Адууны хачгийн халуун

1. Адууны хачгийн халуун: Нийгэм эдийн засгийн хөгжлийг даган
сүүлийн жилүүдэд хурдны адуу үржүүлэх,морин спорт
уралдаан,морин аялал жуулчлалын нөлөөгөөр адууны
худалдаа арилжаа өргөжин тэлж адуун сүргийн гадаад дотоод
шилжилт хөдөлгөөн эрс ихэсч байна. Нөгөө талаас сүүлийн үед
бэлчээр хачгаар дамжин халдварладаг байгалийн голомтот
халдварт адууны хачгийн халуун өвчнөөс урьдчилан
сэргийлэх,тэмцэх талаар арга хэмжээ авч
явуулдаггүй,мэдээлэл сурталчиогааны ажил хийгдэхгүй
байгаагаас үүдэн уг өвчний гаралт давтамж нь нэмэгдэж ,адуу
олноор үхэж хорогдох болон уралдах,уналга эдэлгээнд
хэрэглэх чадвараа алдах шалтгаан болж байна.

2. Манай ардын дунд “Хачгийн халуун” гэж нэршсэн адууны
бабезиоз нь адууны улаан эсэд шимэгчлэгч Babesia
egui,Babesia caballi зүйлийн эгэл биетнээр үүсдэг бэлчээрийн
хачгаар дамжин халдварладаг өвчин бөгөөд
цочмог,цочмогдуу, ихэвчлэн ужиг чвцтайгаар өвчлүүлнэ. Дээр
үеэс малчид маань уг өвчнийг хачгийн халуун хэмээн
нэрлэдэг байсан нь энэхүү өвчин адуунд бэлчээрийн хачиг
асан цус сорсоноор дамжин халдварлаж буйг мэддэг байсны
илэрхийлэл юм.

3. Монгол улсын эрдэмтдийн судалгаагаар B. Egui-гээр
үүсгэгдсэн хачгийн халууны тархалт хамгийн их буюу78-88
хувь, B.caballi-гээр үүсгэгдсэн өвчлөл 40 гаруй хувь, 2
зүйлээр халдварласан буюу холимог халдвар 30 орчим хувь
ба уг өвчнөөр өвчлөх хорогдох нь эрс ихсэж байна.Бабезиоз
нь тодорхой газар нутагт тархсан улирлын чанартай,цэвэр
биш дархлаатай өвчин юм.Өвчтэй мал,өвчин үүсгэгч
дамжуулагч бэлчээрийн хачиг,эмзэг өвчлөмтгий мал зэрэг
эюизоотологийн хэлхээ бүрдсэн нөхцөлд мал өвчилнө.
Тайван бүс нутагт бэлчээрийн хачиг, өвчтэй мал,мөн
түүнчлэн үүсгэгч тээгч мал байдаггүйгээрээ
онцлогтой.Тайван бус бүс нутгийг далд болон энзоот
голомтот нутаг гэж ангилна.

4. Далд голомт нь нутгийн мал тодорхой нэг үүсгэгчийн эсрэг
дархлаатай болсон, эсвэл халдварласан хачиг байх боловч
нэрвэгдэх мал байхгүй байх зэрэг ялгаатай юм.Ийм бүс нутагт
гаднаас тухайн орон нутгийн үүсгэгчид мэдрэмтгий адуу
оруулж ирэхэд өвчин гарч улмаар үхэж хорогдох явдал
ажигладаг.Манай орны ихэнх нутагт уг өвчний далд
хэлбэрийн голомт давамгайлдаг.
Энзоот голомтонд эпизоотологийн хэлхээ бүрдсэн байхаас
гадна өөр нутгаас ирсэн буюу нутгийн боловч дархлаа
суларсан мал ихээр өвчилдөг болохыг анхаарах хэрэгтэй.

5. Өвчин үүсгэгч: Энэ өвчин нь бэлчээрийн хачгаар дамжин
халдварладаг, малын цусны улаан цогцос,дотоод торлогийн
эсэд шимэгчилдэг эгэл биетнээр үүсдэг биеийн халуун ихсэх,
цус багадах, салст бүрхүүл шарлах, зүрх-судас, ходоод-
гэдэсний үйл ажиллагаа сулрах зэрэг тодорхой шинжүүд
илэрдэг.
Хачгийн халуу өвчний эмнэлзүйн шинж тэмдэг: B.caballi-гаар
үүсгэгдсэн бабезиоз бвчний нууц үе нь халдвар авснаас хойш
7-14 хоног үргэлжилнэ. Адуу 41 хэм хүртэл халуурч, өвс
тэжээлдээ дургүй болно. Амьсгал, судасны цохилт түргэсч,
цусны улаан эсийн тоо 4-3 сая болж буурна.Салст бүрхүүл
цайж, шаргал туяатай харагдана. Улмаар гүү хээл хаяна.
Хамрын нүхнээс шингэн гоождос гарах,нүд нуухтах,өвчин
хүндэрсэн үед гемоглобин шээсээр ялгарах,цусаар шээх,
турж эцэх шинж тэмдэг ажиглагдана.

6. B.egui-гаар үүсгэгдсэн өвчний үед цочмог,цочмогдуу,архаг
хэлбэр тохиолдоно.Цочмог явцын үед адууны халуун 2-3
хоног 41,5 хэм хзрээд буурах дахин нэмэгдэх гэх мэт сэлгээ
маягаар халуурдаг. Тэжээлдээ дургүй болох,турах,гэдэсний
гүрвэлзэх хөдөлгөөн саатах,судасны лугшилт
хурдсах,амьсгал өнгөц болох салт бүрхүүл шарлах,түүн дээр
толбот судалт цус харвалт үүсэх шинж тэмдэг илэрнэ. Цусны
улаан эсийн тоо 2,5-3 сая, гемоглобины хэмжээ мэдэгдэхүйц
буурна.Мөн мэдрэлийн тогтолцоо хямрах ба чихний мэдрэх
мэдрэл саажих, салст бүрхүүл шарлах нь энэ өвчний онцлог
шинж юм.Энэ өвчний халдвар авсан болон халдвар тээгч
адуу нь уралдуулах, уналга эдэлгээнд хэрэглэхэд амархан
цуцах ,дархлаа буурахад өвчин сэдэрч дахиж өвчлөх, тарга
тэвээрэг муу авах зэрэг шинж тэмдэг илэрнэ..

7. Цочмогдуу явцтай үед гэнэт огцом халуурах,цаашид халуурах
нь тогтмол болох,өвчилсөн малын биеийн байдал огцом
сульдах, нүд, хамрын хөндий,нүднийсалст бүрхүүлүүд нь