ που απεικονίζει
Νορμανδούς και Αγγλοσάξονες στρατιώτες με αλυσιδωτή
πανοπλία. Μπαγιέ, Νορμανδία, Γαλλία.
Στα χρόνια της ύστερης Αυτοκρατορίας, οι Ρωμαίοι
προσπάθησαν να αναπτύξουν έναν αποτελεσματικό τύπο
ιππικού και οι κατάφρακτοι ιππείς με το βαρύ οπλισμό
ανατολίτικης προέλευσης ήταν μια πρόταση υπό εξέταση.
Καθώς, όμως, ο αναβολέας δεν χρησιμοποιήθηκε στην Ευρώπη
πριν τον 8ο αιώνα, η χρησιμότητα του ιππικού ως επιθετικού
μέσου ήταν περιορισμένη, επειδή δεν ήταν εφικτό να
αξιοποιηθεί η πλήρης δύναμη αλόγου και αναβάτη κατά τα
χτυπήματα χωρίς τον κίνδυνο ο τελευταίος να βρεθεί στο

90. 90
έδαφος. Σαν αποτέλεσμα, το ιππικό ήταν απαραιτήτως ελαφρύ
και το αποτελούσαν κυρίως τοξότες εξοπλισμένοι με σύνθετα
τόξα. Οι φυλές των εισβολέων έδιναν έμφαση σε τύπους
στρατιωτών που ποικίλουν, από τους αγγλοσάξονες εισβολείς
της Βρετανίας που ήταν κυρίως οργανωμένοι σε σώματα
πεζικού μέχρι τους Βανδάλους και τους Βησιγότθους που
διατηρούσαν υψηλό ποσοστό ιππέων στους στρατούς τους.[127]
Η σημασία του πεζικού και του ελαφριού ιππικού σταδιακά
μειώθηκε κατά την πρώιμη Kαρολίγγεια περίοδο, ενώ
επικράτησε το βαρύ ιππικό με την εισαγωγή των αναβολέων.
Μια άλλη καινοτομία που είχε αντίκτυπο και στο στρατιωτικό
τομέα ήταν η εφεύρεση του μεταλλικού πετάλου, που επέτρεψε
τη χρήση των αλόγων σε όλα τα είδη εδάφους. Την τέχνη του
πολέμου επηρέασε σημαντικά και η εξέλιξη της ρωμαϊκής
σπάθας που επιμηκύνθηκε και τελειοποιήθηκε για να δώσει τη
θέση της στο μεσαιωνικό σπαθί, καθώς επίσης και η σταδιακή
αντικατάσταση της φολιδωτής πανοπλίας (scale armour) από
την αλυσιδωτή (mail armour) και την ελασματική πανοπλία
(lamellar armour). Η στρατολόγηση ανδρών από τον ελεύθερο
πληθυσμό μειώθηκε την περίοδο της Καρολίγγειας
Αυτοκρατορίας, με το στρατό να γίνεται περισσότερο
επαγγελματικός. Μια εξαίρεση παρατηρήθηκε στην
αγγλοσαξονική Αγγλία όπου το στρατό εξακολουθούσαν να
αποτελούν ντόπιοι στρατολογημένοι άνδρες που συνέθεταν

91. 91
σώματα γνωστά με την ονομασία φυρντ (fyrd) και που
καθοδηγούνταν από κατά τόπους ευγενείς.
Αναπαράσταση αγγλοσαξονικού κράνους του 7ου
αιώνα από ανασκαφή στο Σάτον Χου της νοτιοανατολικής
Αγγλίας.
Τεχνολογική πρόοδος (εφευρέσεις, γεωργία, αρχιτεκτονική,
ναυπηγική, στρατός)

92. 92
Ο 12ος και 13ος αιώνας χαρακτηρίστηκαν από οικονομική
ανάπτυξη και καινοτομίες στις μεθόδους παραγωγής. Ανάμεσα
στις σημαντικότερες ανακαλύψεις της περιόδου αυτής
συγκαταλέγονται ο ανεμόμυλος, ο νερόμυλος, το μηχανικό
ρολόι, η παρασκευή ποτών μέσω απόσταξης, καθώς και η
χρήση του αστρολάβου. Τα πρώτα γυαλιά όρασης εφευρέθηκαν
γύρω στο 1286 από έναν άγνωστο Ιταλό τεχνίτη, πιθανώς στην
ή κοντά στην Πίζα.
Αραβικός αστρολάβος του Ahmad ibn Muhammad al-
Naqqhash από τη Σαραγόσα (1080), Εθνικό Μουσείο,
Νυρεμβέργη, Γερμανία.
Η αμειψισπορά, την οποία υιοθέτησε σταδιακά ολόκληρη
η Ευρώπη, επέτρεψε τη διεύρυνση των καλλιεργήσιμων
εδαφών, οδηγώντας στην αύξηση της συνολικής γεωργικής

93. 93
παραγωγής. Την καλλιέργεια των βαρύτερων εδαφών
διευκόλυνε η εμφάνιση νέας μορφής αρότρου, ενώ η εφαρμογή
κολάρου στα ζώα που το τραβούσαν κατά το όργωμα επέτρεψε
την αντικατάσταση των βοδιών με άλογα (που είναι ταχύτερα
και χρειάζονται λιγότερη τροφή).
Η κατασκευή καθεδρικών ναών και κάστρων οδήγησε σε
τεχνολογικές προόδους στο χώρο της αρχιτεκτονικής, δίνοντας
ώθηση στην κατασκευή μεγάλων λίθινων κτισμάτων, αλλά και
άλλων κατασκευών όπως διοικητικά κτίρια, κατοικίες, γέφυρες
και αχυρώνες.

94. 94
Σιδερένιος πλεκτός χιτώνας Βυζαντινού έφιππου πολεμιστή
και σιδερένια περικεφαλαία (13ος - 15ος αιώνας), Βυζαντινό
Μουσείο, Αθήνα, Ελλάδα.
Στον τομέα της Ναυπηγικής εμφανίστηκε μια νέα
τεχνική κατασκευής πλεούμενων σύμφωνα με την αρχή «ο
σκελετός πρώτα», πάνω στον οποίο προσαρμόζονταν οι
σανίδες του κελύφους, που χρειαζόταν πια συχνά
καλαφάτισμα με πίσσα. Αντίθετα σε όλη την ελληνορωμαϊκή
αρχαιότητα το κέλυφος του υπό κατασκευή πλοίου
ολοκληρωνόταν πριν την τοποθέτηση του εσωτερικού
σκελετού, ενώ το κατάρτι υψωνόταν ουσιαστικά μετά την
καθέλκυση του πλοίου. Μια άλλη σημαντική αλλαγή είναι η
ανακάλυψη του μονού πηδαλίου, που μετακινούσε το πλοίο
πολύ πιο εύκολα από το ένα ή τα δύο μεγάλα κουπιά που
παλιότερα υπήρχαν κοντά στην πρύμνη. Την ίδια περίπου
περίοδο πρέπει να γενικεύτηκε και η χρήση των τριγωνικών
πανιών, που συνοδεύτηκε από τη ναυπήγηση ακόμη
ελαφρότερων εμπορικών πλοίων, που είναι γνωστά ως
«λατίνια». Αυτές οι αλλαγές έδωσαν τη δυνατότητα στα πλοία
να ταξιδεύουν εκμεταλλευόμενα στο έπακρο τον άνεμο,
έκαναν τους κωπηλάτες σχεδόν περιττούς και επέτρεψαν να
γίνονται ταξίδια σε μεγαλύτερες αποστάσεις.

95. 95
Σε ό,τι αφορά την πολεμική τακτική, η περίοδος αυτή
χαρακτηρίζεται από την αύξηση των σωμάτων πεζικού με
ειδικευμένους ρόλους. Στο πλευρό του βαριού ιππικού που
ακόμη κυριαρχούσε, οι στρατοί συχνά περιελάμβαναν
έφιππους ή πεζούς τοξότες με βαλλίστρες, καθώς και
σκαπανείς και μηχανικούς. Τα τόξα-βαλλίστρες, ήδη γνωστά
από την Ύστερη Αρχαιότητα, εξαπλώθηκαν εν μέρει επειδή
παρουσιάστηκε αύξηση στις πολιορκίες κατά το 10ο και 11ο
αιώνα. Η παρουσία των τόξων αυτών στα πεδία μαχών του 12ου
και 13ου αιώνα είχε σαν αποτέλεσμα και την ανάπτυξη του
κράνους που προστατεύει παράλληλα και το πρόσωπο, της
βαριάς πανοπλίας για το σώμα, καθώς και της ειδικής
πανοπλίας για τα άλογα. Η πυρίτιδα ήταν ήδη γνωστή στην
Ευρώπη γύρω στα μέσα του 13ου αιώνα με την πρώτη
καταγεγραμμένη χρήση της από τους Άγγλους εναντίον των
Σκωτσέζων το 1304, αν και χρησιμοποιήθηκε απλά ως
εκρηκτική ύλη κι όχι πραγματικά ως όπλο. Κανόνια είναι
γνωστό πως χρησιμοποιήθηκαν σε πολιορκίες τη δεκαετία του
1320, ενώ πυροβόλα όπλα χειρός είχαν κάνει την εμφάνισή
τους τη δεκαετία του 1360.

96. 96
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΓΙΑ
ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΜΕΛΕΤΗ):
• Anderson Perry, Από την Αρχαιότητα στον Φεουδαρχισμό,
μετάφρ. Ε. Οικονόμου-Αστερίου, Αθήνα 1980.
• Μπενβενίστε Ρίκα, Από τους Βαρβάρους στους Μοντέρνους.
Κοινωνική Ιστορία και Ιστοριογραφικά προβλήματα της
μεσαιωνικής Δύσης, Αθήνα 2007.
• Bloch Marc, Η φεουδαλική κοινωνία, μετάφρ. Μ. Λυκούδης,
Αθήνα 1987.
• Duby Georges, La société dans la région mâconnaise aux XIe et XIIe
siècles, Paris 1953.
• ―, Les trois ordres ou l’imaginaire du féodalisme, Paris 1973.
• Epstein Steven A., Purity Lost. Transgressing Boundaries in the
Eastern Mediterranean, 1000-1400, Baltimore 2006.
• Mann Michael, Οι πηγές της κοινωνικής εξουσίας. Τόμ. Α΄:
Μια ιστορία της εξουσίας από τις αρχές ως το 1760 μ.Χ., μετάφρ.
Γ. Καράμπελας, Αθήνα 2008.
• McCormick Michael, Origins of the European Economy.
Communication and Commerce 300-900, Cambridge 2001.
• Smith Julia M. H., Η Ευρώπη μετά τη Ρώμη. Μια νέα
πολιτισμική ιστορία 500-1000, μετάφρ. Ν. Κούτρας, Αθήνα 2008.
• Verlinden Charles, L’esclavage dans l’Europe médiévale, Vol I-II,
Bruges 1955, Gent 1977.

97. 97
• Wickham Chris, Framing the Early Middle Ages. Europe and the
Mediterranean, 400-800, Oxford 2005.
ΠΗΓΕΣ:
Πανεπιστημιακές σημειώσεις κ. Ελ. Τούντα
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CF%83%CE%B1
%CE%AF%CF%89%CE%BD%CE%B1%CF%82