PT
Uploaded byPeter Tzagarakis
PPT, PDF982 views

Ιστορία της Ρωμανίας (324 - 610 μ.Χ.)

Byzantine Empire

Embed presentation

Downloaded 24 times
1 / 146
2 / 146
Most read
3 / 146
Most read
4 / 146
5 / 146
6 / 146
7 / 146
8 / 146
9 / 146
Most read
10 / 146
11 / 146
12 / 146
13 / 146
14 / 146
15 / 146
16 / 146
17 / 146
18 / 146
19 / 146
20 / 146
21 / 146
22 / 146
23 / 146
24 / 146
25 / 146
26 / 146
27 / 146
28 / 146
29 / 146
30 / 146
31 / 146
32 / 146
33 / 146
34 / 146
35 / 146
36 / 146
37 / 146
38 / 146
39 / 146
40 / 146
41 / 146
42 / 146
43 / 146
44 / 146
45 / 146
46 / 146
47 / 146
48 / 146
49 / 146
50 / 146
51 / 146
52 / 146
53 / 146
54 / 146
55 / 146
56 / 146
57 / 146
58 / 146
59 / 146
60 / 146
61 / 146
62 / 146
63 / 146
64 / 146
65 / 146
66 / 146
67 / 146
68 / 146
69 / 146
70 / 146
71 / 146
72 / 146
73 / 146
74 / 146
75 / 146
76 / 146
77 / 146
78 / 146
79 / 146
80 / 146
81 / 146
82 / 146
83 / 146
84 / 146
85 / 146
86 / 146
87 / 146
88 / 146
89 / 146
90 / 146
91 / 146
92 / 146
93 / 146
94 / 146
95 / 146
96 / 146
97 / 146
98 / 146
99 / 146
100 / 146
101 / 146
102 / 146
103 / 146
104 / 146
105 / 146
106 / 146
107 / 146
108 / 146
109 / 146
110 / 146
111 / 146
112 / 146
113 / 146
114 / 146
115 / 146
116 / 146
117 / 146
118 / 146
119 / 146
120 / 146
121 / 146
122 / 146
123 / 146
124 / 146
125 / 146
126 / 146
127 / 146
128 / 146
129 / 146
130 / 146
131 / 146
132 / 146
133 / 146
134 / 146
135 / 146
136 / 146
137 / 146
138 / 146
139 / 146
140 / 146
141 / 146
142 / 146
143 / 146
144 / 146
145 / 146
146 / 146
ΠΡΩΙΜΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ (324 - 610)
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Ο Κωνσταντίνος ανέβηκε στο ρωμαϊκό θρόνο το 306. Ωστόσο, η αρχή της ιστορίας της Ρωμανίας τοποθετείται στο 324, όταν κατόρθωσε να απομείνει μονοκράτορας στην απέραντη αυτοκρατορία. Τα γεγονότα που χαρακτήρισαν την εποχή του ήταν τόσο η απόφαση της μεταφοράς της πρωτεύουσας από τη Δύση στην Ανατολή όσο και η εσωτερική του πολιτική. Την εποχή που ο Κωνσταντίνος ανέλαβε τα ηνία της αυτοκρατορίας (αρχές 4ου αι. μ. Χ.), το κράτος του εκτεινόταν από τα βουνά της Σκοτίας και τα δάση των Αρδεννών στα βόρεια ως την βορειοαφρικανική έρημο στα νότια, και από τον Ατλαντικό στα Δυτικά ως τον Ευφράτη στα Ανατολικά.
Όταν ο Κωνσταντίνος απέμεινε μονοκράτορας, αποφάσισε να μεταφέρει την πρωτεύουσα από τη Ρώμη στο Bυζάντιο, την αρχαία μεγαρική αποικία, στην οποία έδωσε το όνομά του. Η μεταφορά ενός κράτους διοικητικά, γλωσσικά και νομοθετικά ρωμαϊκού, σε έναν τόπο που βρισκόταν κάτω από την πολιτισμική σφαίρα του ελληνισμού και των ανατολικών λαών αποτελούσε τον προάγγελο της αλλαγής ολόκληρης της υπόστασής του. Ορειχάλκινη κεφαλή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, που βρέθηκε στη Ναϊσσό της Σερβίας. 324-337.
Η μετάθεση της πρωτεύουσας και η επιλογή της νέας θέσης δεν ήταν τυχαία. Υπαγορεύτηκε κυρίως από στρατιωτικούς λόγους. Η θέση της πόλης ανάμεσα σε δύο ηπείρους, τριγυρισμένη από θάλασσα, την καθιστούσε όχι μόνο καίριο στρατιωτικό σημείο αλλά και σημαντικό συγκοινωνιακό κόμβο ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία, στη Μεσόγειο, τον Εύξεινο Πόντο και την Aζοφική. Σύγχρονη δορυφορική λήψη των Στενών του Βοσπόρου. Η Πόλη κτίστηκε στα όρια της Δύσης με την Ανατολή. Η σημερινή μεγαλούπολη εκτείνεται εξίσου στο ευρωπαϊκό και το ασιατικό κομμάτι.
Κίνητρο στην απόφαση του Κωνσταντίνου να εγκατασταθεί στη νέα πρωτεύουσα αποτέλεσε η εξάπλωση της νέας θρησκείας. Η στροφή του προς το Χριστιανισμό συνδυάστηκε με την απομάκρυνσή του από μια πόλη που είχε γίνει επίκεντρο ειδωλολατρίας, τη Ρώμη. Παρόμοιοι λόγοι συνέβαλαν και στην απόφασή του να στολίσει τη νέα πρωτεύουσα με μια σειρά λαμπρών εκκλησιών. Έκτισε ακόμη πολλά δημόσια οικοδομήματα (σύγκλητο, νοσοκομεία, ιππόδρομο, υδραγωγεία κ.α.), το Ιερόν Παλάτιον (έδρα του βασιλέα), μετέφερε έργα τέχνης, υποχρέωσε τους μισθωτές αυτοκρατορικών γαιών στη Μικρά Ασία να κτίσουν εκεί σπίτια και τους απάλλαξε από τους φόρους. Mέσα σε έξι χρόνια ολοκληρώθηκαν οι εργασίες και το Μάιο του 330 έγιναν τα εγκαίνια της νέας πρωτεύουσας που υπήρχε παράλληλα με τη Ρώμη. Τα 4 άλογα που σμίλεψε ο Λύσιππος (300 π.Χ.) μεταφέρθηκαν στην Πόλη μαζί με δεκάδες άλλα αριστουργήματα της αρχαίας Ελλάδας για να διακοσμήσουν τη νέα πρωτεύουσα.
Ως προς τα σύνορα του κράτους, ο Κωνσταντίνος δεν έκανε καμιά επεκτατική προσπάθεια. Φρόντισε μόνο να διατηρήσει την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας, τοποθετώντας στα μέτωπα των συνόρων τους γιους του. Αντιμετώπισε με επιτυχία τις επιθέσεις των βαρβαρικών φύλων στο Ρήνο και το Δούναβη και κατόρθωσε να συνάψει ειρήνη με τους Γότθους, με την οποία οι τελευταίοι όφειλαν να προστατεύουν το σύνορο του Δούναβη παίρνοντας ως αντάλλαγμα τρόφιμα και χρήματα. Στην Ανατολή, η θρησκευτική πολιτική του Κωνσταντίνου προκαλούσε τους Πέρσες, οι οποίοι αντιδρούσαν με διωγμούς κατά των χριστιανών υπηκόων τους. Αριστερά: Εξωτερική άποψη του ναού της Santa Constanza στη Ρώμη που χρονολογείται πριν το 354. Δεξιά: Ερειπωμένος παλαιοχριστιανικός ναός στα ορεινά της Συρίας.
Τα μέτρα που έλαβε ο Κωνσταντίνος στην εσωτερική πολιτική μπορούν να θεωρηθούν ως η βάση της οργάνωσης του μεσαιωνικού κράτους και της κοινωνίας. Σημαντική ήταν η διαμόρφωση του αυτοκρατορικού θεσμού και των συμβόλων που τον συνόδευαν. Ο βασιλεύς έφερε διάδημα που αντικατέστησε το στεφάνι που φορούσαν οι ρωμαίοι αυτοκράτορες. Ο ίδιος προβαλλόταν πλέον όχι ως επίγειος θεός, όπως στη Ρώμη, αλλά ως δούλος και εκλεκτός του θεού και αντλούσε δύναμη και νομιμοποίηση από Αυτόν. Εντούτοις, διέθετε όπως και οι άμεσοι προκάτοχοί του απόλυτη εξουσία επί όλων των θεμάτων. Τα συνοδευτικά πολιτικά όργανα, σύγκλητος, αυλή, είχαν μόνο συμβουλευτικό ρόλο, ενώ η δικαιοσύνη και η Εκκλησία ήταν υπό την εξουσία του. Κολοσσιαίου μεγέθους άγαλμα του Κωνσταντίνου που σώζεται αποσπασματικά στο μουσείο Καπιτωλίου στη Ρώμη.
Οι αυτοκρατορικές υπηρεσίες αναδιοργανώθηκαν και βρέθηκαν υπό τη διοίκηση δύο αξιωματούχων, του προϊσταμένου των αυτοκρατορικών ενδιαιτημάτων για την προσωπική υπηρεσία του αυτοκράτορα και του μαγίστρου των οφφικίων (magister officiorum) για τις υπόλοιπες υπηρεσίες. Επίσης δημιουργήθηκε μια ολόκληρη σειρά πολύπλοκων κρατικών υπηρεσιών. Tο κράτος διαιρέθηκε σε τέσσερις επαρχότητες που κάθε μια είχε το δικό της έπαρχο πραιτωρίου, αξιωματούχο που δεν είχε καμία στρατιωτική αρμοδιότητα Στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο η κοινωνική άνοδος ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη και υπήρχαν στεγανά που χώριζαν τις διάφορες κοινωνικές ομάδες. Στην εικόνα, άγαλμα αξιωματούχου. Τέλη 4ου αιώνα. Τμήμα ψηφιδωτού της Πρώιμης περιόδου.
Ο στρατός χωρίστηκε σε στρατό προκαλύψεως και σε στρατό κρούσεως, ενώ κάθε λεγεώνα περιορίστηκε στον αριθμό των 1000 ανδρών ώστε να είναι πιο ευκίνητη. Επικεφαλής του στρατού ήταν ο στρατηγός του πεζικού και ο στρατηγός του ιππικού
Σημαντικές μεταρρυθμίσεις και βελτιώσεις πραγματοποίησε ο Κωνσταντίνος και στον οικονομικό και δημοσιονομικό τομέα. Εισήγαγε το solidus, το χρυσό δηλαδή νόμισμα που διατήρησε την καθαρότητά του μέχρι τον 11ο αιώνα, όταν άρχισαν να πραγματοποιούνται οι πρώτες υποτιμήσεις. Χρυσοί σόλιδοι του Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Τα κοινωνικά μέτρα που έλαβε απέβλεπαν στην αντιμετώπιση της αύξησης της μεγάλης ιδιοκτησίας σε βάρος της μικρής αλλά και στην προσπάθεια να μην εγκαταλείπουν οι πολίτες το επάγγελμα ή τη γη τους, φαινόμενο που παρατηρούνταν συχνά. Ο ναός της Αγίας Ειρήνης Κωνσταντινουπόλεως που κτίστηκε αρχικά επί Μ. Κωνσταντίνου.
Σε ό, τι αφορά τον τομέα της δικαιοσύνης, οι αποφάσεις του Μεγάλου Κωνσταντίνου ήταν σαφώς επηρεασμένες από το χριστιανικό πνεύμα. Έτσι πάρθηκαν μέτρα υπέρ της προστασίας των αδυνάτων, για παράδειγμα βαρύτατες ποινές για ορισμένα αδικήματα όπως οι απαγωγές ή η πατροκτονία, αλλά και μέτρα για την καλύτερη διαβίωση των καταδίκων Αριστερά: Αιγυπτιακός οβελίσκος που μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινού πολη και κοσμούσε τον ιππόδρομο. Σώζεται σήμερα στη θέση του. Δεξιά: Καμέα με παράσταση στέψης ρωμαίου αυτοκράτορα.
Το 313 έγινε από τον Κωνσταντίνο και το Λικίνιο η επίσημη αναγνώριση του Χριστιανισμού και με το διάταγμα των Μεδιολάνων δόθηκε η ελευθερία στους πολίτες να ακολουθήσουν όποια θρησκεία ήθελαν. Ωστόσο, τη σημαντικότερη ώθηση στη χριστιανική θρησκεία έδωσε η φιλοχριστιανική στάση του Κωνσταντίνου, από την εποχή που απέμεινε μονοκράτορας στην αυτοκρατορία. Αγ.Ευφημία, ερείπια της βασιλικής του Μ.Κωνσταντίνου, 4ος αι.
Ο ρόλος του Χριστιανισμού υπήρξε ο συνδετικός κρίκος σε ένα κράτος με υπηκόους που προέρχονταν από διαφορετικούς γεωγραφικούς και πολιτισμικούς χώρους. Η Εκκλησία επιβεβαίωνε και ενίσχυε ηθικά τις ενέργειες του Κράτους και το Κράτος με τη σειρά του ενίσχυε οικονομικά την Εκκλησία στην προσπάθειά της για την εξάπλωση του Χριστιανισμού και την καταπολέμηση των αιρέσεων Δεξιά: Ο Μέγας Βασίλειος υπήρξε μια σημαντική προσωπικότητα της Εκκλησίας που ανέπτυξε πολλαπλή δραστηριότητα. Στην εικόνα, ο Μέγας Βασίλειος μεταξύ δύο διακόνων. Μικρογραφία από προμετωπίδα λειτουργικού ειληταρίου, που χρονολογείται στις αρχές του 13ου αιώνα. Αριστερά: Ο ναός της Αγ. Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη που κτίστηκε επί Μ. Κωνσταντίνου
Στο Μεγάλο Κωνσταντίνο οφείλεται ακόμη η σύγκληση της Α' Οικουμενικής Συνόδου το 325 στη Νίκαια με σκοπό να διευθετηθεί η διαμάχη ορθοδόξων και αρειανών. Η ανάμιξη του Κωνσταντίνου, της πολιτικής δηλαδή εξουσίας, στις εκκλησιαστικές διαμάχες αποτέλεσε την πρώτη στην ουσία ενεργό ανάμιξη του Κράτους στις εκκλησιαστικές υποθέσεις, που απέκτησαν έτσι και πολιτικό χαρακτήρα, ενώ συχνά οδήγησαν τις δυο πλευρές σε διενέξεις και ανταγωνισμό. Εκκλησία και Πολιτεία προσπάθησαν κατά την Πρώιμη περίοδο να συνεργάζονται ξεπερνώντας μεμονωμένες αντιφάσεις και συγκρούσεις. Στην εικόνα, ο Μέγας Κωνσταντίνος και ο Ιουστινιανός προσφέρουν στην Παναγία ομοίωμα πόλης και εκκλησίας αντίστοιχα. Ψηφιδωτή παράσταση από τον εξωνάρθηκα της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, που χρονολογείται γύρω στο 1000.
Το θάνατο του Mεγάλου Κωνσταντίνου ακολούθησε περίοδος αναστάτωσης και διαφωνιών ανάμεσα στους γιους του. Τελικά, από το 340 έως το 350 απέμειναν να κυβερνούν την αυτοκρατορία ο Kώνστας και ο Kωνστάντιος. Kύριο μέλημά τους ήταν η ενίσχυση της άμυνας των συνόρων, στο οποίο ανταποκρίθηκαν με επιτυχία. Στην Ανατολή αντιμετώπιζαν τους Πέρσες και στη Δύση τους Φράγκους και τους Αλαμανούς.
Στην εσωτερική πολιτική, ακολουθώντας τις αρχές που χάραξε ο πατέρας τους, ενίσχυσαν αρκετά το βουλευτικό αξίωμα. Σημαντικές, ωστόσο, στάθηκαν οι εξελίξεις στο θρησκευτικό τομέα. Στη μοιρασμένη στα δύο αυτοκρατορία επικρατούσαν διαφορετικές θρησκευτικές αντιλήψεις, τις οποίες ασπάζονταν αντίστοιχα και οι αυτοκράτορες. Ο Κωνστάντιος στην Ανατολή υποστήριζε τον Αρειανισμό και ο Κώνστας στη Δύση την Ορθοδοξία. Πολλές προσπάθειες συμβιβασμού έγιναν με σκοπό την ειρήνη και την ενότητα, ενώ συχνά σημειώθηκαν αιματηρές συγκρούσεις. Κατακόμβη Μήλου 2ος αι. μ.Χ.
Μετά το θάνατο του Κώνστα το 350, ο ημιβάρβαρος αξιωματικός Mαγνέντιος σφετερίστηκε το θρόνο. Στη μεγαλύτερη σύγκρουση του 4ου αιώνα, στη Μούρσα της Παννονίας (τη σημερινή Oυγγαρία) με αντιπάλους τον Μαγνέντιο και τον Κωνστάντιο, πάνω από 54.000 άνδρες από τους 116.000 που αντιμάχονταν έχασαν τη ζωή τους. Η νίκη του Κωνστάντιου του άνοιξε το δρόμο για την τελευταία μάχη το 353, οπότε και απέμεινε μονοκράτορας. Χάλκινη maiorina του διεκδικητή του θρόνου Mαγνέντιου (350-353). Αναπαράσταση ύστερης ρωμαϊκής πανοπλίας ανώτατου αξιωματικού.
O Kωνστάντιος, κατά τη διάρκεια άσκησης της εξουσίας του, αναδείχτηκε ικανός ηγέτης. Ωστόσο, η καχυποψία του αλλά και η ευχαρίστηση που ένιωθε από τις κολακείες δημιούργησαν έντονο κλίμα ραδιουργιών στην αυτοκρατορική αυλή. Σαν αποτέλεσμα ήρθε η προσπάθεια να εξοντώσει κάθε έναν που υποψιαζόταν πως θα μπορούσε να σφετεριστεί το θρόνο. Στην εσωτερική πολιτική του κατάργησε το θεσμό του ανθύπατου της πόλεως, τον οποίο αντικατέστησε με τον έπαρχο της πόλεως έχοντας σαν πρότυπο τη Ρώμη. Παράλληλα, αύξησε πολύ τη φορολογία για να αντιμετωπίσει τα υπέρογκα έξοδα του κράτους. H αναγόρευση του νέου αυτοκράτορα από το στρατό γινόταν με την ανύψωσή του πάνω σε ασπίδα. Στον πίνακα παρουσιάζεται η τελετή αυτή κατά τον 6ο αι. και απεικονίζονται τακτικοί στρατιώτες (αριστερά – κέντρο) και αξιωματικός του τάγματος των Εξκουβιτόρων (δεξιά).
Η αίσθηση ότι η βασιλεία του ήταν θεόσταλτη ενίσχυε την επιμονή και το πάθος με το οποίο ενεργούσε στις εκκλησιαστικές υποθέσεις ο Κωνστάντιος. Η μονοκρατορία του σήμανε την επικράτηση του Αρειανισμού, που ανακηρύχθηκε στη Σύνοδο του Ρίμινι, το 359, επίσημο δόγμα του κράτους. Παρόλα αυτά η διατύπωση του δόγματος διατήρησε κάποια αοριστία και διαλλακτικότητα γύρω από τα Χριστολογικά ζητήματα. Ένσταυρο θωράκιο της Βασιλικής Α’ των Φιλίππων Μακεδονίας (5ος αι.).
Κατά τη διάρκεια της μονοκρατορίας του, ο Κωνστάντιος κλήθηκε να προστατεύσει την αχανή αυτοκρατορία από τους εξωτερικούς εχθρούς. Μπροστά στον αυξανόμενο κίνδυνο από τις βαρβαρικές επιδρομές στα δυτικά εδάφη της αυτοκρατορίας και συνειδητοποιώντας ότι το έργο αυτό ήταν πολύ δύσκολο για έναν άνθρωπο στράφηκε προς τον τελευταίο εναπομείναντα γόνο της αυτοκρατορικής δυναστείας, τον Ιουλιανό, στον οποίο ανέθεσε την άμυνα της Γαλατίας. Ιουλιανός 361-363 μ.Χ. Mαρμάρινη προτομή και χρυσός Σόλιδος.
Οι επιτυχίες του Ιουλιανού κατά των Αλαμανών στη Δύση τον έκαναν εξαιρετικά προσφιλή στα στρατεύματά του, γεγονός που ο Κωνστάντιος προσπάθησε να ανατρέψει ανακαλώντας τα στρατεύματα για τις ανάγκες του στην Ανατολή. Τα στρατεύματα στασίασαν και ανακήρυξαν το 360 αυτοκράτορα τον Ιουλιανό. Και ενώ οι δύο άντρες ετοιμάζονταν να αναμετρηθούν για το θρόνο, ο ξαφνικός θάνατος του Κωνστάντιου στην Κιλικία το 361 άφησε τον Ιουλιανό μονοκράτορα.
H εσωτερική πολιτική του επηρεάστηκε άμεσα από τις φιλοσοφικές και θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Έλαβε αρκετά θετικά μέτρα για την αναδιοργάνωση της διοικητικής μηχανής, τη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης του κράτους και την ανάπτυξη των πόλεων. Έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στην καλυτέρευση του ανεφοδιασμού του στρατού καθώς και στην τακτική μισθοδοσία των στρατιωτών Αργυρό μιλιαρήσιο Iουλιανού B΄ ως καίσαρα (355-360 μ.X.). Βάση κίονα από το φόρουμ του Μεγάλου Κωνσταντίου στη νέα πρωτεύουσα.
Οι προσπάθειες του φιλόσοφου-αυτοκράτορα επικεντρώθηκαν όμως στην αναβίωση της ελληνικής παιδείας και της ειδωλολατρίας. Επιδίωξε να εφαρμόσει ευρύ πρόγραμμα κοινωνικής πρόνοιας, όπου η διδασκαλία του ελληνισμού κατείχε πρώτη θέση. Ωστόσο, η ανταπόκριση που βρήκε σε μικρές ομάδες εθνικών φιλοσόφων και διανοούμενων συναντούσαν την αντίθεση της μεγάλης μάζας του λαού. Παράλληλα, ακολούθησε παράδοξη θρησκευτική πολιτική, αφού προσπάθησε να εφαρμόσει ειδωλολατρικές αντιλήψεις διατηρώντας την εκκλησιαστική οργάνωση των χριστιανών. Κάτω από το βάρος της αποτυχίας που είχε το εγχείρημά του έλαβε σκληρά μέτρα και στράφηκε με μίσος κατά των χριστιανών, από τους οποίους αφαίρεσε το 362 και το δικαίωμα να διδάσκουν κλασικά γράμματα. Οι αρχές της μεσαιωνικής φιλοσοφίας βρίσκονται στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Στην εικόνα, πορτρέτο φιλοσόφου από την Αφροδισιάδα της Μικράς Ασίας. Ο Ορφέας με τη λύρα του εξημερώνει τα ζώα. Ελεφαντοστέινο αριστούργημα του 4ου αι., εποχή κατά την οποία ο Ιουλιανός επιχείρησε να αναβιώσει την αρχαία θρησκευτική παράδοση.
Στην εξωτερική πολιτική που εφάρμοσε ο Ιουλιανός, σημαντικότερο γεγονός στάθηκε η εκστρατεία του εναντίον των Περσών. Στην πορεία του στην Ανατολή, ο αυτοκράτορας γνώρισε την εχθρική αντιμετώπιση των κατοίκων της Αντιόχειας. Αιτία της αγανάκτησης της πόλης ήταν τα μέτρα που είχε λάβει για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που δημιούργησε η σίτιση της πολυπληθούς στρατιάς του. Λίγο αργότερα, σε μια από τις πρώτες προσπάθειές του, ενάντια στους Πέρσες, το 363 έξω από την Κτησιφώντα, πληγώθηκε θανάσιμα. Καλλιτεχνική απεικόνιση βυζαντινοπερσικής σύγκρουσης τον 4ο αι. Χαρακτηριστικό των πρώιμων βυζαντινών στρατευμάτων είναι το χριστόγραμμα στις ασπίδες και ο οπλισμός με ρωμαϊκά αλλά και βαρβαρικά στοιχεία, ενώ των Περσών το κατάφρακτο ιππικό.
Η ανάγκη της άμεσης αντικατάστασης του αυτοκράτορα, αφού ο στρατός βρισκόταν στα μέσα μιας εκστρατείας, οδήγησε στην εκλογή στο θρόνο του Iοβιανού, ενός ανώτατου αξιωματούχου. O Iοβιανός κυβέρνησε μόνον οκτώ μήνες, καθώς πέθανε ξαφνικά το 364. Στο διάστημα αυτό ξανάδωσε το δικαίωμα στους χριστιανούς να διδάσκουν. H σημαντικότερη, ωστόσο, πολιτική πράξη του ήταν η σύναψη ειρήνης με τους Πέρσες με εξαιρετικά επαχθείς όρους για τη Ρωμανία. Η τελευταία παραιτήθηκε από κάθε δικαίωμα στην Αρμενία και παραχώρησε μεγάλες εκτάσεις από τα εδάφη στη Μεσοποταμία Ψηφιδωτή παράσταση από οικία στην Αντιόχεια της Συρίας (β' μισό 4ου αιώνα). Η Αντιόχεια παρέμενε η μεγαλύτερη ελληνική πόλη στην Ανατολή κατά τον Μεσαίωνα, παρότι σταδιακά έχασε μεγάλο μέρος της έκτασής της, λόγω των αμυντικών αναγκών της. Έπεσε στα χέρια των Αράβων τον 7ο αι., απελευθερώθηκε στα 969, καταλήφθηκε πρώτη φορά από τους Τούρκους στα 1080, καταλήφθηκε εν συνεχεία από τους σταυροφόρους το 1098 και οριστικά από τους Οθωμανούς τον 14ο αι. Χρυσός σόλιδος του αυτοκράτορα Ιοβιανού.
Tο 364 ο Bαλεντιανός διαδέχτηκε στο θρόνο τον Ιοβιανό (363-364). Ύστερα από αξίωση του στρατού, επέλεξε τον αδελφό του Bάλη ως συναυτοκράτορα. Ο Βαλεντιανός ανέλαβε το δυτικό κράτος και ο Βάλης το ανατολικό, έχοντας να αντιμετωπίσουν πολλούς εσωτερικούς αλλά και εξωτερικούς εχθρούς. Παρόλο που και οι δύο κήρυξαν ανεξιθρησκία, ο Bάλης υποστήριξε εμφανώς τον Αρειανισμό και στράφηκε εναντίον των ορθοδόξων αλλά και των εθνικών ασκώντας βία και φτάνοντας συχνά σε ακρότητες. Επιπλέον, καθώς δε διέθετε καμιά παιδεία, τον διακατείχε απέχθεια προς κάθε είδος μαγείας που πίστευε ότι προερχόταν από διανοούμενους, κατά των οποίων εξαπέλυσε διωγμούς, προκάλεσε κύμα βίας και επέβαλε να κάψουν τα βιβλία τους. Η αυτοκρατορία διατηρούσε με μεγάλη δυσκολία τα σύνορά της στα μέσα του 4ου αι. Πάντως οι περιοχές της ΒΔ Ευρώπης ήταν ήδη έρμαιο των γερμανικών λαών, ενώ η Μεσοποταμία είχε προσωρινά χαθεί.
Στην εσωτερική διοίκηση της αυτοκρατορίας, ο Bάλης προσπάθησε να διοικήσει με σύνεση και υπέρ των ασθενέστερων τάξεων, χωρίς να φέρει πάντα τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στην αρχή της βασιλείας του κατόρθωσε να καταστείλει την επανάσταση του σφετεριστή του θρόνου Προκόπιου. Χρυσό νόμισμα του αυτοκράτορα Βαλεντιανού που ανέλαβε να κυβερνήσει τη Δύση με έδρα τη Ρώμη. Χρυσό νόμισμα του αυτοκράτορα Βάλη που μοιράστηκε την εξουσία μαζί με το αδερφό του Βαλεντιανό.
Την ίδια περίοδο οι Βησιγότθοι, που ως τότε ζούσαν αρμονικά λόγω της συνθήκης που είχαν υπογράψει με τον Μεγάλο Κωνσταντίνο, άρχισαν να αποτελούν απειλή στα βόρεια και βορειοανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας. Στα τέλη του 369, οι Γότθοι υπέγραψαν με το Βάλη ειρήνη που αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους, ενώ οι ίδιοι υπόσχονταν να μην ξεπεράσουν το σύνορο του Δούναβη και να μην έχουν καμιά χρηματική αξίωση. Πιεζόμενοι όμως από τους Oύννους και τους Αλανούς από το Bορρά αλλά και δυσαρεστημένοι από πολλούς βυζαντινούς τοπικούς διοικητές, πραγματοποιούσαν λεηλασίες στις θρακικές επαρχίες. O Bάλης για να αντιμετωπίσει την κατάσταση πήγε στη Θράκη όπου όμως ηττήθηκε σε μια μεγάλη αναμέτρηση με τους Bησιγότθους τον Αύγουστο του 378. Η μάχη αυτή της Αδριανούπολης κόστισε στο Βάλη τη ζωή του. Καλλιτεχνική απεικόνιση της μάχης στην Αδριανούπολη (378).
Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Θεοδοσίου ήταν οι καταστροφικές επιδρομές των Γότθων. Ο αυτοκράτορας σύναψε μαζί τους ειρήνη, επιτρέποντας στους Οστρογότθους να εγκατασταθούν στην Παννονία (τη σημερινή Ουγγαρία) και στους Βησιγότθους στην Κάτω Μοισία (τη σημερινή Βόρεια Βουλγαρία). Στα εδάφη αυτά απολάμβαναν πλήρη φορολογική απαλλαγή και αυτονομία και υποχρεούνταν να συμμετέχουν στην άμυνα του κράτους στην περιοχή τους. Με τον τρόπο αυτό οι Γότθοι διείσδυσαν στην αυτοκρατορία, γεγονός, του οποίου οι συνέπειες φάνηκαν αργότερα Σχηματική παράσταση των βαρβαρικών εισβολών στην αυτοκρατορία οι οποίες κορυφώθηκαν τον 4ο και τον 5ο αι. Σημειώνονται οι δυο μεγάλες συγκρούσεις, στην Αδριανούπολη (ήττα από τους Γότθους)και στα Καταλαυνικά Πεδία (νίκη επί των Ούννων). Στα τέλη του 5ου αι. η Δύση είχε καταληφθεί από τα νέα φύλα που ίδρυσαν τα πρώτα μεσαιωνικά κρατικά μορφώματα.
Σε ό,τι αφορά στη θρησκευτική πολιτική του, ο Θεοδόσιος Α' υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του Χριστιανισμού, πράγμα στο οποίο οφείλεται και ο χαρακτηρισμός του ως Μέγας. Ήδη από το 380 είχε ορίσει με διάταγμα το Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους. Συγκάλεσε τη Β' Οικουμενική Σύνοδο το 381 στην Κωνσταντινούπολη, όπου καταδίκασε τις αιρέσεις, συμπλήρωσε και επικύρωσε το Σύμβολο της Πίστεως. Έλαβε επίσης αυστηρά μέτρα εναντίον των ειδωλολατρών και των αιρετικών. Με τις αποφάσεις του σχετίζεται η καταστροφή πολλών αρχαίων ναών καθώς και η απαγόρευση όλων των εκδηλώσεων που θεωρούνταν ειδωλολατρικές, ανάμεσά τους και των Ολυμπιακών Αγώνων. Η Β' Οικουμενική Σύνοδος το 381 συγκλήθηκε στα χρόνια διακυβέρνησης του Θεοδοσίου Α', ο οποίος και καθιέρωσε το Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους. Στην εικόνα, η Β' Οικουμενική Σύνοδος. Τοιχογραφία από το δυτικό τμήμα της νότιας καμάρας της Τράπεζας στην Πάτμο. γ' τέταρτο 13ου αιώνα.
Στην εσωτερική πολιτική του ο Θεοδόσιος ενίσχυσε την τάξη των βουλευτών καθώς και τη δύναμη των κρατικών υπαλλήλων, που ωστόσο, όπως φαίνεται από τη νομοθεσία της εποχής, χαρακτηρίζονταν από διαφθορά. Προσπάθησε να περιορίσει τη δύναμη των μεγαλογαιοκτημόνων προς όφελος των φτωχών γεωργών. Ο λεγόμενος «κολοσσόςτης Μπαρλέτα» , μπρούτζινο άγαλμα ρωμαίου αυτοκράτορα του 4ου ή του 5ου αι. το οποίο ίσως απεικονίζει τον Θεοδόσιο Α’ ή κάποιον διάδοχό του.
Οι αυξημένες δαπάνες του κράτους λόγω της πολυδάπανης ζωής, αλλά και των φυσικών καταστροφών, των βαρβαρικών επιδρομών και της πολιτικής του αυτοκράτορα ως προς τους Γότθους, οδήγησαν σε σκληρή φορολογική πολιτική που προκάλεσε όχι μόνο δυσβάσταχτο βάρος στους φορολογούμενους αλλά και αγανάκτηση. Κατά καιρούς ξέσπασαν ταραχές και επαναστάσεις που ο αυτοκράτορας κατάφερε να καταστείλει, αρκετές φορές με βίαιο τρόπο. Οι εξεγέρσεις στην Αντιόχεια αλλά και την Αλεξάνδρεια ήταν ενδεικτικές της κατάστασης. Τον Ιανουάριο του 395 εξασθενημένος σωματικά και ψυχικά ο Θεοδόσιος αρρώστησε και πέθανε Ο Θεοδόσιος και η ακολουθία του παρακολουθούν εκδηλώσεις από το θρόνο του στον Ιππόδρομο. Ανάγλυφο από τη βάση οβελίσκου στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης. 4ος αι.
Το 395 στο θρόνο της βυζαντινής αυτοκρατορίας διαδέχτηκαν το Θεοδόσιο A' (379-395) οι γιοι του Αρκάδιος (395-408) και Ονώριος (395-423). Ο πρώτος ανέλαβε το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας και ο δεύτερος το δυτικό. Από το 395 το ανατολικό με το δυτικό κράτος δεν αποτέλεσαν ποτέ ξανά ενιαίο σύνολο. Το γεγονός, εξάλλου, ότι ο μεγαλύτερος γιος του Θεοδόσιου αναλάμβανε το ανατολικό κράτος δήλωνε από μόνο του μια μετατόπιση του κέντρου βάρους στην Ανατολή.
Αν και η αυτοκρατορία παρέμενε θεωρητικά ενιαία -για παράδειγμα παντού γινόταν μνεία και των δύο αυτοκρατόρων και οι νόμοι εκδίδονταν στο όνομα και των δύο- οι γλωσσικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές διαφορές των δύο τμημάτων μεγάλωναν ολοένα και περισσότερο. Επιπλέον, τόσο ο Αρκάδιος όσο και ο Ονώριος επηρεάζονταν από άλλα πρόσωπα και μάλιστα ξένους. Ο Αρκάδιος επηρεάστηκε από τη σύζυγό του Ευδοξία, το Γαλάτη Pουφίνο (395) και τον ευνούχο Eυτρόπιο (396-399), ενώ ο Ονώριος από το βανδαλικής καταγωγής Στηλίχωνα (395-408). Χρυσός σόλιδος του Αρκαδίου. 5ος αι. Μαρμάρινα θωράκια, κιονόκρανα και άλλα μέρη από παλαιοχριστιανική βασιλική.
Το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετώπιζε το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν οι καταστρεπτικές επιδρομές των Βησιγότθων και η διείσδυσή τους ολοένα και περισσότερο στη ζωή του κράτους. Ο αρχηγός των Βησιγότθων Aλάριχος λεηλατώντας τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, τη Βοιωτία, την Αττική πέρασε στην Πελοπόννησο. Ο Αρκάδιος για να αντιμετωπίσει τις επιδρομές τους παραχώρησε εδάφη στο Ιλλυρικό (νοτιοδυτικά Bαλκάνια) και χορήγησε στον Αλάριχο το αξίωμα του στρατηλάτη της επαρχίας. Το ίδιο αξίωμα απονεμήθηκε αργότερα και στο Γότθο Γαϊνά, στον οποίο επιτράπηκε να εγκατασταθεί με το στράτευμά του στην Πρωτεύουσα.
Ωστόσο στην Κωνσταντινούπολη δημιουργήθηκε ισχυρή αντιγοτθική παράταξη, με αποτέλεσμα τη βίαιη εκδίωξη των Γότθων από την πόλη, οι οποίοι στράφηκαν προς τη Δύση. Ο Αλάριχος κατέλαβε τη Ρώμη το 410 αλλά πέθανε αμέσως μετά. Ακολούθησε η ίδρυση του πρώτου βαρβαρικού βασιλείου, του βασιλείου των Βησιγότθων, μέσα στο έδαφος του δυτικού ρωμαϊκού κράτους. Διάγραμμα της βίαιης εισβολής των Βησιγότθων στα αυτοκρατορικά εδάφη, από την εκκίνησή τους απ’ τη σημερινή Ουκρανία ως την τελική εγκατάστασή τους στη σημερινή Ισπανία και νότιο Γαλλία κατά το 420. Δέκα χρόνια νωρίτερα είχαν λεηλατήσει τη Ρώμη (410) και πριν από αυτό είχαν ερημώσει μεγάλο μέρος της Ελλάδος μετά τη μάχη της Αδριανούπολης (378).
Το 408, τον Αρκάδιο διαδέχτηκε στο θρόνο του δυτικού ρωμαϊκού κράτους ο επτάχρονος γιος του Θεοδόσιος Β'. Ο νέος αυτοκράτορας αποδείχτηκε συχνά αδύναμος και ευάλωτος. Ωστόσο η ύπαρξη συνετών συνεργατών στον πολιτικό τομέα οδήγησε σε θετικές αποφάσεις για το κράτος.
Επηρεαζόμενος τόσο από τη αδελφή του Πουλχερία όσο και από τη γυναίκα του Αθηναΐδα-Ευδοκία, κόρη αθηναίου φιλοσόφου, έλαβε σημαντικά μέτρα για την προώθηση των γραμμάτων. Αναδιοργάνωσε την Ανώτατη Σχολή της Κωνσταντινούπολης, το γνωστό Πανεπιστήμιον, όπου προβλέφθηκαν έδρες ελληνικής και λατινικής γραμματικής και ρητορικής, φιλοσοφίας και έδρες λατινικού δικαίου. Σημαντικότατο γεγονός ήταν επίσης η έκδοση του λεγόμενου "Θεοδοσιανού Κώδικα" το 438 που αποτελεί την πρώτη επίσημη κωδικοποίηση όλων των νόμων από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Την ίδια εποχή επιτράπηκε η έκδοση δικαστικών αποφάσεων στην ελληνική γλώσσα. Ο Χριστός ως καλός ποιμένας. Αριστουργηματική παλαιοχριτιανική ψηφιδωτή παράσταση που διατηρεί κλασικίζουσα τεχνοτροπία, από το μαυσωλείο της Galla Placidia (συγγενής του Θεοδοσίου Β’ η οποία νυμφεύτηκε τον γότθο ηγεμόνα της Ιταλίας) στη Ραβέννα, α' μισό 5ου αιώνα.
Επί της βασιλείας του Θεοδοσίου Β' και με τις σύντονες προσπάθειες του έπαρχου της πόλεως Κύρου ενδυναμώθηκε επίσης η άμυνα της Κωνσταντινούπολης με νέα τείχη που ενισχύθηκαν με βαθιά τάφρο και ψηλούς πύργους. Τα τείχη αυτά επρόκειτο να υπερασπίσουν αποτελεσματικά την βασιλεύουσα για τα επόμενα χίλια χρόνια και να αποτελέσουν τον ακρογωνιαίο λίθο της άμυνας ολόκληρης της αυτοκρατορίας Τα θεοδοσιανά τείχη αναπαλαιωμένα στη σημερινή Πόλη. Ανάμεσα στα 408 και 447 κτίστηκαν τα χερσαία και τα παραθαλάσσια τείχη που θωράκισαν την πρωτεύουσα. Τα πρώτα είχαν μήκος 5.600μ, διέθεταν τριπλή σειρά οχύρωσης (προτείχισμα, έξω και έσω τείχος με 96 πύργους το καθένα), ύψος από 8 ως 12 μ. και τάφρο μπροστά. Τα θαλάσσια τείχη είχαν συνολικό μήκος 14.500 μ., διέθεταν μονή σειρά οχύρωσης, είχαν ανάλογο ύψος και 298 πύργους που προστάτευαν από εχθρική εισβολή δια θαλάσσης (Κεράτιος, Προποντίδα). Τα τείχη αυτά συντηρούνταν τακτικά και ενισχύονταν κατά καιρούς.
Την ίδια περίοδο μεγάλες καταστροφικές επιδρομές πραγματοποίησαν στα Bαλκάνια οι Ούννοι , που με αρχηγό τον Αττίλα είχαν επεκτατική διάθεση. Παρά τις διπλωματικές προσπάθειες και τις παραχωρήσεις από τη μεριά του Βυζαντίου η οριστική συντριβή του Αττίλα πραγματοποιήθηκε το 451, όταν νικήθηκε από συνασπισμένες δυνάμεις της Δύσης, της Ανατολής και των Γότθων. Αντιπροσωπευτικοί τύποι στρατιωτών του 5ου αι. Από δεξιά, βουκελάριος πεζός μισθοφόρος, συνοριακός στρατιώτης (limitaneus) και κατάφρακτος ιππέας (βαριά θωρακισμένος). Ο τελευταίος αποτελούσε σπάνιο υπόδειγμα για την εποχή λόγω της οικονομικής κρίσης και θα εκλείψει τον επόμενο αιώνα.
H θρησκευτική πολιτική του Θεοδοσίου Β' δημιούργησε σημαντικές θεολογικές έριδες που προκάλεσαν ταραχές τόσο στον κλήρο όσο και στο λαό. Θέμα αποτελούσε η σχέση θείας και ανθρώπινης φύσης του Χριστού. Μια ομάδα υποστήριζε την άποψη των δύο χωριστών φύσεων του Χριστού και μια άλλη την άρρηκτη σχέση των δύο φύσεων, θεϊκής και ανθρώπινης. Υπέρμαχοι των δύο απόψεων υπήρξαν ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριος, εκπρόσωπος της σχολής της Αντιόχειας, και ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Κύριλλος. Ψηφιδωτή παράσταση με το μαρτύριο του Αγίου Λαυρεντίου από το Μαυσωλείο της Galla Placidia στη Ραβέννα (5ος αι.).
Αν και ο αυτοκράτορας υποστήριξε το Νεστόριο στη Γ' Οικουμενική Σύνοδο στην Έφεσο το 431, η άποψη του Νεστόριου, γνωστή ως Νεστοριανισμός, καταδικάστηκε ως αιρετική. Την ίδια περίοδο γεννήθηκε και ο Μονοφυσιτισμός, θεωρία που διακήρυσσε την υπεροχή της θείας φύσεως του Χριστού και την οποία υποστήριζε ο αρχιμανδρίτης Ευτυχής στην Κωνσταντινούπολη Αριστερά: Τοιχογραφία από βορειοαφρικανική εκκλησία. Οι πληθυσμοί της Βορείου Αφρικής επηρεάστηκαν ιδιαίτερα από την αίρεση του Μονοφυσιτισμού. Δεξιά: Ψηφιδωτό της Μονής Στουδίου Κωνσταντινουπόλεως, 5ος αι. Η μονή αυτή υπήρξε διαχρονικά προπύργιο της Ορθοδοξίας στην χιλιόχρονη βυζαντινή ιστορία.
Ο Μαρκιανός υπήρξε στρατιωτικός και ανέβηκε στο βυζαντινό θρόνο από το 450 ως το θάνατό του το 457. Η επιλογή του οφειλόταν στην Πουλχερία, αδελφή του Θεοδοσίου Β' (408-450) την οποία και παντρεύτηκε ο Μαρκιανός. Αναδείχτηκε ικανός αυτοκράτορας εφαρμόζοντας συνετή εσωτερική πολιτική. Απέφυγε να προσθέσει φόρους και προσπάθησε να περιορίσει τις σπατάλες. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτέλεσε η απόφασή του να χρησιμοποιούνται τα χρήματα που οι νεοεκλεγμένοι ύπατοι σκορπούσαν στο πλήθος για τη συντήρηση των υδραγωγείων. Έτσι εξοικονόμησε πόρους για το κρατικό ταμείο και άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις για τη διοίκησή του στο λαό, που μετά το θάνατό του ανακήρυξε τον ίδιο και την Πουλχερία αγίους Ο λεγόμενος «κίονας του Μαρκιανού» στην Πόλη.
Στην εξωτερική πολιτική του αντιμετώπισε θαρραλέα τον κίνδυνο των τρομερών Ούννων. Αναδιοργάνωσε την άμυνα των βαλκανικών περιοχών και διατήρησε άκαμπτη στάση απέναντι στον εχθρό, αρνούμενος ήδη τον πρώτο χρόνο της βασιλείας του να πληρώσει τον καθορισμένο φόρο στον Αττίλα. Η ήττα του Αττίλα το 451 στη Γαλατία και ο ξαφνικός του θάνατος πριν επανέλθει κατά της Πόλης, απομάκρυναν τον θανάσιμο κίνδυνο από το βυζαντινό κράτος. Καλλιτεχνική απεικόνιση Ούννων πολεμιστών. Οι Ούννοι ήταν δεινοί ιπποτοξότες και εξασκούνταν καθημερινά στην τέχνη του πολέμου μέσω του κυνηγίου.
Oι θρησκευτικές έριδες συνέχιζαν κατά τη βασιλεία του Μαρκιανού να αποτελούν επίκαιρο θέμα που επιζητούσε λύση. H Δ' Οικουμενική Σύνοδος στη Χαλκηδόνα το 451 καταδίκασε το Μονοφυσιτισμό και το Νεστοριανισμό, αναγνώρισε την Παναγία ως Θεοτόκο και θέσπισε το δόγμα των δύο τέλειων, αχώριστων και αυθύπαρκτων φύσεων του Χριστού. O 28ος κανόνας αναγνώρισε τιμητική θέση στον πάπα και ταυτόχρονα ισοτιμία ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη. Ωστόσο, οι αντιπρόσωποι του πάπα απουσίαζαν και για το λόγο αυτό ο πάπας δεν αναγνώρισε τον 28ο κανόνα Πάνω: Χρυσός σόλιδος του Μαρκιανού, 455. Δεξιά: Παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό που απεικονίζει τον Αγ. Δημήτριο στην ομώνυμη εκκλησία της Θεσσαλονίκης.
Οι αποφάσεις της Συνόδου έδωσαν την αφορμή για να ξεσπάσουν αναταραχές στις μονοφυσιτικές επαρχίες της Αιγύπτου και της Παλαιστίνης αλλά και της Συρίας. Οι αντιδράσεις ξεπέρασαν τα θρησκευτικά όρια και έλαβαν χαρακτήρα εθνικής αντίθεσης κατά της κεντρικής κυβέρνησης με τεράστιες συνέπειες στα χρόνια που ακολούθησαν. Η τεράστια σταυροειδής βασιλική του Συμεών του Στυλίτη στη Συρία αποτελούσε το μεγαλύτερο προσκύνημα της Ανατολής μετά τους Αγ. Τόπους. Η Συρία θεωρείτο το κέντρο του Μονοφυσιτισμού.
Ο Λέων Α' διαδέχτηκε το 457 τον Μαρκιανό (450-457) με τη βοήθεια του αλανού στρατιωτικού αξιωματούχου 'Ασπαρ, ο οποίος είχε αποκτήσει τεράστια δύναμη στην Κωνσταντινούπολη. Ωστόσο, ανάμεσα στον αυτοκράτορα και τον 'Ασπαρ δημιουργήθηκε αντιζηλία. Ο Λέων χρησιμοποίησε εναντίον του τους εναπομείναντες στην πρωτεύουσα Ίσαυρους πολεμιστές. Ένας αρχηγός τους, ο Ταρασικόντισα, πήρε το όνομα Ζήνων και παντρεύτηκε την κόρη του Λέοντα Αριάδνη. Κάτω από την καθοδήγηση του Ζήνωνα επιχείρησαν το 468 μεγάλη εκστρατεία ενάντια στους Βανδάλους που λυμαίνονταν τη Μεσόγειο με πειρατικές επιδρομές. Η εκστρατεία κατέληξε όμως σε αποτυχία και συνθηκολόγηση. Η επονομαζόμενη βασιλική του Αλκίσωνα στη Νικόπολη της Ηπείρου. β' μισό 5ου αιώνα.
Μετά το θάνατό του το 474 στο θρόνο ανέβηκε ο εγγονός του Λέων Β' σε ηλικία 6 ετών με συμβασιλέα το Ζήνωνα. Ωστόσο σύντομα ο Λέων Β' πέθανε αφήνοντας το Ζήνωνα μονοκράτορα. Εναντίον του Ζήνωνα και των Ισαύρων, οι οποίοι αν και υπήκοοι του κράτους θεωρούνταν κατώτεροι, δημιουργήθηκε ένα ισχυρό κίνημα. Ύστερα από μια προσωρινή ανατροπή, το 475 ο Ζήνων ανέκτησε την εξουσία και κυβέρνησε μέχρι το 491. Στα χρόνια του σημειώθηκε και το πρώτο σχίσμα των Εκκλησιών Χρυσός σόλιδος του Λέοντος Β’.
Ο Ζήνωνας, σε μια προσπάθεια να μετριάσει την αντίθεση των μονοφυσιτών με τους ορθόδοξους εξέδωσε με παρότρυνση του πατριάρχη Ακακίου το 481 το «Ενωτικό», καταδικάζοντας το Νεστόριο, αναγνωρίζοντας μόνο τις τρεις πρώτες οικουμενικές συνόδους και αφήνοντας άθικτο το ζήτημα των δύο φύσεων του Χριστού. Ο πάπας, θεωρώντας το «Eνωτικό» αποτέλεσμα αιρετικών αντιλήψεων, αναθεμάτισε το 484 τον πατριάρχη Ακάκιο προκαλώντας το λεγόμενο Ακακιανό Σχίσμα. Η περίφημη Μονή Στουδίου στην Πόλη, 5ος αι.
Σημαντική χρονολογία της περιόδου αυτής αποτελεί το έτος 476, όταν ο Οδόακρος, αρχηγός των βαρβαρικών μισθοφορικών στρατευμάτων, ανέτρεψε τον ανήλικο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο από το θρόνο της Ρώμης και αξίωσε από το Βυζάντιο και πέτυχε να τον ορίσουν αυτοκρατορικό επίτροπο στη Δύση. Έτσι το 476 θεωρείται έτος κατάλυσης της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και σηματοδοτεί την οριστική μεταφορά του κέντρου βάρους στην Ανατολή αλλά και την έναρξη δημιουργίας των νέων βασιλείων στη Δύση. Χάρτης της Ευρώπης το έτος κατάλυσης του Δυτικού Κράτους και νόμισμα του Οδόακρου ως τοποτηρητή του αυτοκρατορικού θρόνου της Ρώμης.
Το 491 ανέβηκε στο θρόνο ο Αναστάσιος Α', ο οποίος υποχρεώθηκε να δηλώσει ότι αποδέχεται το ορθόδοξο δόγμα. Παντρεύτηκε τη χήρα του Ζήνωνα, Αριάδνη. Η άνοδός του στο θρόνο σήμανε το τέλος της δύναμης των Ισαύρων. Νόμισμα του Αναστάσιου.
Κέντρο βάρους όλης της πολιτικής του Αναστασίου αποτέλεσαν οι ανατολικές επαρχίες. Στο δημόσιο τομέα ο αυτοκράτορας ακολούθησε ένα μεθοδικό και σωστό οικονομικό πρόγραμμα. Κατόρθωσε να γεμίσει το κρατικό ταμείο χωρίς να λάβει επαχθή μέτρα για το λαό και κατάργησε το φόρο του χρυσάργυρου, που καταβαλλόταν από τους εμπόρους κάθε πέντε χρόνια. Προέβη ακόμη σε δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις, και συνέβαλε στην οχύρωση πολλών θέσεων και την ανοικοδόμηση δημόσιων κτηρίων. Από τα κύρια μελήματά του ήταν η πρόσθετη οχύρωση της Κωνσταντινούπολης με το ονομαζόμενο Αναστασιανό ή Μακρό Τείχος Αριστερά: Χρυσό τριμίσσιο Aναστάσιου A΄ (491-518 μ.X.). Δεξιά: Μέρος των θεοδοσιανών τειχών, τα οποία παρέμειναν η βασική γραμμή άμυνας της πόλης για 1000 χρόνια.
Στην εξωτερική πολιτική του ο αυτοκράτορας αντιμετώπισε τους Πέρσες στην Ανατολή κατορθώνοντας να διασφαλίσει τα σύνορα του κράτους. Θεωρώντας μάλιστα σημαντική την ύπαρξη στρατιωτικής και διοικητικής βάσης στα ανατολικά σύνορα διαμόρφωσε ανάλογα το χωριό Δάρα δίνοντάς του το όνομα Αναστασιούπολη. Στη Δύση, μετά την ίδρυση του Οστρογοτθικού βασιλείου της Ιταλίας το 493 από τον αρειανό Θεοδώριχο, ακολούθησε ένταση στις σχέσεις με την Ανατολή τόσο στο πολιτικό όσο και στο θρησκευτικό επίπεδο Σόλιδος Βησιγότθου ηγεμόνα, 425. το πρότυπο αυτών των νομισμάτων ήταν βέβαια το ρωμαϊκό αντίστοιχο.
Στην πορεία της βασιλείας του ο Αναστάσιος φανέρωσε έκδηλα την τάση του προς το Μονοφυσιτισμό, διαμορφώνοντας για τις ανατολικές επαρχίες ιδιαίτερα ευνοϊκή θρησκευτική πολιτική. Ωστόσο προκάλεσε στάσεις και αναταραχές στο σύνολο του ορθόδοξου λαού αλλά και έντονες αντιδράσεις από την πλευρά του πάπα. Ο θάνατος του Αναστασίου το 518 αποτέλεσε ανακουφιστικό παράγοντα για τον ορθόδοξο πληθυσμό Αριστερά: Νέα Αγχίαλος Μαγνησίας, παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό. Πάνω: Χρυσός σεμίσσις του Αναστασίου Α’.
Ανάμεσα στον Αναστάσιο A' (491-518) και τον Ιουστινιανό A' κυβέρνησε ο Iουστίνος Α' (518-527). Ήταν ανώτατος αξιωματούχος της αυτοκρατορικής φρουράς και όπως αποδεικνύει η σταδιοδρομία του διέθετε κάποιες ικανότητες. Αναταραχή και διαφωνίες προηγήθηκαν της ανόδου του Ιουστίνου στο θρόνο. Tόσο η ηλικία του, ήταν 70 ετών, όσο και το γεγονός ότι δεν ήταν μορφωμένος τον οδήγησαν στην επιλογή του ανιψιού του Ιουστινιανού στο ρόλο του συμβούλου.. Αριστερά: Ελεφαντοστέινο δίπτυχο του γένους των Λαμπαδίων, με παράσταση από τον ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης. Αρχές 5ου αιώνα. Πάνω: Αιγυπτιακός οβελίσκος στον Ιππόδρομο. Οι οβελίσκοι είχαν μεταφερθεί από την Αίγυπτο κυρίως επί Κωνσταντίνου Α’.
Το πραγματικό όνομα του Ιουστινιανού ήταν Πέτρος Σαββάτιος. Όταν υιοθετήθηκε από τον Iουστίνο απέκτησε το όνομα Iουστινιανός, το οποίο προτιμούσε και με το οποίο έμεινε γνωστός. Ο Ιουστινιανός ήταν εκείνος που χάραζε στην ουσία την πολιτική σε ό,τι αφορά στη διοίκηση αλλά και στα εκκλησιαστικά θέματα. Στις πρώτες ενέργειές του συμπεριλαμβάνεται η προσπάθεια προσέγγισης της Δύσης. Με αυτό το σκοπό επέβαλε το δόγμα της Xαλκηδόνας απομακρύνοντας κάθε εκκλησιαστικό παράγοντα που υποστήριζε το Μονοφυσιτισμό. Η αναταραχή που ξέσπασε στις ανατολικές επαρχίες ήταν αναμενόμενη Ο Ιουστινιανός, ο επίσκοπος Μαξιμιανός και η ακολουθία τους σε ψηφιδωτό στον Αγ. Βιτάλιο της Ραβεννας, 6ος αι. Ο αυτοκράτωρ φέρει φωτοστέφανο για να καταδειχθεί η θεία προέλευση του αξιώματός του, και φέρει τα αυτοκρατορικά σύμβολα. Ο στρατός και η Εκκλησία στηρίζουν την παρουσία του.
Ο Ιουστινιανός γεννήθηκε το 482 και κυβέρνησε από το 527 έως το θάνατό του το 565. Το 518 έγινε κόμης των δομέστικων και πήρε τον τίτλο του πατρικίου, ενώ το 521 ανέλαβε το αξίωμα του υπάτου, πράγμα που τον βοήθησε να αποκτήσει κύρος και δύναμη μέσα στους κύκλους της Πρωτεύουσας. Αργότερα έγινε ανώτατος αξιωματικός της αυτοκρατορικής φρουράς. Το 527 ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας και την ίδια χρονιά, με το θάνατο του Ιουστίνου, απέμεινε μονοκράτορας Χρυσός solidus του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (527- 565 μ.Χ.).
Ο Ιουστινιανός A' (527-565) συνέβαλε αποφασιστικά στη ριζική αναδιάρθρωση της κρατικής διοίκησης, κύριο αίτημα του λαού που οδηγούσε σε στάσεις, η γνωστότερη από τις οποίες είναι η Στάση του Νίκα το 532. Σημαντική συμβολή στην εσωτερική αναδιοργάνωση του βυζαντινού κράτους αποτέλεσε το νομοθετικό του έργο. Ο αυτοκράτορας έλαβε μετά το 535 σειρά μεταρρυθμιστικών μέτρων που αφορούσαν στο δημόσιο τομέα. Στα σημαντικότερα από αυτά συγκαταλέγονται η κατάργηση των περιττών θέσεων στις δημόσιες υπηρεσίες, οι αυστηρές ποινές για την εξαγορά των δημόσιων αξιωμάτων, καθώς και σειρά οδηγιών σχετικά με τον τρόπο εύνομης άσκησης της εξουσίας και σωστής συμπεριφοράς των υπαλλήλων, αλλά και αυστηρής πάταξης κάθε αυθαιρεσίας στην κρατική διοίκηση Μπρούτζινο άγαλμα που ίσως αποδίδει τον Ιουστινιανό.
Παράλληλα ο Ιουστινιανός πραγματοποίησε και μια μεγάλη αλλαγή στον τρόπο διοίκησης των βυζαντινών επαρχιών. Από την εποχή του Διοκλητιανού και συστηματικότερα του Μεγάλου Κωνσταντίνου οι επαρχίες διοικούνταν από δύο αξιωματούχους, έναν πολιτικό και έναν στρατιωτικό. Το σύστημα αυτό παρουσίαζε ελλείψεις και αναποτελεσματικότητα σε περιόδους αναταραχών, όπου χρειαζόταν η λήψη άμεσων και δραστικών μέτρων. Σε τέτοιες περιπτώσεις στη Συρία ή στην Παλαιστίνη είχε διαπιστωθεί η λήψη αποφάσεων από το στρατιωτικό διοικητή της περιοχής. Ο Ιουστινιανός συνέβαλε στην αλλαγή του διοικητικού αυτού συστήματος όταν με μια σειρά "Νεαρών" από το 535-538/9, καθόρισε τη συγκέντρωση τόσο της πολιτικής όσο και της στρατιωτικής εξουσίας στο πρόσωπο του στρατιωτικού διοικητή. Η αυτοκρατορία επί Ιουστινιανού. Με κόκκινο χρώμα τα εδάφη της Ρωμανίας όταν ανήλθε στο θρόνο ο σπουδαίος αυτοκράτορας. Με πράσινο χρώμα τα εδάφη (Ιταλία, Δαλματία, Ισπανία, Αφρική) που επανήλθαν στο Imperium Romanum) μετά το ευτυχές τέλος των πολεμικών αγώνων 20 ετών στη Δύση.
Σημαντική ήταν ακόμη η επέμβαση του Ιουστινιανού στο θέμα της εξάπλωσης της μεγάλης ιδιοκτησίας, πρόβλημα που απασχολούσε το κράτος από παλιά. Ο αυτοκράτορας προσπάθησε με μια σειρά μέτρων να περιορίσει τη δύναμη των μεγαλοϊδιοκτητών και την εκμετάλλευση των μικρών ελεύθερων καλλιεργητών. Η "Νεαρά" του 536 διατάζει τους επαρχιακούς διοικητές να εφαρμόσουν σκληρά μέτρα κατά της αυθαιρεσίας των δυνατών, όπως τους αποκαλούν οι πηγές, χρησιμοποιώντας ακόμα και στρατιωτικές δυνάμεις. Το πρόβλημα εξακολούθησε ωστόσο να είναι από τα πιο καίρια σε όλη τη διάρκεια της μεσαιωνικής περιόδου. Η ακρόπολη της Ακροκορίνθου οχυρώθηκε αποτελεσματικά επί Ιουστινιανού. Επιπλέον τότε κτίστηκε το εξαμίλιον, τείχος που «έκλεινε» τον Ισθμό, μήκους 6,5 χλμ.
Ιδιαίτερη μνεία οφείλει κανείς όχι μόνο στα πάμπολλα αμυντικά και οχυρωματικά έργα του Ιουστινιανού, αλλά και στα έργα κοινής ωφέλειας, όπως λουτρά, υδραγωγεία, γέφυρες, καθώς και στην ανοικοδόμηση εκκλησιών, ανάμεσα στις οποίες λαμπρό δείγμα της περιόδου αλλά και ολόκληρης της Βυζαντινής εποχής αποτελεί η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Δυο αριστουργήματα της ελληνικής μεσαιωνικής τέχνης της εποχής του Ιουστινιανού: Πάνω, ο μοναδικός ναός βασιλικής με τρούλο, αφιερωμένος στην του Θεού Σοφία εγκαινιάστηκε ως επισκοπική έδρα το 537. Η ανέγερσή του σε σχέδια των Ισίδωρου και Καλλισθένη διήρκεσε 5 χρόνια. Κάτω, η βασιλική κινστέρνα (δεξαμενή νερού) με τις δεκάδες κιόνων να στηρίζουν τον υπόγειο θόλο. Το οικοδόμημα βρισκόταν δίπλα στο Ιερόν Παλάτιον.
Τα γεγονότα του 532 έχουν μείνει γνωστά στην ιστορία ως η Στάση του Νίκα. Τα επεισόδια στην Κωνσταντινούπολη εξελίχθηκαν σε αληθινή επανάσταση, η πάταξη της οποίας πραγματοποιήθηκε μετά από μεγάλη αιματοχυσία. Η δυσφορία που είχαν προκαλέσει οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις και η βαριά φορολογία καθώς και οι αυθαιρεσίες ορισμένων αξιωματούχων εκφράστηκαν μέσω των δήμων των Πράσινων και των Βένετων στον Ιππόδρομο και εκδηλώθηκαν όχι μόνο με συνθήματα αλλά και με πυρπόληση κτηρίων της Πρωτεύουσας, ανάμεσα στα οποία και η Αγία Σοφία. Το σύνθημα που τους εμψύχωνε ήταν «Νίκα». Ο Ιουστινιανός ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη, όταν την απόφασή του ανέτρεψε η Θεοδώρα με τη δυναμική παρέμβαση και το λόγο της. Οι στρατηγοί Bελισάριος και Μούνδος, αποφάσισαν να καταστείλουν την επανάσταση. Ακολούθησε μεγάλη σφαγή του συγκεντρωμένου πλήθους στον Ιππόδρομο, που ανέρχεται, όπως πιστεύεται στους 30.000 ανθρώπους. Η εξέγερση έλαβε τέλος ύστερα από έξι ημέρες. Η καταστολή της σήμανε την ενίσχυση της εξουσίας και της δύναμης του Ιουστινιανού. Οι δήμοι (Πράσινο, Βένετοι ) πήραν τα ονόματά τους από τη σημαία της αθλητικής οργάνωσης που ανήκαν. Στην εικόνα τμήμα εικονογραφημένου παπύρου από την Αντινόη όπου διακρίνονται οι ηνίοχοι με διαφορετική χρωματικά ενδυμασία.
Κύριος στόχος της θρησκευτικής πολιτικής του Ιουστινιανού αποτέλεσε η επιβολή του ορθόδοξου δόγματος σε όλη την αυτοκρατορία. Η πολιτική αυτή βοηθούσε τον αυτοκράτορα, που αποσκοπώντας στην ανασύσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, προσπαθούσε να βελτιώσει τις σχέσεις του με τον πάπα ύστερα από την επιδείνωση που είχε επέλθει με το Ακακιανό Σχίσμα (519). Ανασταλτικό παράγοντα στην άσκηση μιας συνεπούς πολιτικής αποτελούσε και η Θεοδώρα, η οποία για πολιτικούς λόγους αλλά και λόγω ιδιαίτερων σχέσεων με στελέχη του Μονοφυσιτισμού, υποστήριζε τους τελευταίους. Πάνω: Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα σε ψηφιδωτό από τον Αγ. Βιτάλιο στη Ραβέννα (6ος αι.). Η Θεοδώρα υπήρξε μια ηθοποιός, χωρίς αριστοκρατική καταγωγή, όμως ο Ιουστινιανός την παντρεύτηκε και μαζί του αναδείχθηκε σε κορυφαία γυναικεία προσωπικότητα της ύστερης αρχαιότητας. Αριστερά: Ο ναός των Αγίων Σέργιου και Βάκχου στην Κωνσταντινούπολη αποτέλεσε μια μικρογραφία της Αγ. Σοφίας και κτίστηκε επί Ιουστινιανού.
Ο Ιουστινιανός καταδίκασε το 527 και 528 τις αιρέσεις και έλαβε αυστηρά μέτρα κατά των αιρετικών, ανάμεσα στα οποία ήταν και η διακοπή το 529 της λειτουργίας της φιλοσοφικής σχολής της Αθήνας. Στο πλαίσιο αυτό καταδίκασε και το Μονοφυσιτισμό. Ο θάνατος της Θεοδώρας αναχαίτισε κάθε προσπάθεια συμφιλίωσης μονοφυσιτών και ορθοδόξων, καθώς οι τελευταίοι στράφηκαν ξανά ενάντια στους μονοφυσίτες με σφοδρότητα. Tο 553 η νέα οικουμενική σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη προσέβλεπε σε μια συμφιλιωτική προσπάθεια με τους μονοφυσίτες. Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού τελικά δημιούργησε μεγαλύτερες αντιθέσεις, οι συνέπειες των οποίων, κυρίως για την τύχη των ανατολικών μονοφυσιτικών επαρχιών, επρόκειτο να φανούν στο μέλλον. Η αριστουργηματική εγκαυστική εικόνα του Κυρίου στη Μονή Σινά που ιδρύθηκε σε μια από τις επαρχίες που επικρατούσε ο μονοφυσιτισμός.
Από τα κεφαλαιώδη σημεία της εσωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού ήταν το νομοθετικό του έργο. Πρέπει να αναφέρει κανείς ότι η κοινωνική δικαιοσύνη, η βελτίωση της θέσης των αδυνάτων, των πτωχών και των γυναικών που διαπνέει το έργο του Ιουστινιανού φανερώνουν την επίδραση του Χριστιανισμού. Μέσα από το ίδιο έργο φανερώνεται επίσης η παντοδύναμη θέση του αυτοκράτορα. . Η νομοθεσία του Ιουστινιανού συντέλεσε στη βελτίωση της κατάστασης των ενυπόγραφων γεωργών. Στην εικόνα, τμήμα του παλαιότερου και σπουδαιότερου χειρογράφου της ιουστινιάνειας νομοθεσίας. 6ος αιώνας.
Μια ομάδα νομομαθών με εντολή του ανέλαβε να κωδικοποιήσει το δίκαιο της εποχής. Επικεφαλής της προσπάθειας αυτής τοποθετήθηκε ο Τριβωνιανός. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία συντάγματος του αστικού δικαίου, το "corpus iuris civilis", το οποίο αποτελούνταν από τέσσερα τμήματα: τον "Ιουστινιάνειο Κώδικα", τον "Πανδέκτη", τις "Εισηγήσεις", και τις "Νεαρές". Αξίζει να σημειώσει κανείς ότι, ενώ όλα ήταν γραμμένα στα λατινικά, οι "Νεαρές" ήταν γραμμένες στο μεγαλύτερο μέρος τους στα ελληνικά για να γίνονται κατανοητές από την πλειοψηφία του λαού, γεγονός που υποδήλωσε τη διάδοση αλλά και σταδιακή επικράτηση της ελληνικής γλώσσας στη βυζαντινή αυτοκρατορία κατά τον 6ο αιώνα. Αριστερά: Μολυβδόβουλλο (μολύβδινη σφραγίδα) του Τριβωνιανού, αξιωματούχου που συνέβαλε αποφασιστικά στη νομοθετική προσπάθεια του Ιουστινιανού. 6ος αιώνας. Πάνω: Σελίδα βιβλίου της ιουστινιάνειας νομοθεσίας στους νεότερους χρόνους.
Στο πλαίσιο του νομοθετικού του έργου ο Ιουστινιανός αναδιοργάνωσε και τις νομικές σπουδές, που από την εποχή αυτή διαρκούσαν πέντε έτη. Κέντρα της επιστήμης κατέστησε την Κωνσταντινούπολη, τη Ρώμη και τη Βηρυτό. Αντικατέστησε επίσης τα βιβλία που διδάσκονταν με σύγχρονα συγγράμματα που αφορούσαν τη νομοθεσία που ο ίδιος συνέταξε Η Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως (532-537).
Ένας από τους κυριότερους στόχους του Ιουστινιανού, που καθόρισε πρώτιστα την εξωτερική αλλά και σε μεγάλο μέρος την οικονομική και θρησκευτική πολιτική του, ήταν η αποκατάσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο αυτοκράτορας ήταν όμως υποχρεωμένος να διασφαλίσει τα ανατολικά σύνορά του και ύστερα από τέσσερα χρόνια ένοπλων αγώνων, έκλεισε το 532 ειρήνη με τους Πέρσες. Ωστόσο, η ενασχόληση του βυζαντινού στρατού στη Δύση είχε σαν αποτέλεσμα την καταπάτηση της ειρήνης και τη λεηλασία πολλών περιοχών της Ανατολής. Όταν καταστράφηκε η Αντιόχεια, ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να ζητήσει ανακωχή. Ακολούθησαν αλλεπάλληλες πολεμικές επιχειρήσεις και μακροχρόνιοι αγώνες, με αποτέλεσμα τη σύναψη ειρήνης για πενήντα χρόνια, το 561. Οι Πέρσες άφηναν στους Βυζαντινούς τη Λαζική στον Εύξεινο Πόντο με αντάλλαγμα ετήσια χορηγία των 30.000 χρυσών νομισμάτων. Παράλληλα υπήρχε θρησκευτική ελευθερία στους χριστιανούς που ζούσαν σε περσικό έδαφος υπό τον όρο να εγκαταλείψουν κάθε θρησκευτική προπαγάνδα.
O δεύτερος σημαντικός κίνδυνος για την αυτοκρατορία βρισκόταν στα βόρεια σύνορά της. Εκεί συνωστίζονταν γερμανικά φύλα, όπως οι Έρουλοι, οι Λογγοβάρδοι και οι Γήπαιδες, αλλά και οι Σλάβοι και οι Ούννοι (βλ. χάρτη). Με τους πρώτους ο Ιουστινιανός κατόρθωσε να συνάψει ειρήνη. Ωστόσο, η απουσία στρατού από την περιοχή του Δούναβη έδωσε την ευκαιρία στους Ούννους και τους Σλάβους να πραγματοποιήσουν σφοδρές επιδρομές και λεηλασίες στις βαλκανικές περιοχές, φτάνοντας όχι μόνο μέχρι την Κωνσταντινούπολη αλλά και μέχρι την Πελοπόννησο. Οι επιδρομές είχαν εξαιρετικά δυσμενή αποτελέσματα σε ορισμένες περιοχές, καθώς αυτές εξαντλούνταν οικονομικά και υφίσταντο σημαντική πληθυσμιακή μείωση.
Ο Ιουστινιανός A' (527-565) επιδίωξε να αποκαταστήσει την αυτοκρατορία στα παλιά της όρια, αυτά του 3ου αιώνα, και να της δώσει την παλιά δόξα της. Το μεγαλεπήβολο σχέδιό του ξεκίνησε από την Αφρική όπου αποβιβάστηκε το 533 ο στρατηγός Βελισάριος. Ο Βελισάριος με λιγότερες αριθμητικά δυνάμεις κατάφερε μέσα σε ένα χρόνο και εφαρμόζοντας μια πετυχημένη στρατηγική να συντρίψει το κράτος των Bανδάλων. Η περιοχή της βορείου Αφρικής από την Καρχηδόνα μέχρι τις Ηράκλειες Στήλες, όπως και η Κορσική, η Σαρδηνία και οι Βαλεαρίδες νήσοι, που ήταν βανδαλικές κτήσεις πέρασαν στην κυριαρχία της αυτοκρατορίας.
Το επόμενο βήμα ήταν η κατάκτηση της Ιταλίας. Ο πόλεμος με τους Οστρογότθους κράτησε 20 χρόνια και το τέλος του βρήκε νικήτρια τη Ρωμανία, αλλά αποδιοργανωμένη και γεμάτη ερείπια την Ιταλία. Ο Βελισάριος αποβιβάστηκε το 534 στη Σικελία και ύστερα από πολεμικές επιχειρήσεις έξι ετών κατόρθωσε να καταλάβει την Ιταλία μέχρι τη Ραβέννα και να υποτάξει τους Οστρογότθους συλλαμβάνοντας το βασιλιά τους, Ουίτιγι, το 540. Η Ιταλία επέστρεφε θριαμβευτικά στην αυτοκρατορία, χάρη στις ηρωικές προσπάθειες του στρατού και την ιδιοφυή διοίκηση του Βελισάριου.
Τη νίκη αυτή ακολούθησε η επανάσταση των Γότθων. Οι τελευταίοι επωφελήθηκαν από την απουσία του Βελισάριου στην Ανατολή, καθώς ήταν η περίοδος που είχαν ξεσπάσει ξανά οι εχθροπραξίες ανάμεσα στους Πέρσες και τους Βυζαντινούς. Οι Γότθοι ανακηρύσσοντας βασιλιά τον Τωτίλα σημείωσαν αρκετές επιτυχίες. Το Βυζάντιο αναζήτησε νέο αρχηγό του στρατού, το Ναρσή, ο οποίος κατεβαίνοντας από τη Δαλματία με πολυάριθμο στρατό συγκρούστηκε το 552 στη θέση Ουμβρία της Ιταλίας. Ακολούθησαν και άλλες σφοδρές μάχες μέχρι την οριστική νίκη των Βυζαντινών το 554. Αμέσως μετά ο Ιουστινιανός πραγματοποίησε και τον τελευταίο του στόχο, την ανακατάληψη του νότιου τμήματος της Ιβηρικής χερσονήσου από τους Βησιγότθους, προκειμένου να ελέγχει τη δυτική είσοδο στη Μεσόγειο. Στο πλαίσιο των προσπαθειών για την ανασύσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο Ιουστινιανός κατόρθωσε, έπειτα από μακροχρόνιες στρατιωτικές επιχειρήσεις, να καταλάβει τη Ραβέννα (χάρτης δεξιά). Στην ένθετη εικόνα, ψηφιδωτή παράσταση από το ναό του Αγίου Απολλινάριου του Νέου στη Ραβέννα, που εικονίζει την είσοδο του λιμανιού και τα τείχη της Ραβέννας. Αρχές 6ου αιώνα.
Ο Ιουστινιανός A΄(527-565) κληροδότησε στους διαδόχους του εκτός από ένα καλύτερα οργανωμένο κράτος και αρκετά προβλήματα. Σε διάρκεια σαράντα πέντε χρόνων (565-610) ανέβηκαν στον θρόνο οι αυτοκράτορες Ιουστίνος Β' (565-578), Τιβέριος (578-582), Μαυρίκιος (582-602) και Φωκάς (602- 610). Η περίοδος που ακολούθησε το θάνατο του Ιουστινιανού σημαδεύτηκε από την προσπάθεια για τη διατήρηση των τεράστιων εδαφικών εκτάσεων που η αυτοκρατορία είχε αποκτήσει. Η Ιταλία, που ο Ιουστινιανός είχε κατορθώσει ύστερα από μεγάλο αγώνα να κατακτήσει, πέρασε στα χέρια των Λογγοβάρδων. Η εμφάνιση νέων εχθρών στο προσκήνιο, τόσο στην Ανατολή όσο και στα Βαλκάνια, και η αντιμετώπισή τους αποτέλεσε ωστόσο πρόσθετο κίνδυνο και το κύριο μέλημα των αυτοκρατόρων όχι μόνο από το 565 μέχρι το 610 αλλά και μέχρι τις αρχές του 8ου αιώνα.
Χαρακτηριστικό ακόμη της περιόδου αυτής ήταν το γεγονός ότι η αυτοκρατορία περιορίστηκε σε ένα τμήμα που πληθυσμιακά, γλωσσικά και πολιτισμικά παρουσίαζε μεγάλη ομοιογένεια, παράγοντας που γινόταν ολοένα και περισσότερο αισθητός καθώς η ελληνική γλώσσα και ο πολιτισμός αποκτούσαν μεγαλύτερη σημασία και κυριαρχούσαν στο βυζαντινό χώρο Ασημένιος δίσκος με περίτεχνη διακόσμηση, προερχόμενος από το λεγόμενο Θησαυρό της Αγίας Σιών. Γύρω στο 570.
Το σημαντικότερο γεγονός της βασιλείας του Ιουστίνου Β' ήταν η αλλαγή στην πορεία της εξωτερικής πολιτικής του σε σχέση με την πολιτική του Ιουστινιανού για την παλινόρθωση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Το κράτος άρχισε να βάλλεται σχεδόν σε όλα τα μέτωπα. Ο Ιουστίνος αποφάσισε τη διακοπή της μεγάλης χρηματικής εισφοράς στους Πέρσες για την εξαγορά της ειρήνης. Έτσι ξεκίνησε το 572 ένας πόλεμος που κράτησε μέχρι το 591. Οι διαφορές με τους Πέρσες αφορούσαν και πάλι την Αρμενία και τις γύρω περιοχές. Η κατάσταση κλιμακώθηκε στα ανατολικά σύνορα, βελτιώθηκε ελάχιστα την περίοδο του Τιβέριου (578- 582) και έληξε με τη σύναψη ειρήνης την εποχή του Μαυρίκιου (582-602). Ελεφαντοστέινο πλακίδιο, «δίπτυχο Barberini», που απεικονίζει έφιππο αυτοκράτορα. 6ος αιώνας μ.Χ. Παρίσι, Λούβρο. Ένα αριστούργημα της βυζαντινής μικρογλυπτικής.
Παράλληλα στην Ιταλία, που με τόσο κόπο είχε κατακτήσει ο Ιουστινιανός, άρχισαν να εισέρχονται οι Λογγοβάρδοι. Οι Λογγοβάρδοι, γερμανικός λαός, ζούσαν στην περιοχή του Δούναβη. Κάτω από την πίεση των Αβάρων μετακινήθηκαν το 568 και άρχισαν να εγκαθίστανται στο μεγαλύτερο μέρος της Ιταλίας με εξαίρεση ορισμένες περιοχές, όπως η Ραβέννα. Έτσι ένα νέο κράτος, αυτό των Αβάρων, συγκροτήθηκε στην περιοχή του Δούναβη στα σύνορα με τη αυτοκρατορία αποτελώντας νέο εχθρό για το κράτος. Η βασιλική του Αγίου Απολλιναρίου στο λιμάνι Κλάσις στη Ραβέννα, την πρωτεύουσα της βυζαντινής Ιταλίας τον 6ο -7ο αι. Στην πόλη αυτή διασώζονται τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Ιταλίας, ιδίως της ιουστινιάνειας εποχής.
Όταν η υγεία του Ιουστίνου χειροτέρεψε, και ύστερα από συμβουλή της γυναίκας του Σοφίας, υιοθέτησε και όρισε ως καίσαρα και διάδοχό του έναν ικανό στρατηγό, τον Τιβέριο. Ο Τιβέριος απέμεινε μονοκράτορας από το 578 μέχρι το 582. Στην Ιταλία οι κατακτήσεις των Λογγοβάρδων προχωρούσαν ενώ στην Περσία ο Τιβέριος κατόρθωσε να κάνει κάποιες θετικές ενέργειες. Σε ό,τι αφορά στα Βαλκάνια, αρχή των αβαροσλαβικών επιδρομών πρέπει να θεωρηθεί η κατάληψη του Σιρμίου από τους Αβάρους. Οι 'Αβαροι παρέσυραν μαζί τους στις επιδρομές και Σλάβους, φύλα που είχαν μετακινηθεί κοντά στο Δούναβη, και αποτελούσαν τους νέους εχθρούς στα βόρεια σύνορα του κράτους. Ο Τιβέριος κατόρθωσε να συνάψει ειρήνη με τους Αβάρους πληρώνοντας μεγάλη χρηματική εισφορά. Xρυσό νόμισμα του αυτοκράτορα Τιβέριου, ενός από τους διαδόχους του Ιουστινιανού. Οι Άβαροι και οι Σλάβοι αποτέλεσαν πληγή για την αυτοκρατορία κατά τον 6ο αιώνα. Στην εικόνα, κόσμημα αβαρής γυναίκας, επηρεασμένο από τη «βυζαντινή» τεχνοτροπία. Βρέθηκε σε τάφο στην Οzora της Ουγγαρίας. Β΄ μισό 7ου αιώνα.
Όταν ο Μαυρίκιος ανέβηκε στο θρόνο η αυτοκρατορία δεχόταν επιθέσεις σε όλα τα μέτωπα. Ο αυτοκράτορας αναδείχτηκε ικανός στρατηγός. Ο πόλεμος με τους Πέρσες που είχε ξεκινήσει το 572 έληξε με τη νίκη του Μαυρίκιου. Η νίκη επισφραγίστηκε με την ειρήνη του 591, που υπογράφτηκε με το Χοσρόη Β'. Οι όροι ήταν ευνοϊκοί για τη Ρωμανία, το οποίο πήρε την Αρμενία καθώς και άλλες περιοχές που είχαν καταλάβει οι Πέρσες, ενώ σταματούσε η χρηματική εισφορά προς τους τελευταίους Πάνω: Χρυσός σόλιδος του ικανού αυτοκράτορα Μαυρικίου. Δεξιά: Μέρος των τειχών του Επταπύργιου στη Θεσσαλονίκη. Η μακεδονική πρωτεύουσα δέχθηκε επανειλημμένες επιδρομές των αβαροσλάβων κατά τον 5ο και 6ο αι. που αποκρούστηκαν χάρη στην ηρωική άμυνα των Μακεδόνων και τα ισχυρά τείχη.
Έτσι ο Μαυρίκιος μπόρεσε να στραφεί απερίσπαστος στο βόρειο μέτωπο και στον πόλεμο με τους Αβάρους. Για μια περίπου δεκαετία οι 'Αβαροι όχι μόνο έκαναν επιδρομές στη εδάφη της αυτοκρατορίας αλλά έφτασαν να πολιορκήσουν μαζί με τους Σλάβους τη Θεσσαλονίκη το 597. Τα γεγονότα διασώζει το αγιολογικό κείμενο με τα θαύματα του αγίου Δημητρίου, που αποδίδει τη σωτηρία της πόλεως σε θαύμα του πολιούχου της. Τελικά ο αυτοκράτορας κατόρθωσε να απωθήσει τόσο τους Αβάρους όσο και τους Σλάβους πέρα από το Δούναβη και με τη συνθήκη του 600 όρισε το Δούναβη ως όριο μεταξύ Αβάρων και Ρωμαίων. Η Ευρώπη στα 600 μ.Χ. Με ροζ χρώμα η αυτοκρατορία, με κίτρινο το νεοσύστατο λογγοβαρδικό βασίλειο στην Ιταλία, με πράσινο το ανερχόμενο χριστιανικό βασίλειο των Φράγκων υπό τη δυναστεία των Μεροβιγγείων, με μωβ το παρακμάζον βησιγοτθικό κράτος και με γκρι οι Άβαροι.
Παράλληλα, ο Μαυρίκιος συνέβαλε στην προσπάθεια για τη στρατιωτικοποίηση της διοίκησης, που είχε ήδη αρχίσει από παλιότερα. Είναι η περίοδος που αναφέρονται για πρώτη φορά τα εξαρχάτα της Ραβέννας στην Iταλία και της Αφρικής. Ο Μαυρίκιος με σκοπό να ενισχύσει την άμυνα των περιοχών της Ιταλίας, και της Αφρικής, τις μετέτρεψε σε εξαρχάτα, με διοικητή τον έξαρχο, πρόσωπο με μεγάλη πολιτική και στρατιωτική εξουσία. Τα δύο εξαρχάτα μπορούν να θεωρηθούν ως πρόδρομοι των θεμάτων της Μεσοβυζαντινής εποχής. Ο ρόλος τους παρέμεινε σημαντικός για τη διατήρηση των κτήσεων στην Ιταλία και στην Αφρική. Οι κτήσεις της Ισπανίας την περίοδο αυτή χάθηκαν οριστικά περνώντας και πάλι στα χέρια των Βησιγότθων. Βασιλική του Αγίου Απολλιναρίου Κλάσσις, 6ος αιώνας, Ραβένα.
Γύρω στο 600 φάνηκε ότι ο Μαυρίκιος είχε κατορθώσει να σταθεροποιήσει την κατάσταση στα σύνορα της αυτοκρατορίας. Η τύχη της έμμελε να αλλάξει για άλλη μια φορά, όταν ο εκατόνταρχος Φωκάς, εκφράζοντας την άποψη του στρατού που είχε κουραστεί από τους μακροχρόνιους αγώνες, επαναστάτησε και ανέβηκε στο θρόνο. Τα αγέρωχα τείχη της Κωνσταντινούπολης στέκονται ακόνη όρθια 1600 χρόνια μετά.
Ο Φωκάς ανέβηκε στο θρόνο μετά από επανάσταση. Ανέτρεψε το Μαυρίκιο, τον οποίο και δολοφόνησε όπως και τα πέντε παιδιά του. Αυτοκράτορας ανακηρύχθηκε το 602 και βασίλεψε ως το 610. Οι αδυναμίες της βασιλείας του Φωκά προκάλεσαν σοβαρά προβλήματα στα εσωτερικά του κράτους. Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκαν οι 'Αβαροι και οι Σλάβοι κάνοντας σφοδρές επιδρομές. Το ίδιο συνέβη και με τους Πέρσες. Ο βασιλιάς Χοσρόης Β', τον οποίο ο Μαυρίκιος είχε βοηθήσει να ανακτήσει το θρόνο του, εισέβαλε σε αυτοκρατορικό έδαφος. Κατέλαβε τη Μεσοποταμία, την Αρμενία και την Καππαδοκία και έκανε επιδρομές μέχρι τη Συρία, την Παλαιστίνη αλλά και στη Μικρά Ασία, αποκομίζοντας λάφυρα και αιχμαλώτους.
Ο Φωκάς αντιμετώπιζε από την πλευρά του προβλήματα με την τρομοκρατία. Έτσι η αγανάκτηση του λαού ήταν γενική μπροστά στην επιδείνωση της κατάστασης και τον κίνδυνο στον οποίο είχε περιέλθει η αυτοκρατορία. Οι συγκλητικοί στην Πρωτεύουσα ανέλαβαν την πρωτοβουλία να αναζητήσουν βοήθεια στο πρόσωπο του Ηρακλείου, εξάρχου της Αφρικής. Η απόφαση που πάρθηκε ήταν για την εκτέλεση συντονισμένης επιχείρησης χερσαίων και ναυτικών δυνάμεων. Ο στόλος που στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη βρισκόταν κάτω από τις διαταγές του γιου του Ηρακλείου. Η αντίσταση του Φωκά υπήρξε μικρή. Ο Ηράκλειος ανέβηκε το 610 στο θρόνο και ο Φωκάς δολοφονήθηκε. Αριστερά: Πίνακας με τα τείχη της Πόλης όπως έδειχναν το 19ο αι. Δεξιά: Χρυσό σιμίσσιο Φωκά (602-610 μ.X.).
ΚΡΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ (324 – 610) Το πρώιμο κράτος ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερο από το μέσο και το ύστερο, όχι μόνο σε γεωγραφική έκταση και πολιτική δύναμη, αλλά και σε ό,τι αφορούσε τις κοινωνικές κατακτήσεις. Παρόλο, δηλαδή, που η κοινωνία του σε πολλά σημεία συνέχισε την πορεία της στα βήματα των προηγούμενων, κατάφερε να δημιουργήσει τομές που συνόδεψαν τη Ρωμανία σε όλη την πορεία της. Ενσωμάτωσε το Χριστιανισμό στην ελληνορωμαϊκή παράδοση, καθόρισε το χριστιανικό δόγμα και έθεσε τις κοινωνικές βάσεις της χριστιανικής ζωής. Επίσης, παρήγαγε πνευματικά δημιουργήματα, όπως η χριστιανική φιλολογία και η χριστιανική τέχνη, και εισήγαγε το κοινωνικό σύστημα που στηριζόταν στη νομική κατάσταση που υπαγόρευε μια κεντρική (η αυτοκρατορική) εξουσία και όχι πια η ελεύθερη συναλλαγή και το συμβόλαιο. Δύσκολα θα βρεθεί θεσμός ή ιδέα σε ολόκληρο το μεσαιωνικό οικοδόμημα που να μη γεννήθηκε στην Πρώιμη περίοδο.Ο Ιουστινιανός αφιερώνει την Αγία Σοφία στην Παναγία. Από τον Εξωνάρθηκα της Αγίας Σοφίας.
ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ – ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΑ Ο γεωγραφικός αυτός χώρος, αν και βρισκόταν υπό τη συνεχή απειλή άλλων γειτονικών λαών που συχνά τον κατέκλυζαν, προσωρινά ή μονιμότερα, αποτέλεσε για την Πρώιμη περίοδο την ιδιαίτερη περιοχή του νέου κράτους, όπου εκτεινόταν η εξουσία -πραγματική ή θεωρητική- του αυτοκράτορα και όπου διαβιούσε, δραστηριοποιούνταν και εξελισσόταν κοινωνικά το πλήθος των υπηκόων του. Η περιοχή αυτή χαρακτηριζόταν από την ύπαρξη ενός παλιού (ελληνορωμαϊκού) πολιτισμού και της αντίστοιχης οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης. Επίσης, γνώριζε μια οργάνωση σε αυτόνομες πόλεις. Σ' αυτές κυριαρχούσε μια ελληνική ή εξελληνισμένη αστική τάξη που εμπλουτιζόταν συνεχώς με ιθαγενή στοιχεία και που είχε επωφεληθεί από τη ρωμαϊκή ειρήνη για να δημιουργήσει οικονομική ευρωστία και κοινωνική υποδομή. Τέλος στο συγκεκριμένο χώρο είχε διεισδύσει η χριστιανική θρησκεία, ένα από τα κύρια συστατικά στοιχεία του ελληνικού μεσαιωνικού πολιτισμού. Τα τείχη της Νικόπολης στην Ήπειρο. Η πόλη που ιδρύθηκε από τον Οκταβιανό Αυγουστο σε ανάμνηση της νίκης του στο Άκτιο (31 π.Χ.), αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες βαλκανικές πόλεις της πρώιμης περιόδου και έδρα επαρχίας.
Σύμφωνα με την εύστοχη διατύπωση του βυζαντινολόγου Cyril Mango στο βιβλίο του "Βυζάντιο, η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης", "όλες οι αυτοκρατορίες πάντοτε κυβέρνησαν μια πληθώρα λαών και η βυζαντινή αυτοκρατορία δεν αποτέλεσε εξαίρεση". Τα έθνη που βρίσκονταν υπό την κυριαρχία της, αν και μεταξύ τους υπήρχε κοινή αποδοχή του κυρίαρχου ελληνόφωνου και χριστιανικού στοιχείου της αυτοκρατορίας, είχαν την τάση να ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους και να επιβεβαιώνουν την ιδιαιτερότητά τους μέσω των ξεχωριστών πολιτιστικών στοιχείων (κυρίως της γλώσσας) που μοιράζονταν. Άποψη της αναστηλωμένης παλαιοχριστιανικής βασιλικής του Αγίου Ιωάννη στην Έφεσο.
Ως παράδειγμα αναφέρουμε την Κωνσταντινούπολη, που την εποχή του Ιουστινιανού A΄(527-565) όπως όλες οι μεγάλες πρωτεύουσες, παραδίδεται ως χωνευτήρι ετερόκλητων στοιχείων. Σύμφωνα με σύγχρονη πηγή, αντιπροσωπεύονταν σ' αυτήν και οι εβδομήντα δύο γνωστές γλώσσες! Ξένοι (Γερμανοί και Ούννοι) και σκληροτράχηλοι υπήκοοι ( Ίσαυροι, Ιλλυριοί και Θράκες) περιλαμβάνονταν στα στρατεύματα της πόλης. Μοναχοί Σύροι, Μεσοποτάμιοι και Αιγύπτιοι, που δε γνώριζαν λέξη ελληνικά, συνέρεαν στην πρωτεύουσα υπό την προστασία της αυτοκράτειρας Θεοδώρας. Οι πανταχού παρόντες Εβραίοι εργάζονταν ως τεχνίτες και έμποροι, ενώ πολλοί ήταν και οι Ιταλοί και Αφρικανοί, των οποίων η μητρική γλώσσα ήταν τα λατινικά. Ποικίλη ήταν την ίδια εποχή η δημογραφική σύνθεση και σε άλλες περιοχές του κράτους που ο πληθυσμός του έχει υπολογιστεί σε 30 περίπου εκατομμύρια. Οι περιοχές αυτές ήταν εκπληκτικά μωσαϊκά από γηγενείς λαούς και εποίκους. Αναφέρουμε λίγα μόνο ενδεικτικά παραδείγματα: Ίβηρες, Λαζοί, Αβασγοί και Γότθοι κατοικούσαν στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου, Κέλτες, Εβραίοι και περσικής καταγωγής έποικοι βρίσκονταν στα υψίπεδα της Μικράς Ασίας, Αρμένιοι στην Καππαδοκία, Εβραίοι, Σαμαρείτες και 'Αραβες στην Παλαιστίνη Μια σημαντική κοινωνική ομάδα της αυτοκρατορίας αποτελούσαν οι μοναχοί, πολλοί από τους οποίους επισκέπτονταν την Κωνσταντινούπολη υπό την προστασία της Θεοδώρας. Στην εικόνα ο άγιος Αντώνιος, ερημίτης μοναχός από την Αίγυπτο. Λεπτομέρεια εικόνας. Τέλη 15ου . Κατά την Πρώιμη περίοδο αναπτύσσονται διάφορα αστικά κέντρα. Στην εικόνα, αναπαράσταση της πόλης των Ιεροσολύμων. Λεπτομέρεια ψηφιδωτού δαπέδου από την πόλη Madaba της Ιορδανίας. 6ος αιώνας.
Η αυτοκρατορία, από τα τέλη του 5ου και κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα, γνώρισε μεγάλες καταστροφές που οφείλονταν σε σεισμούς, μεγάλους λοιμούς και εχθρικές επιδρομές ξένων λαών. Αυτό θα πρέπει όχι μόνο να μείωσε τον πληθυσμό του κράτους σε κάποιες περιοχές αλλά και να προκάλεσε ανασφάλεια, συνέπειες ωστόσο που θα πρέπει να ισοσταθμίστηκαν από την αύξηση του πληθυσμού της αυτοκρατορίας με την αναπροσάρτηση από τον Ιουστινιανό A' (527-565) περιοχών της Μεσογείου. Η μεγαλύτερη ωστόσο, αλλαγή που υπέστη το κράτος, πρέπει να ήταν τόσο αριθμητική όσο και εθνολογική και άρχισε λίγες δεκαετίες μετά το θάνατο του Ιουστινιανού. Η ακρόπολη «Λάρισσα» του Άργους. Το αρχαίο κάστρο ανακαινίστηκε πλήρως επί Ιουστινιανού για να προστατεύει μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Ελλάδος από τους επιδρομείς της βόρειας Βαλκανικής.
Πρώτη της ένδειξη υπήρξε η μαζική εγκατάσταση σλαβικών πληθυσμών στη Βαλκανική χερσόνησο. Οι Σλάβοι εισέβαλαν σε διαδοχικά κύματα και, αντίθετα από προηγούμενους επιδρομείς, εγκαταστάθηκαν μόνιμα. Τους Σλάβους ακολούθησαν οι 'Αβαροι, λαός τουρκικής καταγωγής με τον οποίο οι Σλάβοι συχνά συμμαχούσαν: επέδραμαν σε όλη την περιοχή της σημερινής Ελλάδας, εκδίωκαν ή σκότωναν τους ντόπιους πληθυσμούς και εγκαταστάθηκαν στα μέρη τους. Στο τέλος του 6ου και την αρχή του 7ου αιώνα, όταν το σύνορο του Δούναβη κατέρρευσε εντελώς, ολόκληρη ουσιαστικά η Βαλκανική χερσόνησος είχε αλλάξει δημογραφική σύνθεση και είχε ξεφύγει από τον βυζαντινό έλεγχο. Η τελευταία σημαντική σλαβική εγκατάσταση στην περιοχή πραγματοποιήθηκε από τους Σέρβους και τους Κροάτες, που την εποχή του Ηρακλείου A' (610- 641) κατέλαβαν τις περιοχές της Βαλκανικής που κατοικούν μέχρι σήμερα. Δίπτυχο από ελεφαντοστό του 530 από τη Ρώμη. Εικονίζεται ο αυτοκράτορας στο θρόνο του.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Ο καθορισμός της χρονολογίας 324 ως ορόσημου για τη γένεση του νέου χριστιανικού Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους δε σημαίνει ότι η κοινωνία μετά το χρόνο αυτό είναι κάτι εξ ορισμού διαφορετικό από την μέχρι τότε ρωμαϊκή κοινωνία. Αντίθετα, όλα τα βασικά γνωρίσματα της κοινωνίας των χρόνων του Διοκλητιανού (284-305) ξαναβρίσκονται αυτούσια στην κοινωνία των Πρώιμων χρόνων. Η βασική διαίρεση του πληθυσμού γίνεται σε δύο γενικές κατηγορίες: τους honestiores (φωτογραφία κάτω) που κατείχαν την ανώτατη θέση στην κοινωνική ιεραρχία και τους humiliores (φωτογραφία πάνω) που ακολουθούσαν. Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονταν τα προνομιούχα κοινωνικά στρώματα των συγκλητικών και των βουλευτών, ενώ στη δεύτερη τα υπόλοιπα, μέσα και κατώτερα, στρώματα του αστικού και αγροτικού πληθυσμού. Τελευταίοι στην ιεραρχία έρχονταν οι δούλοι, που ακόμη αποτελούσαν σημαντική μερίδα του πληθυσμού, παρά την επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας..
Χαρακτηριστικό της περιόδου είναι ότι, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στο ρωμαϊκό κράτος, την "ελεύθερη δράση" αντικατέστησε ο κρατικός καταναγκασμός ως προς τη διαστρωμάτωση της κοινωνίας. Το κράτος καθόριζε την κληρονομικότητα των επαγγελμάτων και εξανάγκαζε τους γιους να ακολουθούν το επάγγελμα του πατέρα τους. Η κοινωνία αποκτούσε έτσι μια διάρθρωση αυστηρά ιεραρχημένη, παρόλο που τα εξαιρετικά δεσμευτικά αυτά μέτρα ενίοτε κατέληγαν, στην πράξη, ανεφάρμοστα Χαρακτηριστικό της Πρώιμης Βυζαντινής οικονομίας ήταν τα κρατικά μονοπώλια. Είδη κρατικού μονοπωλίου αποτέλεσαν η κοπή νομισμάτων, η διάθεση πορφύρας και μεταξιού. Στην εικόνα, χάλκινο νόμισμα, φόλλις, του αυτοκράτορα Αναστασίου Α' που έχει κοπεί σε νομισματοκοπείο της Πρωτεύουσας. 498- 518. Στο βυζαντινό στρατό της πρώιμης περιόδου σταδιοδρομούσαν χιλιάδες βάρβαροι πολεμιστές που ενίοτε έφταναν και σε ανώτερα αξιώματα. Στην εικόνα, Γότθος και Αλανός στην υπηρεσία του βυζαντινού στρατού σε επιχείρηση κατά άλλων βαρβάρων στη βόρειο Αφρική.
Δίπλα στο προνομιούχο κοινωνικό στρώμα των honestiores (που αποτελούνταν από τους συγκλητικούς και τους βουλευτές ή curiales), κατά την Πρώιμη περίοδο διακρίνεται το πλήθος των αγροτών και του αστικού πληθυσμού, που συνθέτει τη γενική κατηγορία των humiliores. Με νομοθετήματα το κράτος επιδίωκε να δημιουργήσει και μέσα σ' αυτή την κατηγορία υπηκόων κλειστές και παγιωμένες κληρονομικές ομάδες. Οι ομάδες που συνέθεταν την κατηγορία των humiliores (αγρότες και αστοί), παρά την εσωτερική τους οικονομική διαστρωμάτωση, έπρεπε να αποτελούν μια ενιαία κοινωνική τάξη που καταρχήν θα αναπαραγόταν κληρονομικά. Οι ομάδες των κατοίκων της υπαίθρου που ανήκαν στους humiliores ήταν οι μικροϊδιοκτήτες αγρότες, οι ακτήμονες χωρικοί, οι μισθωτοί (ελεύθεροι) εργάτες γης και οι εξαρτημένοι γεωργοί. Ελεφαντοστέινη παράσταση βουλευτών της Κωνσταντινούπολης σε δίπτυχο του 6ου αι. Η τεχνοτροπία των κοσμικών θεμάτων ήδη έχει προσεγγίσει εκείνη των θρησκευτικών και οι μορφές απεικονίζονται σαν άγιοι.
Οι ομάδες των humiliores των πόλεων παρουσίαζαν μεγαλύτερη ακόμη ποικιλία. Τις αποτελούσαν τα διάφορα λαϊκά στρώματα: μικροεπαγγελματίες τεχνίτες και έμποροι, κατώτεροι κρατικοί υπάλληλοι, ναύκληροι, αργυροπράτες (αργυραμοιβοί, είδος μικροτραπεζιτών), ιδιοκτήτες εργαστηρίων παντός είδους και, τέλος, η κατώτερη αστική ομάδα των εργατών του μεροκάματου και των ατόμων με τις ακαθόριστες και ευκαιριακές ασχολίες, για τους οποίους λίγα γνωρίζουμε. Όλες αυτές οι αστικές επαγγελματικές ομάδες ήταν αυστηρά οργανωμένες σε συντεχνίες (σωματεία ή συστήματα) οι οποίες πολλές φορές είχαν οικονομικά προνόμια ή παρουσιάζονταν ως ομάδες πίεσης που η κεντρική εξουσία αναγκαζόταν να υπολογίζει. Η μεσαιωνική κοινωνία ήταν πατριαρχική και ο ρόλος των γυναικών περιορισμένος. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις που γυναίκες διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο, όπως συνέβαινε με μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Επιπλέον, ο ρόλος της γυναίκας μέσα στην οικογένεια παρέμενε ισότιμος με του άντρα. Στην εικόνα μαρμάρινος ανδριάντας μιας αριστοκρατικής γυναικείας μορφής. Η οικονομική δραστηριότητα στις πόλεις σχετιζόταν με το εμπόριο και τη βιοτεχνία (κοσμηματοποιία, ξυλουργική κ.ά). Στην εικόνα, χρυσά σκουλαρίκια, δείγμα της υψηλής ποιότητας της βιοτεχνικής παραγωγής. 6ος αιώνας.
Οι υπήκοοι του Πρώιμου κράτους που ασχολούνταν με τη γη και αποκόμιζαν τα ανάλογα εισοδήματα ήταν οι γαιοκτήμονες, οι μισθωτές γης, οι μισθωτοί (ελεύθεροι) εργάτες γης, οι εξαρτημένοι αγρότες και, τέλος, οι δούλοι που απασχολούνταν σε αγροτικές εργασίες. Οι μεγαλογαιοκτήμονες (συγκλητικοί και βουλευτές) κατοικούσαν μόνιμα στις πόλεις και μόνον ευκαιριακά έμεναν στα κτήματά τους. Το ίδιο έκαναν και οι υπόλοιποι αστοί κτηματίες. Μόνον οι μικροκαλλιεργητές που κατοικούσαν στις κώμες (χωριά) βρίσκονταν κοντά στη γη τους. Οι τελευταίοι μαζί με τους εξαρτημένους αγρότες ονομάζονταν γεωργοί και μαζί και με τους αγροτικούς δούλους αποτελούσαν το μεγάλο όγκο του αγροτικού πληθυσμού της Πρώιμης περιόδου. Οι ελεύθεροι γεωργοί την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο διακρίνονταν στους μικροϊδιοκτήτες και σε αυτούς που δούλευαν σε αγρούς με αντιμισθία. Στις εικόνες, αγροτικές σκηνές, λεπτομέρειες ψηφιδωτής παράστασης από το ναό της Santa Constanza στη Ρώμη. Αρχές 4ου αιώνα.
Τα λαϊκά αστικά στρώματα αποτελούνταν από μικροεπαγγελματίες (τεχνίτες και εμπόρους) και κατώτατους υπαλλήλους. Δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτική ζωή –αν και τους καλούσαν να συγκεντρωθούν στον ιππόδρομο ή το θέατρο για να επικροτήσουν με επευφημίες τις αποφάσεις των αρχόντων. Οι επευφημίες αυτές ονομάζονταν δημοτικαί διατυπώσεις και ο λαός, ιδίως σε δύσκολες στιγμές, εκμεταλλευόταν τη συγκυρία και προχωρούσε σε αποδοκιμασίες, ταραχές ή και εξεγέρσεις, όπως συνέβη σε διάφορες περιπτώσεις στο Πρώιμο κράτος. Ο «Δήμος» της Κωνσταντινούπολης συγκεντρωνόταν συνήθως στον Ιππόδρομο για να εκφραστεί σε κρίσιμες περιστάσεις. Στην εικόνα οι αιγυπτιακοί οβελίσκοι πού είχαν τοποθετηθεί στο μέσο του Ιπποδρόμου. Ο τελευταίος έχει μετατραπεί σήμερα σε πλατεία. Στο βάθος η Αγία Σοφία.
Κατά τα άλλα, ο λαός χρησιμοποιούνταν στις χειρωνακτικές λειτουργίες, που ονομάζονταν munera sordida. Ήταν, δηλαδή, υποχρεωμένος να προσφέρει προσωπική εργασία, εκ περιτροπής ή όποτε του το ζητούσαν, για τη συντήρηση των δημόσιων έργων της πόλης που χρηματοδοτούσαν οι βουλευτές. Συμμετείχαν δηλαδή στην επισκευή των δρόμων και των υδραγωγείων, στο σβήσιμο των πυρκαγιών, στη νυχτοφυλακή, στον καθαρισμό της πόλης, στην επισκευή των τειχών, στη λειτουργία του ταχυδρομείου και, αν υπήρχε ανάγκη, στην άμυνα της πόλης. Ο λαός κατά την Πρώιμη περίοδο ήταν υποχρεωμένος να καταβάλλει προσωπική εργασία για τη συντήρηση των δημοσίων έργων (επισκευή δρόμων, υδραγωγείων). Στην εικόνα αριστερά, τμήμα του ρωμαϊκού υδραγωγείου στη Νικόπολη, το οποίο ανακατασκευάστηκε στα χρόνια του Ιουλιανού, το 362. Πάνω: ψηφιδωτή παράσταση του χειμώνα από δάπεδο οικίας, 4ος αι.
Στις Πρώιμες πόλεις, η ζωή συνεχίστηκε στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες πάνω στο μοντέλο των τελευταίων προχριστιανικών, με λίγες μόνο και μικρές αλλαγές. Η σπουδαιότερη αλλαγή ήταν αυτή της θρησκείας. Σήμανε διαφορετικούς τόπους και τρόπους λατρείας, αλλά και σιγά σιγά επέβαλε μια νέα ηθική στη δημόσια και ιδιωτική ζωή, που όμως έγινε εμφανέστερη στη Μεσοβυζαντινή περίοδο. Αριστερά: Η βασιλική του Αγ. Απολλινάριου στη Ραβέννα (6ος αι.). Δεξιά: Η βασιλική του Αγ. Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη (5ος αι. ο αρχικός ναός).
Η ζωή που κυλούσε σ' αυτό το μοντέλο ξαφνικά αναστατώθηκε στο τέλος του 5ου αιώνα, αλλά κυρίως τον 6ο. Οι ανασκαφές μάς δείχνουν καταστροφές και πυρκαγιές και οι γραπτές πηγές μιλούν για σειρά καταστροφικών σεισμών και αλλεπάλληλων εχθρικών επιδρομών και λεηλασιών. Τα περισσότερα από τα αστικά κέντρα, που είχαν απλωθεί και αναπτυχθεί στις κοιλάδες και τα παράλια της Μεσογείου και των Βαλκανίων για περίπου μια χιλιετία, δεν μπορούσαν πια να επιβιώσουν. Μετά την καταστροφή τους, οι προσπάθειες αναστήλωσης και επισκευής, που γίνονταν από τους κατοίκους κατά τη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων, σταμάτησαν. Ψηφιδωτή παράσταση από τον τρούλο του Αγίου Γεωργίου (Ροτόντα) στη Θεσσαλονίκη. β΄μισό 5ου αιώνα. Το πρωτοχριστιανικό κάστρο της Νέας Ποτίδαιας στη Χαλκιδική άρχισε να ερειπώνεται από τον 6ο αι., ώσπου καλύφθηκε από τη θάλασσα.
Τα αστικά αυτά κέντρα εγκαταλείφθηκαν και όσος από τον πληθυσμό τους κατάφερε να επιβιώσει κατέφυγε σταδιακά, μέσω μιας διαδικασίας που θα εξελιχθεί στη Μεσοβυζαντινή περίοδο, σε φυσικά οχυρές και δυσπρόσιτες τοποθεσίες. Σ' αυτές τις νέες θέσεις που ήταν σχεδόν πάντα λόφοι ή υψώματα κοντά στην παλιά πόλη, έχτισε τώρα τα σπίτια του με τις πέτρες που έφερε από τα κατεστραμμένα παλιά κτήρια, οχυρώθηκε μέσα σε γερά φρούρια και οργάνωσε τη ζωή του με μεγαλύτερη ασφάλεια. Εξωτερική άποψη από τα βορειανατολικά του ναού του Αγίου Γεωργίου (Ροτόντα) στη Θεσσαλονίκη. 4ος-5ος αιώνας. Οι μικρομεσαίοι καλλιεργητές απειλούμενοι από βαρβαρικές επιδρομές και από τη βαριά φορολογία συχνά ζητούσαν την "προστασία" των μεγαλογαιοκτημόνων. Στην εικόνα, αγροτική σκηνή, λεπτομέρεια ψηφιδωτής παράστασης από την πόλη Tabarka της Τυνησίας. 4ος αιώνας.
ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Η άμυνα του Πρώιμου κράτους οργανώθηκε με τις μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού (284-305) και του Μεγάλου Κωνσταντίνου (306-337). Οι δύο αυτοί αυτοκράτορες, προκειμένου να επιλύσουν το πρόβλημα των βαρβαρικών επιθέσεων σε έναν τόπο χωρίς να μένουν ανυπεράσπιστα τα υπόλοιπα σημεία των συνόρων, διαίρεσαν το ρωμαϊκό στρατό σε δύο τμήματα: το στρατό προκαλύψεως και ανασχέσεως και το στρατό αντεπιθέσεως και κρούσεως. Οι στρατιώτες ανήκαν στην κατηγορία των μικροϊδιοκτητών γης. Η στρατιωτική θητεία που προσέφεραν στην αυτοκρατορία λειτουργούσε ως αντάλλαγμα για την απόκτηση γης. Στην εικόνα, παράσταση στρατιωτών. Λεπτομέρεια ανάγλυφου από τη Μπρέσκια της Ιταλίας. 4ος αιώνας. Βάρβαροι εισβολείς λεηλατούν τη Ρώμη. Καλλιτεχνική απεικόνιση.
Το πρώτο τμήμα αποτελούσαν οι limitanei που είχαν ως αποστολή τη διασφάλιση των συνόρων από εχθρικές μικροεπιδρομές και την ανάσχεση του εχθρού, μέχρι να φτάσει το δεύτερο τμήμα. Αυτό αποτελούνταν από τους ονομαζόμενους comitatenses των στρατιωτικών διοικήσεων (magisteria militum) στα ενδότερα και εξεδίωκε γρήγορα και αποτελεσματικά τους εχθρούς. Η γενική εφεδρεία των βυζαντινών ενόπλων δυνάμεων ανήκε στους comitatenses palatini, στρατιωτικούς που έδρευαν κυρίως στην πρωτεύουσα, τη Βιθυνία και τον Πόντο.
Οι τρόποι στρατολογίας κατά τους 4ο - 6ο αιώνα ήταν τρεις: ο κληρονομικός, ο εθελοντικός και ο φορολογικός. Σύμφωνα με τον πρώτο, κάποια άτομα ήταν υποχρεωμένα να υπηρετήσουν επειδή ήταν γιοι στρατιωτών. Ο δεύτερος περιλάμβανε εθελοντές μισθοφόρους. Τέλος, κατά τον τρίτο τρόπο, οι φορολογούμενοι εξασφάλιζαν μισθοφόρους, ο αριθμός των οποίων ήταν ανάλογος με το ύψος της περιουσίας του. Η κοινωνική θέση των στρατιωτών δε διέφερε από αυτήν των υπόλοιπων κρατικών υπαλλήλων, ενώ η μισθοδοσία τους περιελάμβανε πολεμικά λάφυρα. Στην αναπαράσταση, εικονίζονται τρεις τύποι στρατιωτών του 6ου αι. ανάλογα με την στρατολόγησή τους. Αριστερά, ένας εθελοντής μισθοφόρος οπλισμένος με scutum (ασπίδα), στο κέντρο βαριά θωρακισμένος ιππέας από στρατιωτική οικογένεια και δεξιά ένας μισθοφόρος γερμανικής καταγωγής που πληρώθηκε από μια κοινότητα. Τα όπλα του περιλαμβάνουν γοτθικό πέλεκυ, ρωμαϊκή περικεφαλαία και θωράκιση, και γερμανική ασπίδα με χριστόγραμμα.
Βέβαια πέρα από τον οργανωμένο στρατό καθοριστικό ρόλο διαδραμάτιζαν οι μόνιμες οχυρώσεις στις πόλεις και στο ύπαιθρο. Οι μεγαλύτερες πόλεις διέθεταν αποτελεσματική οχύρωση που εφάρμοζε τις πλέον σύγχρονες τεχνικές λύσεις, με κορωνίδα τα απόρθητα τείχη της πρωτεύουσας. Σε περιοχές δε που διέτρεχαν μονίμως κίνδυνο επιδρομών (βόρεια Βαλκανική, Μεσοποταμία , Αρμενία) δημιουργήθηκε πλέγμα οχυρώσεων σε επίκαιρα σημεία, ιδίως κατά τον 6ο αι. Μέρος των θεοδοσιανών τειχών της Πόλης (5ος αι.)
Σε περιοχές δε που διέτρεχαν μονίμως κίνδυνο επιδρομών (βόρεια Βαλκανική, Μεσοποταμία , Αρμενία) δημιουργήθηκε πλέγμα οχυρώσεων σε επίκαιρα σημεία, ιδίως κατά τον 6ο αι. Πολλά από αυτά τα οχυρά επιβίωσαν καθ’ όλον το Μεσαίωνα και τους Νεότερους Χρόνους υφιστάμενα επισκευές από τους εκάστοτε κυρίους τους Μέρος των τειχών της ακρόπολης Λάρισσα του Άργους (6ος αι.).
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Ενώ στην εποχή μας η θρησκεία υποβιβάζεται από τους περισσότερους σε μια δευτερεύουσα σφαίρα της κοινωνικής ζωής, στον Πρώιμο Μεσαίωνα συνέβαινε κάτι διαφορετικό.΄Oχι μόνο η θρησκεία -παγανιστική και χριστιανική βρισκόταν στο προσκήνιο, αλλά και η χριστιανική Εκκλησία συνεχώς καταλάμβανε ηγετικό ρόλο στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή. Oι πολίτες εμπλέκονταν στα θρησκευτικά ζητήματα με πάθος, όπως και στα πολιτικά και κοινωνικά. Στα ογδόντα περίπου χρόνια που μεσολάβησαν από το Διάταγμα του Μεδιολάνου (313) και την αντιπαγανιστική νομοθεσία του Θεοδοσίου Α' (391-2), η χριστιανική Εκκλησία και οι επίσκοποί της είχαν κερδίσει μια ισχυρή θέση μέσα στο ΄Yστερο ρωμαϊκό κράτος. Ο Χριστιανισμός είχε ως τότε γίνει ισχυρός παράγοντας στην κοινωνία, παρόλο που απείχε ακόμη πάρα πολύ από το να γίνει ευρύτατα αποδεκτός. Ο ρόλος των επισκόπων υπήρξε σημαντικός και πολύπλευρος στη κοινωνία. Στην εικόνα αριστερά, ο επίσκοπος Ραβέννας Μαξιμιανός. Λεπτομέρεια ψηφιδωτής παράστασης από το βόρειο τοίχο του ιερού στον 'Αγιο Βιτάλιο στη Ραβέννα. Δεξιά: Οι Απόστολοι, στο ψηφιδωτό του Αγ. Απολλιναρίου στην ίδια πόλη (6ος αι.).
Στη συνέχεια, ως τον 7ο αιώνα -αλλά και τους επόμενους- η Πρώιμη κοινωνία καθορίστηκε από τη διαδικασία προσδιορισμού του χαρακτήρα της χριστιανικής θρησκείας σε πολλές όψεις της: στο δόγμα, στη θρησκευτική πρακτική, στην κοινωνική οργάνωσή της, στην έκφρασή της μέσω μορφών τέχνης και αρχιτεκτονικής (με το χτίσιμο εκκλησιών και τη διακόσμησή τους, αλλά και με τα έργα τέχνης που είχαν κάποιο θρησκευτικό περιεχόμενο ή συμβολισμό). Μέσα από τη διαδικασία αυτή, η βυζαντινή κοινωνία απέκτησε και η ίδια μια φυσιογνωμία που την ακολούθησε σε μεγάλο βαθμό στη Μεσοβυζαντινή και Υστεροβυζαντινή περίοδο, καθώς η νέα χριστιανική ηθική και κοσμοθεωρία υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες κοινωνικής μεταβολής. Δεξιά: Η ψηφιδωτή παράσταση από την αψίδα του Οσίου Δαυίδ στη Θεσσαλονίκη. β΄ μισό 5ου αιώνα. Πάνω Αριστερά: Η Αχειροποίητος της Θεσσαλονίκη, Βασιλική, 5ος αιώνας.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η λεγόμενη κρίση του ρωμαϊκού κράτους κατά τον 3ο αιώνα οδήγησε σε ουσιαστικές αλλαγές σε όλους τους τομείς της αυτοκρατορίας, που συντέλεσαν σταδιακά στο πέρασμα από τη ρωμαϊκή στη μεσαιωνική περίοδο της ιστορίας της. Απαραίτητη για την εξουδετέρωση της οικονομικής κρίσης θεωρήθηκε η αποκατάσταση των δημόσιων οικονομικών και η οργάνωσή τους σε νέα βάση. Οι νομισματικές και φορολογικές μεταρρυθμίσεις του ρωμαίου αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284- 305) αποτέλεσαν τα θεμέλια του πρώιμου οικονομικού συστήματος που εισήγαγε ο Μέγας Κωνσταντίνος (324-337). Η οικονομική πολιτική και η κίνηση των συναλλαγών κατά την Πρώιμη περίοδο μαρτυρούν τη σταδιακή επικράτηση του κρατικού παρεμβατισμού στην οικονομική ζωή της αυτοκρατορίας προκειμένου να καλυφθούν οι μεγάλες κρατικές ανάγκες. Το φορολογικό σύστημα που εισήγαγε ο ρωμαίος αυτοκράτορας Διοκλητιανός για να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση του 3ου αιώνα ήταν αυτό που επικράτησε καθ' όλη τη διάρκεια της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου. Στην εικόνα, χάλκινο νόμισμα με προτομή του Διοκλητιανού.
Κατά τη διάρκεια της Πρώιμης περιόδου, ανάλογα με τις ανάγκες του κρατικού προϋπολογισμού, ο αυτοκράτορας εξέδιδε κάθε χρόνο τη λεγόμενη θεία δηληγατίωνα, με την οποία καθόριζε το ύψος των φορολογικών υποχρεώσεων κάθε επαρχότητας. Oι έπαρχοι (οι κυβερνήτες των επαρχιών) και οι υπεύθυνοι κάθε περιοχής συνέλεγαν τους φόρους και παρέδιδαν εκείνους που καταβάλλονταν σε είδος στις κατά τόπους αποθήκες, τους δε χρηματικούς φόρους στα επαρχιακά ταμεία. Στην Πρώιμη περίοδο οι φορολογούμενοι συνέβαλαν στα κρατικά έξοδα ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση. Στην εικόνα, κατάλογος προϊόντων και της φορολογικής τους αξίας, όπως διασώζεται σε επιγραφή από την περιοχή της Κιλικίας. 5ος-6ος αιώνας. Χρυσό νόμισμα Βησιγότθου ηγεμόνα σε απομίμηση βυζαντινού σόλιδου.
Tο φορολογικό σύστημα που εφαρμόστηκε στην αυτοκρατορία ήταν εκείνο που εισήγαγε ο Διοκλητιανός (284-305) για να θεραπεύσει την οικονομική κρίση του 3ου αιώνα. Δύο φορολογικές μονάδες αποτελούσαν τη βάση του συστήματος αυτού και αποτιμούσαν τη γη, την ανθρώπινη εργασία και την εργατική δύναμη των ζώων: ο ζυγός (jugum) για τη γη και η κεφαλή (caput) για τους ανθρώπους και τα ζώα (αντίστοιχα). Το λεγόμενο συρο-ρωμαϊκό εγχειρίδιο, νομικό και φορολογικό κείμενο του 5ου αιώνα, μας πληροφορεί ότι ο ζυγός αντανακλούσε τόσο την έκταση, όσο και την ποιότητα της φορολογούμενης γης. Ο ζυγός και η κεφαλή ήταν μονάδες φορολογικά ισοδύναμες και το άθροισμά τους έδινε το σύνολο των φορολογικών υποχρεώσεων μιας περιοχής. Το φορολογικό αυτό σύστημα ίσχυσε σε όλη την Πρώιμη εποχή. Οι πολιτικές και διοικητικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν κατά τη μετάβαση στην επόμενη περίοδο επέβαλαν και ανάλογη τροποποίηση του φορολογικού συστήματος. Δεξιά: Συλλογή φόρων, χειρόγραφο του 9ου αι. Χάλκινος centenionalis Kωνστάντιου B΄ (337- 361 μ.X).
Απαραίτητη προϋπόθεση για το ξεπέρασμα της κρίσης του 3ου αιώνα και την εξυγίανση των οικονομικών του ρωμαϊκού κράτους ήταν η μεταρρύθμιση του νομισματικού συστήματος. Συνεχίζοντας την ανορθωτική νομισματική πολιτική του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284-305) , ο Μέγας Κωνσταντίνος (306-337) έθεσε τις βάσεις της μεσαιωνικής οικονομίας με τη νομισματική μονάδα που επέβαλε στις χρηματικές συναλλαγές, το λεγόμενο νόμισμα (solidus). Το νόμισμα ισοδυναμούσε με το 1/72 της λίτρας χρυσού και είχε βάρος 4,54 γραμμάρια. Χρυσές ήταν και οι υποδιαιρέσεις του νομίσματος, ο semisses, που αντιστοιχούσε στο 1/2 του solidus και ο tremisses, το 1/3 του solidus. Το νόμισμα είχε επίσης αργυρές και χάλκινες υποδιαιρέσεις. Τα μιλιαρέσια και τα κεράτια ήταν αργυρά νομίσματα και ισοδυναμούσαν με το 1/12 και 1/24 του νομίσματος αντίστοιχα. Τα χάλκινα νομίσματα λέγονταν φόλλεις και αντιστοιχούσαν στο 1/288 του νομίσματος. Στις καθημερινές συναλλαγές χρησιμοποιούνταν χάλκινα νομίσματα μικρότερης αξίας, οι nummi, που η αξία τους είχε πολλές διακυμάνσεις. Χάλκινοι φόλλεις Κωνσταντίνου A΄ (307-337 μ.X).
Η οικονομική κρίση που ακολούθησε τις πολιτικές καταστροφές του 5ου αιώνα και την απώλεια του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας κλόνισε το νομισματικό σύστημα του Κωνσταντίνου. Ο αυτοκράτορας Αναστάσιος Α' (491-518) εισήγαγε για το λόγο αυτό μεταρρυθμίσεις γύρω στα 498. Με την έκδοση φόλλεων αξίας 40, 20, 10 και 5 νουμμίων προσπάθησε να προσαρμόσει την ονομαστική αξία των νομισμάτων αυτών στην πραγματική μεταλλική τους αξία σε σχέση με το χρυσό νόμισμα και να σταθεροποιήσει το νομισματικό σύστημα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Κάποια αστάθεια παρατηρήθηκε λίγο αργότερα στις κοπές του Ιουστινιανού Α', (527-565) σε γενικές γραμμές όμως το χρυσό νόμισμα διατηρήθηκε ανόθευτο μέχρι τον 11ο αιώνα και αποτέλεσε το σταθερότερο μέσο των εμπορικών συναλλαγών όχι μόνο του αυτοκρτορικού, αλλά και του διεθνούς εμπορίου. Χρυσός σόλιδος Θεοδόσιου A΄ (379-395 μ.X Χάλκινη Φόλλις του αυτοκράτορα Αναστασίου που διακρίθηκε για τη χρηστή οικονομική διαχείριση της αυτοκρατορίας και τις ευεργετικές μεταρρυθμίσεις που εισήγαγε.
Οι αυτοκράτορες της Ρωμανίας (324-1453) Δυναστεία Κωνσταντίνου Κωνσταντίνος Α΄ (CAESAR FLAVIVS CONSTANTINVS VALERIVS AVGVSTVS): 25 Ιουλίου 306 μ.Χ. – 22 Μαΐου 337 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 272 στη Ναϊσσό της Μοισίας. Γιος του Κωνστάντιου Χλωρού, ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τον στρατό του πατέρα του, εγκρίθηκε ως Καίσαρας (Δύση) από τον Γαλέριο το 306 μ.Χ. προωθήθηκε σε Αύγουστο (Δύση) το 307 μ.Χ. από τον Μαξιμίνο μετά τον θάνατο του Σεβήρου B΄. Αρνήθηκε τον υποβιβασμό του σε Καίσαρα το 309 μ.Χ. και μετά από μια σειρά πολεμικών αναμετρήσεων με τους άλλους διεκδικητές της μονοκρατορίας παρέμεινε ο μόνος κυρίαρχος το 324. Ίδρυσε την Κωνσταντινούπολη και, ουσιαστικά, προκάλεσε τη δημιουργία ενός νέου κόσμου, αυτού που θα εξελισσόταν στη μεσαιωνική αυτοκρατορία της Ρωμανίας. Πέθανε στις 22 Μαΐου 337 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Κωνστάντιος Β΄ (CAESAR FLAVIVS IVLIVS CONSTANTIVS AVGVSTVS): 22 Μαΐου 337 μ.Χ. – 3 Νοεμβρίου 361 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 7 Αυγούστου 317 μ.Χ. στο Σίρμιο της Παννονίας. Γιος του Κωνσταντίνου Α΄ .Τον διαδέχθηκε ως συναυτοκράτορας (έχοντας τη διοίκηση της Ασίας) μαζί με τα αδέλφια του Κωνσταντίνο Β΄ και Κώνστα. Μόνος αυτοκράτορας από το 350 μ.Χ. υποστήριξε τον αρειανισμό. Πέθανε το 361 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Κώνστας (CAESAR FLAVIVS IVLIVS CONSTANS AVGVSTVS): 22 Μαΐου 337 μ.Χ. – 350 μ.Χ. Γεννήθηκε περί το 320 μ.Χ. στην Άρλ της Γαλλίας. Γιος του Κωνσταντίνου Α΄. Τον διαδέχθηκε ως συναυτοκράτορας (έχοντας τη διοίκηση της Ιταλίας και Ιλλυρίας) μαζί με τα αδέλφια του Κωνστάντιο Β΄ και Κωνσταντίνο Β΄. Το 350 μ.Χ. δολοφονήθηκε από εντολές του σφετεριστή Μαγνέντιου.
Κωνσταντίνος Β’ (CAESAR FLAVIVS CLAVDIUS CONSTANTINUS AVGVSTVS): 22 Μαΐου 337 μ.Χ. – 350 μ.Χ. Γεννήθηκε περί το 317 μ.Χ. στην Άρλ της Γαλλίας. Γιος του Κωνσταντίνου Α΄. Τον διαδέχθηκε ως συναυτοκράτορας (έχοντας τη διοίκηση της Δύσης) μαζί με τα αδέλφια του Κωνστάντιο Β΄ και Κωνσταντίνο Β΄. Το 340 μ.Χ. σκοτώθηκε σε μάχη στην Ιταλία εναντίον του στρατού του Κώνστα. Ιουλιανός Β΄ Παραβάτης (CAESAR FLAVIVS CLAVDIVS IVLIANVS AVGVSTVS): Φεβρουάριος 360 μ.Χ. – 26 Ιουνίου 363 μ.Χ. Γεννήθηκε το 331 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη. Ξάδελφος του Κωνστάντιου Β΄. Έγινε Καίσαρας της Δύσης το 355 μ.Χ. Ανακηρύχτηκε Αύγουστος από τον στρατό του το 360 μ.Χ. Μόνος αυτοκράτορας μετά τον θάνατο του Κωνστάντιου Β΄ το 361 μ.Χ.. Έχασε τη ζωή του στις 26 Ιουνίου 363 μ.Χ. μετά από θανάσιμο τραυματισμό σε μάχη κατά των Περσών. Εκτός Δυναστείας Ιοβιανός (CAESAR FLAVIVS IOVIANVS AVGVSTVS): 26 Ιουνίου 363 μ.Χ. – 17 Φεβρουαρίου 364 μ.Χ. Γεννήθηκε το 331 μ.Χ., στη Σιγγιδώνα της Μοισίας. Στρατηγός του Ιουλιανού Β΄, ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τον στρατό του μετά τον θάνατο του Ιουλιανού Β΄. Πέθανε στις 17 Φεβρουαρίου 364 μ.Χ. από ατύχημα.
Δυναστεία του Βαλεντινιανού Βαλεντινιανός Α΄ (FLAVIVS VALENTINIANVS AVGVSTVS): 26 Φεβρουαρίου 364 μ.Χ. – 17 Νοεμβρίου 375 μ.Χ. Γεννήθηκε το 321 μ.Χ. στην Παννονία. Εκλέχτηκε από τον στρατό να αντικαταστήσει τον Ιοβιανό. Είχε την έδρα του στη Ρώμη και διοικούσε κυρίως το δυτικό μέρος της αυτοκρατορίας. Πέθανε στις 17 Νοεμβρίου 375 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Ουάλης / Βαλεντιανός (FLAVIVS IVLIVS VALENS AVGVSTVS): 28 Μαρτίου 364 μ.Χ.– 9 Αυγούστου 378 μ.Χ. Γεννήθηκε το 328 μ.Χ. στην Παννονία. Αδελφός του Βαλεντινιανού Α΄, ορίστηκε συν-αύγουστος (της Ανατολής) από αυτόν. Είχε την έδρα του στην Κωνσταντινούπολη. Σκοτώθηκε στις 9 Αυγούστου 378 μ.Χ. στη Μάχη της Αδριανούπολης εναντίον των Γότθων. Γρατιανός (FLAVIVS GRATIANVS AVGVSTVS): 4 Αυγούστου 367 μ.Χ. – 25 Αυγούστου 383 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 18 Απριλίου 359 μ.Χ. στο Σίρμιο της Παννονίας. Γιος του Βαλεντινιανού Α΄, ορίστηκε κατώτερος Αύγουστος από αυτόν το 367 μ.Χ. και έγινε ανώτερος Αύγουστος (της Δύσης) μετά τον θάνατο του Βαλεντινιανού Α΄. Κυβερνούσε το δυτικό μέρος της αυτοκρατορίας. Δολοφονήθηκε στις 25 Αυγούστου 383 μ.Χ. από έναν στρατό επαναστατών.
Δυναστεία του Θεοδόσιου Θεοδόσιος Α΄ (FLAVIVS THEODOSIVS AVGVSTVS): 1 Ιανουαρίου 379 μ.Χ. – 17 Ιανουαρίου 395 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 347 μ.Χ. στην Cauca της Ισπανίας Αναγορεύτηκε Αύγουστος της Ανατολής από τον Γρατιανό μετά τον θάνατο του Ουάλη, έγινε μόνος Αύγουστος μετά τον θάνατο του Βαλεντινιανού Β΄. Ανακήρυξε το χριστιανισμό επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας. Πέθανε στις 17 Ιανουαρίου 395 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Αρκάδιος (FLAVIVS ARCADIVS AVGVSTVS): 1 Ιανουαρίου 383 μ.Χ. – 1 Μαΐου 408 μ.Χ. Γεννήθηκε το 377 μ.Χ. στην Ισπανία. Γιος του Θεοδόσιου Α΄. Ανακηρύχθηκε Αύγουστος της Ανατολής από τον Θεοδόσιο Α΄ το 383 μ.Χ. (μετά τον θάνατο του Γρατιανού). Έγινε μόνος Αύγουστος της Ανατολής μετά τον θάνατο του πατέρα του, ενώ ο αδερφός του Ονώριος βασίλευσε στη Δύση. Με τα δυο αδέρφια η αυτοκρατορία επισήμως, πλέον, διασπάται σε δυο μέρη. Πέθανε την 1η Μαΐου 408 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Θεοδόσιος Β΄ (FLAVIVS THEODOSIVS AVGVSTVS): 1 Μαΐου 408 μ.Χ. – 28 Ιουλίου 450 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 10 Απριλίου 401 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Αρκάδιου, διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά τον θάνατο του. Πέθανε στις 28 Ιουλίου 450 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Μαρκιανός (FLAVIVS MARCIANIVS AVGVSTVS): Καλοκαίρι του 450 μ.Χ. – Ιανουάριος του 457 μ.Χ. Γεννήθηκε το 396 μ.Χ. στη Θράκη. Ορίστηκε ως διάδοχος του θρόνου από την Πουλχερία, σύζυγό του και αδελφή του Θεοδόσιου Β΄. Πέθανε τον Ιανουάριο του 457 μ.Χ. από φυσικά αίτια.
Δυναστεία του Λέοντα Λέων Α΄ ο Θράξ (FLAVIVS VALERIVS LEO): 7 Φεβρουαρίου 457 μ.Χ. – 18 Ιανουαρίου 474 μ.Χ. Γεννήθηκε το 401 μ.Χ. στη Δακία. Ήταν απλός στρατιώτης. Επιλέχθηκε αυτοκράτορας από τον Αλανό στρατηγό του μισθοφορικού στρατού Άσπαρ. Πέθανε στις 18 Ιανουαρίου 474 μ.Χ. από δυσεντερία. Λέων Β΄ (FLAVIVS LEO IVNIOR AVGVSTVS): 18 Ιανουαρίου 474 μ.Χ.– 17 Νοεμβρίου 474 μ.Χ. Γεννήθηκε το 467 μ.Χ. στη Δακία. Εγγονός του Λέοντα Α΄, τον διαδέχθηκε μετά τον θάνατό του. Πέθανε στις 17 Νοεμβρίου 474 μ.Χ. από άγνωστη ασθένεια. Ζήνων (FLAVIVS ZENO AVGVSTVS): 17 Νοεμβρίου 474 μ.Χ. – 9 Ιανουαρίου 475 μ.Χ. (πρώτη φορά) και Αύγουστος 476 μ.Χ. – 9 Απριλίου 491 μ.Χ. (δεύτερη φορά). Γεννήθηκε το 425 μ.Χ. στη Ζηνονόπολη της Ισαυρίας. Υιοθετημένος γιος του Λέοντα Α΄, παρακάμφθηκε στην διαδοχή εξαιτίας της βαρβαρικής του καταγωγής. Ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας από τον γιο του Λέοντα Β’ στις 9 Φεβρουαρίου το 474 μ.Χ., τον οποίο διαδέχτηκε μετά τον θάνατό του. Καθαιρέθηκε από τον Βασιλίσκο, θετό αδελφό του Λέοντα, κατέφυγε στην πατρίδα του έως ότου επανέκτησε τον θρόνο του τον επόμενο χρόνο. Πέθανε από φυσικά αίτια.
Βασιλίσκος (FLAVIVS BASILISCVS AVGVSTVS): 9 Ιανουαρίου 475 μ.Χ. – Αύγουστος του 476 μ.Χ. Είναι άγνωστο που και πότε γεννήθηκε. Στρατηγός και θετός αδελφός του Λέοντα Α΄ καθώς και αδερφός της συζύγου του τελευταίου Βηρίνας, απέκτησε την εξουσία από τον Ζήνωνα αλλά καθαιρέθηκε από αυτόν. Πέθανε τον Αύγουστο του 476/477 μ.Χ. Αναστάσιος Α΄ (FLAVIVS ANASTASIVS AVGVSTVS): 11 Απριλίου 491 μ.Χ. – 9 Ιουλίου 518 μ.Χ. Γεννήθηκε το 430 μ.Χ. στο Δυρράχιο. Ήταν Σιλεντιάριος στο αξίωμα. Μετά το θάνατο του Ζήνωνα, η χήρα αυτοκράτειρα Αριάδνη προώθησε και ανέβασε στο θρόνο, στις 11 Απριλίου 491, τον Αναστάσιο. Σαράντα μέρες μετά τον παντρεύτηκε. Πέθανε στις 9 Ιουλίου 518 μ.Χ. από φυσικά αίτια.
Δυναστεία του Ιουστίνου Ιουστίνος Α΄ (FLAVIVS IVSTINVS AVGVSTVS): Ιούλιος του 518 μ.Χ. – 1 Αυγούστου 527 μ.Χ. Γεννήθηκε το 450 μ.Χ. στη Ναϊσσό της σημερινής Σερβίας. Ήταν στρατηγός της αυτοκρατορικής φρουράς των εξκουβιτόρων. Εκλέχθηκε αυτοκράτορας από τον στρατό και τον λαό. Πέθανε την 1η Αυγούστου 527 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Ιουστινιανός Α΄ ο Μέγας (FLAVIVS PETRVS SABBATIVS IVSTINIANVS AVGVSTVS): 1 Αυγούστου 527 μ.Χ. – 13 Νοεμβρίου 565 μ.Χ. Γεννήθηκε το 482 μ.Χ. στο Ταυρήσιον (Tauresium) της Βαλκανικής. Ανιψιός του Ιουστίνου, πιθανόν ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας στις 1 Απριλίου το 527 μ.Χ. Τον διαδέχθηκε μετά τον θάνατο του. Πέθανε στις 13 Νοεμβρίου 565 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Ιουστίνος Β΄ (FLAVIVS IVSTINVS IVNIOR AVGVSTVS): 14 Νοεμβρίου 565 μ.Χ. – 5 Οκτωβρίου 578 μ.Χ. Γεννήθηκε το 520 μ.Χ. Ανηψιός του Ιουστινιανού. Ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας με την βοήθεια του στρατού και της Συγκλήτου μετά τον θάνατο του Ιουστινιανού. Έπασχε από τρέλα και η εξουσία από το 573 μ.Χ. μέχρι το 574 μ.Χ. ασκήθηκε από την σύζυγό του Σοφία Αυγούστα και από το 574 μ.Χ. έως το 578 μ.Χ. από τον Τιβέριο Β΄. Πέθανε στις 5 Οκτωβρίου 578 μ.Χ. από ασθένεια.
Τιβέριος Β΄ (FLAVIVS TIBERIVS CONSTANTINVS AVGVSTVS0: 5 Οκτωβρίου 578 μ.Χ. – 14 Αυγούστου 582 μ.Χ. Γεννήθηκε το 520 μ.Χ. Ήταν στρατηγός της αυτοκρατορικής φρουράς των εξκουβιτόρων καθώς και φίλος και υιοθετημένος γιος του Ιουστίνου. Από το 574 μ.Χ. ήταν Καίσαρας. Διαδέχθηκε τον Ιουστίνο μετά τον θάνατό του. Πέθανε στις 14 Αυγούστου 582 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Μαυρίκιος (FLAVIVS MAVRICIVS TIBERIVS AVGVSTVS): 14 Αυγούστου 582 μ.Χ. – 22 Νοεμβρίου 602 μ.Χ. Γεννήθηκε το 539 μ.Χ., στην Αραβησσό της Καππαδοκίας. Ήταν κορυφαίος στρατηγός. Παντρεύτηκε την κόρη του Τιβέριου και τον διαδέχθηκε μετά τον θάνατό του. Θανατώθηκε στις 27 Νοεμβρίου 602 μ.Χ. Εκτελέστηκε από τον σφετεριστή Φωκά στην Χαλκηδόνα. Σφετερισμός του Φωκά Φωκάς (FLAVIVS PHOCAS): 23 Νοεμβρίου 602 μ.Χ. – 4 Οκτωβρίου 610 μ.Χ. Γεννήθηκε το 570 μ.Χ. στη Θράκη. Χρημάτισε εκατόνταρχος του βυζαντινού στρατού. Ηγήθηκε μίας ανταρσίας του στρατού εναντίον του Μαυρίκιου τον οποίο και ανέτρεψε και δολοφόνησε. Ήταν αντιπαθής στον λαό και υπήρξε ο μόνος αυτοκράτορας που χαρακτηρίστηκε τύραννος. Καθαιρέθηκε και εκτελέστηκε από το πλήθος, καθώς έφτανε ο Ηράκλειος στην πρωτεύουσα στις 4 Οκτωβρίου 610 μ.Χ.
Δυναστεία του Ηρακλείου Ηράκλειος (FLAVIVS HERACLIVS AVGVSTVS): 5 Οκτωβρίου 610 μ.Χ. – 11 Φεβρουαρίου 641 μ.Χ. Γεννήθηκε το 575 μ.Χ. στην Καππαδοκία. Γιος του έξαρχου της Αφρικής Ηράκλειου. Ξεκίνησε εξέγερση ενάντια στον Φωκά το 609 μ.Χ. και τελικά τον καθαίρεσε τον Οκτώβριο του 610 μ.Χ. Πέθανε το 11 Φεβρουαρίου 641 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος Γ΄ Ηράκλειος νέος Κωνσταντίνος (HERACLIVS NOVVS CONSTANTINVS): 11 Φεβρουαρίου 641 μ.Χ. – Μάιος 641 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 3 Μαϊου 612 μ.Χ. Γιος του Ηράκλειου από τον πρώτο του γάμο με την Ευδοκία. Συναυτοκράτορας από τις 22 Ιανουαρίου 613 μ.Χ. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά τον θάνατο του μαζί με τον αδελφό του Ηρακλεώνα. Πέθανε το Μάιο 641 μ.Χ. από ασθένεια. Ηρακλεωνάς Κωνσταντίνος Ηράκλειος (CONSTANTINVS HERACLONAS): 11 Φεβρουαρίου 641 μ.Χ. – Σεπτέμβριος 641 μ.Χ Γεννήθηκε το 626 μ.Χ. Γιος του Ηράκλειου από τον δεύτερο του γάμο με την Μαρτίνα. Συναυτοκράτορας από το 638 μ.Χ. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά τον θάνατο του μαζί με τον αδελφό του Κωνσταντίνο Γ΄. Μονοκράτορας μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου Γ΄, υπό την αντιβασιλεία της Μαρτίνας, αλλά αναγκάστηκε από τον στρατό να αναγνωρίσει τον Κώνστα Β΄ συναυτοκράτορα. Καθαιρέθηκε από τη Γερουσία τον Σεπτέμβριο του 641 μ.Χ. και πέθανε την ίδια χρονιά.
Κώνστας Β΄ ο Πωγωνάτος: Σεπτέμβριος του 641 μ.Χ. – 15 Σεπτεμβρίου 668 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 630 μ.Χ. Γιος του Κωνσταντίνου Γ΄. Συναυτοκράτορας από το 641 μ.Χ. Διαδέχθηκε τον Ηρακλεωνά μετά την καθαίρεση του από την γερουσία. Δολοφονήθηκε στο λουτρό του στις 15 Σεπτεμβρίου 668 μ.Χ. στις Συρακούσες όπου είχε μεταφέρει την αυλή του. Κωνσταντίνος Δ΄ : 15 Σεπτεμβρίου 668 μ.Χ. – Σεπτέμβριος του 685 μ.Χ. Γεννήθηκε το 652 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Κώνστα Β΄. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά την δολοφονία του. Πέθανε το Σεπτέμβριο του 685 μ.Χ. από ασθένεια. Ιουστινιανός Β΄ ο Ρινότμητος: Σεπτέμβριος του 685 μ.Χ. – 695 μ.Χ. (Πρώτη φορά) και 705 μ.Χ. – 11 Δεκεμβρίου 711 μ.Χ. (δεύτερη φορά). Γεννήθηκε το 669 μ.Χ. Γιος του Κωνσταντίνου Δ΄. Συναυτοκράτορας από το 681 μ.Χ. Έγινε μονοκράτορας μετά τον θάνατο του πατέρα του. Καθαιρέθηκε από στρατιωτικό πραξικόπημα το 695 μ.Χ., ακρωτηριάστηκε και εξορίστηκε στη Χερσώνα, απ' όπου ανακτά πάλι τον θρόνο το 705 μ.Χ. Δολοφονήθηκε από τον στρατό στις 11 Δεκεμβρίου 711 μ.Χ.
Περίοδος της «Εικοσαετούς Αναρχίας» Λεόντιος: Σεπτέμβριος 695 μ.Χ. – 698 μ.Χ. Γεννήθηκε το 670 μ.Χ. στην Ισαυρία. Στρατηγός από την Ισαυρία. Καθαίρεσε τον Ιουστινιανό Β΄ και ανατράπηκε από τον Τιβέριο Γ΄. Έχασε τη ζωή του αργότερα, στις 15 Φεβρουαρίου 706 μ.Χ. Τιβέριος Γ΄ ο Αψίμαρος: 698 μ.Χ. – 705 μ.Χ. Γερμανικής καταγωγής. Το αληθινό του όνομα ήταν Αψίμαρος και ήταν Δρουγγάριος στο θέμα των Κιβυραιωτών. Στασίασε εναντίον του Λεόντιου και κατέλαβε το θρόνο. Καθαιρέθηκε από τον Ιουστινιανό Β΄ το 705 μ.Χ. Δολοφονήθηκε από τον στρατό το Φεβρουαρίο του 706 μ.Χ. Φιλιππικός Βαρδάνης: Δεκέμβριος του 711 μ.Χ – 3 Ιουνίου 713 μ.Χ. Γεννήθηκε το 673 μ.Χ. Στρατηγός Αρμένικης καταγωγής. Με την βοήθεια των στρατευμάτων του θέματος του Οψικίου σκότωσε τον Ιουστινιανό Β΄ και ανέβηκε στον θρόνο. Δολοφονήθηκε από τον στρατό τα 713 μ.Χ Αναστάσιος Β΄: Ιούνιος του 713 μ.Χ – Νοέμβριος του 715 μ.Χ Ήταν αρχιγραμματέας επικρατείας του Φιλιππικού με το όνομα Αρτέμιος. Τον ανέβασαν στον θρόνο τα στρατεύματα που καθαίρεσαν τον Φιλιππικό. Καθαιρέθηκε μετά από στασίαση του στρατού. Δολοφονήθηκε το 719 μ.Χ Θεοδόσιος Γ΄: Μάιος του 715 μ.Χ – 25 Μαρτίου 717 μ.Χ Ήταν φοροεισπράκτορας. Ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τον στρατό που στασίασε εναντίον του Αναστάσιου Β΄. Εισήλθε στην Κωνσταντινούπολη τον Νοέμβριο του 715 μ.Χ. Παραιτήθηκε μετά την επικράτηση του στρατηγού Λέοντα και έγινε μοναχός.
Δυναστεία των Ισαύρων Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος: 25 Μαρτίου 717 μ.Χ. – 18 Ιουνίου 741 μ.Χ. Γεννήθηκε το 685 μ.Χ. στη Γερμανίκεια της Β. Συρίας. Ήταν στρατηγός του Θέματος Ανατολικών. Στασίασε εναντίον του Θεοδόσιου Γ΄ και ανέβηκε στον θρόνο. Πέθανε στις 18 Ιουνίου 741 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος: 18 Ιουνίου 741 μ.Χ. – 14 Σεπτεμβρίου 775 μ.Χ. Γεννήθηκε το 718 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Λέοντα Γ΄. Ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας το 720 μ.Χ. και αυτοκράτορας μετά τον θάνατο του πατέρα του το 741 μ.Χ. Πέθανε στις 14 Σεπτεμβρίου 775 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Λέων Δ΄ ο Χάζαρος: 14 Σεπτεμβρίου 775 μ.Χ. – 8 Σεπτεμβρίου 780 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 750 μ.Χ. Γιος του Κωνσταντίνου Ε΄. Ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας το 751 μ.Χ. και αυτοκράτορας μετά τον θάνατο του πατέρα του. Πέθανε στις 8 Σεπτεμβρίου 780 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος ΣΤ΄ : 8 Σεπτεμβρίου 780 μ.Χ. – Αύγουστος του 797 μ.Χ. Γεννήθηκε το 771 μ.Χ. Γιος του Λέοντα Δ΄. Ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας το 776 μ.Χ. και αυτοκράτορας μετά τον θάνατο του πατέρα του υπό την κηδεμονία της μητέρας του Ειρήνης. Καθαιρέθηκε από τη μητέρα του, τυφλώθηκε και φυλακίστηκε. Πέθανε το 802 μ.Χ Ειρήνη η Αθηναία: Αύγουστος του 797 μ.Χ. – 31 Οκτωβρίου 802 μ.Χ. Γεννήθηκε το 752 μ.Χ. Σύζυγος του Λέοντα Δ΄. Ανέλαβε την κηδεμονία του δεκαετή διαδόχου Κωνσταντίνου ΣΤ΄ μέχρι το 797 μ.Χ. που του πήρε τον θρόνο. Καθαιρέθηκε το 802 μ.Χ. και εξορίστηκε. Πέθανε στις 9 Αυγούστου 803 μ.Χ.
Δυναστεία του Νικηφόρου Νικηφόρος Α΄ ο Λογοθέτης: 31 Οκτωβρίου 802 μ.Χ. – 26 Ιουλίου 811 μ.Χ. Ήταν Λογοθέτης του Γενικού της Αυτοκρατορίας την περίοδο 797-802. Με την βοήθεια των συγκλητικών ανέτρεψε την Ειρήνη και ανέβηκε στον θρόνο. Σκοτώθηκε στις 26 Ιουλίου 811 μ.Χ. κατά την διάρκεια της Μάχης της Πλίσκας εναντίον των Βουλγάρων . Σταυράκιος: 2 Οκτωβρίου 811 μ.Χ. – 11 Ιανουαρίου 812 μ.Χ. Γιος του Νικηφόρου Α΄ στέφθηκε συναυτοκράτορας τον Δεκέμβριο του 803 μ.Χ. Τραυματίστηκε βαριά στην Μάχη της Πλίσκας και έμεινε παράλυτος έχοντας αναλάβει μόνος αυτοκράτορας μετά το θάνατο του πατέρα του. Αναγκάστηκε να παραιτηθεί και αποσύρθηκε σε μοναστήρι, όπου πέθανε λίγο μετά. Μιχαήλ Α΄ Ραγκαβέ: 11 Ιανουαρίου 812 μ.Χ. – 11 Ιουλίου 813 μ.Χ. Γεννήθηκε το 770 μ.Χ. Θετός γιος του Νικηφόρου Α΄. Διαδέχθηκε τον Σταυράκιο μετά την παραίτηση του. Παραιτήθηκε μετά την εξέγερση του Λέοντα Ε΄ αποσύρθηκε σε μοναστήρι. Πέθανε στις 11 Ιανουαρίου 844 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Εκτός Δυναστείας Λέων Ε΄ ο Αρμένιος: 11 Ιουλίου 813 μ.Χ. – 25 Δεκεμβρίου 820 μ.Χ. Γεννήθηκε το 775 μ.Χ. Στρατηγός μάλλον αρμενικής καταγωγής. Στασίασε κατά του Μιχαήλ Α΄ και έγινε αυτοκράτορας. Ανακήρυξε τον γιο του Συμβάτιο συναυτοκράτορα με το όνομα Κωνσταντίνος το 813 μ.Χ. Δολοφονήθηκε ύστερα από συνωμοσία του Μιχαήλ Β΄ στις 25 Δεκεμβρίου 820 μ.Χ.
Φρυγιανή Δυναστεία ή Δυναστεία του Αμόριου Μιχαήλ Β΄ ο Τραυλός, ο εξ Αμορίου: 25 Δεκεμβρίου 820 μ.Χ. – 2 Οκτωβρίου 829 μ.Χ. Γεννήθηκε το 770 μ.Χ. στο Αμόριο της Άνω Φρυγίας. Ήταν στρατιωτικός αξιωματούχος. Έγινε αυτοκράτορας μετά από συνομωσία που οργάνωσε εναντίον του Λέοντα Ε΄. Πέθανε στις 2 Οκτωβρίου 829 μ.Χ. από φυσικά αίτια Θεόφιλος: 2 Οκτωβρίου 829 μ.Χ. – 20 Ιανουαρίου 842 μ.Χ. Γεννήθηκε το 813 μ.Χ. Ήταν γιος του Μιχαήλ Β΄. Συναυτοκράτορας από το 813 μ.Χ.. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά τον θάνατο του. Πέθανε στις 20 Ιανουαρίου 842 μ.Χ. από φυσικά αίτια Μιχαήλ Γ΄ ο Μέθυσος: 20 Ιανουαρίου 842 μ.Χ. - 23 Σεπτεμβρίου 867 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 840 μ.Χ. Ήταν γιος του Θεόφιλου. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά τον θάνατό του σε ηλικία 2 ετών υπό την εποπτεία της μητέρας του Θεοδώρας και τη συμπαράσταση του αδελφού της καίσαρα Βάρδα. Δολοφονήθηκε από τον Βασίλειο Α΄ στις 24 Σεπτεμβρίου 867 μ.Χ. .
Μακεδονική Δυναστεία Βασίλειος Α΄ ο Μακεδών: Γεννήθηκε το 811 στη Χαριούπολη της Θράκης. 24 Σεπτεμβρίου 867 – 2 Αυγούστου 886. Ταπεινής καταγωγής, κέρδισε την εύνοια του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄, ο οποίος τον έστεψε συμβασιλέα το 866 προτού ο Βασίλειος τον ανατρέψει με πραξικόπημα το 867. Σκοτώθηκε σε ατύχημα με το άλογό του ενώ κυνηγούσε στις 886. Λέων ΣΤ΄ ο Σοφός: 2 Αυγούστου 886 – 11 Μαΐου 912. Γεννήθηκε στις 19 Σεπτεμβρίου 866 στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Βασίλειου Α΄. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά το θάνατό του. Πέθανε στις 11 Μαΐου 912 από φυσικά αίτια. Αλέξανδρος: 11 Μαΐου 912 – 6 Ιουνίου 913. Γεννήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 872. Γιος του Βασίλειου Α΄. Συναυτοκράτορας από το 879. Διαδέχθηκε τον αδελφό του Λέοντα Σοφό μετά το θάνατο του. Πέθανε στις από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος Ζ΄ ο Πορφυρογέννητος: Γεννήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 905 στην Κωνσταντινούπολη. 6 Ιουνίου 913 – 9 Νοεμβρίου 959. Γιος του Λέοντα ΣΤ΄. Διαδέχθηκε τον θείο του Αλέξανδρο μετά το θάνατό του, όντας ανήλικος, σε συμβασιλεία με τον Ρωμανό Α΄. Από το 945 έμεινε μονοκράτορας. Πέθανε στις 9 Νοεμβρίου 959 από φυσικά αίτια.
Ρωμανός Α΄ Λακαπηνός: 17 Δεκεμβρίου 920 – 16 Δεκεμβρίου 944. Γεννήθηκε το 870 στη Λακάπη της Καππαδοκίας. Ήταν Δρουγγάριος του Πλωίμου. Από το 913 σύμβουλος και προστάτης του Κωνσταντίνου Ζ΄. Στις 14 Σεπτεμβρίου 920 αναγορεύτηκε Καίσαρ και στις 17 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους συναυτοκράτορας. Στις 19 Δεκεμβρίου του 944 καθαιρέθηκε από τον συμβασιλέα και γιο του Στέφανο και εξορίστηκε στο νησί Πρώτη των Πριγκιποννήσων, όπου δια της βίας εκάρη μοναχός. Πέθανε στις 15 Ιουνίου 948 από φυσικά αίτια. Ρωμανός Β΄: 9 Νοεμβρίου του 959 – 15 Μαρτίου 963. Γεννήθηκε το 938 στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Κωνσταντίνου Ζ΄. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά τον θάνατό του. Πέθανε στις 5 Μαρτίου 963 μάλλον από φυσικά αίτια αν και είναι πιθανή η δηλητηρίασή του. Νικηφόρος Β΄ Φωκάς: 16 Αυγούστου 963 – 10 Δεκεμβρίου 969. Γεννήθηκε το 912 στην Κωνσταντινούπολη, αλλά οι ρίζες της οικογένειάς του ήταν στην Καππαδοκία. Ήταν Δομέστικος των Σχολών της Ανατολής. Μετά το θάνατο του Ρωμανού Β΄ παντρεύτηκε τη σύζυγό του Θεοφανώ και στέφθηκε αυτοκράτορας. Δολοφονήθηκε μετά από συνομωσία του Ιωάννη Τσιμισκή και της Θεωφανώς στις 10 Δεκεμβρίου 969. Ιωάννης Α΄ Τσιμισκής: 11 Δεκεμβρίου 969 – 10 Ιανουαρίου 976. Γεννήθηκε το 925 στην Κωνσταντινούπολη, έχοντας αρμένικη καταγωγή. Ανέβηκε στον θρόνο μετά τη δολοφονία του Νικηφόρου Β΄. Δηλητηριάστηκε από τον Βασίλειο τον παρακοιμώμενο στις 10 Ιανουαρίου 976.
Βασίλειος Β΄ ο Βουλγαροκτόνος: 10 Ιανουαρίου 976 – 15 Δεκεμβρίου 1025. Γεννήθηκε το 958 στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Ρωμανού Β΄. Συναυτοκράτορας με τον πατέρα του από το 960, με τον Νικηφόρο Β΄ από το 963, με τον Ιωάννη Α΄ από το 969 και μονοκράτορας μετά το θάνατο του Ιωάννη Α΄ το 976. Πέθανε στις 15 Δεκεμβρίου 1025 από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος Η΄: 15 Δεκεμβρίου 1025 – 15 Νοεμβρίου 1028. Γεννήθηκε το 960 στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Ρωμανού Β΄ και αδελφός του Βασίλειου Β΄. Διαδέχθηκε τον αδελφό του μετά το θάνατό του. Πέθανε στις 15 Νοεμβρίου 1028 από φυσικά αίτια. Ρωμανός Γ΄ Αργυρός: 15 Νοεμβρίου 1028 – 11 Απριλίου 1034. Γεννήθηκε το 968 στην Κωνσταντινούπολη. Ανέβηκε στο θρόνο ως σύζυγος της Ζωής, κόρης του Κωνσταντίνου Η' και φυσικής διαδόχου του θρόνου ως γόνος της μακεδονικής δυναστείας. Μιχαήλ Δ΄ ο Παφλαγών: 11 Απριλίου 1034 – 10 Δεκεμβρίου 1041. Γεννήθηκε το 1010 στην Παφλαγονία. Ανέβηκε στο θρόνο ως δεύτερος σύζυγος της Ζωής. Πέθανε στις 10 Δεκεμβρίου 1041 μετά από κρίση επιληψίας, αρρώστια από την οποία έπασχε χρόνια. Μιχαήλ Ε΄ ο Καλαφάτης: 10 Δεκεμβρίου 1041 – 20 Απριλίου 1042. Γεννήθηκε το 1015.
Ζωή: 20 Απριλίου 1042 – 11 Ιουνίου 1042 (μαζί με την αδερφή της Ζωή). Γεννήθηκε το 978 στην Κωνσταντινούπολη. Κόρη του Κωνσταντίνου Η‘, διαδέχθηκε τον πατέρα της μετά τον θάνατό του και έμεινε στο θρόνο ως αυτοκράτειρα στο πλευρό διαδοχικών συζύγων της και μόνη της. Πέθανε τον Ιούνιο του 1050 από φυσικά αίτια. Θεοδώρα: 20 Απριλίου 1042 – 11 Ιουνίου 1042 (πρώτη φορά, μαζί με την αδερφή της Ζωή) και 11 Ιανουαρίου 1055 - 31 Αυγούστου 1056 (δεύτερη φορά μόνη της). Γεννήθηκε το 980 στην Κωνσταντινούπολη. Αδερφή της Ζωής και τελευταία γόνος της Μακεδονικής δυναστείας η οποία κυβέρνησε. Πέθανε στις 31 Αυγούστου 1056 από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος Θ' Μονομάχος: 11 Ιουνίου 1042 – 11 Ιανουαρίου 1055. Γεννήθηκε το 1000 στην Κωνσταντινούπολη. Ανέβηκε στο θρόνο ως τρίτος σύζυγος της Ζωής. Εκτός δυναστείας Μιχαήλ ΣΤ΄ ο Στρατιωτικός: Σεπτέμβριος του 1056 – 31 Αυγούστου 1057 Υπηρέτησε ως λογοθέτης του στρατιωτικού. Επιλέχθηκε ως διάδοχος του βυζαντινού θρόνου από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα. Ανήλθε στο θρόνο μετά το θάνατό της τον Αύγουστο του 1056. Καθαιρέθηκε από τον Ισαάκιο Α΄ ύστερα από ένα χρόνο μετά από πραξικόπημα. Πέθανε το 1059 από φυσικά αίτια. Ισαάκιος Α΄ Κομνηνός: 5 Ιουνίου 1057 – 22 Νοεμβρίου 1059. Γεννήθηκε το 1007. Ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από το στρατό έχοντας νικήσει το στρατό του Μιχαήλ ΣΤ' στη Μάχη του Άδη και εξαναγκάζοντας τον Μιχαήλ σε παραίτηση. Το 1059 αρρώστησε βαριά, παραιτήθηκε από το αξίωμά του οικειοθελώς και εκάρη μοναχός. Πέθανε το 1061.
Δυναστεία Δουκών Κωνσταντίνος Ι' Δούκας: 24 Νοεμβρίου 1059 – 22 Μαΐου 1067. Γεννήθηκε το 1006 στην Κωνσταντινούπολη. Επελέγη ως διάδοχος από τον ασθενούντα Ισαάκιο τον Νοέμβριο του 1059, με την παρότρυνση του Μιχαήλ Ψελλού. Είχε αποκτήσει επιρροή, όταν παντρεύτηκε την Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα, την ανιψιά του Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριου. Πέθανε από φυσικά αίτια το 1067. Ρωμανός Δ΄ Διογένης Δούκας: 1 Ιανουαρίου 1068 – 24 Οκτωβρίου 1071 Γεννήθηκε το 1030 στην Κωνσταντινούπολη. Συνελήφθη αιχμάλωτος στη μάχη του Ματζικέρτ και έχασε το θρόνο από επανάσταση που ακολούθησε. Μιχαήλ Ζ΄ Δούκας ο Παραπινάκης: 24 Οκτωβρίου 1071 – 24 Μαρτίου 1078. Γεννήθηκε το 1050 στην Κωνσταντινούπολη. Παραιτήθηκε όταν στασιαστές μπήκαν στην Πόλη. Εκάρη μοναχός και πέθανε πολύ αργότερα, το 1090, σαν μητροπολίτης Εφέσου. Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης: 31 Μαρτίου 1078 – 1 Απριλίου 1081. Γεννήθηκε το 1002. Στρατηγός που επαναστάτησε εναντίον του Μιχαήλ Ζ' και πήρε το στέμμα, με τη βοήθεια του λαού και των πατρικίων. Παντρεύτηκε την Μαρία, σύζυγο του Μιχαήλ Ζ'. Αναγκάστηκε να παραιτηθεί το 1081 για να αναλάβουν οι Κομνηνοί. Αποσύρθηκε σε μοναστήρι όπου πέθανε τον ίδιο χρόνο.
Δυναστεία Κομνηνών Αλέξιος Α΄ Κομνηνός: 1 Απριλίου 1081 – 15 Αυγούστου 1118. Γεννήθηκε το 1056 και ήταν ανιψιός του Ισαάκιου Α’ Κομνηνού. Ανέλαβε τη διακυβέρνηση μετά από επανάσταση και ίδρυσε νέα δυναστεία. Πέθανε στις 15 Αυγούστου 1118 από φυσικά αίτια. Ιωάννης Β΄ Κομνηνός ο Καλοϊωάννης: 15 Αυγούστου 1118 – 8 Απριλίου 1143. Γεννήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1087 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν γιος του Αλέξιου Α’. Πέθανε στις 8 Απριλίου 1143 από ατύχημα. Μανουήλ Α΄ Κομνηνός: 8 Απριλίου 1143 – 24 Σεπτεμβρίου 1180. Γεννήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 1118 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν γιος του Ιωάννη Β’. Πέθανε στις 24 Σεπτεμβρίου 1180 από φυσικά αίτια. Αλέξιος Β΄ Κομνηνός: 24 Σεπτεμβρίου 1180 – Οκτώβριος 1183. Γεννήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 1169 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν γιος του Μανουήλ Κομνηνού. Πέθανε τον Οκτώβριο του 1183 από φυσικά αίτια. Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός: Οκτώβριος 1183 – 11 Σεπτεμβρίου 1185. Γεννήθηκε το 1118 στην Κωνσταντινούπολη. Φονεύθηκε από τον λαό της Κωνσταντινούπολης που εξεγέρθηκε εναντίον του το 1185.
Δυναστεία Αγγέλων Ισαάκιος Β΄ Άγγελος: 1185 – 1195 (πρώτη φορά) και 18 Ιουλίου 1203 – 28 Ιανουαρίου 1204 (δεύτερη φορά). Γεννήθηκε το Σεπτέμβριο του 1156 στην Κωνσταντινούπολη. Αλέξιος Γ΄ Άγγελος: 1195 – 17/18 Ιουλίου 1203. Γεννήθηκε το 1153 στην Κωνσταντινούπολη. Αλέξιος Δ΄ Άγγελος: 1 Αυγούστου 1203 – 28 Ιανουαρίου 1204. Γεννήθηκε το 1182 στην Κωνσταντινούπολη. Εγκαταστάθηκε στο θρόνο από τους Λατίνους της Δ’ Σταυροφορίας κατόπιν συμφωνίας τους. Ανατράπηκε από επανάσταση του λαού της Κωνσταντινούπολης. Αλέξιος Ε΄ Δούκας, ο Μούρτζουφλος: 5 Φεβρουαρίου 1204 – 13 Απριλίου 1204. Αναγορεύτηκε αυτοκράτορας με επανάσταση στις αρχές του 1204 και ενώ οι Σταυροφόροι βρισκόντουσαν εγκατεστημένοι στη Βασιλεύουσα. Κατά την εισβολή και κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους διέφυγε εγκαταλείποντας το θρόνο. Αργότερα συνελήφθη και φονεύθηκε από τους Λατίνους.
Δυναστεία των Λασκαριδών (Αυτοκρατορία της Νίκαιας, 1204-1261) Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρις: 1204 – Δεκέμβριος του 1222 Γεννήθηκε το 1174. Αναγορεύθηκε με συνοπτικές διαδικασίες αυτοκράτορας κατά την εισβολή των Λατίνων στη Βασιλεύουσα και στέφθηκε επισήμως αυτοκράτορας σε εξορία το 1205 στη Νίκαια, ιδρύοντας νέα δυναστεία με έδρα την μικρασιατική πόλη. Πέθανε το1222 από φυσικά αίτια. Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης: 15 Δεκεμβρίου 1222 – 3 Νοεμβρίου 1254. Γεννήθηκε το1192. Διαδέχθηκε τον Θεόδωρο Α’ ως κουνιάδος του. Πέθανε στις 3 Νοεμβρίου 1254 από φυσικά αίτια. Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης: 3 Νοεμβρίου 1254 – 18 Αυγούστου 1258. Γεννήθηκε το 1221. Γιος του Θεόδωρου Α’. Πέθανε στις 18 Αυγούστου 1258 από φυσικά αίτια. Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης: 18 Αυγούστου 1258 – 25 Δεκεμβρίου 1261. Γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1250. ήταν γιος του Θεόδωρου Β’ και έλαβε το αυτοκρατορικό στέμμα ανήλικος υπό την επιτροπεία συμβούλων, κυρίως το Μιχαήλ Παλαιολόγου. Εκδιώχθηκε από το θρόνο από τον Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγο. Πέθανε το 1305 από φυσικά αίτια.
Δυναστεία των Παλαιολόγων Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος: 1 Ιανουαρίου 1259 – 11 Δεκεμβρίου 1282. Γεννήθηκε το 1223. Αναρριχήθηκε ως στρατηγός και σύμβουλος του ανήλικου Ιωάννη Δ’ Λάσκαρη και σύντομα αναγορεύθηκε συμβασιλέας του. Μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης έμεινε μονοκράτορας. Πέθανε στις 11 Δεκεμβρίου 1282 από φυσικά αίτια. Ανδρόνικος Β΄: 11 Δεκεμβρίου 1282 – 24 Μαΐου 1328. Γεννήθηκε στις 25 Μαρτίου 1259 στη Νίκαια της Βιθυνίας. Πέθανε στις 24 Μαΐου 1328 από φυσικά αίτια. Μιχαήλ Θ´ : 1294 – 12 Οκτωβρίου 1320. Γεννήθηκε στις17 Απριλίου 1277 στην Κωνσταντινούπολη. Συμβασίλευσε με τον Ανδρόνικο Β’ χωρίς ουσιαστική εξουσία. Πέθανε στις 12 Οκτωβρίου 1320 από φυσικά αίτια. Ανδρόνικος Γ΄ : 24 Μαΐου 1328 – 15 Ιουνίου 1341. Γεννήθηκε στις 5 Μαρτίου 1297 στην Κωνσταντινούπολη. Διαδέχθηκε στο θρόνο τον παππού του Ανδρόνικο Β’ μετά από εμφύλιο πόλεμο. Πέθανε στις 15 Ιουνίου 1341 από φυσικά αίτια.
Ιωάννης Ε΄ : 15 Ιουνίου 1341 – 16 Φεβρουαρίου 1391. Γεννήθηκε στις 18 Ιουνίου 1332 στο Διδυμότειχο. Κυβέρνησε μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς όμως να έχει πάντα τον απόλυτο έλεγχο του κράτους λόγω των εμφυλίων πολέμων με τον Καντακουζηνό και άλλα μέλη της οικογένειάς του. Πέθανε στις 16 Φεβρουαρίου 1391 από φυσικά αίτια. Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός: 8 Φεβρουαρίου 1347 – τέλη 1354. Γεννήθηκε το 1292 στην Κωνσταντινούπολη. Κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη και την εξουσία μετά από εμφύλιο πόλεμο με τον Ιωάννη Ε’ με τον οποίον επί της ουσίας συγκυβερνούσαν σε ένα διαιρεμένο κράτος. Στα τέλη του 1354 αποσύρθηκε κατόπιν συμφωνίας από το θρόνο και εκάρη μοναχός. Πέθανε στις 15 Ιουνίου 1383 από φυσικά αίτια. Ανδρόνικος Δ´ : 1376 – 1379. Γεννήθηκε στις 2 Απριλίου 1348 στην Κωνσταντινούπολη. Πρωτότοκος γιος του Ιωάννη Ε’. Πέθανε στις 28 Ιουνίου 1385 από φυσικά αίτια. Ιωάννης Ζ΄: 14 Απριλίου 1390 – 17 Σεπτεμβρίου 1390 και 1399 – 1403. Γιος του Ανδρονίκου Δ’. Κατέλαβε πραξικοπηματικά τη διακυβέρνηση της πρωτεύουσας, εκδιώκοντας προσωρινά τον παππού του Ιωάννη Ε’. Συγκυβέρνησε αργότερα με το θείο του Μανουήλ’ ώσπου παραχώρησε οριστικά τη θέση του στον τελευταίο για να γίνει έξαρχος Θεσσαλίας. Πέθανε στις 22 Σεπτεμβρίου 1408 από φυσικά αίτια.
Μανουήλ Β΄: 16 Φεβρουαρίου 1391 – 21 Ιουλίου 1425. Γεννήθηκε στις 27 Ιουνίου 1350 στην Κωνσταντινούπολη. Δευτερότοκος γιος του Ιωάννη Ε΄. Πέθανε στις 21 Ιουλίου 1425 από φυσικά αίτια. Ανδρόνικος Ε΄: 1403 – 1407. Ήταν γιος του Ιωάννη Ζ’ Παλαιολόγου και της Ειρήνης Γκατιλούσιο. Στέφθηκε συναυτοκράτορας του Μανουήλ Β΄ όντας σε παιδική ηλικία μέχρι το θάνατό του. Ιωάννης Η’: 21 Ιουλίου 1425 – 31 Οκτωβρίου 1448. Γεννήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1392 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν γιος του Μανουήλ Β’. Πέθανε στις 31 Οκτωβρίου 1448 από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος ΙΑ΄: 6 Ιανουαρίου 1449 – 29 Μαΐου 1453. Γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1404 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν αδερφός του Ιωάννη Η’. Αναγορεύθηκε αυτοκράτορας στο Μυστρά όπου ήταν Δεσπότης, μετά το θάνατο του αδελφού του, και ήρθε στην Κωνσταντινούπολη όπου κι εστέφθη στην Αγία Σοφία. Έπεσε μαχόμενος κατά την Άλωση της Πόλης στις 29 Μαΐου 1453.
Τα κείμενα της παρουσίασης βασίστηκαν κυρίως σε επιλεγμένα άρθρα της ιστοσελίδας του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού για τη Βυζαντινή Ιστορία (www.ime.gr/chronos) Οι φωτογραφίες και τα σχέδια προέρχονται από διάφορες έγκυρες βιβλιογραφικές και διαδικτυακές πηγές.
ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ) Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997 Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981 Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996 Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14 Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1999 Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001 Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006 Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004 Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ) Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997 Γιαννακόπουλος Κώστας, Βυζάντιο και Δύση, μετ. Ε. Βαρουξάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1985 Γιαννακόπουλος Κώστας, Μεσαιωνικός δυτικός πολιτισμός και οι κόσμοι του Βυζαντίου και του Ισλάμ, μετ. Π. Χρήστου, Θεσσαλονίκη, 1993 Γιαννόπουλος Νικόλας, Βυζαντινοβουλγαρικοί πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007 Γιαννόπουλος Χρήστος, Πολεμιστές της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010 Γκιολές Νικόλαος, Βυζαντινή Ναοδομία (600-1204), εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1992 Γκιολές Νικόλαος, Παλαιοχριστιανική Τέχνη, Αθήνα, 1998 Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη , Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, 4η έκδοση, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 1992 Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη, Γιατί το Βυζάντιο, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2009 Dagron Gilbert, Η Γέννηση μιας Πρωτεύουσας (Η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της 330-451), μτρφ. Μαρίνα Λουκάκη, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 2000 Δεληγιάννης Περικλής , Βυζάντιο εναντίον Ισλάμ, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009 Delvoye Charles, Βυζαντνή Τέχνη, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1998 Dielh Charles, Πορτρέτα Βυζαντινών, μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα, 2003 Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998 Ζακυθηνός Δημήτριος, Βυζαντινή Ιστορία (324-1071), Αθήνα, 1977
Gerald Walter , Η Καθημερινή Ζωή στο Βυζάντιο, μτφρ. Κ. Παναγιώτου, εκδ. Παπαδήμα, 2007 Hans G. Beck, Η βυζαντινή χιλιετία, μετ. Δ. Κούρτοβικ, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1990 Hourani Albert, Ιστορία των Αραβικών Λαών, μτφρ. Βύρων Ματαράγκας, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1994 Hunger Ηerbert, Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια κοσμική λογοτεχνία των Βυζαντινών, τ. 1-3, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1987-1994 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981 Kazhdan A.P. – Wharton Epstein A., Αλλαγές στον Βυζαντινό Πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αι., μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1997 Καραγεώργος Βασίλειος, Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μεσαιωνική Περίοδος, τ. Α', Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1987 Καραγιαννόπουλος Ιωάννης , Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996 Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Η πολιτική θεωρία των Βυζαντινών, Θεσσαλονίκη, 1988 Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους τ.1-3, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1978-1991 Καραπιδάκης Νικόλαος, Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης (5ος – 11ος αι.), εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1996 Καρδαράς Γεώργιος, Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2002 Καρδαράς Γεώργιος, Βυζαντινοπερσικοί Πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006 Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14
Kean Roger Michael , Ιστορικός Άτλας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Αθανάσιος Κατσικερός, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005 Κόλλιας, Ηλίας, Οι Ιππότες της Ρόδου. Το παλάτι και η πόλη, Αθήνα, 1991 Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005 Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας των Σταυροφοριών, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2005 Le Goff Jacques, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, με. Ρ. Μπενβενίστε, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993 Κουκουλές Φαίδων, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός τ. Α-ΣΤ, Αθήνα, 1947-1957 Lemerle Paul, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως το 10ο αι., μετ. Μ. Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1981 Lock Peter, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο (1204-1500), μτφρ. Γ. Κουσουνέλος, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα, 1998 Λουγγής Τηλέμαχος, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, τ. Α' (324-1204), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1998 Λουγγής Τηλέμαχος, Η βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλία (395-1071 μ.Χ.), εκδ. Εστία, Αθήνα, 1989 Miller William, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα (1204-1566), μτφρ. Άγγελος Φουριώτης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1997 Μπελέζος Δημήτρης, Βυζαντινός Στρατός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006 Μπελέζος Δημήτρης, Η Λατινοκρατία στην Ελλάδα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004 Μπελέζος Δημήτρης, Οι Σταυροφορίες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004 Μπελέζος Δημήτρης, Οι Ιππότες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010
Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312- 1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα 1999 Nicol Donald, Βυζάντιο και Βενετία, μτφρ. Χριστίνα- Αντωνία Μουτσοπούλου, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2004 Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001 Norwich John Julius , Ιστορία της Βενετίας, μτφρ. Δημήτρης Παπαγεωργίου, εκδ. Φόρμιγξ, Αθήνα 1993 Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μαρία, Οι Βαλκανικοί λαοί κατά τους Μέσους Χρόνους, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992 Ostrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ, I, Παναγόπουλος, 3 τόμοι, Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1978-1981 Pears Edwin, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005 Pears Edwin, Η Καταστροφή της Ελληνικής Αυτοκρατορίας 1453, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005 Pirenne Henry, Οι πόλεις του Μεσαίωνα, μτφρ. Παντελής Μούτουλας, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2003 Πλακογιαννάκης Κίμων-Εμμανουήλ, Τιμητικοί τίτλοι και ενεργά αξιώματα στο Βυζάντιο, εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη, 2001 Rostovtzeff Michael, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1984 Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006 Runciman Steven, Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Δόμος, Αθήνα, 1986 Runciman Steven, Μυστράς, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1986
Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Ρόδος και οι Νότιες Σποράδες στα χρόνια των Ιωαννιτών Ιπποτών, εκδ. ΥΠΠΟ-ΤΑΠ, Ρόδος, 1991 Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004 Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Μέγας Κωνσταντίνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007 Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006 Vasiliev Α.Α., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετ. Δ. Σαβράμης, Μπεργαδής, Αθήνα, 1954 Φούγιας Μεθόδιος, Έλληνες και Λατίνοι - Η εκκλησιαστική αντιπαράθεση, Αθήνα, 1991 Χρονόπουλος Ιωάννης , Ηράκλειος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010 Χατζάκης Ιωάννης, Ιουστινιανός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2005 Χρονόπουλος Ιωάννης, Νικηφόρος Φωκάς, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009 Χρονόπουλος Ιωάννης, Ιωάννης Τζιμισκής, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010 Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001
Περιοδικά Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, σειρά Μεγάλες Μάχες, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, σειρά Παγκόσμια Ιστορία/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα Ιστοσελίδες www.ime.gr/chronos (Ελληνική Ιστορία) http://www.ehw.gr/ehw/forms( Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού) www.wikipedia.org (Λήμματα για το Βυζάντιο, τις Σταυροφορίες και τη Μεσαιωνική Ευρώπη και Μέση Ανατολή) http://www2.egeonet.gr (Πολιτιστική πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου) http://www.e-istoria.com/byzantio (Βυζαντινά Θέματα)

More Related Content

PPTX
H εμφάνιση του ισλάμ
byFlora Vivalamusica
 
PPSX
2. Ο Καρλομάγνος και η εποχή του
byKvarnalis75
 
PPT
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ (ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ)
byKatzelakis Dimitrios
 
PDF
1. Η εξάπλωση των Αράβων. Ο κόσμος του Ισλάμ κατά την περίοδο του Μεσαίωνα. Ι...
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
PDF
1. Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ιστορία Β...
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
PPTX
Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄και η αυγή της Νέας εποχής
byirinikel
 
PPSX
1. Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο
byKvarnalis75
 
PDF
Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη. Ιστορία Β΄ Γυμνασίου
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
H εμφάνιση του ισλάμ
byFlora Vivalamusica
 
2. Ο Καρλομάγνος και η εποχή του
byKvarnalis75
 
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ (ΙΣΤΟΡΙΑ Β΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ)
byKatzelakis Dimitrios
 
1. Η εξάπλωση των Αράβων. Ο κόσμος του Ισλάμ κατά την περίοδο του Μεσαίωνα. Ι...
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
1. Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ιστορία Β...
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄και η αυγή της Νέας εποχής
byirinikel
 
1. Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο
byKvarnalis75
 
Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη. Ιστορία Β΄ Γυμνασίου
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 

What's hot

PDF
Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
PPSX
2. Oι Kομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας
byKvarnalis75
 
PPTX
Μυκηναϊκός πολιτισμός
byEvangelia Patera
 
PPT
σταυροφοριες
byΠηνελόπη Ρασιδάκη
 
PDF
Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη
byΚατερίνα Προκοπίου
 
PPSX
1. Εξάπλωση των Τούρκων και τελευταίες προσπάθειες για ανάσχεσή τους
byKvarnalis75
 
PPSX
3. Η θρησκευτική Μεταρρύθμιση
byNasia Fatsi
 
DOC
τεστ αρχαία αίγυπτος
byVasilis Vasileiou
 
DOCX
3. η πάλη της ορθοδοξίας με τις αιρέσεις και την αρχαία θρησκεία
byntinakatirtzi
 
PPSX
Κεφάλαιο 3 Ενότητα 7 Οι Σταυροφορίες
byNasia Fatsi
 
PDF
3. Η ενετική οικονομική διείσδυση και το σχίσμα των Eκκλησιών.
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
PPT
Ιουστινιανός : κτίσματα και Αγία Σοφία
byirinikel
 
PPSX
3. Η φεουδαρχία στη Δυτική Ευρώπη
byNasia Fatsi
 
PDF
1α. Αναγέννηση
byManiatis Kostas
 
PPSX
2. Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων
byNasia Fatsi
 
PDF
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
byAlexandra Gerakini
 
PDF
5. Η Βυζαντινή Εποποιϊα. Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
PPTX
Eμπόριο και πολιτισμός του ισλάμ
byirinikel
 
PPTX
εικονομαχια
byΙωάννα Ορφανουδάκη
 
PPTX
Οι Σταυροφορίες, Αίτια και Δ΄ Σταυροφορία
byIliana Kouvatsou
 
Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
2. Oι Kομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας
byKvarnalis75
 
Μυκηναϊκός πολιτισμός
byEvangelia Patera
 
σταυροφοριες
byΠηνελόπη Ρασιδάκη
 
Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη
byΚατερίνα Προκοπίου
 
1. Εξάπλωση των Τούρκων και τελευταίες προσπάθειες για ανάσχεσή τους
byKvarnalis75
 
3. Η θρησκευτική Μεταρρύθμιση
byNasia Fatsi
 
τεστ αρχαία αίγυπτος
byVasilis Vasileiou
 
3. η πάλη της ορθοδοξίας με τις αιρέσεις και την αρχαία θρησκεία
byntinakatirtzi
 
Κεφάλαιο 3 Ενότητα 7 Οι Σταυροφορίες
byNasia Fatsi
 
3. Η ενετική οικονομική διείσδυση και το σχίσμα των Eκκλησιών.
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
Ιουστινιανός : κτίσματα και Αγία Σοφία
byirinikel
 
3. Η φεουδαρχία στη Δυτική Ευρώπη
byNasia Fatsi
 
1α. Αναγέννηση
byManiatis Kostas
 
2. Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων
byNasia Fatsi
 
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
byAlexandra Gerakini
 
5. Η Βυζαντινή Εποποιϊα. Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
Eμπόριο και πολιτισμός του ισλάμ
byirinikel
 
εικονομαχια
byΙωάννα Ορφανουδάκη
 
Οι Σταυροφορίες, Αίτια και Δ΄ Σταυροφορία
byIliana Kouvatsou
 

Similar to Ιστορία της Ρωμανίας (324 - 610 μ.Χ.)

PPT
Πρώτοι αιώνες βυζαντίου
byGabriella Aspraki
 
PPTX
Οι πρώτοι αιώνες του Βυζαντίου. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη.
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
PPTX
οι πρωτοι αιωνεσ του βυζαντιου
bygiangrez54
 
PPTX
κωνσταντIνοσ η μεγαλη στροφη
bygiangrez54
 
PPSX
I.1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη.ppt
byKvarnalis75
 
PDF
I 140915140059-phpapp01
byTHEOFANIAASKOXYLAKI
 
PDF
1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη, Ιστορία Β΄ Γυμνασίου, σελ. 6-9
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
PPTX
Κωνσταντίνος Α'
byLambrini Koufaki
 
PPT
Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου, Α΄Λυκείου ,Ύστερη Αρχαιότητα
byevamaten
 
PDF
apo tin romi stin nea romi
byΧαράλαμπος Γαρίτατζης
 
PPTX
M-Kwnstantinos-Ekxristianismos-kai-isxyropoihsh-ths-rwmaikhs-Anatolhs1.pptx
byBasileia26107901
 
PPTX
Μ. Κωνσταντίνος: Εκχριστιανισμός και ισχυροποίηση της ρωμαϊκής Ανατολής
byEvangelia Patera
 
PDF
Ιστορία Ε΄ Δημοτικού (σχεδιαγράμματα)
byΚυριακή - Μαρία Καραγγελή
 
PDF
Constantine the great
byΧαράλαμπος Γαρίτατζης
 
DOCX
Iv.υστερη αρχαιοτητα 2016 (α΄)
byEleni Kots
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) vii.1.2
byPeter Tzagarakis
 
PPT
Aπό τη Ρώμη στη νέα Ρώμη -Κωνσταντίνος Α΄
byirinikel
 
PPTX
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 ΓΕΛ.pptx
byssuser2f8893
 
PDF
ιστορια β γυμνασιου
bysomakris
 
PPTX
Η ΠΟΛΗ ΣΤΟ ΔΙΑΒΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ (330-1453)
bygvlachos
 
Πρώτοι αιώνες βυζαντίου
byGabriella Aspraki
 
Οι πρώτοι αιώνες του Βυζαντίου. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη.
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
οι πρωτοι αιωνεσ του βυζαντιου
bygiangrez54
 
κωνσταντIνοσ η μεγαλη στροφη
bygiangrez54
 
I.1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη.ppt
byKvarnalis75
 
I 140915140059-phpapp01
byTHEOFANIAASKOXYLAKI
 
1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη, Ιστορία Β΄ Γυμνασίου, σελ. 6-9
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
Κωνσταντίνος Α'
byLambrini Koufaki
 
Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου, Α΄Λυκείου ,Ύστερη Αρχαιότητα
byevamaten
 
apo tin romi stin nea romi
byΧαράλαμπος Γαρίτατζης
 
M-Kwnstantinos-Ekxristianismos-kai-isxyropoihsh-ths-rwmaikhs-Anatolhs1.pptx
byBasileia26107901
 
Μ. Κωνσταντίνος: Εκχριστιανισμός και ισχυροποίηση της ρωμαϊκής Ανατολής
byEvangelia Patera
 
Ιστορία Ε΄ Δημοτικού (σχεδιαγράμματα)
byΚυριακή - Μαρία Καραγγελή
 
Constantine the great
byΧαράλαμπος Γαρίτατζης
 
Iv.υστερη αρχαιοτητα 2016 (α΄)
byEleni Kots
 
History of the ancient world (lyceum) vii.1.2
byPeter Tzagarakis
 
Aπό τη Ρώμη στη νέα Ρώμη -Κωνσταντίνος Α΄
byirinikel
 
ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 1 ΓΕΛ.pptx
byssuser2f8893
 
ιστορια β γυμνασιου
bysomakris
 
Η ΠΟΛΗ ΣΤΟ ΔΙΑΒΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ (330-1453)
bygvlachos
 

More from Peter Tzagarakis

PPTX
Symbolism in poetry a presentation
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
Surrealism in poetry a presentation
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
Parnassianism in poetry a presentation
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
Poems romanticism
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) i.2.1-2.4
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) vi.1.1 & 1.3
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) vii.3.2
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) iv.3.3 3.4
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) vii.2.2
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) vii.1.5
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) vii.1.4
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) vii.1.1
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) vi.2.1 - 2.3
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) vi.1.4
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) vi.1.2
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) vi.1.1
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) v.2.2
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) iii.2.6 extended ed.
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) iii.2.6
byPeter Tzagarakis
 
PPTX
History of the ancient world (lyceum) iii.2.4 - 2.5
byPeter Tzagarakis
 
Symbolism in poetry a presentation
byPeter Tzagarakis
 
Surrealism in poetry a presentation
byPeter Tzagarakis
 
Parnassianism in poetry a presentation
byPeter Tzagarakis
 
Poems romanticism
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) i.2.1-2.4
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) vi.1.1 & 1.3
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) vii.3.2
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) iv.3.3 3.4
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) vii.2.2
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) vii.1.5
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) vii.1.4
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) vii.1.1
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) vi.2.1 - 2.3
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) vi.1.4
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) vi.1.2
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) vi.1.1
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) v.2.2
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) iii.2.6 extended ed.
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) iii.2.6
byPeter Tzagarakis
 
History of the ancient world (lyceum) iii.2.4 - 2.5
byPeter Tzagarakis
 

Recently uploaded

PPTX
Δ τάξη - Φτιάχνουμε χριστουγεννιάτικο γλυκό ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΙ.pptx
by41dimperisteriou
 
PPTX
Εκπαιδευτική επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη.pptx
by7gymnasiokavalas
 
PPT
ratsismos παρουσίαση αιτια αποτελέσματα τρόποι αντιμετώπισης.ppt
byssuser39b1ba
 
PDF
Αθανάσιος Χριστόπουλος, "Τώρα". Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
PDF
5. Το Σοσιαλιστικό κόμμα
byKvarnalis75
 
PDF
Η Περιπέτεια μιας Στάμνας-Γυμνάσιο Παλαιοχωρίου Χαλκιδικής
byKaterina Katsioura
 
PPT
Anagnostikes theories ΠΩΣ ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΩ.ppt
byssuser39b1ba
 
PPTX
Ελένη Βλιώρα - Βιβλιοπαρουσιάσεις - Δεκέμβριος 2025 - 41 ΔΣ Περιστερίου.pptx
by41dimperisteriou
 
PPTX
Αναλφαβητισμός, Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου
byVassiliki Yiannou
 
PDF
1. Οι συνέπειες της Μικρασιατικής καταστροφής
byKvarnalis75
 
Δ τάξη - Φτιάχνουμε χριστουγεννιάτικο γλυκό ΚΟΥΚΟΥΝΑΡΙ.pptx
by41dimperisteriou
 
Εκπαιδευτική επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη.pptx
by7gymnasiokavalas
 
ratsismos παρουσίαση αιτια αποτελέσματα τρόποι αντιμετώπισης.ppt
byssuser39b1ba
 
Αθανάσιος Χριστόπουλος, "Τώρα". Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Γυμνασίου
byΤσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 
5. Το Σοσιαλιστικό κόμμα
byKvarnalis75
 
Η Περιπέτεια μιας Στάμνας-Γυμνάσιο Παλαιοχωρίου Χαλκιδικής
byKaterina Katsioura
 
Anagnostikes theories ΠΩΣ ΜΑΘΑΙΝΩ ΝΑ ΔΙΑΒΑΖΩ.ppt
byssuser39b1ba
 
Ελένη Βλιώρα - Βιβλιοπαρουσιάσεις - Δεκέμβριος 2025 - 41 ΔΣ Περιστερίου.pptx
by41dimperisteriou
 
Αναλφαβητισμός, Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου
byVassiliki Yiannou
 
1. Οι συνέπειες της Μικρασιατικής καταστροφής
byKvarnalis75
 

Ιστορία της Ρωμανίας (324 - 610 μ.Χ.)

  • 1.
    ΠΡΩΙΜΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣΡΩΜΑΝΙΑΣ (324 - 610)
  • 2.
    ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Ο Κωνσταντίνοςανέβηκε στο ρωμαϊκό θρόνο το 306. Ωστόσο, η αρχή της ιστορίας της Ρωμανίας τοποθετείται στο 324, όταν κατόρθωσε να απομείνει μονοκράτορας στην απέραντη αυτοκρατορία. Τα γεγονότα που χαρακτήρισαν την εποχή του ήταν τόσο η απόφαση της μεταφοράς της πρωτεύουσας από τη Δύση στην Ανατολή όσο και η εσωτερική του πολιτική. Την εποχή που ο Κωνσταντίνος ανέλαβε τα ηνία της αυτοκρατορίας (αρχές 4ου αι. μ. Χ.), το κράτος του εκτεινόταν από τα βουνά της Σκοτίας και τα δάση των Αρδεννών στα βόρεια ως την βορειοαφρικανική έρημο στα νότια, και από τον Ατλαντικό στα Δυτικά ως τον Ευφράτη στα Ανατολικά.
  • 3.
    Όταν ο Κωνσταντίνοςαπέμεινε μονοκράτορας, αποφάσισε να μεταφέρει την πρωτεύουσα από τη Ρώμη στο Bυζάντιο, την αρχαία μεγαρική αποικία, στην οποία έδωσε το όνομά του. Η μεταφορά ενός κράτους διοικητικά, γλωσσικά και νομοθετικά ρωμαϊκού, σε έναν τόπο που βρισκόταν κάτω από την πολιτισμική σφαίρα του ελληνισμού και των ανατολικών λαών αποτελούσε τον προάγγελο της αλλαγής ολόκληρης της υπόστασής του. Ορειχάλκινη κεφαλή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, που βρέθηκε στη Ναϊσσό της Σερβίας. 324-337.
  • 4.
    Η μετάθεση τηςπρωτεύουσας και η επιλογή της νέας θέσης δεν ήταν τυχαία. Υπαγορεύτηκε κυρίως από στρατιωτικούς λόγους. Η θέση της πόλης ανάμεσα σε δύο ηπείρους, τριγυρισμένη από θάλασσα, την καθιστούσε όχι μόνο καίριο στρατιωτικό σημείο αλλά και σημαντικό συγκοινωνιακό κόμβο ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία, στη Μεσόγειο, τον Εύξεινο Πόντο και την Aζοφική. Σύγχρονη δορυφορική λήψη των Στενών του Βοσπόρου. Η Πόλη κτίστηκε στα όρια της Δύσης με την Ανατολή. Η σημερινή μεγαλούπολη εκτείνεται εξίσου στο ευρωπαϊκό και το ασιατικό κομμάτι.
  • 5.
    Κίνητρο στην απόφασητου Κωνσταντίνου να εγκατασταθεί στη νέα πρωτεύουσα αποτέλεσε η εξάπλωση της νέας θρησκείας. Η στροφή του προς το Χριστιανισμό συνδυάστηκε με την απομάκρυνσή του από μια πόλη που είχε γίνει επίκεντρο ειδωλολατρίας, τη Ρώμη. Παρόμοιοι λόγοι συνέβαλαν και στην απόφασή του να στολίσει τη νέα πρωτεύουσα με μια σειρά λαμπρών εκκλησιών. Έκτισε ακόμη πολλά δημόσια οικοδομήματα (σύγκλητο, νοσοκομεία, ιππόδρομο, υδραγωγεία κ.α.), το Ιερόν Παλάτιον (έδρα του βασιλέα), μετέφερε έργα τέχνης, υποχρέωσε τους μισθωτές αυτοκρατορικών γαιών στη Μικρά Ασία να κτίσουν εκεί σπίτια και τους απάλλαξε από τους φόρους. Mέσα σε έξι χρόνια ολοκληρώθηκαν οι εργασίες και το Μάιο του 330 έγιναν τα εγκαίνια της νέας πρωτεύουσας που υπήρχε παράλληλα με τη Ρώμη. Τα 4 άλογα που σμίλεψε ο Λύσιππος (300 π.Χ.) μεταφέρθηκαν στην Πόλη μαζί με δεκάδες άλλα αριστουργήματα της αρχαίας Ελλάδας για να διακοσμήσουν τη νέα πρωτεύουσα.
  • 6.
    Ως προς τασύνορα του κράτους, ο Κωνσταντίνος δεν έκανε καμιά επεκτατική προσπάθεια. Φρόντισε μόνο να διατηρήσει την ακεραιότητα της αυτοκρατορίας, τοποθετώντας στα μέτωπα των συνόρων τους γιους του. Αντιμετώπισε με επιτυχία τις επιθέσεις των βαρβαρικών φύλων στο Ρήνο και το Δούναβη και κατόρθωσε να συνάψει ειρήνη με τους Γότθους, με την οποία οι τελευταίοι όφειλαν να προστατεύουν το σύνορο του Δούναβη παίρνοντας ως αντάλλαγμα τρόφιμα και χρήματα. Στην Ανατολή, η θρησκευτική πολιτική του Κωνσταντίνου προκαλούσε τους Πέρσες, οι οποίοι αντιδρούσαν με διωγμούς κατά των χριστιανών υπηκόων τους. Αριστερά: Εξωτερική άποψη του ναού της Santa Constanza στη Ρώμη που χρονολογείται πριν το 354. Δεξιά: Ερειπωμένος παλαιοχριστιανικός ναός στα ορεινά της Συρίας.
  • 7.
    Τα μέτρα πουέλαβε ο Κωνσταντίνος στην εσωτερική πολιτική μπορούν να θεωρηθούν ως η βάση της οργάνωσης του μεσαιωνικού κράτους και της κοινωνίας. Σημαντική ήταν η διαμόρφωση του αυτοκρατορικού θεσμού και των συμβόλων που τον συνόδευαν. Ο βασιλεύς έφερε διάδημα που αντικατέστησε το στεφάνι που φορούσαν οι ρωμαίοι αυτοκράτορες. Ο ίδιος προβαλλόταν πλέον όχι ως επίγειος θεός, όπως στη Ρώμη, αλλά ως δούλος και εκλεκτός του θεού και αντλούσε δύναμη και νομιμοποίηση από Αυτόν. Εντούτοις, διέθετε όπως και οι άμεσοι προκάτοχοί του απόλυτη εξουσία επί όλων των θεμάτων. Τα συνοδευτικά πολιτικά όργανα, σύγκλητος, αυλή, είχαν μόνο συμβουλευτικό ρόλο, ενώ η δικαιοσύνη και η Εκκλησία ήταν υπό την εξουσία του. Κολοσσιαίου μεγέθους άγαλμα του Κωνσταντίνου που σώζεται αποσπασματικά στο μουσείο Καπιτωλίου στη Ρώμη.
  • 8.
    Οι αυτοκρατορικές υπηρεσίεςαναδιοργανώθηκαν και βρέθηκαν υπό τη διοίκηση δύο αξιωματούχων, του προϊσταμένου των αυτοκρατορικών ενδιαιτημάτων για την προσωπική υπηρεσία του αυτοκράτορα και του μαγίστρου των οφφικίων (magister officiorum) για τις υπόλοιπες υπηρεσίες. Επίσης δημιουργήθηκε μια ολόκληρη σειρά πολύπλοκων κρατικών υπηρεσιών. Tο κράτος διαιρέθηκε σε τέσσερις επαρχότητες που κάθε μια είχε το δικό της έπαρχο πραιτωρίου, αξιωματούχο που δεν είχε καμία στρατιωτική αρμοδιότητα Στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο η κοινωνική άνοδος ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη και υπήρχαν στεγανά που χώριζαν τις διάφορες κοινωνικές ομάδες. Στην εικόνα, άγαλμα αξιωματούχου. Τέλη 4ου αιώνα. Τμήμα ψηφιδωτού της Πρώιμης περιόδου.
  • 9.
    Ο στρατός χωρίστηκεσε στρατό προκαλύψεως και σε στρατό κρούσεως, ενώ κάθε λεγεώνα περιορίστηκε στον αριθμό των 1000 ανδρών ώστε να είναι πιο ευκίνητη. Επικεφαλής του στρατού ήταν ο στρατηγός του πεζικού και ο στρατηγός του ιππικού
  • 10.
    Σημαντικές μεταρρυθμίσεις καιβελτιώσεις πραγματοποίησε ο Κωνσταντίνος και στον οικονομικό και δημοσιονομικό τομέα. Εισήγαγε το solidus, το χρυσό δηλαδή νόμισμα που διατήρησε την καθαρότητά του μέχρι τον 11ο αιώνα, όταν άρχισαν να πραγματοποιούνται οι πρώτες υποτιμήσεις. Χρυσοί σόλιδοι του Μεγάλου Κωνσταντίνου.
  • 11.
    Τα κοινωνικά μέτραπου έλαβε απέβλεπαν στην αντιμετώπιση της αύξησης της μεγάλης ιδιοκτησίας σε βάρος της μικρής αλλά και στην προσπάθεια να μην εγκαταλείπουν οι πολίτες το επάγγελμα ή τη γη τους, φαινόμενο που παρατηρούνταν συχνά. Ο ναός της Αγίας Ειρήνης Κωνσταντινουπόλεως που κτίστηκε αρχικά επί Μ. Κωνσταντίνου.
  • 12.
    Σε ό, τιαφορά τον τομέα της δικαιοσύνης, οι αποφάσεις του Μεγάλου Κωνσταντίνου ήταν σαφώς επηρεασμένες από το χριστιανικό πνεύμα. Έτσι πάρθηκαν μέτρα υπέρ της προστασίας των αδυνάτων, για παράδειγμα βαρύτατες ποινές για ορισμένα αδικήματα όπως οι απαγωγές ή η πατροκτονία, αλλά και μέτρα για την καλύτερη διαβίωση των καταδίκων Αριστερά: Αιγυπτιακός οβελίσκος που μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινού πολη και κοσμούσε τον ιππόδρομο. Σώζεται σήμερα στη θέση του. Δεξιά: Καμέα με παράσταση στέψης ρωμαίου αυτοκράτορα.
  • 13.
    Το 313 έγινεαπό τον Κωνσταντίνο και το Λικίνιο η επίσημη αναγνώριση του Χριστιανισμού και με το διάταγμα των Μεδιολάνων δόθηκε η ελευθερία στους πολίτες να ακολουθήσουν όποια θρησκεία ήθελαν. Ωστόσο, τη σημαντικότερη ώθηση στη χριστιανική θρησκεία έδωσε η φιλοχριστιανική στάση του Κωνσταντίνου, από την εποχή που απέμεινε μονοκράτορας στην αυτοκρατορία. Αγ.Ευφημία, ερείπια της βασιλικής του Μ.Κωνσταντίνου, 4ος αι.
  • 14.
    Ο ρόλος τουΧριστιανισμού υπήρξε ο συνδετικός κρίκος σε ένα κράτος με υπηκόους που προέρχονταν από διαφορετικούς γεωγραφικούς και πολιτισμικούς χώρους. Η Εκκλησία επιβεβαίωνε και ενίσχυε ηθικά τις ενέργειες του Κράτους και το Κράτος με τη σειρά του ενίσχυε οικονομικά την Εκκλησία στην προσπάθειά της για την εξάπλωση του Χριστιανισμού και την καταπολέμηση των αιρέσεων Δεξιά: Ο Μέγας Βασίλειος υπήρξε μια σημαντική προσωπικότητα της Εκκλησίας που ανέπτυξε πολλαπλή δραστηριότητα. Στην εικόνα, ο Μέγας Βασίλειος μεταξύ δύο διακόνων. Μικρογραφία από προμετωπίδα λειτουργικού ειληταρίου, που χρονολογείται στις αρχές του 13ου αιώνα. Αριστερά: Ο ναός της Αγ. Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη που κτίστηκε επί Μ. Κωνσταντίνου
  • 15.
    Στο Μεγάλο Κωνσταντίνοοφείλεται ακόμη η σύγκληση της Α' Οικουμενικής Συνόδου το 325 στη Νίκαια με σκοπό να διευθετηθεί η διαμάχη ορθοδόξων και αρειανών. Η ανάμιξη του Κωνσταντίνου, της πολιτικής δηλαδή εξουσίας, στις εκκλησιαστικές διαμάχες αποτέλεσε την πρώτη στην ουσία ενεργό ανάμιξη του Κράτους στις εκκλησιαστικές υποθέσεις, που απέκτησαν έτσι και πολιτικό χαρακτήρα, ενώ συχνά οδήγησαν τις δυο πλευρές σε διενέξεις και ανταγωνισμό. Εκκλησία και Πολιτεία προσπάθησαν κατά την Πρώιμη περίοδο να συνεργάζονται ξεπερνώντας μεμονωμένες αντιφάσεις και συγκρούσεις. Στην εικόνα, ο Μέγας Κωνσταντίνος και ο Ιουστινιανός προσφέρουν στην Παναγία ομοίωμα πόλης και εκκλησίας αντίστοιχα. Ψηφιδωτή παράσταση από τον εξωνάρθηκα της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, που χρονολογείται γύρω στο 1000.
  • 16.
    Το θάνατο τουMεγάλου Κωνσταντίνου ακολούθησε περίοδος αναστάτωσης και διαφωνιών ανάμεσα στους γιους του. Τελικά, από το 340 έως το 350 απέμειναν να κυβερνούν την αυτοκρατορία ο Kώνστας και ο Kωνστάντιος. Kύριο μέλημά τους ήταν η ενίσχυση της άμυνας των συνόρων, στο οποίο ανταποκρίθηκαν με επιτυχία. Στην Ανατολή αντιμετώπιζαν τους Πέρσες και στη Δύση τους Φράγκους και τους Αλαμανούς.
  • 17.
    Στην εσωτερική πολιτική,ακολουθώντας τις αρχές που χάραξε ο πατέρας τους, ενίσχυσαν αρκετά το βουλευτικό αξίωμα. Σημαντικές, ωστόσο, στάθηκαν οι εξελίξεις στο θρησκευτικό τομέα. Στη μοιρασμένη στα δύο αυτοκρατορία επικρατούσαν διαφορετικές θρησκευτικές αντιλήψεις, τις οποίες ασπάζονταν αντίστοιχα και οι αυτοκράτορες. Ο Κωνστάντιος στην Ανατολή υποστήριζε τον Αρειανισμό και ο Κώνστας στη Δύση την Ορθοδοξία. Πολλές προσπάθειες συμβιβασμού έγιναν με σκοπό την ειρήνη και την ενότητα, ενώ συχνά σημειώθηκαν αιματηρές συγκρούσεις. Κατακόμβη Μήλου 2ος αι. μ.Χ.
  • 18.
    Μετά το θάνατοτου Κώνστα το 350, ο ημιβάρβαρος αξιωματικός Mαγνέντιος σφετερίστηκε το θρόνο. Στη μεγαλύτερη σύγκρουση του 4ου αιώνα, στη Μούρσα της Παννονίας (τη σημερινή Oυγγαρία) με αντιπάλους τον Μαγνέντιο και τον Κωνστάντιο, πάνω από 54.000 άνδρες από τους 116.000 που αντιμάχονταν έχασαν τη ζωή τους. Η νίκη του Κωνστάντιου του άνοιξε το δρόμο για την τελευταία μάχη το 353, οπότε και απέμεινε μονοκράτορας. Χάλκινη maiorina του διεκδικητή του θρόνου Mαγνέντιου (350-353). Αναπαράσταση ύστερης ρωμαϊκής πανοπλίας ανώτατου αξιωματικού.
  • 19.
    O Kωνστάντιος, κατάτη διάρκεια άσκησης της εξουσίας του, αναδείχτηκε ικανός ηγέτης. Ωστόσο, η καχυποψία του αλλά και η ευχαρίστηση που ένιωθε από τις κολακείες δημιούργησαν έντονο κλίμα ραδιουργιών στην αυτοκρατορική αυλή. Σαν αποτέλεσμα ήρθε η προσπάθεια να εξοντώσει κάθε έναν που υποψιαζόταν πως θα μπορούσε να σφετεριστεί το θρόνο. Στην εσωτερική πολιτική του κατάργησε το θεσμό του ανθύπατου της πόλεως, τον οποίο αντικατέστησε με τον έπαρχο της πόλεως έχοντας σαν πρότυπο τη Ρώμη. Παράλληλα, αύξησε πολύ τη φορολογία για να αντιμετωπίσει τα υπέρογκα έξοδα του κράτους. H αναγόρευση του νέου αυτοκράτορα από το στρατό γινόταν με την ανύψωσή του πάνω σε ασπίδα. Στον πίνακα παρουσιάζεται η τελετή αυτή κατά τον 6ο αι. και απεικονίζονται τακτικοί στρατιώτες (αριστερά – κέντρο) και αξιωματικός του τάγματος των Εξκουβιτόρων (δεξιά).
  • 20.
    Η αίσθηση ότιη βασιλεία του ήταν θεόσταλτη ενίσχυε την επιμονή και το πάθος με το οποίο ενεργούσε στις εκκλησιαστικές υποθέσεις ο Κωνστάντιος. Η μονοκρατορία του σήμανε την επικράτηση του Αρειανισμού, που ανακηρύχθηκε στη Σύνοδο του Ρίμινι, το 359, επίσημο δόγμα του κράτους. Παρόλα αυτά η διατύπωση του δόγματος διατήρησε κάποια αοριστία και διαλλακτικότητα γύρω από τα Χριστολογικά ζητήματα. Ένσταυρο θωράκιο της Βασιλικής Α’ των Φιλίππων Μακεδονίας (5ος αι.).
  • 21.
    Κατά τη διάρκειατης μονοκρατορίας του, ο Κωνστάντιος κλήθηκε να προστατεύσει την αχανή αυτοκρατορία από τους εξωτερικούς εχθρούς. Μπροστά στον αυξανόμενο κίνδυνο από τις βαρβαρικές επιδρομές στα δυτικά εδάφη της αυτοκρατορίας και συνειδητοποιώντας ότι το έργο αυτό ήταν πολύ δύσκολο για έναν άνθρωπο στράφηκε προς τον τελευταίο εναπομείναντα γόνο της αυτοκρατορικής δυναστείας, τον Ιουλιανό, στον οποίο ανέθεσε την άμυνα της Γαλατίας. Ιουλιανός 361-363 μ.Χ. Mαρμάρινη προτομή και χρυσός Σόλιδος.
  • 22.
    Οι επιτυχίες τουΙουλιανού κατά των Αλαμανών στη Δύση τον έκαναν εξαιρετικά προσφιλή στα στρατεύματά του, γεγονός που ο Κωνστάντιος προσπάθησε να ανατρέψει ανακαλώντας τα στρατεύματα για τις ανάγκες του στην Ανατολή. Τα στρατεύματα στασίασαν και ανακήρυξαν το 360 αυτοκράτορα τον Ιουλιανό. Και ενώ οι δύο άντρες ετοιμάζονταν να αναμετρηθούν για το θρόνο, ο ξαφνικός θάνατος του Κωνστάντιου στην Κιλικία το 361 άφησε τον Ιουλιανό μονοκράτορα.
  • 23.
    H εσωτερική πολιτικήτου επηρεάστηκε άμεσα από τις φιλοσοφικές και θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Έλαβε αρκετά θετικά μέτρα για την αναδιοργάνωση της διοικητικής μηχανής, τη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης του κράτους και την ανάπτυξη των πόλεων. Έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στην καλυτέρευση του ανεφοδιασμού του στρατού καθώς και στην τακτική μισθοδοσία των στρατιωτών Αργυρό μιλιαρήσιο Iουλιανού B΄ ως καίσαρα (355-360 μ.X.). Βάση κίονα από το φόρουμ του Μεγάλου Κωνσταντίου στη νέα πρωτεύουσα.
  • 24.
    Οι προσπάθειες τουφιλόσοφου-αυτοκράτορα επικεντρώθηκαν όμως στην αναβίωση της ελληνικής παιδείας και της ειδωλολατρίας. Επιδίωξε να εφαρμόσει ευρύ πρόγραμμα κοινωνικής πρόνοιας, όπου η διδασκαλία του ελληνισμού κατείχε πρώτη θέση. Ωστόσο, η ανταπόκριση που βρήκε σε μικρές ομάδες εθνικών φιλοσόφων και διανοούμενων συναντούσαν την αντίθεση της μεγάλης μάζας του λαού. Παράλληλα, ακολούθησε παράδοξη θρησκευτική πολιτική, αφού προσπάθησε να εφαρμόσει ειδωλολατρικές αντιλήψεις διατηρώντας την εκκλησιαστική οργάνωση των χριστιανών. Κάτω από το βάρος της αποτυχίας που είχε το εγχείρημά του έλαβε σκληρά μέτρα και στράφηκε με μίσος κατά των χριστιανών, από τους οποίους αφαίρεσε το 362 και το δικαίωμα να διδάσκουν κλασικά γράμματα. Οι αρχές της μεσαιωνικής φιλοσοφίας βρίσκονται στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Στην εικόνα, πορτρέτο φιλοσόφου από την Αφροδισιάδα της Μικράς Ασίας. Ο Ορφέας με τη λύρα του εξημερώνει τα ζώα. Ελεφαντοστέινο αριστούργημα του 4ου αι., εποχή κατά την οποία ο Ιουλιανός επιχείρησε να αναβιώσει την αρχαία θρησκευτική παράδοση.
  • 25.
    Στην εξωτερική πολιτικήπου εφάρμοσε ο Ιουλιανός, σημαντικότερο γεγονός στάθηκε η εκστρατεία του εναντίον των Περσών. Στην πορεία του στην Ανατολή, ο αυτοκράτορας γνώρισε την εχθρική αντιμετώπιση των κατοίκων της Αντιόχειας. Αιτία της αγανάκτησης της πόλης ήταν τα μέτρα που είχε λάβει για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που δημιούργησε η σίτιση της πολυπληθούς στρατιάς του. Λίγο αργότερα, σε μια από τις πρώτες προσπάθειές του, ενάντια στους Πέρσες, το 363 έξω από την Κτησιφώντα, πληγώθηκε θανάσιμα. Καλλιτεχνική απεικόνιση βυζαντινοπερσικής σύγκρουσης τον 4ο αι. Χαρακτηριστικό των πρώιμων βυζαντινών στρατευμάτων είναι το χριστόγραμμα στις ασπίδες και ο οπλισμός με ρωμαϊκά αλλά και βαρβαρικά στοιχεία, ενώ των Περσών το κατάφρακτο ιππικό.
  • 26.
    Η ανάγκη τηςάμεσης αντικατάστασης του αυτοκράτορα, αφού ο στρατός βρισκόταν στα μέσα μιας εκστρατείας, οδήγησε στην εκλογή στο θρόνο του Iοβιανού, ενός ανώτατου αξιωματούχου. O Iοβιανός κυβέρνησε μόνον οκτώ μήνες, καθώς πέθανε ξαφνικά το 364. Στο διάστημα αυτό ξανάδωσε το δικαίωμα στους χριστιανούς να διδάσκουν. H σημαντικότερη, ωστόσο, πολιτική πράξη του ήταν η σύναψη ειρήνης με τους Πέρσες με εξαιρετικά επαχθείς όρους για τη Ρωμανία. Η τελευταία παραιτήθηκε από κάθε δικαίωμα στην Αρμενία και παραχώρησε μεγάλες εκτάσεις από τα εδάφη στη Μεσοποταμία Ψηφιδωτή παράσταση από οικία στην Αντιόχεια της Συρίας (β' μισό 4ου αιώνα). Η Αντιόχεια παρέμενε η μεγαλύτερη ελληνική πόλη στην Ανατολή κατά τον Μεσαίωνα, παρότι σταδιακά έχασε μεγάλο μέρος της έκτασής της, λόγω των αμυντικών αναγκών της. Έπεσε στα χέρια των Αράβων τον 7ο αι., απελευθερώθηκε στα 969, καταλήφθηκε πρώτη φορά από τους Τούρκους στα 1080, καταλήφθηκε εν συνεχεία από τους σταυροφόρους το 1098 και οριστικά από τους Οθωμανούς τον 14ο αι. Χρυσός σόλιδος του αυτοκράτορα Ιοβιανού.
  • 27.
    Tο 364 οBαλεντιανός διαδέχτηκε στο θρόνο τον Ιοβιανό (363-364). Ύστερα από αξίωση του στρατού, επέλεξε τον αδελφό του Bάλη ως συναυτοκράτορα. Ο Βαλεντιανός ανέλαβε το δυτικό κράτος και ο Βάλης το ανατολικό, έχοντας να αντιμετωπίσουν πολλούς εσωτερικούς αλλά και εξωτερικούς εχθρούς. Παρόλο που και οι δύο κήρυξαν ανεξιθρησκία, ο Bάλης υποστήριξε εμφανώς τον Αρειανισμό και στράφηκε εναντίον των ορθοδόξων αλλά και των εθνικών ασκώντας βία και φτάνοντας συχνά σε ακρότητες. Επιπλέον, καθώς δε διέθετε καμιά παιδεία, τον διακατείχε απέχθεια προς κάθε είδος μαγείας που πίστευε ότι προερχόταν από διανοούμενους, κατά των οποίων εξαπέλυσε διωγμούς, προκάλεσε κύμα βίας και επέβαλε να κάψουν τα βιβλία τους. Η αυτοκρατορία διατηρούσε με μεγάλη δυσκολία τα σύνορά της στα μέσα του 4ου αι. Πάντως οι περιοχές της ΒΔ Ευρώπης ήταν ήδη έρμαιο των γερμανικών λαών, ενώ η Μεσοποταμία είχε προσωρινά χαθεί.
  • 28.
    Στην εσωτερική διοίκησητης αυτοκρατορίας, ο Bάλης προσπάθησε να διοικήσει με σύνεση και υπέρ των ασθενέστερων τάξεων, χωρίς να φέρει πάντα τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στην αρχή της βασιλείας του κατόρθωσε να καταστείλει την επανάσταση του σφετεριστή του θρόνου Προκόπιου. Χρυσό νόμισμα του αυτοκράτορα Βαλεντιανού που ανέλαβε να κυβερνήσει τη Δύση με έδρα τη Ρώμη. Χρυσό νόμισμα του αυτοκράτορα Βάλη που μοιράστηκε την εξουσία μαζί με το αδερφό του Βαλεντιανό.
  • 29.
    Την ίδια περίοδοοι Βησιγότθοι, που ως τότε ζούσαν αρμονικά λόγω της συνθήκης που είχαν υπογράψει με τον Μεγάλο Κωνσταντίνο, άρχισαν να αποτελούν απειλή στα βόρεια και βορειοανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας. Στα τέλη του 369, οι Γότθοι υπέγραψαν με το Βάλη ειρήνη που αναγνώριζε την ανεξαρτησία τους, ενώ οι ίδιοι υπόσχονταν να μην ξεπεράσουν το σύνορο του Δούναβη και να μην έχουν καμιά χρηματική αξίωση. Πιεζόμενοι όμως από τους Oύννους και τους Αλανούς από το Bορρά αλλά και δυσαρεστημένοι από πολλούς βυζαντινούς τοπικούς διοικητές, πραγματοποιούσαν λεηλασίες στις θρακικές επαρχίες. O Bάλης για να αντιμετωπίσει την κατάσταση πήγε στη Θράκη όπου όμως ηττήθηκε σε μια μεγάλη αναμέτρηση με τους Bησιγότθους τον Αύγουστο του 378. Η μάχη αυτή της Αδριανούπολης κόστισε στο Βάλη τη ζωή του. Καλλιτεχνική απεικόνιση της μάχης στην Αδριανούπολη (378).
  • 30.
    Ένα από ταμεγάλα προβλήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Θεοδοσίου ήταν οι καταστροφικές επιδρομές των Γότθων. Ο αυτοκράτορας σύναψε μαζί τους ειρήνη, επιτρέποντας στους Οστρογότθους να εγκατασταθούν στην Παννονία (τη σημερινή Ουγγαρία) και στους Βησιγότθους στην Κάτω Μοισία (τη σημερινή Βόρεια Βουλγαρία). Στα εδάφη αυτά απολάμβαναν πλήρη φορολογική απαλλαγή και αυτονομία και υποχρεούνταν να συμμετέχουν στην άμυνα του κράτους στην περιοχή τους. Με τον τρόπο αυτό οι Γότθοι διείσδυσαν στην αυτοκρατορία, γεγονός, του οποίου οι συνέπειες φάνηκαν αργότερα Σχηματική παράσταση των βαρβαρικών εισβολών στην αυτοκρατορία οι οποίες κορυφώθηκαν τον 4ο και τον 5ο αι. Σημειώνονται οι δυο μεγάλες συγκρούσεις, στην Αδριανούπολη (ήττα από τους Γότθους)και στα Καταλαυνικά Πεδία (νίκη επί των Ούννων). Στα τέλη του 5ου αι. η Δύση είχε καταληφθεί από τα νέα φύλα που ίδρυσαν τα πρώτα μεσαιωνικά κρατικά μορφώματα.
  • 31.
    Σε ό,τι αφοράστη θρησκευτική πολιτική του, ο Θεοδόσιος Α' υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του Χριστιανισμού, πράγμα στο οποίο οφείλεται και ο χαρακτηρισμός του ως Μέγας. Ήδη από το 380 είχε ορίσει με διάταγμα το Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους. Συγκάλεσε τη Β' Οικουμενική Σύνοδο το 381 στην Κωνσταντινούπολη, όπου καταδίκασε τις αιρέσεις, συμπλήρωσε και επικύρωσε το Σύμβολο της Πίστεως. Έλαβε επίσης αυστηρά μέτρα εναντίον των ειδωλολατρών και των αιρετικών. Με τις αποφάσεις του σχετίζεται η καταστροφή πολλών αρχαίων ναών καθώς και η απαγόρευση όλων των εκδηλώσεων που θεωρούνταν ειδωλολατρικές, ανάμεσά τους και των Ολυμπιακών Αγώνων. Η Β' Οικουμενική Σύνοδος το 381 συγκλήθηκε στα χρόνια διακυβέρνησης του Θεοδοσίου Α', ο οποίος και καθιέρωσε το Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους. Στην εικόνα, η Β' Οικουμενική Σύνοδος. Τοιχογραφία από το δυτικό τμήμα της νότιας καμάρας της Τράπεζας στην Πάτμο. γ' τέταρτο 13ου αιώνα.
  • 32.
    Στην εσωτερική πολιτικήτου ο Θεοδόσιος ενίσχυσε την τάξη των βουλευτών καθώς και τη δύναμη των κρατικών υπαλλήλων, που ωστόσο, όπως φαίνεται από τη νομοθεσία της εποχής, χαρακτηρίζονταν από διαφθορά. Προσπάθησε να περιορίσει τη δύναμη των μεγαλογαιοκτημόνων προς όφελος των φτωχών γεωργών. Ο λεγόμενος «κολοσσόςτης Μπαρλέτα» , μπρούτζινο άγαλμα ρωμαίου αυτοκράτορα του 4ου ή του 5ου αι. το οποίο ίσως απεικονίζει τον Θεοδόσιο Α’ ή κάποιον διάδοχό του.
  • 33.
    Οι αυξημένες δαπάνεςτου κράτους λόγω της πολυδάπανης ζωής, αλλά και των φυσικών καταστροφών, των βαρβαρικών επιδρομών και της πολιτικής του αυτοκράτορα ως προς τους Γότθους, οδήγησαν σε σκληρή φορολογική πολιτική που προκάλεσε όχι μόνο δυσβάσταχτο βάρος στους φορολογούμενους αλλά και αγανάκτηση. Κατά καιρούς ξέσπασαν ταραχές και επαναστάσεις που ο αυτοκράτορας κατάφερε να καταστείλει, αρκετές φορές με βίαιο τρόπο. Οι εξεγέρσεις στην Αντιόχεια αλλά και την Αλεξάνδρεια ήταν ενδεικτικές της κατάστασης. Τον Ιανουάριο του 395 εξασθενημένος σωματικά και ψυχικά ο Θεοδόσιος αρρώστησε και πέθανε Ο Θεοδόσιος και η ακολουθία του παρακολουθούν εκδηλώσεις από το θρόνο του στον Ιππόδρομο. Ανάγλυφο από τη βάση οβελίσκου στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης. 4ος αι.
  • 34.
    Το 395 στοθρόνο της βυζαντινής αυτοκρατορίας διαδέχτηκαν το Θεοδόσιο A' (379-395) οι γιοι του Αρκάδιος (395-408) και Ονώριος (395-423). Ο πρώτος ανέλαβε το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας και ο δεύτερος το δυτικό. Από το 395 το ανατολικό με το δυτικό κράτος δεν αποτέλεσαν ποτέ ξανά ενιαίο σύνολο. Το γεγονός, εξάλλου, ότι ο μεγαλύτερος γιος του Θεοδόσιου αναλάμβανε το ανατολικό κράτος δήλωνε από μόνο του μια μετατόπιση του κέντρου βάρους στην Ανατολή.
  • 35.
    Αν και ηαυτοκρατορία παρέμενε θεωρητικά ενιαία -για παράδειγμα παντού γινόταν μνεία και των δύο αυτοκρατόρων και οι νόμοι εκδίδονταν στο όνομα και των δύο- οι γλωσσικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές διαφορές των δύο τμημάτων μεγάλωναν ολοένα και περισσότερο. Επιπλέον, τόσο ο Αρκάδιος όσο και ο Ονώριος επηρεάζονταν από άλλα πρόσωπα και μάλιστα ξένους. Ο Αρκάδιος επηρεάστηκε από τη σύζυγό του Ευδοξία, το Γαλάτη Pουφίνο (395) και τον ευνούχο Eυτρόπιο (396-399), ενώ ο Ονώριος από το βανδαλικής καταγωγής Στηλίχωνα (395-408). Χρυσός σόλιδος του Αρκαδίου. 5ος αι. Μαρμάρινα θωράκια, κιονόκρανα και άλλα μέρη από παλαιοχριστιανική βασιλική.
  • 36.
    Το κυριότερο πρόβλημαπου αντιμετώπιζε το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν οι καταστρεπτικές επιδρομές των Βησιγότθων και η διείσδυσή τους ολοένα και περισσότερο στη ζωή του κράτους. Ο αρχηγός των Βησιγότθων Aλάριχος λεηλατώντας τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, τη Βοιωτία, την Αττική πέρασε στην Πελοπόννησο. Ο Αρκάδιος για να αντιμετωπίσει τις επιδρομές τους παραχώρησε εδάφη στο Ιλλυρικό (νοτιοδυτικά Bαλκάνια) και χορήγησε στον Αλάριχο το αξίωμα του στρατηλάτη της επαρχίας. Το ίδιο αξίωμα απονεμήθηκε αργότερα και στο Γότθο Γαϊνά, στον οποίο επιτράπηκε να εγκατασταθεί με το στράτευμά του στην Πρωτεύουσα.
  • 37.
    Ωστόσο στην Κωνσταντινούποληδημιουργήθηκε ισχυρή αντιγοτθική παράταξη, με αποτέλεσμα τη βίαιη εκδίωξη των Γότθων από την πόλη, οι οποίοι στράφηκαν προς τη Δύση. Ο Αλάριχος κατέλαβε τη Ρώμη το 410 αλλά πέθανε αμέσως μετά. Ακολούθησε η ίδρυση του πρώτου βαρβαρικού βασιλείου, του βασιλείου των Βησιγότθων, μέσα στο έδαφος του δυτικού ρωμαϊκού κράτους. Διάγραμμα της βίαιης εισβολής των Βησιγότθων στα αυτοκρατορικά εδάφη, από την εκκίνησή τους απ’ τη σημερινή Ουκρανία ως την τελική εγκατάστασή τους στη σημερινή Ισπανία και νότιο Γαλλία κατά το 420. Δέκα χρόνια νωρίτερα είχαν λεηλατήσει τη Ρώμη (410) και πριν από αυτό είχαν ερημώσει μεγάλο μέρος της Ελλάδος μετά τη μάχη της Αδριανούπολης (378).
  • 38.
    Το 408, τονΑρκάδιο διαδέχτηκε στο θρόνο του δυτικού ρωμαϊκού κράτους ο επτάχρονος γιος του Θεοδόσιος Β'. Ο νέος αυτοκράτορας αποδείχτηκε συχνά αδύναμος και ευάλωτος. Ωστόσο η ύπαρξη συνετών συνεργατών στον πολιτικό τομέα οδήγησε σε θετικές αποφάσεις για το κράτος.
  • 39.
    Επηρεαζόμενος τόσο απότη αδελφή του Πουλχερία όσο και από τη γυναίκα του Αθηναΐδα-Ευδοκία, κόρη αθηναίου φιλοσόφου, έλαβε σημαντικά μέτρα για την προώθηση των γραμμάτων. Αναδιοργάνωσε την Ανώτατη Σχολή της Κωνσταντινούπολης, το γνωστό Πανεπιστήμιον, όπου προβλέφθηκαν έδρες ελληνικής και λατινικής γραμματικής και ρητορικής, φιλοσοφίας και έδρες λατινικού δικαίου. Σημαντικότατο γεγονός ήταν επίσης η έκδοση του λεγόμενου "Θεοδοσιανού Κώδικα" το 438 που αποτελεί την πρώτη επίσημη κωδικοποίηση όλων των νόμων από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Την ίδια εποχή επιτράπηκε η έκδοση δικαστικών αποφάσεων στην ελληνική γλώσσα. Ο Χριστός ως καλός ποιμένας. Αριστουργηματική παλαιοχριτιανική ψηφιδωτή παράσταση που διατηρεί κλασικίζουσα τεχνοτροπία, από το μαυσωλείο της Galla Placidia (συγγενής του Θεοδοσίου Β’ η οποία νυμφεύτηκε τον γότθο ηγεμόνα της Ιταλίας) στη Ραβέννα, α' μισό 5ου αιώνα.
  • 40.
    Επί της βασιλείαςτου Θεοδοσίου Β' και με τις σύντονες προσπάθειες του έπαρχου της πόλεως Κύρου ενδυναμώθηκε επίσης η άμυνα της Κωνσταντινούπολης με νέα τείχη που ενισχύθηκαν με βαθιά τάφρο και ψηλούς πύργους. Τα τείχη αυτά επρόκειτο να υπερασπίσουν αποτελεσματικά την βασιλεύουσα για τα επόμενα χίλια χρόνια και να αποτελέσουν τον ακρογωνιαίο λίθο της άμυνας ολόκληρης της αυτοκρατορίας Τα θεοδοσιανά τείχη αναπαλαιωμένα στη σημερινή Πόλη. Ανάμεσα στα 408 και 447 κτίστηκαν τα χερσαία και τα παραθαλάσσια τείχη που θωράκισαν την πρωτεύουσα. Τα πρώτα είχαν μήκος 5.600μ, διέθεταν τριπλή σειρά οχύρωσης (προτείχισμα, έξω και έσω τείχος με 96 πύργους το καθένα), ύψος από 8 ως 12 μ. και τάφρο μπροστά. Τα θαλάσσια τείχη είχαν συνολικό μήκος 14.500 μ., διέθεταν μονή σειρά οχύρωσης, είχαν ανάλογο ύψος και 298 πύργους που προστάτευαν από εχθρική εισβολή δια θαλάσσης (Κεράτιος, Προποντίδα). Τα τείχη αυτά συντηρούνταν τακτικά και ενισχύονταν κατά καιρούς.
  • 41.
    Την ίδια περίοδομεγάλες καταστροφικές επιδρομές πραγματοποίησαν στα Bαλκάνια οι Ούννοι , που με αρχηγό τον Αττίλα είχαν επεκτατική διάθεση. Παρά τις διπλωματικές προσπάθειες και τις παραχωρήσεις από τη μεριά του Βυζαντίου η οριστική συντριβή του Αττίλα πραγματοποιήθηκε το 451, όταν νικήθηκε από συνασπισμένες δυνάμεις της Δύσης, της Ανατολής και των Γότθων. Αντιπροσωπευτικοί τύποι στρατιωτών του 5ου αι. Από δεξιά, βουκελάριος πεζός μισθοφόρος, συνοριακός στρατιώτης (limitaneus) και κατάφρακτος ιππέας (βαριά θωρακισμένος). Ο τελευταίος αποτελούσε σπάνιο υπόδειγμα για την εποχή λόγω της οικονομικής κρίσης και θα εκλείψει τον επόμενο αιώνα.
  • 42.
    H θρησκευτική πολιτικήτου Θεοδοσίου Β' δημιούργησε σημαντικές θεολογικές έριδες που προκάλεσαν ταραχές τόσο στον κλήρο όσο και στο λαό. Θέμα αποτελούσε η σχέση θείας και ανθρώπινης φύσης του Χριστού. Μια ομάδα υποστήριζε την άποψη των δύο χωριστών φύσεων του Χριστού και μια άλλη την άρρηκτη σχέση των δύο φύσεων, θεϊκής και ανθρώπινης. Υπέρμαχοι των δύο απόψεων υπήρξαν ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριος, εκπρόσωπος της σχολής της Αντιόχειας, και ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Κύριλλος. Ψηφιδωτή παράσταση με το μαρτύριο του Αγίου Λαυρεντίου από το Μαυσωλείο της Galla Placidia στη Ραβέννα (5ος αι.).
  • 43.
    Αν και οαυτοκράτορας υποστήριξε το Νεστόριο στη Γ' Οικουμενική Σύνοδο στην Έφεσο το 431, η άποψη του Νεστόριου, γνωστή ως Νεστοριανισμός, καταδικάστηκε ως αιρετική. Την ίδια περίοδο γεννήθηκε και ο Μονοφυσιτισμός, θεωρία που διακήρυσσε την υπεροχή της θείας φύσεως του Χριστού και την οποία υποστήριζε ο αρχιμανδρίτης Ευτυχής στην Κωνσταντινούπολη Αριστερά: Τοιχογραφία από βορειοαφρικανική εκκλησία. Οι πληθυσμοί της Βορείου Αφρικής επηρεάστηκαν ιδιαίτερα από την αίρεση του Μονοφυσιτισμού. Δεξιά: Ψηφιδωτό της Μονής Στουδίου Κωνσταντινουπόλεως, 5ος αι. Η μονή αυτή υπήρξε διαχρονικά προπύργιο της Ορθοδοξίας στην χιλιόχρονη βυζαντινή ιστορία.
  • 44.
    Ο Μαρκιανός υπήρξεστρατιωτικός και ανέβηκε στο βυζαντινό θρόνο από το 450 ως το θάνατό του το 457. Η επιλογή του οφειλόταν στην Πουλχερία, αδελφή του Θεοδοσίου Β' (408-450) την οποία και παντρεύτηκε ο Μαρκιανός. Αναδείχτηκε ικανός αυτοκράτορας εφαρμόζοντας συνετή εσωτερική πολιτική. Απέφυγε να προσθέσει φόρους και προσπάθησε να περιορίσει τις σπατάλες. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτέλεσε η απόφασή του να χρησιμοποιούνται τα χρήματα που οι νεοεκλεγμένοι ύπατοι σκορπούσαν στο πλήθος για τη συντήρηση των υδραγωγείων. Έτσι εξοικονόμησε πόρους για το κρατικό ταμείο και άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις για τη διοίκησή του στο λαό, που μετά το θάνατό του ανακήρυξε τον ίδιο και την Πουλχερία αγίους Ο λεγόμενος «κίονας του Μαρκιανού» στην Πόλη.
  • 45.
    Στην εξωτερική πολιτικήτου αντιμετώπισε θαρραλέα τον κίνδυνο των τρομερών Ούννων. Αναδιοργάνωσε την άμυνα των βαλκανικών περιοχών και διατήρησε άκαμπτη στάση απέναντι στον εχθρό, αρνούμενος ήδη τον πρώτο χρόνο της βασιλείας του να πληρώσει τον καθορισμένο φόρο στον Αττίλα. Η ήττα του Αττίλα το 451 στη Γαλατία και ο ξαφνικός του θάνατος πριν επανέλθει κατά της Πόλης, απομάκρυναν τον θανάσιμο κίνδυνο από το βυζαντινό κράτος. Καλλιτεχνική απεικόνιση Ούννων πολεμιστών. Οι Ούννοι ήταν δεινοί ιπποτοξότες και εξασκούνταν καθημερινά στην τέχνη του πολέμου μέσω του κυνηγίου.
  • 46.
    Oι θρησκευτικές έριδεςσυνέχιζαν κατά τη βασιλεία του Μαρκιανού να αποτελούν επίκαιρο θέμα που επιζητούσε λύση. H Δ' Οικουμενική Σύνοδος στη Χαλκηδόνα το 451 καταδίκασε το Μονοφυσιτισμό και το Νεστοριανισμό, αναγνώρισε την Παναγία ως Θεοτόκο και θέσπισε το δόγμα των δύο τέλειων, αχώριστων και αυθύπαρκτων φύσεων του Χριστού. O 28ος κανόνας αναγνώρισε τιμητική θέση στον πάπα και ταυτόχρονα ισοτιμία ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη. Ωστόσο, οι αντιπρόσωποι του πάπα απουσίαζαν και για το λόγο αυτό ο πάπας δεν αναγνώρισε τον 28ο κανόνα Πάνω: Χρυσός σόλιδος του Μαρκιανού, 455. Δεξιά: Παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό που απεικονίζει τον Αγ. Δημήτριο στην ομώνυμη εκκλησία της Θεσσαλονίκης.
  • 47.
    Οι αποφάσεις τηςΣυνόδου έδωσαν την αφορμή για να ξεσπάσουν αναταραχές στις μονοφυσιτικές επαρχίες της Αιγύπτου και της Παλαιστίνης αλλά και της Συρίας. Οι αντιδράσεις ξεπέρασαν τα θρησκευτικά όρια και έλαβαν χαρακτήρα εθνικής αντίθεσης κατά της κεντρικής κυβέρνησης με τεράστιες συνέπειες στα χρόνια που ακολούθησαν. Η τεράστια σταυροειδής βασιλική του Συμεών του Στυλίτη στη Συρία αποτελούσε το μεγαλύτερο προσκύνημα της Ανατολής μετά τους Αγ. Τόπους. Η Συρία θεωρείτο το κέντρο του Μονοφυσιτισμού.
  • 48.
    Ο Λέων Α'διαδέχτηκε το 457 τον Μαρκιανό (450-457) με τη βοήθεια του αλανού στρατιωτικού αξιωματούχου 'Ασπαρ, ο οποίος είχε αποκτήσει τεράστια δύναμη στην Κωνσταντινούπολη. Ωστόσο, ανάμεσα στον αυτοκράτορα και τον 'Ασπαρ δημιουργήθηκε αντιζηλία. Ο Λέων χρησιμοποίησε εναντίον του τους εναπομείναντες στην πρωτεύουσα Ίσαυρους πολεμιστές. Ένας αρχηγός τους, ο Ταρασικόντισα, πήρε το όνομα Ζήνων και παντρεύτηκε την κόρη του Λέοντα Αριάδνη. Κάτω από την καθοδήγηση του Ζήνωνα επιχείρησαν το 468 μεγάλη εκστρατεία ενάντια στους Βανδάλους που λυμαίνονταν τη Μεσόγειο με πειρατικές επιδρομές. Η εκστρατεία κατέληξε όμως σε αποτυχία και συνθηκολόγηση. Η επονομαζόμενη βασιλική του Αλκίσωνα στη Νικόπολη της Ηπείρου. β' μισό 5ου αιώνα.
  • 49.
    Μετά το θάνατότου το 474 στο θρόνο ανέβηκε ο εγγονός του Λέων Β' σε ηλικία 6 ετών με συμβασιλέα το Ζήνωνα. Ωστόσο σύντομα ο Λέων Β' πέθανε αφήνοντας το Ζήνωνα μονοκράτορα. Εναντίον του Ζήνωνα και των Ισαύρων, οι οποίοι αν και υπήκοοι του κράτους θεωρούνταν κατώτεροι, δημιουργήθηκε ένα ισχυρό κίνημα. Ύστερα από μια προσωρινή ανατροπή, το 475 ο Ζήνων ανέκτησε την εξουσία και κυβέρνησε μέχρι το 491. Στα χρόνια του σημειώθηκε και το πρώτο σχίσμα των Εκκλησιών Χρυσός σόλιδος του Λέοντος Β’.
  • 50.
    Ο Ζήνωνας, σεμια προσπάθεια να μετριάσει την αντίθεση των μονοφυσιτών με τους ορθόδοξους εξέδωσε με παρότρυνση του πατριάρχη Ακακίου το 481 το «Ενωτικό», καταδικάζοντας το Νεστόριο, αναγνωρίζοντας μόνο τις τρεις πρώτες οικουμενικές συνόδους και αφήνοντας άθικτο το ζήτημα των δύο φύσεων του Χριστού. Ο πάπας, θεωρώντας το «Eνωτικό» αποτέλεσμα αιρετικών αντιλήψεων, αναθεμάτισε το 484 τον πατριάρχη Ακάκιο προκαλώντας το λεγόμενο Ακακιανό Σχίσμα. Η περίφημη Μονή Στουδίου στην Πόλη, 5ος αι.
  • 51.
    Σημαντική χρονολογία τηςπεριόδου αυτής αποτελεί το έτος 476, όταν ο Οδόακρος, αρχηγός των βαρβαρικών μισθοφορικών στρατευμάτων, ανέτρεψε τον ανήλικο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο από το θρόνο της Ρώμης και αξίωσε από το Βυζάντιο και πέτυχε να τον ορίσουν αυτοκρατορικό επίτροπο στη Δύση. Έτσι το 476 θεωρείται έτος κατάλυσης της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και σηματοδοτεί την οριστική μεταφορά του κέντρου βάρους στην Ανατολή αλλά και την έναρξη δημιουργίας των νέων βασιλείων στη Δύση. Χάρτης της Ευρώπης το έτος κατάλυσης του Δυτικού Κράτους και νόμισμα του Οδόακρου ως τοποτηρητή του αυτοκρατορικού θρόνου της Ρώμης.
  • 52.
    Το 491 ανέβηκεστο θρόνο ο Αναστάσιος Α', ο οποίος υποχρεώθηκε να δηλώσει ότι αποδέχεται το ορθόδοξο δόγμα. Παντρεύτηκε τη χήρα του Ζήνωνα, Αριάδνη. Η άνοδός του στο θρόνο σήμανε το τέλος της δύναμης των Ισαύρων. Νόμισμα του Αναστάσιου.
  • 53.
    Κέντρο βάρους όληςτης πολιτικής του Αναστασίου αποτέλεσαν οι ανατολικές επαρχίες. Στο δημόσιο τομέα ο αυτοκράτορας ακολούθησε ένα μεθοδικό και σωστό οικονομικό πρόγραμμα. Κατόρθωσε να γεμίσει το κρατικό ταμείο χωρίς να λάβει επαχθή μέτρα για το λαό και κατάργησε το φόρο του χρυσάργυρου, που καταβαλλόταν από τους εμπόρους κάθε πέντε χρόνια. Προέβη ακόμη σε δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις, και συνέβαλε στην οχύρωση πολλών θέσεων και την ανοικοδόμηση δημόσιων κτηρίων. Από τα κύρια μελήματά του ήταν η πρόσθετη οχύρωση της Κωνσταντινούπολης με το ονομαζόμενο Αναστασιανό ή Μακρό Τείχος Αριστερά: Χρυσό τριμίσσιο Aναστάσιου A΄ (491-518 μ.X.). Δεξιά: Μέρος των θεοδοσιανών τειχών, τα οποία παρέμειναν η βασική γραμμή άμυνας της πόλης για 1000 χρόνια.
  • 54.
    Στην εξωτερική πολιτικήτου ο αυτοκράτορας αντιμετώπισε τους Πέρσες στην Ανατολή κατορθώνοντας να διασφαλίσει τα σύνορα του κράτους. Θεωρώντας μάλιστα σημαντική την ύπαρξη στρατιωτικής και διοικητικής βάσης στα ανατολικά σύνορα διαμόρφωσε ανάλογα το χωριό Δάρα δίνοντάς του το όνομα Αναστασιούπολη. Στη Δύση, μετά την ίδρυση του Οστρογοτθικού βασιλείου της Ιταλίας το 493 από τον αρειανό Θεοδώριχο, ακολούθησε ένταση στις σχέσεις με την Ανατολή τόσο στο πολιτικό όσο και στο θρησκευτικό επίπεδο Σόλιδος Βησιγότθου ηγεμόνα, 425. το πρότυπο αυτών των νομισμάτων ήταν βέβαια το ρωμαϊκό αντίστοιχο.
  • 55.
    Στην πορεία τηςβασιλείας του ο Αναστάσιος φανέρωσε έκδηλα την τάση του προς το Μονοφυσιτισμό, διαμορφώνοντας για τις ανατολικές επαρχίες ιδιαίτερα ευνοϊκή θρησκευτική πολιτική. Ωστόσο προκάλεσε στάσεις και αναταραχές στο σύνολο του ορθόδοξου λαού αλλά και έντονες αντιδράσεις από την πλευρά του πάπα. Ο θάνατος του Αναστασίου το 518 αποτέλεσε ανακουφιστικό παράγοντα για τον ορθόδοξο πληθυσμό Αριστερά: Νέα Αγχίαλος Μαγνησίας, παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό. Πάνω: Χρυσός σεμίσσις του Αναστασίου Α’.
  • 56.
    Ανάμεσα στον ΑναστάσιοA' (491-518) και τον Ιουστινιανό A' κυβέρνησε ο Iουστίνος Α' (518-527). Ήταν ανώτατος αξιωματούχος της αυτοκρατορικής φρουράς και όπως αποδεικνύει η σταδιοδρομία του διέθετε κάποιες ικανότητες. Αναταραχή και διαφωνίες προηγήθηκαν της ανόδου του Ιουστίνου στο θρόνο. Tόσο η ηλικία του, ήταν 70 ετών, όσο και το γεγονός ότι δεν ήταν μορφωμένος τον οδήγησαν στην επιλογή του ανιψιού του Ιουστινιανού στο ρόλο του συμβούλου.. Αριστερά: Ελεφαντοστέινο δίπτυχο του γένους των Λαμπαδίων, με παράσταση από τον ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης. Αρχές 5ου αιώνα. Πάνω: Αιγυπτιακός οβελίσκος στον Ιππόδρομο. Οι οβελίσκοι είχαν μεταφερθεί από την Αίγυπτο κυρίως επί Κωνσταντίνου Α’.
  • 57.
    Το πραγματικό όνοματου Ιουστινιανού ήταν Πέτρος Σαββάτιος. Όταν υιοθετήθηκε από τον Iουστίνο απέκτησε το όνομα Iουστινιανός, το οποίο προτιμούσε και με το οποίο έμεινε γνωστός. Ο Ιουστινιανός ήταν εκείνος που χάραζε στην ουσία την πολιτική σε ό,τι αφορά στη διοίκηση αλλά και στα εκκλησιαστικά θέματα. Στις πρώτες ενέργειές του συμπεριλαμβάνεται η προσπάθεια προσέγγισης της Δύσης. Με αυτό το σκοπό επέβαλε το δόγμα της Xαλκηδόνας απομακρύνοντας κάθε εκκλησιαστικό παράγοντα που υποστήριζε το Μονοφυσιτισμό. Η αναταραχή που ξέσπασε στις ανατολικές επαρχίες ήταν αναμενόμενη Ο Ιουστινιανός, ο επίσκοπος Μαξιμιανός και η ακολουθία τους σε ψηφιδωτό στον Αγ. Βιτάλιο της Ραβεννας, 6ος αι. Ο αυτοκράτωρ φέρει φωτοστέφανο για να καταδειχθεί η θεία προέλευση του αξιώματός του, και φέρει τα αυτοκρατορικά σύμβολα. Ο στρατός και η Εκκλησία στηρίζουν την παρουσία του.
  • 58.
    Ο Ιουστινιανός γεννήθηκετο 482 και κυβέρνησε από το 527 έως το θάνατό του το 565. Το 518 έγινε κόμης των δομέστικων και πήρε τον τίτλο του πατρικίου, ενώ το 521 ανέλαβε το αξίωμα του υπάτου, πράγμα που τον βοήθησε να αποκτήσει κύρος και δύναμη μέσα στους κύκλους της Πρωτεύουσας. Αργότερα έγινε ανώτατος αξιωματικός της αυτοκρατορικής φρουράς. Το 527 ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας και την ίδια χρονιά, με το θάνατο του Ιουστίνου, απέμεινε μονοκράτορας Χρυσός solidus του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (527- 565 μ.Χ.).
  • 59.
    Ο Ιουστινιανός A'(527-565) συνέβαλε αποφασιστικά στη ριζική αναδιάρθρωση της κρατικής διοίκησης, κύριο αίτημα του λαού που οδηγούσε σε στάσεις, η γνωστότερη από τις οποίες είναι η Στάση του Νίκα το 532. Σημαντική συμβολή στην εσωτερική αναδιοργάνωση του βυζαντινού κράτους αποτέλεσε το νομοθετικό του έργο. Ο αυτοκράτορας έλαβε μετά το 535 σειρά μεταρρυθμιστικών μέτρων που αφορούσαν στο δημόσιο τομέα. Στα σημαντικότερα από αυτά συγκαταλέγονται η κατάργηση των περιττών θέσεων στις δημόσιες υπηρεσίες, οι αυστηρές ποινές για την εξαγορά των δημόσιων αξιωμάτων, καθώς και σειρά οδηγιών σχετικά με τον τρόπο εύνομης άσκησης της εξουσίας και σωστής συμπεριφοράς των υπαλλήλων, αλλά και αυστηρής πάταξης κάθε αυθαιρεσίας στην κρατική διοίκηση Μπρούτζινο άγαλμα που ίσως αποδίδει τον Ιουστινιανό.
  • 60.
    Παράλληλα ο Ιουστινιανόςπραγματοποίησε και μια μεγάλη αλλαγή στον τρόπο διοίκησης των βυζαντινών επαρχιών. Από την εποχή του Διοκλητιανού και συστηματικότερα του Μεγάλου Κωνσταντίνου οι επαρχίες διοικούνταν από δύο αξιωματούχους, έναν πολιτικό και έναν στρατιωτικό. Το σύστημα αυτό παρουσίαζε ελλείψεις και αναποτελεσματικότητα σε περιόδους αναταραχών, όπου χρειαζόταν η λήψη άμεσων και δραστικών μέτρων. Σε τέτοιες περιπτώσεις στη Συρία ή στην Παλαιστίνη είχε διαπιστωθεί η λήψη αποφάσεων από το στρατιωτικό διοικητή της περιοχής. Ο Ιουστινιανός συνέβαλε στην αλλαγή του διοικητικού αυτού συστήματος όταν με μια σειρά "Νεαρών" από το 535-538/9, καθόρισε τη συγκέντρωση τόσο της πολιτικής όσο και της στρατιωτικής εξουσίας στο πρόσωπο του στρατιωτικού διοικητή. Η αυτοκρατορία επί Ιουστινιανού. Με κόκκινο χρώμα τα εδάφη της Ρωμανίας όταν ανήλθε στο θρόνο ο σπουδαίος αυτοκράτορας. Με πράσινο χρώμα τα εδάφη (Ιταλία, Δαλματία, Ισπανία, Αφρική) που επανήλθαν στο Imperium Romanum) μετά το ευτυχές τέλος των πολεμικών αγώνων 20 ετών στη Δύση.
  • 61.
    Σημαντική ήταν ακόμηη επέμβαση του Ιουστινιανού στο θέμα της εξάπλωσης της μεγάλης ιδιοκτησίας, πρόβλημα που απασχολούσε το κράτος από παλιά. Ο αυτοκράτορας προσπάθησε με μια σειρά μέτρων να περιορίσει τη δύναμη των μεγαλοϊδιοκτητών και την εκμετάλλευση των μικρών ελεύθερων καλλιεργητών. Η "Νεαρά" του 536 διατάζει τους επαρχιακούς διοικητές να εφαρμόσουν σκληρά μέτρα κατά της αυθαιρεσίας των δυνατών, όπως τους αποκαλούν οι πηγές, χρησιμοποιώντας ακόμα και στρατιωτικές δυνάμεις. Το πρόβλημα εξακολούθησε ωστόσο να είναι από τα πιο καίρια σε όλη τη διάρκεια της μεσαιωνικής περιόδου. Η ακρόπολη της Ακροκορίνθου οχυρώθηκε αποτελεσματικά επί Ιουστινιανού. Επιπλέον τότε κτίστηκε το εξαμίλιον, τείχος που «έκλεινε» τον Ισθμό, μήκους 6,5 χλμ.
  • 62.
    Ιδιαίτερη μνεία οφείλεικανείς όχι μόνο στα πάμπολλα αμυντικά και οχυρωματικά έργα του Ιουστινιανού, αλλά και στα έργα κοινής ωφέλειας, όπως λουτρά, υδραγωγεία, γέφυρες, καθώς και στην ανοικοδόμηση εκκλησιών, ανάμεσα στις οποίες λαμπρό δείγμα της περιόδου αλλά και ολόκληρης της Βυζαντινής εποχής αποτελεί η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Δυο αριστουργήματα της ελληνικής μεσαιωνικής τέχνης της εποχής του Ιουστινιανού: Πάνω, ο μοναδικός ναός βασιλικής με τρούλο, αφιερωμένος στην του Θεού Σοφία εγκαινιάστηκε ως επισκοπική έδρα το 537. Η ανέγερσή του σε σχέδια των Ισίδωρου και Καλλισθένη διήρκεσε 5 χρόνια. Κάτω, η βασιλική κινστέρνα (δεξαμενή νερού) με τις δεκάδες κιόνων να στηρίζουν τον υπόγειο θόλο. Το οικοδόμημα βρισκόταν δίπλα στο Ιερόν Παλάτιον.
  • 63.
    Τα γεγονότα του532 έχουν μείνει γνωστά στην ιστορία ως η Στάση του Νίκα. Τα επεισόδια στην Κωνσταντινούπολη εξελίχθηκαν σε αληθινή επανάσταση, η πάταξη της οποίας πραγματοποιήθηκε μετά από μεγάλη αιματοχυσία. Η δυσφορία που είχαν προκαλέσει οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις και η βαριά φορολογία καθώς και οι αυθαιρεσίες ορισμένων αξιωματούχων εκφράστηκαν μέσω των δήμων των Πράσινων και των Βένετων στον Ιππόδρομο και εκδηλώθηκαν όχι μόνο με συνθήματα αλλά και με πυρπόληση κτηρίων της Πρωτεύουσας, ανάμεσα στα οποία και η Αγία Σοφία. Το σύνθημα που τους εμψύχωνε ήταν «Νίκα». Ο Ιουστινιανός ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη, όταν την απόφασή του ανέτρεψε η Θεοδώρα με τη δυναμική παρέμβαση και το λόγο της. Οι στρατηγοί Bελισάριος και Μούνδος, αποφάσισαν να καταστείλουν την επανάσταση. Ακολούθησε μεγάλη σφαγή του συγκεντρωμένου πλήθους στον Ιππόδρομο, που ανέρχεται, όπως πιστεύεται στους 30.000 ανθρώπους. Η εξέγερση έλαβε τέλος ύστερα από έξι ημέρες. Η καταστολή της σήμανε την ενίσχυση της εξουσίας και της δύναμης του Ιουστινιανού. Οι δήμοι (Πράσινο, Βένετοι ) πήραν τα ονόματά τους από τη σημαία της αθλητικής οργάνωσης που ανήκαν. Στην εικόνα τμήμα εικονογραφημένου παπύρου από την Αντινόη όπου διακρίνονται οι ηνίοχοι με διαφορετική χρωματικά ενδυμασία.
  • 64.
    Κύριος στόχος τηςθρησκευτικής πολιτικής του Ιουστινιανού αποτέλεσε η επιβολή του ορθόδοξου δόγματος σε όλη την αυτοκρατορία. Η πολιτική αυτή βοηθούσε τον αυτοκράτορα, που αποσκοπώντας στην ανασύσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, προσπαθούσε να βελτιώσει τις σχέσεις του με τον πάπα ύστερα από την επιδείνωση που είχε επέλθει με το Ακακιανό Σχίσμα (519). Ανασταλτικό παράγοντα στην άσκηση μιας συνεπούς πολιτικής αποτελούσε και η Θεοδώρα, η οποία για πολιτικούς λόγους αλλά και λόγω ιδιαίτερων σχέσεων με στελέχη του Μονοφυσιτισμού, υποστήριζε τους τελευταίους. Πάνω: Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα σε ψηφιδωτό από τον Αγ. Βιτάλιο στη Ραβέννα (6ος αι.). Η Θεοδώρα υπήρξε μια ηθοποιός, χωρίς αριστοκρατική καταγωγή, όμως ο Ιουστινιανός την παντρεύτηκε και μαζί του αναδείχθηκε σε κορυφαία γυναικεία προσωπικότητα της ύστερης αρχαιότητας. Αριστερά: Ο ναός των Αγίων Σέργιου και Βάκχου στην Κωνσταντινούπολη αποτέλεσε μια μικρογραφία της Αγ. Σοφίας και κτίστηκε επί Ιουστινιανού.
  • 65.
    Ο Ιουστινιανός καταδίκασετο 527 και 528 τις αιρέσεις και έλαβε αυστηρά μέτρα κατά των αιρετικών, ανάμεσα στα οποία ήταν και η διακοπή το 529 της λειτουργίας της φιλοσοφικής σχολής της Αθήνας. Στο πλαίσιο αυτό καταδίκασε και το Μονοφυσιτισμό. Ο θάνατος της Θεοδώρας αναχαίτισε κάθε προσπάθεια συμφιλίωσης μονοφυσιτών και ορθοδόξων, καθώς οι τελευταίοι στράφηκαν ξανά ενάντια στους μονοφυσίτες με σφοδρότητα. Tο 553 η νέα οικουμενική σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη προσέβλεπε σε μια συμφιλιωτική προσπάθεια με τους μονοφυσίτες. Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού τελικά δημιούργησε μεγαλύτερες αντιθέσεις, οι συνέπειες των οποίων, κυρίως για την τύχη των ανατολικών μονοφυσιτικών επαρχιών, επρόκειτο να φανούν στο μέλλον. Η αριστουργηματική εγκαυστική εικόνα του Κυρίου στη Μονή Σινά που ιδρύθηκε σε μια από τις επαρχίες που επικρατούσε ο μονοφυσιτισμός.
  • 66.
    Από τα κεφαλαιώδησημεία της εσωτερικής πολιτικής του Ιουστινιανού ήταν το νομοθετικό του έργο. Πρέπει να αναφέρει κανείς ότι η κοινωνική δικαιοσύνη, η βελτίωση της θέσης των αδυνάτων, των πτωχών και των γυναικών που διαπνέει το έργο του Ιουστινιανού φανερώνουν την επίδραση του Χριστιανισμού. Μέσα από το ίδιο έργο φανερώνεται επίσης η παντοδύναμη θέση του αυτοκράτορα. . Η νομοθεσία του Ιουστινιανού συντέλεσε στη βελτίωση της κατάστασης των ενυπόγραφων γεωργών. Στην εικόνα, τμήμα του παλαιότερου και σπουδαιότερου χειρογράφου της ιουστινιάνειας νομοθεσίας. 6ος αιώνας.
  • 67.
    Μια ομάδα νομομαθώνμε εντολή του ανέλαβε να κωδικοποιήσει το δίκαιο της εποχής. Επικεφαλής της προσπάθειας αυτής τοποθετήθηκε ο Τριβωνιανός. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία συντάγματος του αστικού δικαίου, το "corpus iuris civilis", το οποίο αποτελούνταν από τέσσερα τμήματα: τον "Ιουστινιάνειο Κώδικα", τον "Πανδέκτη", τις "Εισηγήσεις", και τις "Νεαρές". Αξίζει να σημειώσει κανείς ότι, ενώ όλα ήταν γραμμένα στα λατινικά, οι "Νεαρές" ήταν γραμμένες στο μεγαλύτερο μέρος τους στα ελληνικά για να γίνονται κατανοητές από την πλειοψηφία του λαού, γεγονός που υποδήλωσε τη διάδοση αλλά και σταδιακή επικράτηση της ελληνικής γλώσσας στη βυζαντινή αυτοκρατορία κατά τον 6ο αιώνα. Αριστερά: Μολυβδόβουλλο (μολύβδινη σφραγίδα) του Τριβωνιανού, αξιωματούχου που συνέβαλε αποφασιστικά στη νομοθετική προσπάθεια του Ιουστινιανού. 6ος αιώνας. Πάνω: Σελίδα βιβλίου της ιουστινιάνειας νομοθεσίας στους νεότερους χρόνους.
  • 68.
    Στο πλαίσιο τουνομοθετικού του έργου ο Ιουστινιανός αναδιοργάνωσε και τις νομικές σπουδές, που από την εποχή αυτή διαρκούσαν πέντε έτη. Κέντρα της επιστήμης κατέστησε την Κωνσταντινούπολη, τη Ρώμη και τη Βηρυτό. Αντικατέστησε επίσης τα βιβλία που διδάσκονταν με σύγχρονα συγγράμματα που αφορούσαν τη νομοθεσία που ο ίδιος συνέταξε Η Αγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως (532-537).
  • 69.
    Ένας από τουςκυριότερους στόχους του Ιουστινιανού, που καθόρισε πρώτιστα την εξωτερική αλλά και σε μεγάλο μέρος την οικονομική και θρησκευτική πολιτική του, ήταν η αποκατάσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο αυτοκράτορας ήταν όμως υποχρεωμένος να διασφαλίσει τα ανατολικά σύνορά του και ύστερα από τέσσερα χρόνια ένοπλων αγώνων, έκλεισε το 532 ειρήνη με τους Πέρσες. Ωστόσο, η ενασχόληση του βυζαντινού στρατού στη Δύση είχε σαν αποτέλεσμα την καταπάτηση της ειρήνης και τη λεηλασία πολλών περιοχών της Ανατολής. Όταν καταστράφηκε η Αντιόχεια, ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να ζητήσει ανακωχή. Ακολούθησαν αλλεπάλληλες πολεμικές επιχειρήσεις και μακροχρόνιοι αγώνες, με αποτέλεσμα τη σύναψη ειρήνης για πενήντα χρόνια, το 561. Οι Πέρσες άφηναν στους Βυζαντινούς τη Λαζική στον Εύξεινο Πόντο με αντάλλαγμα ετήσια χορηγία των 30.000 χρυσών νομισμάτων. Παράλληλα υπήρχε θρησκευτική ελευθερία στους χριστιανούς που ζούσαν σε περσικό έδαφος υπό τον όρο να εγκαταλείψουν κάθε θρησκευτική προπαγάνδα.
  • 70.
    O δεύτερος σημαντικόςκίνδυνος για την αυτοκρατορία βρισκόταν στα βόρεια σύνορά της. Εκεί συνωστίζονταν γερμανικά φύλα, όπως οι Έρουλοι, οι Λογγοβάρδοι και οι Γήπαιδες, αλλά και οι Σλάβοι και οι Ούννοι (βλ. χάρτη). Με τους πρώτους ο Ιουστινιανός κατόρθωσε να συνάψει ειρήνη. Ωστόσο, η απουσία στρατού από την περιοχή του Δούναβη έδωσε την ευκαιρία στους Ούννους και τους Σλάβους να πραγματοποιήσουν σφοδρές επιδρομές και λεηλασίες στις βαλκανικές περιοχές, φτάνοντας όχι μόνο μέχρι την Κωνσταντινούπολη αλλά και μέχρι την Πελοπόννησο. Οι επιδρομές είχαν εξαιρετικά δυσμενή αποτελέσματα σε ορισμένες περιοχές, καθώς αυτές εξαντλούνταν οικονομικά και υφίσταντο σημαντική πληθυσμιακή μείωση.
  • 71.
    Ο Ιουστινιανός A'(527-565) επιδίωξε να αποκαταστήσει την αυτοκρατορία στα παλιά της όρια, αυτά του 3ου αιώνα, και να της δώσει την παλιά δόξα της. Το μεγαλεπήβολο σχέδιό του ξεκίνησε από την Αφρική όπου αποβιβάστηκε το 533 ο στρατηγός Βελισάριος. Ο Βελισάριος με λιγότερες αριθμητικά δυνάμεις κατάφερε μέσα σε ένα χρόνο και εφαρμόζοντας μια πετυχημένη στρατηγική να συντρίψει το κράτος των Bανδάλων. Η περιοχή της βορείου Αφρικής από την Καρχηδόνα μέχρι τις Ηράκλειες Στήλες, όπως και η Κορσική, η Σαρδηνία και οι Βαλεαρίδες νήσοι, που ήταν βανδαλικές κτήσεις πέρασαν στην κυριαρχία της αυτοκρατορίας.
  • 72.
    Το επόμενο βήμαήταν η κατάκτηση της Ιταλίας. Ο πόλεμος με τους Οστρογότθους κράτησε 20 χρόνια και το τέλος του βρήκε νικήτρια τη Ρωμανία, αλλά αποδιοργανωμένη και γεμάτη ερείπια την Ιταλία. Ο Βελισάριος αποβιβάστηκε το 534 στη Σικελία και ύστερα από πολεμικές επιχειρήσεις έξι ετών κατόρθωσε να καταλάβει την Ιταλία μέχρι τη Ραβέννα και να υποτάξει τους Οστρογότθους συλλαμβάνοντας το βασιλιά τους, Ουίτιγι, το 540. Η Ιταλία επέστρεφε θριαμβευτικά στην αυτοκρατορία, χάρη στις ηρωικές προσπάθειες του στρατού και την ιδιοφυή διοίκηση του Βελισάριου.
  • 73.
    Τη νίκη αυτήακολούθησε η επανάσταση των Γότθων. Οι τελευταίοι επωφελήθηκαν από την απουσία του Βελισάριου στην Ανατολή, καθώς ήταν η περίοδος που είχαν ξεσπάσει ξανά οι εχθροπραξίες ανάμεσα στους Πέρσες και τους Βυζαντινούς. Οι Γότθοι ανακηρύσσοντας βασιλιά τον Τωτίλα σημείωσαν αρκετές επιτυχίες. Το Βυζάντιο αναζήτησε νέο αρχηγό του στρατού, το Ναρσή, ο οποίος κατεβαίνοντας από τη Δαλματία με πολυάριθμο στρατό συγκρούστηκε το 552 στη θέση Ουμβρία της Ιταλίας. Ακολούθησαν και άλλες σφοδρές μάχες μέχρι την οριστική νίκη των Βυζαντινών το 554. Αμέσως μετά ο Ιουστινιανός πραγματοποίησε και τον τελευταίο του στόχο, την ανακατάληψη του νότιου τμήματος της Ιβηρικής χερσονήσου από τους Βησιγότθους, προκειμένου να ελέγχει τη δυτική είσοδο στη Μεσόγειο. Στο πλαίσιο των προσπαθειών για την ανασύσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο Ιουστινιανός κατόρθωσε, έπειτα από μακροχρόνιες στρατιωτικές επιχειρήσεις, να καταλάβει τη Ραβέννα (χάρτης δεξιά). Στην ένθετη εικόνα, ψηφιδωτή παράσταση από το ναό του Αγίου Απολλινάριου του Νέου στη Ραβέννα, που εικονίζει την είσοδο του λιμανιού και τα τείχη της Ραβέννας. Αρχές 6ου αιώνα.
  • 74.
    Ο Ιουστινιανός A΄(527-565)κληροδότησε στους διαδόχους του εκτός από ένα καλύτερα οργανωμένο κράτος και αρκετά προβλήματα. Σε διάρκεια σαράντα πέντε χρόνων (565-610) ανέβηκαν στον θρόνο οι αυτοκράτορες Ιουστίνος Β' (565-578), Τιβέριος (578-582), Μαυρίκιος (582-602) και Φωκάς (602- 610). Η περίοδος που ακολούθησε το θάνατο του Ιουστινιανού σημαδεύτηκε από την προσπάθεια για τη διατήρηση των τεράστιων εδαφικών εκτάσεων που η αυτοκρατορία είχε αποκτήσει. Η Ιταλία, που ο Ιουστινιανός είχε κατορθώσει ύστερα από μεγάλο αγώνα να κατακτήσει, πέρασε στα χέρια των Λογγοβάρδων. Η εμφάνιση νέων εχθρών στο προσκήνιο, τόσο στην Ανατολή όσο και στα Βαλκάνια, και η αντιμετώπισή τους αποτέλεσε ωστόσο πρόσθετο κίνδυνο και το κύριο μέλημα των αυτοκρατόρων όχι μόνο από το 565 μέχρι το 610 αλλά και μέχρι τις αρχές του 8ου αιώνα.
  • 75.
    Χαρακτηριστικό ακόμη τηςπεριόδου αυτής ήταν το γεγονός ότι η αυτοκρατορία περιορίστηκε σε ένα τμήμα που πληθυσμιακά, γλωσσικά και πολιτισμικά παρουσίαζε μεγάλη ομοιογένεια, παράγοντας που γινόταν ολοένα και περισσότερο αισθητός καθώς η ελληνική γλώσσα και ο πολιτισμός αποκτούσαν μεγαλύτερη σημασία και κυριαρχούσαν στο βυζαντινό χώρο Ασημένιος δίσκος με περίτεχνη διακόσμηση, προερχόμενος από το λεγόμενο Θησαυρό της Αγίας Σιών. Γύρω στο 570.
  • 76.
    Το σημαντικότερο γεγονόςτης βασιλείας του Ιουστίνου Β' ήταν η αλλαγή στην πορεία της εξωτερικής πολιτικής του σε σχέση με την πολιτική του Ιουστινιανού για την παλινόρθωση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Το κράτος άρχισε να βάλλεται σχεδόν σε όλα τα μέτωπα. Ο Ιουστίνος αποφάσισε τη διακοπή της μεγάλης χρηματικής εισφοράς στους Πέρσες για την εξαγορά της ειρήνης. Έτσι ξεκίνησε το 572 ένας πόλεμος που κράτησε μέχρι το 591. Οι διαφορές με τους Πέρσες αφορούσαν και πάλι την Αρμενία και τις γύρω περιοχές. Η κατάσταση κλιμακώθηκε στα ανατολικά σύνορα, βελτιώθηκε ελάχιστα την περίοδο του Τιβέριου (578- 582) και έληξε με τη σύναψη ειρήνης την εποχή του Μαυρίκιου (582-602). Ελεφαντοστέινο πλακίδιο, «δίπτυχο Barberini», που απεικονίζει έφιππο αυτοκράτορα. 6ος αιώνας μ.Χ. Παρίσι, Λούβρο. Ένα αριστούργημα της βυζαντινής μικρογλυπτικής.
  • 77.
    Παράλληλα στην Ιταλία,που με τόσο κόπο είχε κατακτήσει ο Ιουστινιανός, άρχισαν να εισέρχονται οι Λογγοβάρδοι. Οι Λογγοβάρδοι, γερμανικός λαός, ζούσαν στην περιοχή του Δούναβη. Κάτω από την πίεση των Αβάρων μετακινήθηκαν το 568 και άρχισαν να εγκαθίστανται στο μεγαλύτερο μέρος της Ιταλίας με εξαίρεση ορισμένες περιοχές, όπως η Ραβέννα. Έτσι ένα νέο κράτος, αυτό των Αβάρων, συγκροτήθηκε στην περιοχή του Δούναβη στα σύνορα με τη αυτοκρατορία αποτελώντας νέο εχθρό για το κράτος. Η βασιλική του Αγίου Απολλιναρίου στο λιμάνι Κλάσις στη Ραβέννα, την πρωτεύουσα της βυζαντινής Ιταλίας τον 6ο -7ο αι. Στην πόλη αυτή διασώζονται τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Ιταλίας, ιδίως της ιουστινιάνειας εποχής.
  • 78.
    Όταν η υγείατου Ιουστίνου χειροτέρεψε, και ύστερα από συμβουλή της γυναίκας του Σοφίας, υιοθέτησε και όρισε ως καίσαρα και διάδοχό του έναν ικανό στρατηγό, τον Τιβέριο. Ο Τιβέριος απέμεινε μονοκράτορας από το 578 μέχρι το 582. Στην Ιταλία οι κατακτήσεις των Λογγοβάρδων προχωρούσαν ενώ στην Περσία ο Τιβέριος κατόρθωσε να κάνει κάποιες θετικές ενέργειες. Σε ό,τι αφορά στα Βαλκάνια, αρχή των αβαροσλαβικών επιδρομών πρέπει να θεωρηθεί η κατάληψη του Σιρμίου από τους Αβάρους. Οι 'Αβαροι παρέσυραν μαζί τους στις επιδρομές και Σλάβους, φύλα που είχαν μετακινηθεί κοντά στο Δούναβη, και αποτελούσαν τους νέους εχθρούς στα βόρεια σύνορα του κράτους. Ο Τιβέριος κατόρθωσε να συνάψει ειρήνη με τους Αβάρους πληρώνοντας μεγάλη χρηματική εισφορά. Xρυσό νόμισμα του αυτοκράτορα Τιβέριου, ενός από τους διαδόχους του Ιουστινιανού. Οι Άβαροι και οι Σλάβοι αποτέλεσαν πληγή για την αυτοκρατορία κατά τον 6ο αιώνα. Στην εικόνα, κόσμημα αβαρής γυναίκας, επηρεασμένο από τη «βυζαντινή» τεχνοτροπία. Βρέθηκε σε τάφο στην Οzora της Ουγγαρίας. Β΄ μισό 7ου αιώνα.
  • 79.
    Όταν ο Μαυρίκιοςανέβηκε στο θρόνο η αυτοκρατορία δεχόταν επιθέσεις σε όλα τα μέτωπα. Ο αυτοκράτορας αναδείχτηκε ικανός στρατηγός. Ο πόλεμος με τους Πέρσες που είχε ξεκινήσει το 572 έληξε με τη νίκη του Μαυρίκιου. Η νίκη επισφραγίστηκε με την ειρήνη του 591, που υπογράφτηκε με το Χοσρόη Β'. Οι όροι ήταν ευνοϊκοί για τη Ρωμανία, το οποίο πήρε την Αρμενία καθώς και άλλες περιοχές που είχαν καταλάβει οι Πέρσες, ενώ σταματούσε η χρηματική εισφορά προς τους τελευταίους Πάνω: Χρυσός σόλιδος του ικανού αυτοκράτορα Μαυρικίου. Δεξιά: Μέρος των τειχών του Επταπύργιου στη Θεσσαλονίκη. Η μακεδονική πρωτεύουσα δέχθηκε επανειλημμένες επιδρομές των αβαροσλάβων κατά τον 5ο και 6ο αι. που αποκρούστηκαν χάρη στην ηρωική άμυνα των Μακεδόνων και τα ισχυρά τείχη.
  • 80.
    Έτσι ο Μαυρίκιοςμπόρεσε να στραφεί απερίσπαστος στο βόρειο μέτωπο και στον πόλεμο με τους Αβάρους. Για μια περίπου δεκαετία οι 'Αβαροι όχι μόνο έκαναν επιδρομές στη εδάφη της αυτοκρατορίας αλλά έφτασαν να πολιορκήσουν μαζί με τους Σλάβους τη Θεσσαλονίκη το 597. Τα γεγονότα διασώζει το αγιολογικό κείμενο με τα θαύματα του αγίου Δημητρίου, που αποδίδει τη σωτηρία της πόλεως σε θαύμα του πολιούχου της. Τελικά ο αυτοκράτορας κατόρθωσε να απωθήσει τόσο τους Αβάρους όσο και τους Σλάβους πέρα από το Δούναβη και με τη συνθήκη του 600 όρισε το Δούναβη ως όριο μεταξύ Αβάρων και Ρωμαίων. Η Ευρώπη στα 600 μ.Χ. Με ροζ χρώμα η αυτοκρατορία, με κίτρινο το νεοσύστατο λογγοβαρδικό βασίλειο στην Ιταλία, με πράσινο το ανερχόμενο χριστιανικό βασίλειο των Φράγκων υπό τη δυναστεία των Μεροβιγγείων, με μωβ το παρακμάζον βησιγοτθικό κράτος και με γκρι οι Άβαροι.
  • 81.
    Παράλληλα, ο Μαυρίκιοςσυνέβαλε στην προσπάθεια για τη στρατιωτικοποίηση της διοίκησης, που είχε ήδη αρχίσει από παλιότερα. Είναι η περίοδος που αναφέρονται για πρώτη φορά τα εξαρχάτα της Ραβέννας στην Iταλία και της Αφρικής. Ο Μαυρίκιος με σκοπό να ενισχύσει την άμυνα των περιοχών της Ιταλίας, και της Αφρικής, τις μετέτρεψε σε εξαρχάτα, με διοικητή τον έξαρχο, πρόσωπο με μεγάλη πολιτική και στρατιωτική εξουσία. Τα δύο εξαρχάτα μπορούν να θεωρηθούν ως πρόδρομοι των θεμάτων της Μεσοβυζαντινής εποχής. Ο ρόλος τους παρέμεινε σημαντικός για τη διατήρηση των κτήσεων στην Ιταλία και στην Αφρική. Οι κτήσεις της Ισπανίας την περίοδο αυτή χάθηκαν οριστικά περνώντας και πάλι στα χέρια των Βησιγότθων. Βασιλική του Αγίου Απολλιναρίου Κλάσσις, 6ος αιώνας, Ραβένα.
  • 82.
    Γύρω στο 600φάνηκε ότι ο Μαυρίκιος είχε κατορθώσει να σταθεροποιήσει την κατάσταση στα σύνορα της αυτοκρατορίας. Η τύχη της έμμελε να αλλάξει για άλλη μια φορά, όταν ο εκατόνταρχος Φωκάς, εκφράζοντας την άποψη του στρατού που είχε κουραστεί από τους μακροχρόνιους αγώνες, επαναστάτησε και ανέβηκε στο θρόνο. Τα αγέρωχα τείχη της Κωνσταντινούπολης στέκονται ακόνη όρθια 1600 χρόνια μετά.
  • 83.
    Ο Φωκάς ανέβηκεστο θρόνο μετά από επανάσταση. Ανέτρεψε το Μαυρίκιο, τον οποίο και δολοφόνησε όπως και τα πέντε παιδιά του. Αυτοκράτορας ανακηρύχθηκε το 602 και βασίλεψε ως το 610. Οι αδυναμίες της βασιλείας του Φωκά προκάλεσαν σοβαρά προβλήματα στα εσωτερικά του κράτους. Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκαν οι 'Αβαροι και οι Σλάβοι κάνοντας σφοδρές επιδρομές. Το ίδιο συνέβη και με τους Πέρσες. Ο βασιλιάς Χοσρόης Β', τον οποίο ο Μαυρίκιος είχε βοηθήσει να ανακτήσει το θρόνο του, εισέβαλε σε αυτοκρατορικό έδαφος. Κατέλαβε τη Μεσοποταμία, την Αρμενία και την Καππαδοκία και έκανε επιδρομές μέχρι τη Συρία, την Παλαιστίνη αλλά και στη Μικρά Ασία, αποκομίζοντας λάφυρα και αιχμαλώτους.
  • 84.
    Ο Φωκάς αντιμετώπιζεαπό την πλευρά του προβλήματα με την τρομοκρατία. Έτσι η αγανάκτηση του λαού ήταν γενική μπροστά στην επιδείνωση της κατάστασης και τον κίνδυνο στον οποίο είχε περιέλθει η αυτοκρατορία. Οι συγκλητικοί στην Πρωτεύουσα ανέλαβαν την πρωτοβουλία να αναζητήσουν βοήθεια στο πρόσωπο του Ηρακλείου, εξάρχου της Αφρικής. Η απόφαση που πάρθηκε ήταν για την εκτέλεση συντονισμένης επιχείρησης χερσαίων και ναυτικών δυνάμεων. Ο στόλος που στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη βρισκόταν κάτω από τις διαταγές του γιου του Ηρακλείου. Η αντίσταση του Φωκά υπήρξε μικρή. Ο Ηράκλειος ανέβηκε το 610 στο θρόνο και ο Φωκάς δολοφονήθηκε. Αριστερά: Πίνακας με τα τείχη της Πόλης όπως έδειχναν το 19ο αι. Δεξιά: Χρυσό σιμίσσιο Φωκά (602-610 μ.X.).
  • 85.
    ΚΡΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΟΡΓΑΝΩΣΗ (324 – 610) Το πρώιμο κράτος ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερο από το μέσο και το ύστερο, όχι μόνο σε γεωγραφική έκταση και πολιτική δύναμη, αλλά και σε ό,τι αφορούσε τις κοινωνικές κατακτήσεις. Παρόλο, δηλαδή, που η κοινωνία του σε πολλά σημεία συνέχισε την πορεία της στα βήματα των προηγούμενων, κατάφερε να δημιουργήσει τομές που συνόδεψαν τη Ρωμανία σε όλη την πορεία της. Ενσωμάτωσε το Χριστιανισμό στην ελληνορωμαϊκή παράδοση, καθόρισε το χριστιανικό δόγμα και έθεσε τις κοινωνικές βάσεις της χριστιανικής ζωής. Επίσης, παρήγαγε πνευματικά δημιουργήματα, όπως η χριστιανική φιλολογία και η χριστιανική τέχνη, και εισήγαγε το κοινωνικό σύστημα που στηριζόταν στη νομική κατάσταση που υπαγόρευε μια κεντρική (η αυτοκρατορική) εξουσία και όχι πια η ελεύθερη συναλλαγή και το συμβόλαιο. Δύσκολα θα βρεθεί θεσμός ή ιδέα σε ολόκληρο το μεσαιωνικό οικοδόμημα που να μη γεννήθηκε στην Πρώιμη περίοδο.Ο Ιουστινιανός αφιερώνει την Αγία Σοφία στην Παναγία. Από τον Εξωνάρθηκα της Αγίας Σοφίας.
  • 86.
    ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ – ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΑ Ογεωγραφικός αυτός χώρος, αν και βρισκόταν υπό τη συνεχή απειλή άλλων γειτονικών λαών που συχνά τον κατέκλυζαν, προσωρινά ή μονιμότερα, αποτέλεσε για την Πρώιμη περίοδο την ιδιαίτερη περιοχή του νέου κράτους, όπου εκτεινόταν η εξουσία -πραγματική ή θεωρητική- του αυτοκράτορα και όπου διαβιούσε, δραστηριοποιούνταν και εξελισσόταν κοινωνικά το πλήθος των υπηκόων του. Η περιοχή αυτή χαρακτηριζόταν από την ύπαρξη ενός παλιού (ελληνορωμαϊκού) πολιτισμού και της αντίστοιχης οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης. Επίσης, γνώριζε μια οργάνωση σε αυτόνομες πόλεις. Σ' αυτές κυριαρχούσε μια ελληνική ή εξελληνισμένη αστική τάξη που εμπλουτιζόταν συνεχώς με ιθαγενή στοιχεία και που είχε επωφεληθεί από τη ρωμαϊκή ειρήνη για να δημιουργήσει οικονομική ευρωστία και κοινωνική υποδομή. Τέλος στο συγκεκριμένο χώρο είχε διεισδύσει η χριστιανική θρησκεία, ένα από τα κύρια συστατικά στοιχεία του ελληνικού μεσαιωνικού πολιτισμού. Τα τείχη της Νικόπολης στην Ήπειρο. Η πόλη που ιδρύθηκε από τον Οκταβιανό Αυγουστο σε ανάμνηση της νίκης του στο Άκτιο (31 π.Χ.), αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες βαλκανικές πόλεις της πρώιμης περιόδου και έδρα επαρχίας.
  • 87.
    Σύμφωνα με τηνεύστοχη διατύπωση του βυζαντινολόγου Cyril Mango στο βιβλίο του "Βυζάντιο, η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης", "όλες οι αυτοκρατορίες πάντοτε κυβέρνησαν μια πληθώρα λαών και η βυζαντινή αυτοκρατορία δεν αποτέλεσε εξαίρεση". Τα έθνη που βρίσκονταν υπό την κυριαρχία της, αν και μεταξύ τους υπήρχε κοινή αποδοχή του κυρίαρχου ελληνόφωνου και χριστιανικού στοιχείου της αυτοκρατορίας, είχαν την τάση να ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους και να επιβεβαιώνουν την ιδιαιτερότητά τους μέσω των ξεχωριστών πολιτιστικών στοιχείων (κυρίως της γλώσσας) που μοιράζονταν. Άποψη της αναστηλωμένης παλαιοχριστιανικής βασιλικής του Αγίου Ιωάννη στην Έφεσο.
  • 88.
    Ως παράδειγμα αναφέρουμετην Κωνσταντινούπολη, που την εποχή του Ιουστινιανού A΄(527-565) όπως όλες οι μεγάλες πρωτεύουσες, παραδίδεται ως χωνευτήρι ετερόκλητων στοιχείων. Σύμφωνα με σύγχρονη πηγή, αντιπροσωπεύονταν σ' αυτήν και οι εβδομήντα δύο γνωστές γλώσσες! Ξένοι (Γερμανοί και Ούννοι) και σκληροτράχηλοι υπήκοοι ( Ίσαυροι, Ιλλυριοί και Θράκες) περιλαμβάνονταν στα στρατεύματα της πόλης. Μοναχοί Σύροι, Μεσοποτάμιοι και Αιγύπτιοι, που δε γνώριζαν λέξη ελληνικά, συνέρεαν στην πρωτεύουσα υπό την προστασία της αυτοκράτειρας Θεοδώρας. Οι πανταχού παρόντες Εβραίοι εργάζονταν ως τεχνίτες και έμποροι, ενώ πολλοί ήταν και οι Ιταλοί και Αφρικανοί, των οποίων η μητρική γλώσσα ήταν τα λατινικά. Ποικίλη ήταν την ίδια εποχή η δημογραφική σύνθεση και σε άλλες περιοχές του κράτους που ο πληθυσμός του έχει υπολογιστεί σε 30 περίπου εκατομμύρια. Οι περιοχές αυτές ήταν εκπληκτικά μωσαϊκά από γηγενείς λαούς και εποίκους. Αναφέρουμε λίγα μόνο ενδεικτικά παραδείγματα: Ίβηρες, Λαζοί, Αβασγοί και Γότθοι κατοικούσαν στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου, Κέλτες, Εβραίοι και περσικής καταγωγής έποικοι βρίσκονταν στα υψίπεδα της Μικράς Ασίας, Αρμένιοι στην Καππαδοκία, Εβραίοι, Σαμαρείτες και 'Αραβες στην Παλαιστίνη Μια σημαντική κοινωνική ομάδα της αυτοκρατορίας αποτελούσαν οι μοναχοί, πολλοί από τους οποίους επισκέπτονταν την Κωνσταντινούπολη υπό την προστασία της Θεοδώρας. Στην εικόνα ο άγιος Αντώνιος, ερημίτης μοναχός από την Αίγυπτο. Λεπτομέρεια εικόνας. Τέλη 15ου . Κατά την Πρώιμη περίοδο αναπτύσσονται διάφορα αστικά κέντρα. Στην εικόνα, αναπαράσταση της πόλης των Ιεροσολύμων. Λεπτομέρεια ψηφιδωτού δαπέδου από την πόλη Madaba της Ιορδανίας. 6ος αιώνας.
  • 89.
    Η αυτοκρατορία, απότα τέλη του 5ου και κατά τη διάρκεια του 6ου αιώνα, γνώρισε μεγάλες καταστροφές που οφείλονταν σε σεισμούς, μεγάλους λοιμούς και εχθρικές επιδρομές ξένων λαών. Αυτό θα πρέπει όχι μόνο να μείωσε τον πληθυσμό του κράτους σε κάποιες περιοχές αλλά και να προκάλεσε ανασφάλεια, συνέπειες ωστόσο που θα πρέπει να ισοσταθμίστηκαν από την αύξηση του πληθυσμού της αυτοκρατορίας με την αναπροσάρτηση από τον Ιουστινιανό A' (527-565) περιοχών της Μεσογείου. Η μεγαλύτερη ωστόσο, αλλαγή που υπέστη το κράτος, πρέπει να ήταν τόσο αριθμητική όσο και εθνολογική και άρχισε λίγες δεκαετίες μετά το θάνατο του Ιουστινιανού. Η ακρόπολη «Λάρισσα» του Άργους. Το αρχαίο κάστρο ανακαινίστηκε πλήρως επί Ιουστινιανού για να προστατεύει μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Ελλάδος από τους επιδρομείς της βόρειας Βαλκανικής.
  • 90.
    Πρώτη της ένδειξηυπήρξε η μαζική εγκατάσταση σλαβικών πληθυσμών στη Βαλκανική χερσόνησο. Οι Σλάβοι εισέβαλαν σε διαδοχικά κύματα και, αντίθετα από προηγούμενους επιδρομείς, εγκαταστάθηκαν μόνιμα. Τους Σλάβους ακολούθησαν οι 'Αβαροι, λαός τουρκικής καταγωγής με τον οποίο οι Σλάβοι συχνά συμμαχούσαν: επέδραμαν σε όλη την περιοχή της σημερινής Ελλάδας, εκδίωκαν ή σκότωναν τους ντόπιους πληθυσμούς και εγκαταστάθηκαν στα μέρη τους. Στο τέλος του 6ου και την αρχή του 7ου αιώνα, όταν το σύνορο του Δούναβη κατέρρευσε εντελώς, ολόκληρη ουσιαστικά η Βαλκανική χερσόνησος είχε αλλάξει δημογραφική σύνθεση και είχε ξεφύγει από τον βυζαντινό έλεγχο. Η τελευταία σημαντική σλαβική εγκατάσταση στην περιοχή πραγματοποιήθηκε από τους Σέρβους και τους Κροάτες, που την εποχή του Ηρακλείου A' (610- 641) κατέλαβαν τις περιοχές της Βαλκανικής που κατοικούν μέχρι σήμερα. Δίπτυχο από ελεφαντοστό του 530 από τη Ρώμη. Εικονίζεται ο αυτοκράτορας στο θρόνο του.
  • 91.
    ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Ο καθορισμόςτης χρονολογίας 324 ως ορόσημου για τη γένεση του νέου χριστιανικού Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους δε σημαίνει ότι η κοινωνία μετά το χρόνο αυτό είναι κάτι εξ ορισμού διαφορετικό από την μέχρι τότε ρωμαϊκή κοινωνία. Αντίθετα, όλα τα βασικά γνωρίσματα της κοινωνίας των χρόνων του Διοκλητιανού (284-305) ξαναβρίσκονται αυτούσια στην κοινωνία των Πρώιμων χρόνων. Η βασική διαίρεση του πληθυσμού γίνεται σε δύο γενικές κατηγορίες: τους honestiores (φωτογραφία κάτω) που κατείχαν την ανώτατη θέση στην κοινωνική ιεραρχία και τους humiliores (φωτογραφία πάνω) που ακολουθούσαν. Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονταν τα προνομιούχα κοινωνικά στρώματα των συγκλητικών και των βουλευτών, ενώ στη δεύτερη τα υπόλοιπα, μέσα και κατώτερα, στρώματα του αστικού και αγροτικού πληθυσμού. Τελευταίοι στην ιεραρχία έρχονταν οι δούλοι, που ακόμη αποτελούσαν σημαντική μερίδα του πληθυσμού, παρά την επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας..
  • 92.
    Χαρακτηριστικό της περιόδουείναι ότι, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στο ρωμαϊκό κράτος, την "ελεύθερη δράση" αντικατέστησε ο κρατικός καταναγκασμός ως προς τη διαστρωμάτωση της κοινωνίας. Το κράτος καθόριζε την κληρονομικότητα των επαγγελμάτων και εξανάγκαζε τους γιους να ακολουθούν το επάγγελμα του πατέρα τους. Η κοινωνία αποκτούσε έτσι μια διάρθρωση αυστηρά ιεραρχημένη, παρόλο που τα εξαιρετικά δεσμευτικά αυτά μέτρα ενίοτε κατέληγαν, στην πράξη, ανεφάρμοστα Χαρακτηριστικό της Πρώιμης Βυζαντινής οικονομίας ήταν τα κρατικά μονοπώλια. Είδη κρατικού μονοπωλίου αποτέλεσαν η κοπή νομισμάτων, η διάθεση πορφύρας και μεταξιού. Στην εικόνα, χάλκινο νόμισμα, φόλλις, του αυτοκράτορα Αναστασίου Α' που έχει κοπεί σε νομισματοκοπείο της Πρωτεύουσας. 498- 518. Στο βυζαντινό στρατό της πρώιμης περιόδου σταδιοδρομούσαν χιλιάδες βάρβαροι πολεμιστές που ενίοτε έφταναν και σε ανώτερα αξιώματα. Στην εικόνα, Γότθος και Αλανός στην υπηρεσία του βυζαντινού στρατού σε επιχείρηση κατά άλλων βαρβάρων στη βόρειο Αφρική.
  • 93.
    Δίπλα στο προνομιούχοκοινωνικό στρώμα των honestiores (που αποτελούνταν από τους συγκλητικούς και τους βουλευτές ή curiales), κατά την Πρώιμη περίοδο διακρίνεται το πλήθος των αγροτών και του αστικού πληθυσμού, που συνθέτει τη γενική κατηγορία των humiliores. Με νομοθετήματα το κράτος επιδίωκε να δημιουργήσει και μέσα σ' αυτή την κατηγορία υπηκόων κλειστές και παγιωμένες κληρονομικές ομάδες. Οι ομάδες που συνέθεταν την κατηγορία των humiliores (αγρότες και αστοί), παρά την εσωτερική τους οικονομική διαστρωμάτωση, έπρεπε να αποτελούν μια ενιαία κοινωνική τάξη που καταρχήν θα αναπαραγόταν κληρονομικά. Οι ομάδες των κατοίκων της υπαίθρου που ανήκαν στους humiliores ήταν οι μικροϊδιοκτήτες αγρότες, οι ακτήμονες χωρικοί, οι μισθωτοί (ελεύθεροι) εργάτες γης και οι εξαρτημένοι γεωργοί. Ελεφαντοστέινη παράσταση βουλευτών της Κωνσταντινούπολης σε δίπτυχο του 6ου αι. Η τεχνοτροπία των κοσμικών θεμάτων ήδη έχει προσεγγίσει εκείνη των θρησκευτικών και οι μορφές απεικονίζονται σαν άγιοι.
  • 94.
    Οι ομάδες τωνhumiliores των πόλεων παρουσίαζαν μεγαλύτερη ακόμη ποικιλία. Τις αποτελούσαν τα διάφορα λαϊκά στρώματα: μικροεπαγγελματίες τεχνίτες και έμποροι, κατώτεροι κρατικοί υπάλληλοι, ναύκληροι, αργυροπράτες (αργυραμοιβοί, είδος μικροτραπεζιτών), ιδιοκτήτες εργαστηρίων παντός είδους και, τέλος, η κατώτερη αστική ομάδα των εργατών του μεροκάματου και των ατόμων με τις ακαθόριστες και ευκαιριακές ασχολίες, για τους οποίους λίγα γνωρίζουμε. Όλες αυτές οι αστικές επαγγελματικές ομάδες ήταν αυστηρά οργανωμένες σε συντεχνίες (σωματεία ή συστήματα) οι οποίες πολλές φορές είχαν οικονομικά προνόμια ή παρουσιάζονταν ως ομάδες πίεσης που η κεντρική εξουσία αναγκαζόταν να υπολογίζει. Η μεσαιωνική κοινωνία ήταν πατριαρχική και ο ρόλος των γυναικών περιορισμένος. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις που γυναίκες διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο, όπως συνέβαινε με μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Επιπλέον, ο ρόλος της γυναίκας μέσα στην οικογένεια παρέμενε ισότιμος με του άντρα. Στην εικόνα μαρμάρινος ανδριάντας μιας αριστοκρατικής γυναικείας μορφής. Η οικονομική δραστηριότητα στις πόλεις σχετιζόταν με το εμπόριο και τη βιοτεχνία (κοσμηματοποιία, ξυλουργική κ.ά). Στην εικόνα, χρυσά σκουλαρίκια, δείγμα της υψηλής ποιότητας της βιοτεχνικής παραγωγής. 6ος αιώνας.
  • 95.
    Οι υπήκοοι τουΠρώιμου κράτους που ασχολούνταν με τη γη και αποκόμιζαν τα ανάλογα εισοδήματα ήταν οι γαιοκτήμονες, οι μισθωτές γης, οι μισθωτοί (ελεύθεροι) εργάτες γης, οι εξαρτημένοι αγρότες και, τέλος, οι δούλοι που απασχολούνταν σε αγροτικές εργασίες. Οι μεγαλογαιοκτήμονες (συγκλητικοί και βουλευτές) κατοικούσαν μόνιμα στις πόλεις και μόνον ευκαιριακά έμεναν στα κτήματά τους. Το ίδιο έκαναν και οι υπόλοιποι αστοί κτηματίες. Μόνον οι μικροκαλλιεργητές που κατοικούσαν στις κώμες (χωριά) βρίσκονταν κοντά στη γη τους. Οι τελευταίοι μαζί με τους εξαρτημένους αγρότες ονομάζονταν γεωργοί και μαζί και με τους αγροτικούς δούλους αποτελούσαν το μεγάλο όγκο του αγροτικού πληθυσμού της Πρώιμης περιόδου. Οι ελεύθεροι γεωργοί την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο διακρίνονταν στους μικροϊδιοκτήτες και σε αυτούς που δούλευαν σε αγρούς με αντιμισθία. Στις εικόνες, αγροτικές σκηνές, λεπτομέρειες ψηφιδωτής παράστασης από το ναό της Santa Constanza στη Ρώμη. Αρχές 4ου αιώνα.
  • 96.
    Τα λαϊκά αστικάστρώματα αποτελούνταν από μικροεπαγγελματίες (τεχνίτες και εμπόρους) και κατώτατους υπαλλήλους. Δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτική ζωή –αν και τους καλούσαν να συγκεντρωθούν στον ιππόδρομο ή το θέατρο για να επικροτήσουν με επευφημίες τις αποφάσεις των αρχόντων. Οι επευφημίες αυτές ονομάζονταν δημοτικαί διατυπώσεις και ο λαός, ιδίως σε δύσκολες στιγμές, εκμεταλλευόταν τη συγκυρία και προχωρούσε σε αποδοκιμασίες, ταραχές ή και εξεγέρσεις, όπως συνέβη σε διάφορες περιπτώσεις στο Πρώιμο κράτος. Ο «Δήμος» της Κωνσταντινούπολης συγκεντρωνόταν συνήθως στον Ιππόδρομο για να εκφραστεί σε κρίσιμες περιστάσεις. Στην εικόνα οι αιγυπτιακοί οβελίσκοι πού είχαν τοποθετηθεί στο μέσο του Ιπποδρόμου. Ο τελευταίος έχει μετατραπεί σήμερα σε πλατεία. Στο βάθος η Αγία Σοφία.
  • 97.
    Κατά τα άλλα,ο λαός χρησιμοποιούνταν στις χειρωνακτικές λειτουργίες, που ονομάζονταν munera sordida. Ήταν, δηλαδή, υποχρεωμένος να προσφέρει προσωπική εργασία, εκ περιτροπής ή όποτε του το ζητούσαν, για τη συντήρηση των δημόσιων έργων της πόλης που χρηματοδοτούσαν οι βουλευτές. Συμμετείχαν δηλαδή στην επισκευή των δρόμων και των υδραγωγείων, στο σβήσιμο των πυρκαγιών, στη νυχτοφυλακή, στον καθαρισμό της πόλης, στην επισκευή των τειχών, στη λειτουργία του ταχυδρομείου και, αν υπήρχε ανάγκη, στην άμυνα της πόλης. Ο λαός κατά την Πρώιμη περίοδο ήταν υποχρεωμένος να καταβάλλει προσωπική εργασία για τη συντήρηση των δημοσίων έργων (επισκευή δρόμων, υδραγωγείων). Στην εικόνα αριστερά, τμήμα του ρωμαϊκού υδραγωγείου στη Νικόπολη, το οποίο ανακατασκευάστηκε στα χρόνια του Ιουλιανού, το 362. Πάνω: ψηφιδωτή παράσταση του χειμώνα από δάπεδο οικίας, 4ος αι.
  • 98.
    Στις Πρώιμες πόλεις,η ζωή συνεχίστηκε στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες πάνω στο μοντέλο των τελευταίων προχριστιανικών, με λίγες μόνο και μικρές αλλαγές. Η σπουδαιότερη αλλαγή ήταν αυτή της θρησκείας. Σήμανε διαφορετικούς τόπους και τρόπους λατρείας, αλλά και σιγά σιγά επέβαλε μια νέα ηθική στη δημόσια και ιδιωτική ζωή, που όμως έγινε εμφανέστερη στη Μεσοβυζαντινή περίοδο. Αριστερά: Η βασιλική του Αγ. Απολλινάριου στη Ραβέννα (6ος αι.). Δεξιά: Η βασιλική του Αγ. Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη (5ος αι. ο αρχικός ναός).
  • 99.
    Η ζωή πουκυλούσε σ' αυτό το μοντέλο ξαφνικά αναστατώθηκε στο τέλος του 5ου αιώνα, αλλά κυρίως τον 6ο. Οι ανασκαφές μάς δείχνουν καταστροφές και πυρκαγιές και οι γραπτές πηγές μιλούν για σειρά καταστροφικών σεισμών και αλλεπάλληλων εχθρικών επιδρομών και λεηλασιών. Τα περισσότερα από τα αστικά κέντρα, που είχαν απλωθεί και αναπτυχθεί στις κοιλάδες και τα παράλια της Μεσογείου και των Βαλκανίων για περίπου μια χιλιετία, δεν μπορούσαν πια να επιβιώσουν. Μετά την καταστροφή τους, οι προσπάθειες αναστήλωσης και επισκευής, που γίνονταν από τους κατοίκους κατά τη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων, σταμάτησαν. Ψηφιδωτή παράσταση από τον τρούλο του Αγίου Γεωργίου (Ροτόντα) στη Θεσσαλονίκη. β΄μισό 5ου αιώνα. Το πρωτοχριστιανικό κάστρο της Νέας Ποτίδαιας στη Χαλκιδική άρχισε να ερειπώνεται από τον 6ο αι., ώσπου καλύφθηκε από τη θάλασσα.
  • 100.
    Τα αστικά αυτάκέντρα εγκαταλείφθηκαν και όσος από τον πληθυσμό τους κατάφερε να επιβιώσει κατέφυγε σταδιακά, μέσω μιας διαδικασίας που θα εξελιχθεί στη Μεσοβυζαντινή περίοδο, σε φυσικά οχυρές και δυσπρόσιτες τοποθεσίες. Σ' αυτές τις νέες θέσεις που ήταν σχεδόν πάντα λόφοι ή υψώματα κοντά στην παλιά πόλη, έχτισε τώρα τα σπίτια του με τις πέτρες που έφερε από τα κατεστραμμένα παλιά κτήρια, οχυρώθηκε μέσα σε γερά φρούρια και οργάνωσε τη ζωή του με μεγαλύτερη ασφάλεια. Εξωτερική άποψη από τα βορειανατολικά του ναού του Αγίου Γεωργίου (Ροτόντα) στη Θεσσαλονίκη. 4ος-5ος αιώνας. Οι μικρομεσαίοι καλλιεργητές απειλούμενοι από βαρβαρικές επιδρομές και από τη βαριά φορολογία συχνά ζητούσαν την "προστασία" των μεγαλογαιοκτημόνων. Στην εικόνα, αγροτική σκηνή, λεπτομέρεια ψηφιδωτής παράστασης από την πόλη Tabarka της Τυνησίας. 4ος αιώνας.
  • 101.
    ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Η άμυνατου Πρώιμου κράτους οργανώθηκε με τις μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού (284-305) και του Μεγάλου Κωνσταντίνου (306-337). Οι δύο αυτοί αυτοκράτορες, προκειμένου να επιλύσουν το πρόβλημα των βαρβαρικών επιθέσεων σε έναν τόπο χωρίς να μένουν ανυπεράσπιστα τα υπόλοιπα σημεία των συνόρων, διαίρεσαν το ρωμαϊκό στρατό σε δύο τμήματα: το στρατό προκαλύψεως και ανασχέσεως και το στρατό αντεπιθέσεως και κρούσεως. Οι στρατιώτες ανήκαν στην κατηγορία των μικροϊδιοκτητών γης. Η στρατιωτική θητεία που προσέφεραν στην αυτοκρατορία λειτουργούσε ως αντάλλαγμα για την απόκτηση γης. Στην εικόνα, παράσταση στρατιωτών. Λεπτομέρεια ανάγλυφου από τη Μπρέσκια της Ιταλίας. 4ος αιώνας. Βάρβαροι εισβολείς λεηλατούν τη Ρώμη. Καλλιτεχνική απεικόνιση.
  • 102.
    Το πρώτο τμήμααποτελούσαν οι limitanei που είχαν ως αποστολή τη διασφάλιση των συνόρων από εχθρικές μικροεπιδρομές και την ανάσχεση του εχθρού, μέχρι να φτάσει το δεύτερο τμήμα. Αυτό αποτελούνταν από τους ονομαζόμενους comitatenses των στρατιωτικών διοικήσεων (magisteria militum) στα ενδότερα και εξεδίωκε γρήγορα και αποτελεσματικά τους εχθρούς. Η γενική εφεδρεία των βυζαντινών ενόπλων δυνάμεων ανήκε στους comitatenses palatini, στρατιωτικούς που έδρευαν κυρίως στην πρωτεύουσα, τη Βιθυνία και τον Πόντο.
  • 103.
    Οι τρόποι στρατολογίαςκατά τους 4ο - 6ο αιώνα ήταν τρεις: ο κληρονομικός, ο εθελοντικός και ο φορολογικός. Σύμφωνα με τον πρώτο, κάποια άτομα ήταν υποχρεωμένα να υπηρετήσουν επειδή ήταν γιοι στρατιωτών. Ο δεύτερος περιλάμβανε εθελοντές μισθοφόρους. Τέλος, κατά τον τρίτο τρόπο, οι φορολογούμενοι εξασφάλιζαν μισθοφόρους, ο αριθμός των οποίων ήταν ανάλογος με το ύψος της περιουσίας του. Η κοινωνική θέση των στρατιωτών δε διέφερε από αυτήν των υπόλοιπων κρατικών υπαλλήλων, ενώ η μισθοδοσία τους περιελάμβανε πολεμικά λάφυρα. Στην αναπαράσταση, εικονίζονται τρεις τύποι στρατιωτών του 6ου αι. ανάλογα με την στρατολόγησή τους. Αριστερά, ένας εθελοντής μισθοφόρος οπλισμένος με scutum (ασπίδα), στο κέντρο βαριά θωρακισμένος ιππέας από στρατιωτική οικογένεια και δεξιά ένας μισθοφόρος γερμανικής καταγωγής που πληρώθηκε από μια κοινότητα. Τα όπλα του περιλαμβάνουν γοτθικό πέλεκυ, ρωμαϊκή περικεφαλαία και θωράκιση, και γερμανική ασπίδα με χριστόγραμμα.
  • 104.
    Βέβαια πέρα απότον οργανωμένο στρατό καθοριστικό ρόλο διαδραμάτιζαν οι μόνιμες οχυρώσεις στις πόλεις και στο ύπαιθρο. Οι μεγαλύτερες πόλεις διέθεταν αποτελεσματική οχύρωση που εφάρμοζε τις πλέον σύγχρονες τεχνικές λύσεις, με κορωνίδα τα απόρθητα τείχη της πρωτεύουσας. Σε περιοχές δε που διέτρεχαν μονίμως κίνδυνο επιδρομών (βόρεια Βαλκανική, Μεσοποταμία , Αρμενία) δημιουργήθηκε πλέγμα οχυρώσεων σε επίκαιρα σημεία, ιδίως κατά τον 6ο αι. Μέρος των θεοδοσιανών τειχών της Πόλης (5ος αι.)
  • 105.
    Σε περιοχές δεπου διέτρεχαν μονίμως κίνδυνο επιδρομών (βόρεια Βαλκανική, Μεσοποταμία , Αρμενία) δημιουργήθηκε πλέγμα οχυρώσεων σε επίκαιρα σημεία, ιδίως κατά τον 6ο αι. Πολλά από αυτά τα οχυρά επιβίωσαν καθ’ όλον το Μεσαίωνα και τους Νεότερους Χρόνους υφιστάμενα επισκευές από τους εκάστοτε κυρίους τους Μέρος των τειχών της ακρόπολης Λάρισσα του Άργους (6ος αι.).
  • 106.
    ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Ενώ στηνεποχή μας η θρησκεία υποβιβάζεται από τους περισσότερους σε μια δευτερεύουσα σφαίρα της κοινωνικής ζωής, στον Πρώιμο Μεσαίωνα συνέβαινε κάτι διαφορετικό.΄Oχι μόνο η θρησκεία -παγανιστική και χριστιανική βρισκόταν στο προσκήνιο, αλλά και η χριστιανική Εκκλησία συνεχώς καταλάμβανε ηγετικό ρόλο στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή. Oι πολίτες εμπλέκονταν στα θρησκευτικά ζητήματα με πάθος, όπως και στα πολιτικά και κοινωνικά. Στα ογδόντα περίπου χρόνια που μεσολάβησαν από το Διάταγμα του Μεδιολάνου (313) και την αντιπαγανιστική νομοθεσία του Θεοδοσίου Α' (391-2), η χριστιανική Εκκλησία και οι επίσκοποί της είχαν κερδίσει μια ισχυρή θέση μέσα στο ΄Yστερο ρωμαϊκό κράτος. Ο Χριστιανισμός είχε ως τότε γίνει ισχυρός παράγοντας στην κοινωνία, παρόλο που απείχε ακόμη πάρα πολύ από το να γίνει ευρύτατα αποδεκτός. Ο ρόλος των επισκόπων υπήρξε σημαντικός και πολύπλευρος στη κοινωνία. Στην εικόνα αριστερά, ο επίσκοπος Ραβέννας Μαξιμιανός. Λεπτομέρεια ψηφιδωτής παράστασης από το βόρειο τοίχο του ιερού στον 'Αγιο Βιτάλιο στη Ραβέννα. Δεξιά: Οι Απόστολοι, στο ψηφιδωτό του Αγ. Απολλιναρίου στην ίδια πόλη (6ος αι.).
  • 107.
    Στη συνέχεια, ωςτον 7ο αιώνα -αλλά και τους επόμενους- η Πρώιμη κοινωνία καθορίστηκε από τη διαδικασία προσδιορισμού του χαρακτήρα της χριστιανικής θρησκείας σε πολλές όψεις της: στο δόγμα, στη θρησκευτική πρακτική, στην κοινωνική οργάνωσή της, στην έκφρασή της μέσω μορφών τέχνης και αρχιτεκτονικής (με το χτίσιμο εκκλησιών και τη διακόσμησή τους, αλλά και με τα έργα τέχνης που είχαν κάποιο θρησκευτικό περιεχόμενο ή συμβολισμό). Μέσα από τη διαδικασία αυτή, η βυζαντινή κοινωνία απέκτησε και η ίδια μια φυσιογνωμία που την ακολούθησε σε μεγάλο βαθμό στη Μεσοβυζαντινή και Υστεροβυζαντινή περίοδο, καθώς η νέα χριστιανική ηθική και κοσμοθεωρία υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες κοινωνικής μεταβολής. Δεξιά: Η ψηφιδωτή παράσταση από την αψίδα του Οσίου Δαυίδ στη Θεσσαλονίκη. β΄ μισό 5ου αιώνα. Πάνω Αριστερά: Η Αχειροποίητος της Θεσσαλονίκη, Βασιλική, 5ος αιώνας.
  • 108.
    ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η λεγόμενη κρίσητου ρωμαϊκού κράτους κατά τον 3ο αιώνα οδήγησε σε ουσιαστικές αλλαγές σε όλους τους τομείς της αυτοκρατορίας, που συντέλεσαν σταδιακά στο πέρασμα από τη ρωμαϊκή στη μεσαιωνική περίοδο της ιστορίας της. Απαραίτητη για την εξουδετέρωση της οικονομικής κρίσης θεωρήθηκε η αποκατάσταση των δημόσιων οικονομικών και η οργάνωσή τους σε νέα βάση. Οι νομισματικές και φορολογικές μεταρρυθμίσεις του ρωμαίου αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284- 305) αποτέλεσαν τα θεμέλια του πρώιμου οικονομικού συστήματος που εισήγαγε ο Μέγας Κωνσταντίνος (324-337). Η οικονομική πολιτική και η κίνηση των συναλλαγών κατά την Πρώιμη περίοδο μαρτυρούν τη σταδιακή επικράτηση του κρατικού παρεμβατισμού στην οικονομική ζωή της αυτοκρατορίας προκειμένου να καλυφθούν οι μεγάλες κρατικές ανάγκες. Το φορολογικό σύστημα που εισήγαγε ο ρωμαίος αυτοκράτορας Διοκλητιανός για να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση του 3ου αιώνα ήταν αυτό που επικράτησε καθ' όλη τη διάρκεια της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου. Στην εικόνα, χάλκινο νόμισμα με προτομή του Διοκλητιανού.
  • 109.
    Κατά τη διάρκειατης Πρώιμης περιόδου, ανάλογα με τις ανάγκες του κρατικού προϋπολογισμού, ο αυτοκράτορας εξέδιδε κάθε χρόνο τη λεγόμενη θεία δηληγατίωνα, με την οποία καθόριζε το ύψος των φορολογικών υποχρεώσεων κάθε επαρχότητας. Oι έπαρχοι (οι κυβερνήτες των επαρχιών) και οι υπεύθυνοι κάθε περιοχής συνέλεγαν τους φόρους και παρέδιδαν εκείνους που καταβάλλονταν σε είδος στις κατά τόπους αποθήκες, τους δε χρηματικούς φόρους στα επαρχιακά ταμεία. Στην Πρώιμη περίοδο οι φορολογούμενοι συνέβαλαν στα κρατικά έξοδα ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση. Στην εικόνα, κατάλογος προϊόντων και της φορολογικής τους αξίας, όπως διασώζεται σε επιγραφή από την περιοχή της Κιλικίας. 5ος-6ος αιώνας. Χρυσό νόμισμα Βησιγότθου ηγεμόνα σε απομίμηση βυζαντινού σόλιδου.
  • 110.
    Tο φορολογικό σύστημαπου εφαρμόστηκε στην αυτοκρατορία ήταν εκείνο που εισήγαγε ο Διοκλητιανός (284-305) για να θεραπεύσει την οικονομική κρίση του 3ου αιώνα. Δύο φορολογικές μονάδες αποτελούσαν τη βάση του συστήματος αυτού και αποτιμούσαν τη γη, την ανθρώπινη εργασία και την εργατική δύναμη των ζώων: ο ζυγός (jugum) για τη γη και η κεφαλή (caput) για τους ανθρώπους και τα ζώα (αντίστοιχα). Το λεγόμενο συρο-ρωμαϊκό εγχειρίδιο, νομικό και φορολογικό κείμενο του 5ου αιώνα, μας πληροφορεί ότι ο ζυγός αντανακλούσε τόσο την έκταση, όσο και την ποιότητα της φορολογούμενης γης. Ο ζυγός και η κεφαλή ήταν μονάδες φορολογικά ισοδύναμες και το άθροισμά τους έδινε το σύνολο των φορολογικών υποχρεώσεων μιας περιοχής. Το φορολογικό αυτό σύστημα ίσχυσε σε όλη την Πρώιμη εποχή. Οι πολιτικές και διοικητικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν κατά τη μετάβαση στην επόμενη περίοδο επέβαλαν και ανάλογη τροποποίηση του φορολογικού συστήματος. Δεξιά: Συλλογή φόρων, χειρόγραφο του 9ου αι. Χάλκινος centenionalis Kωνστάντιου B΄ (337- 361 μ.X).
  • 111.
    Απαραίτητη προϋπόθεση γιατο ξεπέρασμα της κρίσης του 3ου αιώνα και την εξυγίανση των οικονομικών του ρωμαϊκού κράτους ήταν η μεταρρύθμιση του νομισματικού συστήματος. Συνεχίζοντας την ανορθωτική νομισματική πολιτική του αυτοκράτορα Διοκλητιανού (284-305) , ο Μέγας Κωνσταντίνος (306-337) έθεσε τις βάσεις της μεσαιωνικής οικονομίας με τη νομισματική μονάδα που επέβαλε στις χρηματικές συναλλαγές, το λεγόμενο νόμισμα (solidus). Το νόμισμα ισοδυναμούσε με το 1/72 της λίτρας χρυσού και είχε βάρος 4,54 γραμμάρια. Χρυσές ήταν και οι υποδιαιρέσεις του νομίσματος, ο semisses, που αντιστοιχούσε στο 1/2 του solidus και ο tremisses, το 1/3 του solidus. Το νόμισμα είχε επίσης αργυρές και χάλκινες υποδιαιρέσεις. Τα μιλιαρέσια και τα κεράτια ήταν αργυρά νομίσματα και ισοδυναμούσαν με το 1/12 και 1/24 του νομίσματος αντίστοιχα. Τα χάλκινα νομίσματα λέγονταν φόλλεις και αντιστοιχούσαν στο 1/288 του νομίσματος. Στις καθημερινές συναλλαγές χρησιμοποιούνταν χάλκινα νομίσματα μικρότερης αξίας, οι nummi, που η αξία τους είχε πολλές διακυμάνσεις. Χάλκινοι φόλλεις Κωνσταντίνου A΄ (307-337 μ.X).
  • 112.
    Η οικονομική κρίσηπου ακολούθησε τις πολιτικές καταστροφές του 5ου αιώνα και την απώλεια του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας κλόνισε το νομισματικό σύστημα του Κωνσταντίνου. Ο αυτοκράτορας Αναστάσιος Α' (491-518) εισήγαγε για το λόγο αυτό μεταρρυθμίσεις γύρω στα 498. Με την έκδοση φόλλεων αξίας 40, 20, 10 και 5 νουμμίων προσπάθησε να προσαρμόσει την ονομαστική αξία των νομισμάτων αυτών στην πραγματική μεταλλική τους αξία σε σχέση με το χρυσό νόμισμα και να σταθεροποιήσει το νομισματικό σύστημα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Κάποια αστάθεια παρατηρήθηκε λίγο αργότερα στις κοπές του Ιουστινιανού Α', (527-565) σε γενικές γραμμές όμως το χρυσό νόμισμα διατηρήθηκε ανόθευτο μέχρι τον 11ο αιώνα και αποτέλεσε το σταθερότερο μέσο των εμπορικών συναλλαγών όχι μόνο του αυτοκρτορικού, αλλά και του διεθνούς εμπορίου. Χρυσός σόλιδος Θεοδόσιου A΄ (379-395 μ.X Χάλκινη Φόλλις του αυτοκράτορα Αναστασίου που διακρίθηκε για τη χρηστή οικονομική διαχείριση της αυτοκρατορίας και τις ευεργετικές μεταρρυθμίσεις που εισήγαγε.
  • 114.
    Οι αυτοκράτορες τηςΡωμανίας (324-1453) Δυναστεία Κωνσταντίνου Κωνσταντίνος Α΄ (CAESAR FLAVIVS CONSTANTINVS VALERIVS AVGVSTVS): 25 Ιουλίου 306 μ.Χ. – 22 Μαΐου 337 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 272 στη Ναϊσσό της Μοισίας. Γιος του Κωνστάντιου Χλωρού, ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τον στρατό του πατέρα του, εγκρίθηκε ως Καίσαρας (Δύση) από τον Γαλέριο το 306 μ.Χ. προωθήθηκε σε Αύγουστο (Δύση) το 307 μ.Χ. από τον Μαξιμίνο μετά τον θάνατο του Σεβήρου B΄. Αρνήθηκε τον υποβιβασμό του σε Καίσαρα το 309 μ.Χ. και μετά από μια σειρά πολεμικών αναμετρήσεων με τους άλλους διεκδικητές της μονοκρατορίας παρέμεινε ο μόνος κυρίαρχος το 324. Ίδρυσε την Κωνσταντινούπολη και, ουσιαστικά, προκάλεσε τη δημιουργία ενός νέου κόσμου, αυτού που θα εξελισσόταν στη μεσαιωνική αυτοκρατορία της Ρωμανίας. Πέθανε στις 22 Μαΐου 337 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Κωνστάντιος Β΄ (CAESAR FLAVIVS IVLIVS CONSTANTIVS AVGVSTVS): 22 Μαΐου 337 μ.Χ. – 3 Νοεμβρίου 361 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 7 Αυγούστου 317 μ.Χ. στο Σίρμιο της Παννονίας. Γιος του Κωνσταντίνου Α΄ .Τον διαδέχθηκε ως συναυτοκράτορας (έχοντας τη διοίκηση της Ασίας) μαζί με τα αδέλφια του Κωνσταντίνο Β΄ και Κώνστα. Μόνος αυτοκράτορας από το 350 μ.Χ. υποστήριξε τον αρειανισμό. Πέθανε το 361 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Κώνστας (CAESAR FLAVIVS IVLIVS CONSTANS AVGVSTVS): 22 Μαΐου 337 μ.Χ. – 350 μ.Χ. Γεννήθηκε περί το 320 μ.Χ. στην Άρλ της Γαλλίας. Γιος του Κωνσταντίνου Α΄. Τον διαδέχθηκε ως συναυτοκράτορας (έχοντας τη διοίκηση της Ιταλίας και Ιλλυρίας) μαζί με τα αδέλφια του Κωνστάντιο Β΄ και Κωνσταντίνο Β΄. Το 350 μ.Χ. δολοφονήθηκε από εντολές του σφετεριστή Μαγνέντιου.
  • 115.
    Κωνσταντίνος Β’ (CAESARFLAVIVS CLAVDIUS CONSTANTINUS AVGVSTVS): 22 Μαΐου 337 μ.Χ. – 350 μ.Χ. Γεννήθηκε περί το 317 μ.Χ. στην Άρλ της Γαλλίας. Γιος του Κωνσταντίνου Α΄. Τον διαδέχθηκε ως συναυτοκράτορας (έχοντας τη διοίκηση της Δύσης) μαζί με τα αδέλφια του Κωνστάντιο Β΄ και Κωνσταντίνο Β΄. Το 340 μ.Χ. σκοτώθηκε σε μάχη στην Ιταλία εναντίον του στρατού του Κώνστα. Ιουλιανός Β΄ Παραβάτης (CAESAR FLAVIVS CLAVDIVS IVLIANVS AVGVSTVS): Φεβρουάριος 360 μ.Χ. – 26 Ιουνίου 363 μ.Χ. Γεννήθηκε το 331 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη. Ξάδελφος του Κωνστάντιου Β΄. Έγινε Καίσαρας της Δύσης το 355 μ.Χ. Ανακηρύχτηκε Αύγουστος από τον στρατό του το 360 μ.Χ. Μόνος αυτοκράτορας μετά τον θάνατο του Κωνστάντιου Β΄ το 361 μ.Χ.. Έχασε τη ζωή του στις 26 Ιουνίου 363 μ.Χ. μετά από θανάσιμο τραυματισμό σε μάχη κατά των Περσών. Εκτός Δυναστείας Ιοβιανός (CAESAR FLAVIVS IOVIANVS AVGVSTVS): 26 Ιουνίου 363 μ.Χ. – 17 Φεβρουαρίου 364 μ.Χ. Γεννήθηκε το 331 μ.Χ., στη Σιγγιδώνα της Μοισίας. Στρατηγός του Ιουλιανού Β΄, ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τον στρατό του μετά τον θάνατο του Ιουλιανού Β΄. Πέθανε στις 17 Φεβρουαρίου 364 μ.Χ. από ατύχημα.
  • 116.
    Δυναστεία του Βαλεντινιανού ΒαλεντινιανόςΑ΄ (FLAVIVS VALENTINIANVS AVGVSTVS): 26 Φεβρουαρίου 364 μ.Χ. – 17 Νοεμβρίου 375 μ.Χ. Γεννήθηκε το 321 μ.Χ. στην Παννονία. Εκλέχτηκε από τον στρατό να αντικαταστήσει τον Ιοβιανό. Είχε την έδρα του στη Ρώμη και διοικούσε κυρίως το δυτικό μέρος της αυτοκρατορίας. Πέθανε στις 17 Νοεμβρίου 375 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Ουάλης / Βαλεντιανός (FLAVIVS IVLIVS VALENS AVGVSTVS): 28 Μαρτίου 364 μ.Χ.– 9 Αυγούστου 378 μ.Χ. Γεννήθηκε το 328 μ.Χ. στην Παννονία. Αδελφός του Βαλεντινιανού Α΄, ορίστηκε συν-αύγουστος (της Ανατολής) από αυτόν. Είχε την έδρα του στην Κωνσταντινούπολη. Σκοτώθηκε στις 9 Αυγούστου 378 μ.Χ. στη Μάχη της Αδριανούπολης εναντίον των Γότθων. Γρατιανός (FLAVIVS GRATIANVS AVGVSTVS): 4 Αυγούστου 367 μ.Χ. – 25 Αυγούστου 383 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 18 Απριλίου 359 μ.Χ. στο Σίρμιο της Παννονίας. Γιος του Βαλεντινιανού Α΄, ορίστηκε κατώτερος Αύγουστος από αυτόν το 367 μ.Χ. και έγινε ανώτερος Αύγουστος (της Δύσης) μετά τον θάνατο του Βαλεντινιανού Α΄. Κυβερνούσε το δυτικό μέρος της αυτοκρατορίας. Δολοφονήθηκε στις 25 Αυγούστου 383 μ.Χ. από έναν στρατό επαναστατών.
  • 117.
    Δυναστεία του Θεοδόσιου ΘεοδόσιοςΑ΄ (FLAVIVS THEODOSIVS AVGVSTVS): 1 Ιανουαρίου 379 μ.Χ. – 17 Ιανουαρίου 395 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 347 μ.Χ. στην Cauca της Ισπανίας Αναγορεύτηκε Αύγουστος της Ανατολής από τον Γρατιανό μετά τον θάνατο του Ουάλη, έγινε μόνος Αύγουστος μετά τον θάνατο του Βαλεντινιανού Β΄. Ανακήρυξε το χριστιανισμό επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας. Πέθανε στις 17 Ιανουαρίου 395 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Αρκάδιος (FLAVIVS ARCADIVS AVGVSTVS): 1 Ιανουαρίου 383 μ.Χ. – 1 Μαΐου 408 μ.Χ. Γεννήθηκε το 377 μ.Χ. στην Ισπανία. Γιος του Θεοδόσιου Α΄. Ανακηρύχθηκε Αύγουστος της Ανατολής από τον Θεοδόσιο Α΄ το 383 μ.Χ. (μετά τον θάνατο του Γρατιανού). Έγινε μόνος Αύγουστος της Ανατολής μετά τον θάνατο του πατέρα του, ενώ ο αδερφός του Ονώριος βασίλευσε στη Δύση. Με τα δυο αδέρφια η αυτοκρατορία επισήμως, πλέον, διασπάται σε δυο μέρη. Πέθανε την 1η Μαΐου 408 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Θεοδόσιος Β΄ (FLAVIVS THEODOSIVS AVGVSTVS): 1 Μαΐου 408 μ.Χ. – 28 Ιουλίου 450 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 10 Απριλίου 401 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Αρκάδιου, διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά τον θάνατο του. Πέθανε στις 28 Ιουλίου 450 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Μαρκιανός (FLAVIVS MARCIANIVS AVGVSTVS): Καλοκαίρι του 450 μ.Χ. – Ιανουάριος του 457 μ.Χ. Γεννήθηκε το 396 μ.Χ. στη Θράκη. Ορίστηκε ως διάδοχος του θρόνου από την Πουλχερία, σύζυγό του και αδελφή του Θεοδόσιου Β΄. Πέθανε τον Ιανουάριο του 457 μ.Χ. από φυσικά αίτια.
  • 118.
    Δυναστεία του Λέοντα ΛέωνΑ΄ ο Θράξ (FLAVIVS VALERIVS LEO): 7 Φεβρουαρίου 457 μ.Χ. – 18 Ιανουαρίου 474 μ.Χ. Γεννήθηκε το 401 μ.Χ. στη Δακία. Ήταν απλός στρατιώτης. Επιλέχθηκε αυτοκράτορας από τον Αλανό στρατηγό του μισθοφορικού στρατού Άσπαρ. Πέθανε στις 18 Ιανουαρίου 474 μ.Χ. από δυσεντερία. Λέων Β΄ (FLAVIVS LEO IVNIOR AVGVSTVS): 18 Ιανουαρίου 474 μ.Χ.– 17 Νοεμβρίου 474 μ.Χ. Γεννήθηκε το 467 μ.Χ. στη Δακία. Εγγονός του Λέοντα Α΄, τον διαδέχθηκε μετά τον θάνατό του. Πέθανε στις 17 Νοεμβρίου 474 μ.Χ. από άγνωστη ασθένεια. Ζήνων (FLAVIVS ZENO AVGVSTVS): 17 Νοεμβρίου 474 μ.Χ. – 9 Ιανουαρίου 475 μ.Χ. (πρώτη φορά) και Αύγουστος 476 μ.Χ. – 9 Απριλίου 491 μ.Χ. (δεύτερη φορά). Γεννήθηκε το 425 μ.Χ. στη Ζηνονόπολη της Ισαυρίας. Υιοθετημένος γιος του Λέοντα Α΄, παρακάμφθηκε στην διαδοχή εξαιτίας της βαρβαρικής του καταγωγής. Ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας από τον γιο του Λέοντα Β’ στις 9 Φεβρουαρίου το 474 μ.Χ., τον οποίο διαδέχτηκε μετά τον θάνατό του. Καθαιρέθηκε από τον Βασιλίσκο, θετό αδελφό του Λέοντα, κατέφυγε στην πατρίδα του έως ότου επανέκτησε τον θρόνο του τον επόμενο χρόνο. Πέθανε από φυσικά αίτια.
  • 119.
    Βασιλίσκος (FLAVIVS BASILISCVSAVGVSTVS): 9 Ιανουαρίου 475 μ.Χ. – Αύγουστος του 476 μ.Χ. Είναι άγνωστο που και πότε γεννήθηκε. Στρατηγός και θετός αδελφός του Λέοντα Α΄ καθώς και αδερφός της συζύγου του τελευταίου Βηρίνας, απέκτησε την εξουσία από τον Ζήνωνα αλλά καθαιρέθηκε από αυτόν. Πέθανε τον Αύγουστο του 476/477 μ.Χ. Αναστάσιος Α΄ (FLAVIVS ANASTASIVS AVGVSTVS): 11 Απριλίου 491 μ.Χ. – 9 Ιουλίου 518 μ.Χ. Γεννήθηκε το 430 μ.Χ. στο Δυρράχιο. Ήταν Σιλεντιάριος στο αξίωμα. Μετά το θάνατο του Ζήνωνα, η χήρα αυτοκράτειρα Αριάδνη προώθησε και ανέβασε στο θρόνο, στις 11 Απριλίου 491, τον Αναστάσιο. Σαράντα μέρες μετά τον παντρεύτηκε. Πέθανε στις 9 Ιουλίου 518 μ.Χ. από φυσικά αίτια.
  • 120.
    Δυναστεία του Ιουστίνου ΙουστίνοςΑ΄ (FLAVIVS IVSTINVS AVGVSTVS): Ιούλιος του 518 μ.Χ. – 1 Αυγούστου 527 μ.Χ. Γεννήθηκε το 450 μ.Χ. στη Ναϊσσό της σημερινής Σερβίας. Ήταν στρατηγός της αυτοκρατορικής φρουράς των εξκουβιτόρων. Εκλέχθηκε αυτοκράτορας από τον στρατό και τον λαό. Πέθανε την 1η Αυγούστου 527 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Ιουστινιανός Α΄ ο Μέγας (FLAVIVS PETRVS SABBATIVS IVSTINIANVS AVGVSTVS): 1 Αυγούστου 527 μ.Χ. – 13 Νοεμβρίου 565 μ.Χ. Γεννήθηκε το 482 μ.Χ. στο Ταυρήσιον (Tauresium) της Βαλκανικής. Ανιψιός του Ιουστίνου, πιθανόν ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας στις 1 Απριλίου το 527 μ.Χ. Τον διαδέχθηκε μετά τον θάνατο του. Πέθανε στις 13 Νοεμβρίου 565 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Ιουστίνος Β΄ (FLAVIVS IVSTINVS IVNIOR AVGVSTVS): 14 Νοεμβρίου 565 μ.Χ. – 5 Οκτωβρίου 578 μ.Χ. Γεννήθηκε το 520 μ.Χ. Ανηψιός του Ιουστινιανού. Ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας με την βοήθεια του στρατού και της Συγκλήτου μετά τον θάνατο του Ιουστινιανού. Έπασχε από τρέλα και η εξουσία από το 573 μ.Χ. μέχρι το 574 μ.Χ. ασκήθηκε από την σύζυγό του Σοφία Αυγούστα και από το 574 μ.Χ. έως το 578 μ.Χ. από τον Τιβέριο Β΄. Πέθανε στις 5 Οκτωβρίου 578 μ.Χ. από ασθένεια.
  • 121.
    Τιβέριος Β΄ (FLAVIVSTIBERIVS CONSTANTINVS AVGVSTVS0: 5 Οκτωβρίου 578 μ.Χ. – 14 Αυγούστου 582 μ.Χ. Γεννήθηκε το 520 μ.Χ. Ήταν στρατηγός της αυτοκρατορικής φρουράς των εξκουβιτόρων καθώς και φίλος και υιοθετημένος γιος του Ιουστίνου. Από το 574 μ.Χ. ήταν Καίσαρας. Διαδέχθηκε τον Ιουστίνο μετά τον θάνατό του. Πέθανε στις 14 Αυγούστου 582 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Μαυρίκιος (FLAVIVS MAVRICIVS TIBERIVS AVGVSTVS): 14 Αυγούστου 582 μ.Χ. – 22 Νοεμβρίου 602 μ.Χ. Γεννήθηκε το 539 μ.Χ., στην Αραβησσό της Καππαδοκίας. Ήταν κορυφαίος στρατηγός. Παντρεύτηκε την κόρη του Τιβέριου και τον διαδέχθηκε μετά τον θάνατό του. Θανατώθηκε στις 27 Νοεμβρίου 602 μ.Χ. Εκτελέστηκε από τον σφετεριστή Φωκά στην Χαλκηδόνα. Σφετερισμός του Φωκά Φωκάς (FLAVIVS PHOCAS): 23 Νοεμβρίου 602 μ.Χ. – 4 Οκτωβρίου 610 μ.Χ. Γεννήθηκε το 570 μ.Χ. στη Θράκη. Χρημάτισε εκατόνταρχος του βυζαντινού στρατού. Ηγήθηκε μίας ανταρσίας του στρατού εναντίον του Μαυρίκιου τον οποίο και ανέτρεψε και δολοφόνησε. Ήταν αντιπαθής στον λαό και υπήρξε ο μόνος αυτοκράτορας που χαρακτηρίστηκε τύραννος. Καθαιρέθηκε και εκτελέστηκε από το πλήθος, καθώς έφτανε ο Ηράκλειος στην πρωτεύουσα στις 4 Οκτωβρίου 610 μ.Χ.
  • 122.
    Δυναστεία του Ηρακλείου Ηράκλειος(FLAVIVS HERACLIVS AVGVSTVS): 5 Οκτωβρίου 610 μ.Χ. – 11 Φεβρουαρίου 641 μ.Χ. Γεννήθηκε το 575 μ.Χ. στην Καππαδοκία. Γιος του έξαρχου της Αφρικής Ηράκλειου. Ξεκίνησε εξέγερση ενάντια στον Φωκά το 609 μ.Χ. και τελικά τον καθαίρεσε τον Οκτώβριο του 610 μ.Χ. Πέθανε το 11 Φεβρουαρίου 641 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος Γ΄ Ηράκλειος νέος Κωνσταντίνος (HERACLIVS NOVVS CONSTANTINVS): 11 Φεβρουαρίου 641 μ.Χ. – Μάιος 641 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 3 Μαϊου 612 μ.Χ. Γιος του Ηράκλειου από τον πρώτο του γάμο με την Ευδοκία. Συναυτοκράτορας από τις 22 Ιανουαρίου 613 μ.Χ. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά τον θάνατο του μαζί με τον αδελφό του Ηρακλεώνα. Πέθανε το Μάιο 641 μ.Χ. από ασθένεια. Ηρακλεωνάς Κωνσταντίνος Ηράκλειος (CONSTANTINVS HERACLONAS): 11 Φεβρουαρίου 641 μ.Χ. – Σεπτέμβριος 641 μ.Χ Γεννήθηκε το 626 μ.Χ. Γιος του Ηράκλειου από τον δεύτερο του γάμο με την Μαρτίνα. Συναυτοκράτορας από το 638 μ.Χ. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά τον θάνατο του μαζί με τον αδελφό του Κωνσταντίνο Γ΄. Μονοκράτορας μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου Γ΄, υπό την αντιβασιλεία της Μαρτίνας, αλλά αναγκάστηκε από τον στρατό να αναγνωρίσει τον Κώνστα Β΄ συναυτοκράτορα. Καθαιρέθηκε από τη Γερουσία τον Σεπτέμβριο του 641 μ.Χ. και πέθανε την ίδια χρονιά.
  • 123.
    Κώνστας Β΄ οΠωγωνάτος: Σεπτέμβριος του 641 μ.Χ. – 15 Σεπτεμβρίου 668 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 630 μ.Χ. Γιος του Κωνσταντίνου Γ΄. Συναυτοκράτορας από το 641 μ.Χ. Διαδέχθηκε τον Ηρακλεωνά μετά την καθαίρεση του από την γερουσία. Δολοφονήθηκε στο λουτρό του στις 15 Σεπτεμβρίου 668 μ.Χ. στις Συρακούσες όπου είχε μεταφέρει την αυλή του. Κωνσταντίνος Δ΄ : 15 Σεπτεμβρίου 668 μ.Χ. – Σεπτέμβριος του 685 μ.Χ. Γεννήθηκε το 652 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Κώνστα Β΄. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά την δολοφονία του. Πέθανε το Σεπτέμβριο του 685 μ.Χ. από ασθένεια. Ιουστινιανός Β΄ ο Ρινότμητος: Σεπτέμβριος του 685 μ.Χ. – 695 μ.Χ. (Πρώτη φορά) και 705 μ.Χ. – 11 Δεκεμβρίου 711 μ.Χ. (δεύτερη φορά). Γεννήθηκε το 669 μ.Χ. Γιος του Κωνσταντίνου Δ΄. Συναυτοκράτορας από το 681 μ.Χ. Έγινε μονοκράτορας μετά τον θάνατο του πατέρα του. Καθαιρέθηκε από στρατιωτικό πραξικόπημα το 695 μ.Χ., ακρωτηριάστηκε και εξορίστηκε στη Χερσώνα, απ' όπου ανακτά πάλι τον θρόνο το 705 μ.Χ. Δολοφονήθηκε από τον στρατό στις 11 Δεκεμβρίου 711 μ.Χ.
  • 124.
    Περίοδος της «ΕικοσαετούςΑναρχίας» Λεόντιος: Σεπτέμβριος 695 μ.Χ. – 698 μ.Χ. Γεννήθηκε το 670 μ.Χ. στην Ισαυρία. Στρατηγός από την Ισαυρία. Καθαίρεσε τον Ιουστινιανό Β΄ και ανατράπηκε από τον Τιβέριο Γ΄. Έχασε τη ζωή του αργότερα, στις 15 Φεβρουαρίου 706 μ.Χ. Τιβέριος Γ΄ ο Αψίμαρος: 698 μ.Χ. – 705 μ.Χ. Γερμανικής καταγωγής. Το αληθινό του όνομα ήταν Αψίμαρος και ήταν Δρουγγάριος στο θέμα των Κιβυραιωτών. Στασίασε εναντίον του Λεόντιου και κατέλαβε το θρόνο. Καθαιρέθηκε από τον Ιουστινιανό Β΄ το 705 μ.Χ. Δολοφονήθηκε από τον στρατό το Φεβρουαρίο του 706 μ.Χ. Φιλιππικός Βαρδάνης: Δεκέμβριος του 711 μ.Χ – 3 Ιουνίου 713 μ.Χ. Γεννήθηκε το 673 μ.Χ. Στρατηγός Αρμένικης καταγωγής. Με την βοήθεια των στρατευμάτων του θέματος του Οψικίου σκότωσε τον Ιουστινιανό Β΄ και ανέβηκε στον θρόνο. Δολοφονήθηκε από τον στρατό τα 713 μ.Χ Αναστάσιος Β΄: Ιούνιος του 713 μ.Χ – Νοέμβριος του 715 μ.Χ Ήταν αρχιγραμματέας επικρατείας του Φιλιππικού με το όνομα Αρτέμιος. Τον ανέβασαν στον θρόνο τα στρατεύματα που καθαίρεσαν τον Φιλιππικό. Καθαιρέθηκε μετά από στασίαση του στρατού. Δολοφονήθηκε το 719 μ.Χ Θεοδόσιος Γ΄: Μάιος του 715 μ.Χ – 25 Μαρτίου 717 μ.Χ Ήταν φοροεισπράκτορας. Ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από τον στρατό που στασίασε εναντίον του Αναστάσιου Β΄. Εισήλθε στην Κωνσταντινούπολη τον Νοέμβριο του 715 μ.Χ. Παραιτήθηκε μετά την επικράτηση του στρατηγού Λέοντα και έγινε μοναχός.
  • 125.
    Δυναστεία των Ισαύρων ΛέωνΓ΄ ο Ίσαυρος: 25 Μαρτίου 717 μ.Χ. – 18 Ιουνίου 741 μ.Χ. Γεννήθηκε το 685 μ.Χ. στη Γερμανίκεια της Β. Συρίας. Ήταν στρατηγός του Θέματος Ανατολικών. Στασίασε εναντίον του Θεοδόσιου Γ΄ και ανέβηκε στον θρόνο. Πέθανε στις 18 Ιουνίου 741 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος: 18 Ιουνίου 741 μ.Χ. – 14 Σεπτεμβρίου 775 μ.Χ. Γεννήθηκε το 718 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Λέοντα Γ΄. Ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας το 720 μ.Χ. και αυτοκράτορας μετά τον θάνατο του πατέρα του το 741 μ.Χ. Πέθανε στις 14 Σεπτεμβρίου 775 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Λέων Δ΄ ο Χάζαρος: 14 Σεπτεμβρίου 775 μ.Χ. – 8 Σεπτεμβρίου 780 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 750 μ.Χ. Γιος του Κωνσταντίνου Ε΄. Ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας το 751 μ.Χ. και αυτοκράτορας μετά τον θάνατο του πατέρα του. Πέθανε στις 8 Σεπτεμβρίου 780 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος ΣΤ΄ : 8 Σεπτεμβρίου 780 μ.Χ. – Αύγουστος του 797 μ.Χ. Γεννήθηκε το 771 μ.Χ. Γιος του Λέοντα Δ΄. Ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας το 776 μ.Χ. και αυτοκράτορας μετά τον θάνατο του πατέρα του υπό την κηδεμονία της μητέρας του Ειρήνης. Καθαιρέθηκε από τη μητέρα του, τυφλώθηκε και φυλακίστηκε. Πέθανε το 802 μ.Χ Ειρήνη η Αθηναία: Αύγουστος του 797 μ.Χ. – 31 Οκτωβρίου 802 μ.Χ. Γεννήθηκε το 752 μ.Χ. Σύζυγος του Λέοντα Δ΄. Ανέλαβε την κηδεμονία του δεκαετή διαδόχου Κωνσταντίνου ΣΤ΄ μέχρι το 797 μ.Χ. που του πήρε τον θρόνο. Καθαιρέθηκε το 802 μ.Χ. και εξορίστηκε. Πέθανε στις 9 Αυγούστου 803 μ.Χ.
  • 126.
    Δυναστεία του Νικηφόρου ΝικηφόροςΑ΄ ο Λογοθέτης: 31 Οκτωβρίου 802 μ.Χ. – 26 Ιουλίου 811 μ.Χ. Ήταν Λογοθέτης του Γενικού της Αυτοκρατορίας την περίοδο 797-802. Με την βοήθεια των συγκλητικών ανέτρεψε την Ειρήνη και ανέβηκε στον θρόνο. Σκοτώθηκε στις 26 Ιουλίου 811 μ.Χ. κατά την διάρκεια της Μάχης της Πλίσκας εναντίον των Βουλγάρων . Σταυράκιος: 2 Οκτωβρίου 811 μ.Χ. – 11 Ιανουαρίου 812 μ.Χ. Γιος του Νικηφόρου Α΄ στέφθηκε συναυτοκράτορας τον Δεκέμβριο του 803 μ.Χ. Τραυματίστηκε βαριά στην Μάχη της Πλίσκας και έμεινε παράλυτος έχοντας αναλάβει μόνος αυτοκράτορας μετά το θάνατο του πατέρα του. Αναγκάστηκε να παραιτηθεί και αποσύρθηκε σε μοναστήρι, όπου πέθανε λίγο μετά. Μιχαήλ Α΄ Ραγκαβέ: 11 Ιανουαρίου 812 μ.Χ. – 11 Ιουλίου 813 μ.Χ. Γεννήθηκε το 770 μ.Χ. Θετός γιος του Νικηφόρου Α΄. Διαδέχθηκε τον Σταυράκιο μετά την παραίτηση του. Παραιτήθηκε μετά την εξέγερση του Λέοντα Ε΄ αποσύρθηκε σε μοναστήρι. Πέθανε στις 11 Ιανουαρίου 844 μ.Χ. από φυσικά αίτια. Εκτός Δυναστείας Λέων Ε΄ ο Αρμένιος: 11 Ιουλίου 813 μ.Χ. – 25 Δεκεμβρίου 820 μ.Χ. Γεννήθηκε το 775 μ.Χ. Στρατηγός μάλλον αρμενικής καταγωγής. Στασίασε κατά του Μιχαήλ Α΄ και έγινε αυτοκράτορας. Ανακήρυξε τον γιο του Συμβάτιο συναυτοκράτορα με το όνομα Κωνσταντίνος το 813 μ.Χ. Δολοφονήθηκε ύστερα από συνωμοσία του Μιχαήλ Β΄ στις 25 Δεκεμβρίου 820 μ.Χ.
  • 127.
    Φρυγιανή Δυναστεία ήΔυναστεία του Αμόριου Μιχαήλ Β΄ ο Τραυλός, ο εξ Αμορίου: 25 Δεκεμβρίου 820 μ.Χ. – 2 Οκτωβρίου 829 μ.Χ. Γεννήθηκε το 770 μ.Χ. στο Αμόριο της Άνω Φρυγίας. Ήταν στρατιωτικός αξιωματούχος. Έγινε αυτοκράτορας μετά από συνομωσία που οργάνωσε εναντίον του Λέοντα Ε΄. Πέθανε στις 2 Οκτωβρίου 829 μ.Χ. από φυσικά αίτια Θεόφιλος: 2 Οκτωβρίου 829 μ.Χ. – 20 Ιανουαρίου 842 μ.Χ. Γεννήθηκε το 813 μ.Χ. Ήταν γιος του Μιχαήλ Β΄. Συναυτοκράτορας από το 813 μ.Χ.. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά τον θάνατο του. Πέθανε στις 20 Ιανουαρίου 842 μ.Χ. από φυσικά αίτια Μιχαήλ Γ΄ ο Μέθυσος: 20 Ιανουαρίου 842 μ.Χ. - 23 Σεπτεμβρίου 867 μ.Χ. Γεννήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 840 μ.Χ. Ήταν γιος του Θεόφιλου. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά τον θάνατό του σε ηλικία 2 ετών υπό την εποπτεία της μητέρας του Θεοδώρας και τη συμπαράσταση του αδελφού της καίσαρα Βάρδα. Δολοφονήθηκε από τον Βασίλειο Α΄ στις 24 Σεπτεμβρίου 867 μ.Χ. .
  • 128.
    Μακεδονική Δυναστεία Βασίλειος Α΄ο Μακεδών: Γεννήθηκε το 811 στη Χαριούπολη της Θράκης. 24 Σεπτεμβρίου 867 – 2 Αυγούστου 886. Ταπεινής καταγωγής, κέρδισε την εύνοια του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄, ο οποίος τον έστεψε συμβασιλέα το 866 προτού ο Βασίλειος τον ανατρέψει με πραξικόπημα το 867. Σκοτώθηκε σε ατύχημα με το άλογό του ενώ κυνηγούσε στις 886. Λέων ΣΤ΄ ο Σοφός: 2 Αυγούστου 886 – 11 Μαΐου 912. Γεννήθηκε στις 19 Σεπτεμβρίου 866 στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Βασίλειου Α΄. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά το θάνατό του. Πέθανε στις 11 Μαΐου 912 από φυσικά αίτια. Αλέξανδρος: 11 Μαΐου 912 – 6 Ιουνίου 913. Γεννήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 872. Γιος του Βασίλειου Α΄. Συναυτοκράτορας από το 879. Διαδέχθηκε τον αδελφό του Λέοντα Σοφό μετά το θάνατο του. Πέθανε στις από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος Ζ΄ ο Πορφυρογέννητος: Γεννήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 905 στην Κωνσταντινούπολη. 6 Ιουνίου 913 – 9 Νοεμβρίου 959. Γιος του Λέοντα ΣΤ΄. Διαδέχθηκε τον θείο του Αλέξανδρο μετά το θάνατό του, όντας ανήλικος, σε συμβασιλεία με τον Ρωμανό Α΄. Από το 945 έμεινε μονοκράτορας. Πέθανε στις 9 Νοεμβρίου 959 από φυσικά αίτια.
  • 129.
    Ρωμανός Α΄ Λακαπηνός:17 Δεκεμβρίου 920 – 16 Δεκεμβρίου 944. Γεννήθηκε το 870 στη Λακάπη της Καππαδοκίας. Ήταν Δρουγγάριος του Πλωίμου. Από το 913 σύμβουλος και προστάτης του Κωνσταντίνου Ζ΄. Στις 14 Σεπτεμβρίου 920 αναγορεύτηκε Καίσαρ και στις 17 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους συναυτοκράτορας. Στις 19 Δεκεμβρίου του 944 καθαιρέθηκε από τον συμβασιλέα και γιο του Στέφανο και εξορίστηκε στο νησί Πρώτη των Πριγκιποννήσων, όπου δια της βίας εκάρη μοναχός. Πέθανε στις 15 Ιουνίου 948 από φυσικά αίτια. Ρωμανός Β΄: 9 Νοεμβρίου του 959 – 15 Μαρτίου 963. Γεννήθηκε το 938 στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Κωνσταντίνου Ζ΄. Διαδέχθηκε τον πατέρα του μετά τον θάνατό του. Πέθανε στις 5 Μαρτίου 963 μάλλον από φυσικά αίτια αν και είναι πιθανή η δηλητηρίασή του. Νικηφόρος Β΄ Φωκάς: 16 Αυγούστου 963 – 10 Δεκεμβρίου 969. Γεννήθηκε το 912 στην Κωνσταντινούπολη, αλλά οι ρίζες της οικογένειάς του ήταν στην Καππαδοκία. Ήταν Δομέστικος των Σχολών της Ανατολής. Μετά το θάνατο του Ρωμανού Β΄ παντρεύτηκε τη σύζυγό του Θεοφανώ και στέφθηκε αυτοκράτορας. Δολοφονήθηκε μετά από συνομωσία του Ιωάννη Τσιμισκή και της Θεωφανώς στις 10 Δεκεμβρίου 969. Ιωάννης Α΄ Τσιμισκής: 11 Δεκεμβρίου 969 – 10 Ιανουαρίου 976. Γεννήθηκε το 925 στην Κωνσταντινούπολη, έχοντας αρμένικη καταγωγή. Ανέβηκε στον θρόνο μετά τη δολοφονία του Νικηφόρου Β΄. Δηλητηριάστηκε από τον Βασίλειο τον παρακοιμώμενο στις 10 Ιανουαρίου 976.
  • 130.
    Βασίλειος Β΄ οΒουλγαροκτόνος: 10 Ιανουαρίου 976 – 15 Δεκεμβρίου 1025. Γεννήθηκε το 958 στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Ρωμανού Β΄. Συναυτοκράτορας με τον πατέρα του από το 960, με τον Νικηφόρο Β΄ από το 963, με τον Ιωάννη Α΄ από το 969 και μονοκράτορας μετά το θάνατο του Ιωάννη Α΄ το 976. Πέθανε στις 15 Δεκεμβρίου 1025 από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος Η΄: 15 Δεκεμβρίου 1025 – 15 Νοεμβρίου 1028. Γεννήθηκε το 960 στην Κωνσταντινούπολη. Γιος του Ρωμανού Β΄ και αδελφός του Βασίλειου Β΄. Διαδέχθηκε τον αδελφό του μετά το θάνατό του. Πέθανε στις 15 Νοεμβρίου 1028 από φυσικά αίτια. Ρωμανός Γ΄ Αργυρός: 15 Νοεμβρίου 1028 – 11 Απριλίου 1034. Γεννήθηκε το 968 στην Κωνσταντινούπολη. Ανέβηκε στο θρόνο ως σύζυγος της Ζωής, κόρης του Κωνσταντίνου Η' και φυσικής διαδόχου του θρόνου ως γόνος της μακεδονικής δυναστείας. Μιχαήλ Δ΄ ο Παφλαγών: 11 Απριλίου 1034 – 10 Δεκεμβρίου 1041. Γεννήθηκε το 1010 στην Παφλαγονία. Ανέβηκε στο θρόνο ως δεύτερος σύζυγος της Ζωής. Πέθανε στις 10 Δεκεμβρίου 1041 μετά από κρίση επιληψίας, αρρώστια από την οποία έπασχε χρόνια. Μιχαήλ Ε΄ ο Καλαφάτης: 10 Δεκεμβρίου 1041 – 20 Απριλίου 1042. Γεννήθηκε το 1015.
  • 131.
    Ζωή: 20 Απριλίου1042 – 11 Ιουνίου 1042 (μαζί με την αδερφή της Ζωή). Γεννήθηκε το 978 στην Κωνσταντινούπολη. Κόρη του Κωνσταντίνου Η‘, διαδέχθηκε τον πατέρα της μετά τον θάνατό του και έμεινε στο θρόνο ως αυτοκράτειρα στο πλευρό διαδοχικών συζύγων της και μόνη της. Πέθανε τον Ιούνιο του 1050 από φυσικά αίτια. Θεοδώρα: 20 Απριλίου 1042 – 11 Ιουνίου 1042 (πρώτη φορά, μαζί με την αδερφή της Ζωή) και 11 Ιανουαρίου 1055 - 31 Αυγούστου 1056 (δεύτερη φορά μόνη της). Γεννήθηκε το 980 στην Κωνσταντινούπολη. Αδερφή της Ζωής και τελευταία γόνος της Μακεδονικής δυναστείας η οποία κυβέρνησε. Πέθανε στις 31 Αυγούστου 1056 από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος Θ' Μονομάχος: 11 Ιουνίου 1042 – 11 Ιανουαρίου 1055. Γεννήθηκε το 1000 στην Κωνσταντινούπολη. Ανέβηκε στο θρόνο ως τρίτος σύζυγος της Ζωής. Εκτός δυναστείας Μιχαήλ ΣΤ΄ ο Στρατιωτικός: Σεπτέμβριος του 1056 – 31 Αυγούστου 1057 Υπηρέτησε ως λογοθέτης του στρατιωτικού. Επιλέχθηκε ως διάδοχος του βυζαντινού θρόνου από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα. Ανήλθε στο θρόνο μετά το θάνατό της τον Αύγουστο του 1056. Καθαιρέθηκε από τον Ισαάκιο Α΄ ύστερα από ένα χρόνο μετά από πραξικόπημα. Πέθανε το 1059 από φυσικά αίτια. Ισαάκιος Α΄ Κομνηνός: 5 Ιουνίου 1057 – 22 Νοεμβρίου 1059. Γεννήθηκε το 1007. Ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας από το στρατό έχοντας νικήσει το στρατό του Μιχαήλ ΣΤ' στη Μάχη του Άδη και εξαναγκάζοντας τον Μιχαήλ σε παραίτηση. Το 1059 αρρώστησε βαριά, παραιτήθηκε από το αξίωμά του οικειοθελώς και εκάρη μοναχός. Πέθανε το 1061.
  • 132.
    Δυναστεία Δουκών Κωνσταντίνος Ι'Δούκας: 24 Νοεμβρίου 1059 – 22 Μαΐου 1067. Γεννήθηκε το 1006 στην Κωνσταντινούπολη. Επελέγη ως διάδοχος από τον ασθενούντα Ισαάκιο τον Νοέμβριο του 1059, με την παρότρυνση του Μιχαήλ Ψελλού. Είχε αποκτήσει επιρροή, όταν παντρεύτηκε την Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα, την ανιψιά του Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριου. Πέθανε από φυσικά αίτια το 1067. Ρωμανός Δ΄ Διογένης Δούκας: 1 Ιανουαρίου 1068 – 24 Οκτωβρίου 1071 Γεννήθηκε το 1030 στην Κωνσταντινούπολη. Συνελήφθη αιχμάλωτος στη μάχη του Ματζικέρτ και έχασε το θρόνο από επανάσταση που ακολούθησε. Μιχαήλ Ζ΄ Δούκας ο Παραπινάκης: 24 Οκτωβρίου 1071 – 24 Μαρτίου 1078. Γεννήθηκε το 1050 στην Κωνσταντινούπολη. Παραιτήθηκε όταν στασιαστές μπήκαν στην Πόλη. Εκάρη μοναχός και πέθανε πολύ αργότερα, το 1090, σαν μητροπολίτης Εφέσου. Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης: 31 Μαρτίου 1078 – 1 Απριλίου 1081. Γεννήθηκε το 1002. Στρατηγός που επαναστάτησε εναντίον του Μιχαήλ Ζ' και πήρε το στέμμα, με τη βοήθεια του λαού και των πατρικίων. Παντρεύτηκε την Μαρία, σύζυγο του Μιχαήλ Ζ'. Αναγκάστηκε να παραιτηθεί το 1081 για να αναλάβουν οι Κομνηνοί. Αποσύρθηκε σε μοναστήρι όπου πέθανε τον ίδιο χρόνο.
  • 133.
    Δυναστεία Κομνηνών Αλέξιος Α΄Κομνηνός: 1 Απριλίου 1081 – 15 Αυγούστου 1118. Γεννήθηκε το 1056 και ήταν ανιψιός του Ισαάκιου Α’ Κομνηνού. Ανέλαβε τη διακυβέρνηση μετά από επανάσταση και ίδρυσε νέα δυναστεία. Πέθανε στις 15 Αυγούστου 1118 από φυσικά αίτια. Ιωάννης Β΄ Κομνηνός ο Καλοϊωάννης: 15 Αυγούστου 1118 – 8 Απριλίου 1143. Γεννήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1087 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν γιος του Αλέξιου Α’. Πέθανε στις 8 Απριλίου 1143 από ατύχημα. Μανουήλ Α΄ Κομνηνός: 8 Απριλίου 1143 – 24 Σεπτεμβρίου 1180. Γεννήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 1118 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν γιος του Ιωάννη Β’. Πέθανε στις 24 Σεπτεμβρίου 1180 από φυσικά αίτια. Αλέξιος Β΄ Κομνηνός: 24 Σεπτεμβρίου 1180 – Οκτώβριος 1183. Γεννήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 1169 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν γιος του Μανουήλ Κομνηνού. Πέθανε τον Οκτώβριο του 1183 από φυσικά αίτια. Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός: Οκτώβριος 1183 – 11 Σεπτεμβρίου 1185. Γεννήθηκε το 1118 στην Κωνσταντινούπολη. Φονεύθηκε από τον λαό της Κωνσταντινούπολης που εξεγέρθηκε εναντίον του το 1185.
  • 134.
    Δυναστεία Αγγέλων Ισαάκιος Β΄Άγγελος: 1185 – 1195 (πρώτη φορά) και 18 Ιουλίου 1203 – 28 Ιανουαρίου 1204 (δεύτερη φορά). Γεννήθηκε το Σεπτέμβριο του 1156 στην Κωνσταντινούπολη. Αλέξιος Γ΄ Άγγελος: 1195 – 17/18 Ιουλίου 1203. Γεννήθηκε το 1153 στην Κωνσταντινούπολη. Αλέξιος Δ΄ Άγγελος: 1 Αυγούστου 1203 – 28 Ιανουαρίου 1204. Γεννήθηκε το 1182 στην Κωνσταντινούπολη. Εγκαταστάθηκε στο θρόνο από τους Λατίνους της Δ’ Σταυροφορίας κατόπιν συμφωνίας τους. Ανατράπηκε από επανάσταση του λαού της Κωνσταντινούπολης. Αλέξιος Ε΄ Δούκας, ο Μούρτζουφλος: 5 Φεβρουαρίου 1204 – 13 Απριλίου 1204. Αναγορεύτηκε αυτοκράτορας με επανάσταση στις αρχές του 1204 και ενώ οι Σταυροφόροι βρισκόντουσαν εγκατεστημένοι στη Βασιλεύουσα. Κατά την εισβολή και κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους διέφυγε εγκαταλείποντας το θρόνο. Αργότερα συνελήφθη και φονεύθηκε από τους Λατίνους.
  • 135.
    Δυναστεία των Λασκαριδών(Αυτοκρατορία της Νίκαιας, 1204-1261) Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρις: 1204 – Δεκέμβριος του 1222 Γεννήθηκε το 1174. Αναγορεύθηκε με συνοπτικές διαδικασίες αυτοκράτορας κατά την εισβολή των Λατίνων στη Βασιλεύουσα και στέφθηκε επισήμως αυτοκράτορας σε εξορία το 1205 στη Νίκαια, ιδρύοντας νέα δυναστεία με έδρα την μικρασιατική πόλη. Πέθανε το1222 από φυσικά αίτια. Ιωάννης Γ΄ Δούκας Βατάτζης: 15 Δεκεμβρίου 1222 – 3 Νοεμβρίου 1254. Γεννήθηκε το1192. Διαδέχθηκε τον Θεόδωρο Α’ ως κουνιάδος του. Πέθανε στις 3 Νοεμβρίου 1254 από φυσικά αίτια. Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης: 3 Νοεμβρίου 1254 – 18 Αυγούστου 1258. Γεννήθηκε το 1221. Γιος του Θεόδωρου Α’. Πέθανε στις 18 Αυγούστου 1258 από φυσικά αίτια. Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης: 18 Αυγούστου 1258 – 25 Δεκεμβρίου 1261. Γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1250. ήταν γιος του Θεόδωρου Β’ και έλαβε το αυτοκρατορικό στέμμα ανήλικος υπό την επιτροπεία συμβούλων, κυρίως το Μιχαήλ Παλαιολόγου. Εκδιώχθηκε από το θρόνο από τον Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγο. Πέθανε το 1305 από φυσικά αίτια.
  • 136.
    Δυναστεία των Παλαιολόγων ΜιχαήλΗ' Παλαιολόγος: 1 Ιανουαρίου 1259 – 11 Δεκεμβρίου 1282. Γεννήθηκε το 1223. Αναρριχήθηκε ως στρατηγός και σύμβουλος του ανήλικου Ιωάννη Δ’ Λάσκαρη και σύντομα αναγορεύθηκε συμβασιλέας του. Μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης έμεινε μονοκράτορας. Πέθανε στις 11 Δεκεμβρίου 1282 από φυσικά αίτια. Ανδρόνικος Β΄: 11 Δεκεμβρίου 1282 – 24 Μαΐου 1328. Γεννήθηκε στις 25 Μαρτίου 1259 στη Νίκαια της Βιθυνίας. Πέθανε στις 24 Μαΐου 1328 από φυσικά αίτια. Μιχαήλ Θ´ : 1294 – 12 Οκτωβρίου 1320. Γεννήθηκε στις17 Απριλίου 1277 στην Κωνσταντινούπολη. Συμβασίλευσε με τον Ανδρόνικο Β’ χωρίς ουσιαστική εξουσία. Πέθανε στις 12 Οκτωβρίου 1320 από φυσικά αίτια. Ανδρόνικος Γ΄ : 24 Μαΐου 1328 – 15 Ιουνίου 1341. Γεννήθηκε στις 5 Μαρτίου 1297 στην Κωνσταντινούπολη. Διαδέχθηκε στο θρόνο τον παππού του Ανδρόνικο Β’ μετά από εμφύλιο πόλεμο. Πέθανε στις 15 Ιουνίου 1341 από φυσικά αίτια.
  • 137.
    Ιωάννης Ε΄ :15 Ιουνίου 1341 – 16 Φεβρουαρίου 1391. Γεννήθηκε στις 18 Ιουνίου 1332 στο Διδυμότειχο. Κυβέρνησε μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς όμως να έχει πάντα τον απόλυτο έλεγχο του κράτους λόγω των εμφυλίων πολέμων με τον Καντακουζηνό και άλλα μέλη της οικογένειάς του. Πέθανε στις 16 Φεβρουαρίου 1391 από φυσικά αίτια. Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός: 8 Φεβρουαρίου 1347 – τέλη 1354. Γεννήθηκε το 1292 στην Κωνσταντινούπολη. Κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη και την εξουσία μετά από εμφύλιο πόλεμο με τον Ιωάννη Ε’ με τον οποίον επί της ουσίας συγκυβερνούσαν σε ένα διαιρεμένο κράτος. Στα τέλη του 1354 αποσύρθηκε κατόπιν συμφωνίας από το θρόνο και εκάρη μοναχός. Πέθανε στις 15 Ιουνίου 1383 από φυσικά αίτια. Ανδρόνικος Δ´ : 1376 – 1379. Γεννήθηκε στις 2 Απριλίου 1348 στην Κωνσταντινούπολη. Πρωτότοκος γιος του Ιωάννη Ε’. Πέθανε στις 28 Ιουνίου 1385 από φυσικά αίτια. Ιωάννης Ζ΄: 14 Απριλίου 1390 – 17 Σεπτεμβρίου 1390 και 1399 – 1403. Γιος του Ανδρονίκου Δ’. Κατέλαβε πραξικοπηματικά τη διακυβέρνηση της πρωτεύουσας, εκδιώκοντας προσωρινά τον παππού του Ιωάννη Ε’. Συγκυβέρνησε αργότερα με το θείο του Μανουήλ’ ώσπου παραχώρησε οριστικά τη θέση του στον τελευταίο για να γίνει έξαρχος Θεσσαλίας. Πέθανε στις 22 Σεπτεμβρίου 1408 από φυσικά αίτια.
  • 138.
    Μανουήλ Β΄: 16Φεβρουαρίου 1391 – 21 Ιουλίου 1425. Γεννήθηκε στις 27 Ιουνίου 1350 στην Κωνσταντινούπολη. Δευτερότοκος γιος του Ιωάννη Ε΄. Πέθανε στις 21 Ιουλίου 1425 από φυσικά αίτια. Ανδρόνικος Ε΄: 1403 – 1407. Ήταν γιος του Ιωάννη Ζ’ Παλαιολόγου και της Ειρήνης Γκατιλούσιο. Στέφθηκε συναυτοκράτορας του Μανουήλ Β΄ όντας σε παιδική ηλικία μέχρι το θάνατό του. Ιωάννης Η’: 21 Ιουλίου 1425 – 31 Οκτωβρίου 1448. Γεννήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1392 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν γιος του Μανουήλ Β’. Πέθανε στις 31 Οκτωβρίου 1448 από φυσικά αίτια. Κωνσταντίνος ΙΑ΄: 6 Ιανουαρίου 1449 – 29 Μαΐου 1453. Γεννήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 1404 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν αδερφός του Ιωάννη Η’. Αναγορεύθηκε αυτοκράτορας στο Μυστρά όπου ήταν Δεσπότης, μετά το θάνατο του αδελφού του, και ήρθε στην Κωνσταντινούπολη όπου κι εστέφθη στην Αγία Σοφία. Έπεσε μαχόμενος κατά την Άλωση της Πόλης στις 29 Μαΐου 1453.
  • 139.
    Τα κείμενα τηςπαρουσίασης βασίστηκαν κυρίως σε επιλεγμένα άρθρα της ιστοσελίδας του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού για τη Βυζαντινή Ιστορία (www.ime.gr/chronos) Οι φωτογραφίες και τα σχέδια προέρχονται από διάφορες έγκυρες βιβλιογραφικές και διαδικτυακές πηγές.
  • 140.
    ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑΕΛΛΗΝΙΚΑ (ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ) Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997 Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981 Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996 Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14 Nicholas David, Η Εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312-1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1999 Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001 Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006 Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004 Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001
  • 141.
    ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ(ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ Ή ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ) Berstein Serge – Milza Pierre, Ιστορία της Ευρώπης, τ.1 (5ος -18ος αι.), μτφρ. Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια, 1997 Γιαννακόπουλος Κώστας, Βυζάντιο και Δύση, μετ. Ε. Βαρουξάκη, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1985 Γιαννακόπουλος Κώστας, Μεσαιωνικός δυτικός πολιτισμός και οι κόσμοι του Βυζαντίου και του Ισλάμ, μετ. Π. Χρήστου, Θεσσαλονίκη, 1993 Γιαννόπουλος Νικόλας, Βυζαντινοβουλγαρικοί πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007 Γιαννόπουλος Χρήστος, Πολεμιστές της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010 Γκιολές Νικόλαος, Βυζαντινή Ναοδομία (600-1204), εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1992 Γκιολές Νικόλαος, Παλαιοχριστιανική Τέχνη, Αθήνα, 1998 Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη , Η πολιτική ιδεολογία της βυζαντινής αυτοκρατορίας, μετ. Τ. Δρακοπούλου, 4η έκδοση, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 1992 Γλύκατζη – Αρβελέρ Eλένη, Γιατί το Βυζάντιο, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2009 Dagron Gilbert, Η Γέννηση μιας Πρωτεύουσας (Η Κωνσταντινούπολη και οι θεσμοί της 330-451), μτρφ. Μαρίνα Λουκάκη, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 2000 Δεληγιάννης Περικλής , Βυζάντιο εναντίον Ισλάμ, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009 Delvoye Charles, Βυζαντνή Τέχνη, εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα, 1998 Dielh Charles, Πορτρέτα Βυζαντινών, μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Ωκεανίδα, Αθήνα, 2003 Ελλάς, Ιστορία και Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1998 Ζακυθηνός Δημήτριος, Βυζαντινή Ιστορία (324-1071), Αθήνα, 1977
  • 142.
    Gerald Walter ,Η Καθημερινή Ζωή στο Βυζάντιο, μτφρ. Κ. Παναγιώτου, εκδ. Παπαδήμα, 2007 Hans G. Beck, Η βυζαντινή χιλιετία, μετ. Δ. Κούρτοβικ, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1990 Hourani Albert, Ιστορία των Αραβικών Λαών, μτφρ. Βύρων Ματαράγκας, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1994 Hunger Ηerbert, Βυζαντινή Λογοτεχνία. Η λόγια κοσμική λογοτεχνία των Βυζαντινών, τ. 1-3, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1987-1994 Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Z – ΙA, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1981 Kazhdan A.P. – Wharton Epstein A., Αλλαγές στον Βυζαντινό Πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αι., μτφρ. Ανδρέας Παππάς, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα, 1997 Καραγεώργος Βασίλειος, Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μεσαιωνική Περίοδος, τ. Α', Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1987 Καραγιαννόπουλος Ιωάννης , Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996 Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Η πολιτική θεωρία των Βυζαντινών, Θεσσαλονίκη, 1988 Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους τ.1-3, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1978-1991 Καραπιδάκης Νικόλαος, Ιστορία της Μεσαιωνικής Δύσης (5ος – 11ος αι.), εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1996 Καρδαράς Γεώργιος, Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2002 Καρδαράς Γεώργιος, Βυζαντινοπερσικοί Πόλεμοι, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006 Καρδαράς Γεώργιος, Βυζάντιο – Η πραγματική ιστορία της χιλιόχρονης Αυτοκρατορίας, τ.1-10, εκδ. Γνώμων, Αθήνα, 2013-14
  • 143.
    Kean Roger Michael, Ιστορικός Άτλας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Αθανάσιος Κατσικερός, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005 Κόλλιας, Ηλίας, Οι Ιππότες της Ρόδου. Το παλάτι και η πόλη, Αθήνα, 1991 Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα, 2005 Konstam Angus, Ιστορικός Άτλας των Σταυροφοριών, μτφρ. Παρασκευή Αυγουστίνου, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2005 Le Goff Jacques, Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, με. Ρ. Μπενβενίστε, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993 Κουκουλές Φαίδων, Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός τ. Α-ΣΤ, Αθήνα, 1947-1957 Lemerle Paul, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός. Σημειώσεις και παρατηρήσεις για την εκπαίδευση και την παιδεία στο Βυζάντιο από τις αρχές ως το 10ο αι., μετ. Μ. Νυσταζοπούλου- Πελεκίδου, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1981 Lock Peter, Οι Φράγκοι στο Αιγαίο (1204-1500), μτφρ. Γ. Κουσουνέλος, εκδ. Ενάλιος, Αθήνα, 1998 Λουγγής Τηλέμαχος, Επισκόπηση Βυζαντινής Ιστορίας, τ. Α' (324-1204), Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1998 Λουγγής Τηλέμαχος, Η βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλία (395-1071 μ.Χ.), εκδ. Εστία, Αθήνα, 1989 Miller William, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα (1204-1566), μτφρ. Άγγελος Φουριώτης, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1997 Μπελέζος Δημήτρης, Βυζαντινός Στρατός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006 Μπελέζος Δημήτρης, Η Λατινοκρατία στην Ελλάδα, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004 Μπελέζος Δημήτρης, Οι Σταυροφορίες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2004 Μπελέζος Δημήτρης, Οι Ιππότες, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010
  • 144.
    Nicholas David, ΗΕξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου (Κοινωνία, Διακυβέρνηση και Σκέψη στην Ευρώπη 312- 1500), μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), Αθήνα 1999 Nicol Donald, Βυζάντιο και Βενετία, μτφρ. Χριστίνα- Αντωνία Μουτσοπούλου, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2004 Nicol Donald, Οι Τελευταίοι Αιώνες του Βυζαντίου (1261-1453), μτφρ. Στάθης Κομνηνός, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα, 2001 Norwich John Julius , Ιστορία της Βενετίας, μτφρ. Δημήτρης Παπαγεωργίου, εκδ. Φόρμιγξ, Αθήνα 1993 Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μαρία, Οι Βαλκανικοί λαοί κατά τους Μέσους Χρόνους, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992 Ostrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μετ, I, Παναγόπουλος, 3 τόμοι, Ιστορικές Εκδόσεις Στ. Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1978-1981 Pears Edwin, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005 Pears Edwin, Η Καταστροφή της Ελληνικής Αυτοκρατορίας 1453, μτφρ. Ιωσ. Κασσεσιάν–Χρ. Κασσεσιάν, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, 2005 Pirenne Henry, Οι πόλεις του Μεσαίωνα, μτφρ. Παντελής Μούτουλας, εκδ. Βιβλιόραμα, Αθήνα, 2003 Πλακογιαννάκης Κίμων-Εμμανουήλ, Τιμητικοί τίτλοι και ενεργά αξιώματα στο Βυζάντιο, εκδ. Ιανός, Θεσσαλονίκη, 2001 Rostovtzeff Michael, Ρωμαϊκή Ιστορία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1984 Runciman Steven, Η Ιστορία των Σταυροφοριών, τ. Α-Γ, μτφρ. Άγγυ Βλαβιανού, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 2006 Runciman Steven, Η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Δόμος, Αθήνα, 1986 Runciman Steven, Μυστράς, μετ. Λ. Καμπερίδης, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1986
  • 145.
    Τσιρπανλής Ζαχαρίας, ΗΡόδος και οι Νότιες Σποράδες στα χρόνια των Ιωαννιτών Ιπποτών, εκδ. ΥΠΠΟ-ΤΑΠ, Ρόδος, 1991 Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Μεσαιωνική Δύση, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2004 Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Μέγας Κωνσταντίνος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2007 Τσοπάνης Κωνσταντίνος, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2006 Vasiliev Α.Α., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετ. Δ. Σαβράμης, Μπεργαδής, Αθήνα, 1954 Φούγιας Μεθόδιος, Έλληνες και Λατίνοι - Η εκκλησιαστική αντιπαράθεση, Αθήνα, 1991 Χρονόπουλος Ιωάννης , Ηράκλειος, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010 Χατζάκης Ιωάννης, Ιουστινιανός, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2005 Χρονόπουλος Ιωάννης, Νικηφόρος Φωκάς, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2009 Χρονόπουλος Ιωάννης, Ιωάννης Τζιμισκής, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα, 2010 Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, Βυζαντινή Ιστορία, τα. Α-Γ1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, 1993-2001
  • 146.
    Περιοδικά Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία,εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, σειρά Μεγάλες Μάχες, εκδόσεις Περισκόπιο/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα Περιοδικό Ιστορικά Θέματα, σειρά Παγκόσμια Ιστορία/ Γνώμων: Επιλεγμένα άρθρα Ιστοσελίδες www.ime.gr/chronos (Ελληνική Ιστορία) http://www.ehw.gr/ehw/forms( Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού) www.wikipedia.org (Λήμματα για το Βυζάντιο, τις Σταυροφορίες και τη Μεσαιωνική Ευρώπη και Μέση Ανατολή) http://www2.egeonet.gr (Πολιτιστική πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου) http://www.e-istoria.com/byzantio (Βυζαντινά Θέματα)