1. Թթվածնի ենթախմբի
ընդհանուր բնութագիրը
Թթվածնի ենթախումբը ներառում է
թթվածին՝ O, ծծումբ ` S, սելեն՝ Se,
տելուր՝ Te, պոլոնիում՝ Po, տարրերն
ու կազմում տարրերի պարբերական
համակարգի VIA խումբը (VI խմբի
գլխավոր ենթախումբ ը ):

2. Այս ենթախմբի առաջին չորս տարրը ոչ մետաղներ են
ու ստացել են քալկոգեններ անվանումը, ինչը
հունարենից թարգմանելիս նշանակում է հանքածին՝
հանք առաջացնող: Թթվածինն ու ծծումբը տիպական ոչ
մետաղներ են, սելենն ու տելուրը նաև մետաղական
հատկություններ են ցուցաբերում, իսկ պոլոնիումը
մետաղ է: VIA խմբի տարրերի արտաքին էներգիական
մակարդակում առկա է վեցական էլեկտրոն:

3. Քալկոգենները՝ թթվածնի ենթախմբի
տարրերը
Անվանումն Կարգա - Ar Ատոմի Իոնացման Էլեկտրա - Օքսիդաց -
ու քիմիական շառավիղը էներգիան բացասա - ման
նշանը
թիվը
(նմ) (ԷՎ) կանութ աստիճան -
-յունը ները
Թթվածին՝ O 8 16 0,074 13,4 3,5 -2 -1 0
(ֆտորիդներից
բացի)
Ծծումբ՝ S 16 32 0,104 10,4 2,5 -2 -1 0 +1
+2 +4 +6
Սելեն՝ Se 34 78 0,117 9,8 2,4 -2 0 +2 +4
+6
Տելուր՝ Te 52 127 0,137 9,0 2,1 -2 0 +2 +4
+6
Պոլոնիում՝ 84 [210] 0,152 8,4 2,0 -2 0 +2 +4
Po +6

4. Քալկոգենների առաջացրած պարզ նյութերի մի
շարք ֆիզիկական հատկություններ
Պարզ նյութի Ագրեգատային t հալ . , 0 C
անվանումն ու վիճակը
t եռ . , 0 C
Գույնը
մոլեկուլային (սովոր . պայմ .)
բանաձևը
Թթվածին՝ O2 գազ անգույն -219 -183
Ծծումբ՝ S պինդ դեղին 101 445
Սելեն՝ Se պինդ մոխրագույն 217 685
Տելուր՝ Te պինդ արծաթամոխ- 450 990
րագույն
Պոլոնիում՝ Po պինդ սպիտակ 282 962
արծաթավուն

5. Բնության մեջ քալկոգեններից ամենատարածվածը թթվածինն է, որը կազմում
է Երկրագնդի մթնոլորտի մոտավորապես 21%-ը, իսկ միացությունների ձևով
առկա է երկրակեղևում, որտեղ առավել տարածված տարրն է(49,5%): Սելենն
ու տելուրը միացությունների տեսքով առկա են երկրակեղևում փոքր
քանակություններով, դասվում են հազվագյուտ և ցրված տարրերի շարքը:
Պոլոնիումը ռադիոակտիվ տարր է, չնչին քանակությամբ առկա է
երկրակեղևում:

6. Թթվածին
Կարգաթիվը՝ 8:
Բնական իզոտոպները՝ 16 O (99,76%), 17 O (0,04%), 18 O (0,2%):
8 8 8
 Մոլեկուլային բանաձևը՝ O2 (երկթթվածին ):
Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը՝ Mr (O2)=32:
Հարաբերական ատոմային զանգվածը ՝ Ar (O2)=16:
Մոլային զանգվածը՝ M(O2)=32 գ /մոլ :
Օդից ծանր է մոտավորապես 1,1 անգամ :

7. Թթվածնի ստացումը
1. Բնության մեջ թթվածնի ահռելի ծախսը լրացնում է ֆոտոսինթեզի
ռեակցիան ,որը ընթանում է լույսի և քլորոֆիլի պայմաններում .
6CO2+6H2O=C6H12O6+6O2↑
2. Արտադրության մեջ թթվածինը ստացվում է օդից : Օդը սովորական ճնշման տակ
-200°С սառեցնելիս՝ վեր է ածվում բաց երկնագույն հեղուկի ,ապա զգույշ
տաքացնում են -195°С-ում անջատվում է ազոտը ,իսկ -183°С-ում անջատվում
է թթվածինը :
3. Լաբորատորիայում թթվածինը ստանում են թթվածին պարունակող բարդ
նյութերի քայքայումից .
2HgO=2Hg+O2↑
2H2O2=2H2O+O2↑
2KMnO4 → K2MnO4 + MnO2 + O2↑
2KClO3 → 2KCl+ 3O2↑
4K2Cr2O7=4K2CrO4+2CrO3+3O2↑
2KNO3=2KNO2+O2↑

9. Ֆիզիկական հատկությունները
Թթվածինը անգույն,անհամ,անհոտ գազ է: Եռում է
-183°С, պնդանում է -219°С: Հեղուկ և պինդ վիճակում
երկնագույն է,թթվածնի պարամագնիսական
հատկությունը երևում է հեղուկ վիճակում:
Թթվածնի խտությունը 0°С, 101 ԿՊա ճնշման տակ
հավասար է 1,43 գ/լ: Թթվածինը ջրում վատ է լուծվում
20°С-ում, 100 ծավալ ջրում լուծվում է 3 ծավալ
թթվածին, 0°С-ում՝ 5 ծավալ թթվածին:

10. Քիմիական հատկությունները
1.Մետաղները և ոչմետաղները օքսիդանում են թթվածնով.
2Na+O2=Na2O2,ապա Na2O2+2Na=2Na2O
2Zn+O2=2ZnO
2Mg+O2=2MgO
S+O2=SO2
4Al+3O2=2Al2O3
2Cu+O2=2CuO
C+O2=CO2
4P+5O2=2P2O5

11. 2.Թթվածնով օքսիդանում են նաև բարդ նյութերը.
2CO+O2=CO2
2SO2+O2=2SO3
Cu2O+O2=2CuO
CH4+2O2=CO2+2H2O
C2H5OH+3O2=2CO2+3H2O
2C2H2+5O2=4CO2+2H2O
4NH3+3O2=2N2+6H2O
4NH3+5O2=4NO+6H2O
4FeS2+11O2=2Fe2O3+8SO2↑

12. Կիրառումը
Թթվածինը նպաստում է այրմանը և շնչառությանը: Այն մեծ
չափով նպաստում է մետալուրգիական գործընթացներին՝
թուջի,պողպատի,ինչպես նաև գունավոր մետաղների
արտադրության համար: Բժշկության մեջ ծանր
հիվանդներին տալիս են թթվածին: Թթվածին ծախսվում է
մետաղների կտրման և եռակցման
ժամանակ,սուզանավերում, տիեզերանավերում, ջրի տակ
աշխատող մարդկանց համար:

13. Օզոն (եռթթվածին)
Մոլեկուլային բանաձևը՝ O3:
Հարաբերական մոլեկուլային զանգվածը ՝ Mr(O3)=48:
Մոլային զանգվածը՝ M(O3)=48 գ/մոլ:
Օդից ծանր է մոտավորապես 1,7 անգամ:
 Օզոնը բնորոշ հոտով, անգույն գազ է: (Հունարեն բառ է, որը
թարգմանվում է բուրավետ)

14. Օզոնը պարզ նյութ է, իսկ երկթթվածնից տարբերվում է քանակական բաղադրությամբ:
Երկթթվածին ու եռթթվածին(օզոն) պարզ նյութերը թթվածնի ալոտրոպային
ձևափոխություններն են:
Տարաձևությունը (ալոտրոպիան) քիմիական տարրերի՝ երկու կամ ավելի
թվով պարզ նյութերի ձևով գոյություն ունենալու երևույթն է :
Օզոնը թունավոր է, այդ գազի հետ պետք է զգույշ աշխատել:
Բնության մեջ օզոնը մեծ քանակությամբ ստացվում է ամպրոպի ընթացքում,
առաջանում է և՝ փշատերև ծառերի անտառներում, նաև թթվածնի վրա
ուլտրամանուշակագույն կամ ռենտգենյան ճառագայթների ազդեցությամբ:
Օզոնը մանրէասպան է:
Լաբորատորիայում օզոն կարելի է ստանալ օզոնարարում, կամ քիմիական նյութերի
փոխազդեցությամբ, օրինակ ՝ բարիումի պերօքսիդի և խիտ ծծմբական թթվի.
3BaO2+3H2SO4 (խիտ)=3BaSO4 +O3 +3H2O

15.  Այն կիրառվում է խմելու ջուրը վարակազերծելու նպատակով:
Օզոնով մշակած ջուրը, ի տարբերություն քլորացված ջրի՝ տհաճ համ
կամ հոտ չունի, բացի այդ՝ էկոլոգիապես անվնաս է:
Օզոնով վարակազերծում են նաև ստորգետնյա ջրերը:
Երկրի մակերևույթից 25 կմ բարձրության վրա՝ արեգակնային
ճառագայթումից, օզոնային շերտ է ստեղծվում, որը կլանում է այդ
ճառագայթման ուլտրամանուշակագույն մասը: Վերջինս այլապես
կոչնչացներ ողջ կենդանական աշխարհը երկրագնդի վրա:
Այսպիսով՝ օզոնային շերտը Երկրի կենդանի օրգանիզմների
վահանն է :Այդ վահանի հաստությունը ընդամենը 2-3 մմ է :
Օզոնային շերտի պաշտպանումը գլոբալ հիմնախնդիրներից է :

16. Թթվածին տարրի դերը՝ Երկրագնդի վրա կյանքն
Թթվածին տարրի դերը՝ Երկրագնդի վրա կյանքն
ապահովելու առումով ,, երկակի է ..երկթթվածինը
ապահովելու առումով երկակի է երկթթվածինը
(O2) պայմանավորում է օրգանիզմի
(O2) պայմանավորում է օրգանիզմի
շնչառությունը ,, կենսագործունեությունը ,,իսկ
շնչառությունը կենսագործունեությունը իսկ
եռթթվածինը՝օզոնը (O3), պաշտպանում է
եռթթվածինը՝օզոնը (O3), պաշտպանում է
կենդանի օրգանիզմները վնասաբեր
կենդանի օրգանիզմները վնասաբեր
ճառագայթահարումից ::
ճառագայթահարումից
Նելլի Հարությունյան
<<Մխիթար Սեբաստացի >> կրթահամալիր
Հիմնական դպրոց
9-րդ դասարան
Ղեկ .՝ Ս .Սահակյան