1. แนวทางปองกันการฟองรอง: กรณีการบําบัดรักษาผูปวยฉุกเฉิน∗
ไพศาล ลิ้มสถิตย*
การบําบัดรักษาผูปวยฉุกเฉินมีความแตกตางจากการบําบัดรักษาผูปวยทั่วไป เพราะเปนกรณีที่
ตองมีการดําเนินการอยางเรงดวน เพื่อปองกันการเสียชีวิตหรือการรุนแรงขึ้นของการบาดเจ็บหรืออาการ
ปวยนั้น ๆ ของผูปวยฉุกเฉินนั้น การสรางความเขาใจที่ถูกตองเกี่ยวกับประเด็นกฎหมายและจริยธรรม
ในเรื่องนี้จึงมีความสําคัญเชนกัน ซึ่งนาจะชวยใหสรางความเชื่อมั่นใหแกบุคลากรทางการแพทยและ
สาธารณสุขที่ปฏิบัติงานเกี่ยวกับการแพทยฉุกเฉิน และปองกันขอพิพาทหรือการฟองรองที่อาจเกิดขึ้น
1. การใหความยินยอมของผูปวยฉุกเฉิน
1.1 สิทธิผูปวยกับความยินยอมในการรับการบําบัดรักษา
การดู แ ลรั ก ษาผู ป ว ยทั่ ว ไปที่ มี ค วามสามารถในการตั ด สิ น ใจด ว ยตนเองคื อ ผู ป ว ยยั ง มี
สติสัมปชัญญะและมีความสามารถในการไตรตรอง ตัดสินใจดวยตนเองอยางมีเหตุผลนั้น ผูใหบริการ
สาธารณสุขหรือแพทย พยาบาลจะตองใหความสําคัญกับการใหความยินยอมในการรับการบําบัดรักษา
ของผูปวยเปนลําดับแรก เนื่องจากผูปวยที่มีความสามารถตามกฎหมาย ยอมมีสิทธิที่จะตัดสินใจเกี่ยวกับ
ตนเอง (right to self-determination) โดยแพทยสมาคมโลกไดรับรองในเรื่องไวใน “ปฏิญญาสิลบอน
วาดวย สิทธิผูปวย” (World Medical Association Declaration on the Rights of the Patient1)

โดยทั่วไปแลว แพทยเปนผูมีหนาที่แจงขอมูลเกี่ยวกับลักษณะอาการ ความเจ็บปวย ขั้นตอนการ
รักษา ความเสี่ยงภาวะแทรกซอน (complication) หรือผลที่ไมพึงประสงค (adverse outcome) ที่อาจจะ
เกิดขึ้นจากการรักษานั้น ๆ และควรใชภาษาที่คนทั่วไปสามารถเขาใจไดงาย เลี่ยงไมใชศัพทเทคนิค
หลักการในเรื่องนี้เรียกวา “ความยินยอมที่ไดรับการบอกกลาว” (informed consent) ซึ่งถือเปนสิทธิ
ผูปวยอยางหนึ่ง ดังที่มีการจัดทําเปน “คําประกาศสิทธิผูปวย” ของสภาวิชาชีพสาธารณสุขในประเทศ
ไทย เมื่อวันที่ 16 เมษายน 2541 มีเนื้อหาที่เกี่ยวกับการใหความยินยอมของผูปวยที่สอดคลองกันกับ
ปฏิญญาสิลบอนวาดวย “สิทธิผูปวย” ขางตน ดังนี้
∗
เอกสารประกอบประชุมวิชาการเวชศาสตรฉุกเฉิน ครั้งที่ 15 “ฉุกเฉินกาวไกล” (EM forward) จัดโดย
โรงพยาบาลราชวิถี รวมกับ สมาคมเวชศาสตรฉุกเฉินแหงประเทศไทย ระหวางวันที่ 9-11 กรกฎาคม 2555
*
นบ., นม. นักวิชาการศูนยกฎหมายสุขภาพและจริยศาสตร คณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร
1
“ปฏิญญาวาดวยสิทธิผูปวยของแพทยสมาคมโลก” แปลโดย ศ.นพ.วิฑูรย อึ้งประพันธ และนายไพศาล ลิ้มสถิตย
(วารสารคลินิก, ปที่ 24 ฉบับที่ 10, ตุลาคม 2551), หนา 922-924.
1

2. “3. ผูปวยที่ขอรับบริการดานสุขภาพมีสิทธิที่จะไดรับทราบขอมูลอยางเพียงพอ และเขาใจชัดเจน
จากผูประกอบวิชาชีพดานสุขภาพ เพื่อใหผูปวยสามารถเลือกตัดสินใจในการยินยอมหรือไมยินยอมใหผู
ประกอบวิชาชีพดานสุขภาพปฏิบัตตอตน เวนแตเปนการชวยเหลือรีบดวนหรือจําเปน”
ิ
ในกรณีผูปวยเด็กที่มีอายุต่ํากวา 18 ป หรือผูที่มีความบกพรองทางกายหรือจิตซึ่งไมสามารถใช
สิทธิดวยตนเองได หากเปนการรักษาที่มีความเสี่ยง ก็ตองใหบิดา มารดา หรือผูแทนโดยชอบธรรม หรือ

ผูท่ปกครองดูแลใหความยินยอมแทนผูปวย
ี
อยางไรก็ดี การบําบัดรักษาผูปวยฉุกเฉินจะมีหลักเกณฑในการปฏิบัติที่แตกตางออกไปจาก
หลักการขางตน กลาวคือ ผูปวยฉุกเฉินบางรายจะอยูในสภาพหมดสติ มีอาการปวยหนัก หรืออยูในภาวะ
ที่ไมสามารถตัดสินใจใหความยินยอมดวยตนเองได ในทางกฎหมายและสิทธิผูปวย จึงถือเปนกรณี
ยกเวนที่แพทยไมตองขอความยินยอมในการรักษาจากผูปวยได หากเปนกรณีการรักษาผูปวยฉุกเฉิน เพื่อ
ปองกันการเสียชีวิต อันตราย หรือการรุนแรงขึ้นของการบาดเจ็บหรืออาการปวยนั้น แตก็ตองกระทํา
เทาที่มีความจําเปนตามสถานการณในขณะนั้น อีกทั้งยังถือเปนหนาที่ตามกฎหมายและจริยธรรมที่จะตอง
ชวยเหลือรักษาผูปวยฉุกเฉิน2 คําประกาศสิทธิผูปวยของไทยไดกําหนดเรื่องนี้ไวในขอ 4 มีเนื้อหาวา
“4. ผูปวยที่อยูในภาวะเสี่ยงอันตรายถึงชีวิต มีสิทธิที่จะไดรับการชวยเหลือรีบดวนจากผูประกอบ
วิชาชีพดานสุขภาพโดยทันทีตามความจําเปนแกกรณี โดยไมคํานึงวาผูปวยจะรองขอความชวยเหลือ
หรือไม”
พระราชบัญญัติการแพทยฉุกเฉิน พ.ศ. 2551 มาตรา 3 ไดใหนิยามคําวา “ผูปวยฉุกเฉิน” ดังนี้
“ผูปวยฉุกเฉิน” หมายความวา บุคคลซึ่งไดรับบาดเจ็บหรือมีอาการปวยกะทันหัน ซึ่งเปน
ภยันตรายตอการดํารงชีวิตหรือการทํางานของอวัยวะสําคัญ จําเปนตองไดรับการประเมิน การจัดการและ
การบําบัดรักษาอยางทันทวงทีเพื่อปองกันการเสียชีวิตหรือการรุนแรงขึ้นของการบาดเจ็บหรืออาการปวย
นั้น
ผูปวยที่เขากรณีผูปวยฉุกเฉินตามพระราชบัญญัติการแพทยฉุกเฉิน จะตองเปนบุคคลที่มีลักษณะ
ครบ 3 ประการ คือ
1) บุคคลซึ่งไดรับบาดเจ็บหรือมีอาการปวยกะทันหัน
2) อาการบาดเจ็บหรือมีอาการปวยกะทันหัน เปนภยันตรายตอการดํารงชีวิตหรือการทํางานของ
อวัยวะสําคัญ
2
แสวง บุญเฉลิมวิภาส และเอนก ยมจินดา, กฎหมายการแพทย (กรุงเทพฯ: สํานักพิมพวิญูชน, 2540), หนา 65.
2

3. 3) จําเปนตองไดรับการประเมิน การจัดการและการบําบัดรักษาอยางทันทวงที เพื่อปองกันการ
เสียชีวิตหรือการรุนแรงขึ้นของการบาดเจ็บหรืออาการปวยนั้น
1.2 การใหความยินยอมตามพระราชบัญญัติสุขภาพแหงชาติ พ.ศ. 2550 มาตรา 8
พระราชบัญญัติสุขภาพแหงชาติ พ.ศ. 2550 มาตรา 8 เปนกฎหมายฉบับแรกที่บัญญัติเรื่องการให
ความยินยอมในการรับบริการสาธารณสุขของผูรับบริการ (คือ ผูปวยหรือผูที่มีสุขภาพแข็งแรง) ไววา
บุคลากรดานสาธารณสุขมีห น าที่แ จงข อมูลที่เ กี่ยวกั บสุขภาพของผูปว ยใหทราบกอ นที่จ ะตัด สิ น ว า
ผูรับบริการมีสทธิที่จะรับบริการหรือการดูแลรักษาทางการแพทยหรือไมก็ไดตามหลัก patient autonomy
ิ
ซึ่งสอดคลองกับหลักสิทธิผูปวยที่กลาวมาแลว ดังที่บัญญัติไวในมาตรา 8 วรรคแรก ดังนี้ 3
“ในการบริการสาธารณสุข บุคลากรดานสาธารณสุขตองแจงขอมูลดานสุขภาพที่เกี่ยวของกับ
การใหบริการใหผูรับบริ การทราบอยางเพียงพอที่ผูรับบริการจะใชประกอบการตัดสินใจในการรับ
หรือไมรับบริการใด และในกรณีที่ผูรับบริการปฏิเสธไมรบบริการใด จะใหบริการนั้นมิได”
ั
ขอยกเวนเรื่องการใหความยินยอมในกรณีผูปวยหรือผูรับบริการสาธารณสุขทั่วไปที่ตัดสินใจ
ดวยตนเองได มีบัญญัติไวในมาตรา 8 วรรคทาย แบงเปน 2 กรณีคือ
“ความในวรรคหนึ่งมิใหใชบังคับกับกรณีดังตอไปนี้
(1) ผูรับบริการอยูในภาวะที่เสี่ยงอันตรายถึงชีวิตและมีความจําเปนตองใหความชวยเหลือเปน
การรีบดวน
(2) ผูรับบริการไมอยูในฐานะที่จะรับทราบขอมูลได และไมอาจแจงใหบุคคลซึ่งเปนทายาทโดย
ธรรมตามประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย ผูปกครอง ผูปกครองดูแล ผูพิทักษ หรือผูอนุบาลของ
ผูรับบริการ แลวแตกรณี รับทราบขอมูลแทนในขณะนั้นได”
กรณีที่ 1 เมื่อผูรับบริการอยูในภาวะเสี่ยงอันตรายถึงชีวิต และมีความจําเปนตองชวยเหลือเปน
การรีบดวน เชน กรณีผูปวยประสบอุบัติเหตุฉุกเฉินหรือผูปวยหมดสติที่มีอาการเจ็บปวยที่อาจเปน
อันตรายถึงชีวิต แพทยยอมสามารถชวยใหรักษาได เพราะเปนกรณีที่ไมอาจติดตอหรือขอความยินยอม
จากผูปวยหรือบุคคลอื่นที่มีความสัมพันธใกลชิดกับผูปวยได
3
ไพศาล ลิ้มสถิตย, การใหความยินยอมในการรักษาของผูรับบริการสาธารณสุข : กฎหมายและแนวปฏิบัติของไทยและ
ตางประเทศ ในหนังสือ แสวง บุญเฉลิมวิภาส และไพศาล ลิ้มสถิตย (บรรณาธิการ), การใหความยินยอมในการรับ
บริการสาธารณสุข และความเขาใจเกี่ยวกับมาตรา 8 พ.ร.บ.สุขภาพแหงชาติ พ.ศ. 2550 (กรุงเทพ ฯ: ศูนยกฎหมาย
สุขภาพและจริยศาสตร คณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, 2554), หนา 80-86.
3

4. ในกรณีที่นาจะเขาขายกรณีที่ 1 คือ “ผูปวยฉุกเฉินวิกฤต” และ “ผูปวยฉุกเฉินเรงดวน” ตามที่ระบุ

ไวในหลักเกณฑการตรวจคัดแยกระดับความฉุกเฉินของผูรับบริการสาธารณสุข ตาม “ประกาศ
คณะกรรมการการแพทยฉุกเฉิน เรื่อง หลักเกณฑการประเมินเพื่อคัดแยกผูปวยฉุกเฉินและมาตรฐานการ
ปฏิบัติการฉุกเฉิน พ.ศ. 2554” ขอ 44 (ลงวันที่ 15 กันยายน 2554)
ตัวอยางอาการของผูปวยฉุกเฉินวิกฤต เชน ผูปวยที่มีภาวะหัวใจหยุดเตน หายใจไมออกหอบ
รุนแรง หยุดหายใจ ภาวะช็อก ชักตลอดเวลาหรือชักจนตัวเขียว เลือดออกมากอยางรวดเร็วและ
ตลอดเวลา สวนตัวอยางกรณีผูปวยฉุกเฉินเรงดวน เชน ผูปวยที่ไมรูสึกตัว ชัก เปนอัมพาต หรือ ตาบอด
หูหนวกทันที และเจ็บปวดมากทุรนทุราย ถูกพิษหรือรับยาเกินขนาด ไดรับอุบัติเหตุโดยเฉพาะมีบาดแผล
ที่ใหญมากหลายแหง
กรณีที่ 2 เมื่อผูรับบริการไมอยูในสภาพที่จะสื่อสาร หรือรับทราบขอมูลจากผูอื่นได และไมอาจ
แจงใหบิดามารดา ผูปกครอง ผูพิทักษ ผูอนุบาลตามกฎหมายได 5 แมวาจะไมอยูในภาวะถึงขั้นเสี่ยง
อันตรายถึงชีวิต แพทยก็สามารถใหการรักษาผูปวยไดโดยไมตองขอความยินยอม เชน ผูปวยที่หมดสติ
ผูปวยจิตเวชหรือผูปวยที่มีความผิดปกติทางจิต6 หรือกรณีผูประสบอุบัติเหตุที่เมาสุราอยางหนัก กรณีนี้
อาจเปนกรณีผปวยฉุกเฉินหรือไมก็ไดคือ เปนผูปวยทั่วไป หรืออาจเปน “ผูปวยฉุกเฉินไมรุนแรง”7
ู
4
ขอ 4
“(1) ผูปวยฉุกเฉินวิกฤต ไดแก บุคคลซึ่งไดรบบาดเจ็บหรือมีอาการปวยกะทันหันซึ่งมีภาวะคุกคามตอชีวิต ซึ่ง
ั
หากไมไดรับปฏิบัติการแพทยทันทีเพื่อแกไขระบบการหายใจ ระบบไหลเวียนเลือดหรือระบบประสาทแลว ผูปวยจะมี
โอกาสเสียชีวิตไดสูง หรือทําใหการบาดเจ็บหรืออาการปวยของผูปวยฉุกเฉินนั้นรุนแรงขึ้นหรือเกิดภาวะแทรกซอนขึ้น
ไดอยางฉับไว
ใหใชสัญลักษณ “สีแดง” สําหรับผูปวยฉุกเฉินวิกฤต
(2) ผูปวยฉุกเฉินเรงดวน ไดแก บุคคลที่ไดรับบาดเจ็บหรือมีอาการปวยซึ่งมีภาวะเฉียบพลันมากหรือเจ็บปวด

รุนแรงอันจําเปนตองไดรับปฏิบัติการแพทยอยางรีบดวน มิฉะนั้นจะทําใหการบาดเจ็บหรืออาการปวยของผูปวยฉุกเฉิน
นั้นรุนแรงขึ้นหรือเกิดภาวะแทรกซอนขึ้น ซึ่งสงผลใหเสียชีวิตหรือพิการในระยะตอมาได
ใหใชสัญลักษณ “สีเหลือง” สําหรับผูปวยฉุกเฉินเรงดวน”
5
ในกรณีนี้ ผูเขียนเห็นวา ควรรวมถึงญาติใกลชิด หรือผูที่มีความสัมพันธใกลชิดกับผูรบบริการดวยในกรณีที่ไมมีญาติพี่
ั
นอง เชน ผูที่อยูกนฉันทสามีภริยา แตไมไดจดทะเบียนสมรส คนใกลชิด
ิ
6
พระราชบัญญัติสุขภาพจิต พ.ศ.2551 มาตรา 3 บัญญัติวา
“ความผิดปกติทางจิต” หมายความวา อาการผิดปกติของจิตใจที่แสดงออกมาทางพฤติกรรม อารมณ ความคิด
ความจํา สติปญญา ประสาทการรับรู หรือการรูเวลา สถานที่หรือบุคคล รวมทั้งอาการผิดปกติของจิตใจที่เกิดจากสุรา
หรือสารอื่นที่ออกฤทธิ์ตอจิตและประสาท
7
ขอ 4
(3) ผูปวยฉุกเฉินไมรุนแรง ไดแก บุคคลซึ่งไดรับบาดเจ็บหรือมีอาการปวยซึ่งมีภาวะเฉียบพลันไมรุนแรง อาจ
รอรับปฏิบัติการแพทยไดในชวงระยะเวลาหนึ่งหรือเดินทางไปรับบริการสาธารณสุขดวยตนเองได แตจําเปนตองใช
4

5. 2. การปองกันปญหาฟองรอง
โดยทั่วไปนั้น ผูรับบริการหรือผูปวยมักจะไมฟองรองผูใหบริการ เพราะสังคมไทยยังใหความ
เคารพ นับถือบุคลากรทางการแพทยและสาธารณสุขอยูมาก แตสาเหตุที่ทําใหเกิดการรองเรียนหรือการ
ฟองรองตามกฎหมาย มักเกิดจากหลายสาเหตุดวยกัน เชน ปญหาการสื่อสารขอมูลกับผูปวยหรือญาติ
ผูปวย ปญหาความสัมพันธระหวางแพทย พยาบาลกับผูปวย การปกปดขอมูลหรือความจริงที่ควรแจงให
ผูปวยหรือญาติทราบ ปญหาความคาดหวังของผูปวย ขอจํากัดในการใหบริการของผูใหบริการ ปญหาการ
รัก ษาที่ไ ม เ ปนไปตามมาตรฐานทางการแพทย รวมถึงความล า สมัย ของกฎหมายและกระบวนการ
ยุติธรรมในปจจุบัน
การฟองรองตามกฎหมายของผูปวยหรือญาติผูปวยแบงไดเปน 2 กรณีคือ
1) การฟองคดีแพง
การฟองเปนคดีแพงจะเปนกรณีละเมิด กลาวคือ ผูที่มีสิทธิฟองคดีละเมิดไดตองเปนผูเสียหาย
โดยเปนความเสียหายตอชีวิต รางกาย อนามัย เสรีภาพ หรือทรัพยสิน และตองปรากฏวา มีผูกระทําละเมิด
โดยจงใจหรือประมาทเลินเลอ ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย มาตรา 4208 โดยกฎหมายกําหนด
วา หากผูทําละเมิดเปนลูกจางหรือพนักงานของนายจางหรือองคกรใด นายจางก็ตองรวมรับผิดกับลูกจาง
ดวย ตาม มาตรา 4259 เชน หากแพทยหรือพยาบาลที่เปนพนักงานหรือลูกจางของโรงพยาบาลเอกชนถูก
ผูปวยฟองรองเรียกคาเสียหายทางแพง โรงพยาบาลเอกชนในฐานะนายจางก็ตองมีสวนรวมรับผิดชอบกับ

แพทยหรือพยาบาลดวย แมวาจะมีการฟองคดีแพงไปแลว แตก็สามารถยอมความได ถามีการไกลเกลี่ย
ตกลงเรื่องคาเสียหายหรือคาสินไหมทดแทนกันได
ข อ แตกต า งระหว า งบุ ค ลากรด า นการแพทย แ ละสาธารณสุ ข ในภาคเอกชนกั บ ภาครั ฐ ก็ คื อ
บุคลากรที่เปนเจาหนาที่ในหนวยงานของรัฐ จะไดรับความคุมครองตามกฎหมายคือ “พระราชบัญญัติ
ความรับผิดทางละเมิดของเจาหนาที่ พ.ศ. 2539” ซึ่งเปนกฎหมายที่มีเจตนารมณเพื่อคุมครองเจาหนาที่
ของหนวยงานของรัฐ ซึ่งมิไดปฏิบัติงานเพื่อผลประโยชนเฉพาะตัวหรือประโยชนของเอกน รัฐจึงเห็นวา
ไมควรใหเจาหนาที่ในภาครัฐตองรับผิดในความเสียหายเหมือนเอกชนทั่วไป ดังนั้น พ.ร.บ.ความรับผิด
ทรัพยากรและหากปลอยไวเกินเวลาอันสมควรแลวจะทําใหการบาดเจ็บหรืออาการปวยของผูปวยฉุกเฉินนั้นรุนแรงขึ้น
หรือเกิดภาวะแทรกซอนขึ้นได
8
“มาตรา 420 ผูใดจงใจหรือประมาทเลินเลอ ทําตอบุคคลอื่นโดยผิดกฎหมายใหเขาเสียหายถึงแกชีวิตก็ดี แก
รางกายก็ดี อนามัยก็ดี เสรีภาพก็ดี ทรัพยสนหรือสิทธิอยางหนึ่งอยางใดก็ดี ทานวาผูน้นทําละเมิดจําตองใชคาสินไหม
ิ ั
ทดแทนเพื่อการนั้น”
9
“มาตรา 425 นายจางตองรวมกันรับผิดกับลูกจางในผลแหงละเมิด ซึ่งลูกจางไดกระทําไปในทางการที่จางนั้น”
5

6. ทางละเมิดของเจาหนาที่ จึงกําหนดหนวยงานของรัฐเปนผูรับผิดตอผูเสียหายในคดีแพงแทน ผูเสียหาย
ไม ส ามารถฟ อ งเจ า หน าที่ ใ ห ช ดใช ค า เสี ย หายได โ ดยตรง แตผู เ สี ย หายตอ งฟอ งเรี ย กค า เสี ย หายจาก
หนวยงานของรัฐที่เจาหนาที่ผูนั้นสังกัดแทน ดังที่บัญญัติไวในพระราชบัญญัติความรับผิดทางละเมิดของ
เจาหนาที่ มาตรา 510
อยางไรก็ดี หากเปนกรณีที่เจาหนาที่ไดกระทําการนั้นไปดวยความจงใจหรือประมาทเลินเลอ
อยางรายแรง เมื่อหนวยงานไดชดใชคาสินไหม ฯ ไปแลว ก็สามารถเรียกใหเจาหนาที่ดังกลาวรวมชดใช
ดวยได โดยไมตองชดใชเต็มจํานวนตามความเสียหายก็ได ตาม มาตรา 811 กลาวคือ ถาเปนกรณีเจาหนาที่
ในหนวยงานกระทําการโดยประมาทเลินเลอที่ไมถึงขนาดประมาทเลินเลออยางรายแรง เจาหนาที่ผูนั้นก็
ไมตองรับผิดชดใชคาสินไหม ฯ หรือความเสียหายที่หนวยงานถูกฟองรองตามกฎหมาย
2) การฟองคดีอาญา
บุคลากรดานการแพทยและสาธารณสุขโดยเฉพาะแพทย อาจถูกฟองรองเปนคดีอาญาจากการ
ใหบริการสาธารณสุขไดเชนเดียวกันเหมือนกับผูประกอบอาชีพหรือผูประกอบวิชาชีพอื่น ๆ ไมวาจะเปน
นักกฎหมาย ทนายความ วิศวกร สถาปนิก ฯลฯ เพราะมนุษยทุกคนยอมมีความเสมอภาคภายใตกฎหมาย
ตามหลักการที่บัญญัติไวในรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย (พ.ศ. 2550) มาตรา 30 ผูใหบริการ
สาธารณสุขก็อาจถูกฟองในคดีอาญาไดเชนเดียวกัน ซึ่งในตางประเทศก็ถือหลักการเดียวกันนี้ ไมมี
กฎหมายประเทศใดที่บัญญัติยกเวนความผิดทางอาญาของแพทย พยาบาล หรือบุคลากรทางการแพทยแต
อยางใด เพราะยังมีแพทยบางกลุมที่ไมมีความรูจริง โดยกลาวอางวาสามารถเสนอรางกฎหมายยกเวน
ความรับผิดของบุคลากรทางการแพทยได ทั้ง ๆ ที่ขัดตอกฎหมายรัฐธรรมนูญอยางชัดเจน
กรณีที่บุคลากรทางการแพทยอาจถูกฟองเปนคดีอาญา มักจะเปนกรณีกระทําโดยประมาทเปน
เหตุใหผูอื่นถึงแกความตายหรือเปนอันตรายตอรางกาย ซึ่งมีหลักเกณฑการพิจารณาในประมวลกฎหมาย
อาญา มาตรา 59 วรรคหนึ่งและวรรคสี่ คือ ตองเปนการกระทําโดยปราศจากความระมัดระวังซึ่งบุคคลใน
10
“มาตรา 5 หนวยงานของรัฐตองรับผิดตอผูเสียหายในผลแหงละเมิดที่เจาหนาที่ของตนไดกระทําในการปฏิบัติ
หนาที่ ในกรณีนี้ผูเสียหายอาจฟองหนวยงานของรัฐดังกลาวไดโดยตรง แตจะฟองเจาหนาที่ไมได
ถาการละเมิดเกิดจากเจาหนาที่ซึ่งไมไดสังกัดหนวยงานของรัฐแหงใดใหถือวากระทรวงการคลังเปนหนวยงาน
ของรัฐที่ตองรับผิดตามวรรคหนึ่ง”
11
“มาตรา 8 ในกรณีท่หนวยงานของรัฐตองรับผิดใชคาสินไหมทดแทนแกผูเสียหายเพื่อการละเมิดของเจาหนาที่
ี
ใหหนวยงานของรัฐมีสิทธิเรียกใหเจาหนาที่ผูทําละเมิด ชดใชคาสินไหมทดแทนดังกลาวแกหนวยงานของรัฐได ถา
เจาหนาที่ไดกระทําการนั้นไปดวยความจงใจหรือประมาทเลินเลออยางรายแรง
สิทธิเรียกใหชดใชคาสินไหมทดแทนตามวรรคหนึ่งจะมีไดเพียงใดใหคํานึงถึงระดับความรายแรงแหงการ
กระทําและความเปนธรรมในแตละกรณีเปนเกณฑโดยมิตองใหใชเต็มจํานวนของความเสียหายก็ได”
6

7. ภาวะเชนนั้นจักตองมีตามวิสัยและพฤติการณ และผูกระทําอาจใชความระมัดระวังเชนวานั้นได แตหาได
ใชใหเพียงพอไม
สิ่งที่ผูประกอบวิชาชีพดานสาธารณสุขจะตองคํานึงถึงก็คือ การบําบัดรักษาผูปวยทั่วไปรวมถึง
ผูปวยฉุกเฉินนั้น ไดใชความระมัดระวังซึ่งบุคคลในภาวะเชนนั้นจักตองมีตาม “วิสัย” แลวหรือไม ซึ่ง
จะตองพิจารณาวาการใหการรักษาผูปวยรายนั้น ๆ สอดคลองกับ “มาตรฐานการดูแลรักษา” (standard of
care) หรือไม เพียงใด กลาวคือ แพทยหรือพยาบาลรายนั้นไดทําการรักษาผูปวยตามมาตรฐานหรือ
หลักเกณฑที่ไดรับการฝกอบรมมาหรือไม
ในปจจุบัน การใหการรักษาผูปวยฉุกเฉินไดกําหนด“มาตรฐานและหลั ก เกณฑ เ กี่ ย วกั บ ระบบ
การแพทยฉุกเฉิน ฉบับที่ 1”12 ไวเปนการเฉพาะ ซึ่ง “ผูปฏิบัติการ13” ตาม พระราชบัญญัติการแพทย
ฉุกเฉิน พ.ศ. 2551 อาทิเชน แพทย (แพทย แพทยฉุกเฉิน) พยาบาล (พยาบาลฉุกเฉิน พยาบาลกูชีพ) เวช
กรฉุกเฉินระดับตาง ๆ และบุคลากรที่เกี่ยวของ ควรถือปฏิบัติตามอยางเครงครัด มิฉะนั้น หากเกิดความ
เสียหายตอผูปวยหรือผูรับบริการขึ้น ก็อาจเขาขายกระทําการโดยประมาทตามกฎหมายได
พระราชบัญญัติการแพทยฉุกเฉิน พ.ศ. 2551 ซึ่งมีเหตุผลในการออกกฎหมายฉบับนี้คือ ทําให
ผูปวยฉุกเฉินไดรับการคุมครองสิทธิในการเขาถึงระบบการแพทยฉุกเฉินอยางทั่วถึง เทาเทียม มีคุณภาพ
มาตรฐาน โดยไดรับการชวยเหลือและรักษาพยาบาลที่มีประสิทธิภาพและทันตอเหตุการณมากขึ้น และมี
การแตงตั้งคณะกรรมการการแพทยฉุกเฉิน เพื่อกําหนดมาตรฐาน หลักเกณฑ และวิธีปฏิบัติเกี่ยวกับ
การแพทยฉุกเฉิน ตลอดจนกําหนดใหมีสถาบันการแพทยฉุกเฉินแหงชาติขึ้นเปนหนวยรับผิดชอบการ
บริหารจัดการ สิ่งที่ผูปฏิบัติการตาม พ.ร.บ.การแพทยฉุกเฉิน พึงยึดถือปฏิบัติในการปฏิบัติการฉุกเฉิน มี
หลักการ เกณฑมาตรฐาน วิธีการและแนวปฏิบัติ ดังที่บัญญัติไวในมาตรา 28 และ มาตรา 29 ดังนี้
“มาตรา 28 เพื่อคุมครองความปลอดภัยของผูปวยฉุกเฉิน ใหหนวยปฏิบัติการ สถานพยาบาล
และผูปฏิบัติการ ดําเนินการปฏิบัติการฉุกเฉิน ตามหลักการดังตอไปนี้
(1) ตรวจคัดแยกระดับความฉุกเฉินและจัดใหผูปวยฉุกเฉินไดรับการปฏิบัติการฉุกเฉิน
ตามลําดับความเรงดวนทางการแพทยฉุกเฉิน
(2) ผูปวยฉุกเฉินตองไดรับการปฏิบัติการฉุกเฉินจนเต็มขีดความสามารถของหนวยปฏิบัติการ
หรือสถานพยาบาลนั้นกอนการสงตอ เวนแตมีแพทยใหการรับรองวาการสงตอผูปวยฉุกเฉินจะเปน
ประโยชนตอการปองกันการเสียชีวตหรือการรุนแรงขึ้นของการเจ็บปวยของผูปวยฉุกเฉินนั้น
ิ
12
“มาตรฐานและหลักเกณฑเกี่ยวกับระบบการแพทยฉุกเฉิน ฉบับที่ 1” (นนทบุรี: สถาบันการแพทยฉุกเฉิน, 2553).
13
“ผูปฏิบัติการ” หมายความวา บุคคลซึ่งปฏิบัติงานเกี่ยวกับการแพทยฉุกเฉินตามที่คณะกรรมการการแพทยฉุกเฉิน
กําหนด
7

8. (3) การปฏิบัติการฉุกเฉินตอผูปวยฉุกเฉินตองเปนไปตามความจํา เปนและขอบงชี้ทางการแพทย
ฉุกเฉิน โดยมิใหนําสิทธิการประกัน การขึ้นทะเบียนสถานพยาบาล หรือความสามารถในการรับผิดชอบ
คาใชจายของผูปวยฉุกเฉินหรือเงื่อนไขใด ๆ มาเปนเหตุปฏิเสธผูปวยฉุกเฉินใหไมไดรับการปฏิบัติการ
ฉุกเฉินอยางทันทวงที
หนวยปฏิบัติการหรือสถานพยาบาลตองควบคุมและดูแลผูปฏิบัติการใหดําเนินการปฏิบัติการ
ฉุกเฉินเปนไปตามหลักการตามวรรคหนึ่ง”
“มาตรา 29 เพื่อประโยชนในการปฏิบัติการฉุกเฉินใหเปนไปตามหลักการตามมาตรา 28 กพฉ. มี
อํานาจประกาศกําหนดในเรื่อง ดังตอไปนี้
(1) ประเภท ระดับ อํานาจหนาที่ ขอบเขต ความรับผิดชอบ หรือขอจํากัดของผูปฏิบัติการ
หนวยปฏิบัติการ และสถานพยาบาล
(2) หลักเกณฑและเงื่อนไขเกี่ยวกับการปฏิบัติหนาที่ของผูปฏิบัติการ หนวยปฏิบัติการ
และสถานพยาบาล
(3) มาตรฐานการปฏิบัติการฉุกเฉิน
(4) หลักเกณฑและวิธีการเกี่ยวกับการประสานงานและการรายงานของหนวยปฏิบัติการและ
สถานพยาบาลในการปฏิบัติการฉุกเฉิน รวมทั้งความพรอมเกี่ยวกับบุคลากร พาหนะ สถานที่ และ
อุปกรณในการปฏิบัติการฉุกเฉินและการรับผูปวยฉุกเฉิน . . .”
สิ่งที่ตองพิจารณาวา ผูใหบริการสาธารณสุขจะกระทําผิดตามกฎหมายอาญาหรือไมในลําดับ
ตอไปคือ ตองพิจารณาถึง “พฤติการณ” คือ สภาวะแวดลอมในขณะนั้นวา ผูใหบริการสามารถใหการ
ชวยเหลือผูปวยฉุกเฉินไดมากนอยเพียงใด เชน มีอุปกรณ เครื่องมือชวยชีวิตอะไรบาง สถานที่ที่ประสบ
เหตุเปนอุปสรรคตอการติดตอสื่อสารหรือขนยายผูปวยไปยังสถานพยาบาลใกลเคียงหรือไม ปจจัย
แวดลอมเหลานี้คือ พฤติการณที่จะใชในการพิจารณาประกอบดวยเสมอ
สําหรับ การรองเรียนผูประกอบวิชาชีพตามกฎหมายวิชาชีพตาง ๆ นั้น สวนใหญเปนกรณีการไม
ปฏิบัติตามจรรยาบรรณหรือหลักจริยธรรมแหงวิชาชีพนั้น ๆ ซึ่งมีกฎหมายวิชาชีพบัญญัติไวเปนการ
เฉพาะ เชน พระราชบัญญัติวิชาชีพเวชกรรม พ.ศ. 2525, พระราชบัญญัติวิชาชีพการพยาบาลและการผดุง
ครรภ พ.ศ. 2528 แตไมขอกลาวถึงรายละเอียดในบทความนี้
ประเด็นที่ควรพิจารณาคือ การปฏิบัติหนาที่ของผูประกอบวิชาชีพการพยาบาลและการผดุงครรภ
ที่จะตองปฏิบัติตามระเบียบกระทรวงสาธารณสุขกําหนดไว โดยหลักการแลวไมควรปฏิบัติงานนอก
ขอบเขตงานในวิชาชีพของตนเอง เวนแตจะเปนพยาบาลที่ไดรับการฝกอบรมเปนการเฉพาะแลว และมี
ระเบียบหรือกฎหมายรองรับใหดําเนินการได ตัวอยางเชน “ระเบียบกระทรวงสาธารณสุข วาดวยบุคคล
8

9. ซึ่งกระทรวง ทบวง กรม กรุงเทพมหานคร เมืองพัทยา องคการบริหารสวนจังหวัด เทศบาล สุขาภิบาล
องคการบริหารสวนทองถิ่นอื่นหรือสภากาชาดไทย มอบหมายใหประกอบวิชาชีพเวชกรรมในความ
ควบคุมของเจาหน าที่ ซึ่งเป นผู ประกอบวิชาชีพเวชกรรม พ.ศ. 2539” ที่กํ าหนดใหพยาบาลสามารถ
ประกอบวิชาชีพเวชกรรมบางอยางได เชน การปฐมพยาบาล, การลางกระเพาะอาหารโดยใชสายยาง กรณี
สงสัยวาจะไดรับสารพิษ, การชะลาง ทําแผล ตกแตงบาดแผล ฯลฯ
3. แนวทางการปองกันปญหาความขัดแยงหรือขอพิพาททางกฎหมาย
มีขอมูลทางสถิติที่นาสนใจคือ ปจจุบันแนวโนมการฟองรองหรือรองเรียนการประกอบวิชาชีพ
ดานสาธารณสุขมีจํานวนเพิ่มมากขึ้นกวาในอดีตเปนอยางมาก ซึ่งมีปจจัยหลายประการเขามาเกี่ยวของดัง
กลาวถึงในตอนตน
แนวทางการป องกันความขั ดแยงหรื อขอพิพาททางกฎหมายที่มี ประสิทธิภาพ ไม ใ ชมีเ พีย ง
มาตรการทางกฎหมายเทานั้น ผูเขียนเห็นวาควรมี
1. การพัฒนาคุณภาพบริการ ความปลอดภัย และการบริหารความเสี่ยง ตามแนวทางของ
มาตรฐานโรงพยาบาลและบริการสุขภาพ ฉบับเฉลิมพระเกียรติฉลองสิริราชสมบัติครบ 60 ป ของสถาบัน
รับรองคุณภาพสถานพยาบาล (องคการมหาชน)
2. การพัฒนาหลักสูตรการเรียนการสอน การฝกอบรมผูประกอบวิชาชีพดานสาธารณสุข ที่เนน
เรื่องการใหบริการสุขภาพดวยหัวใจความเปนมนุษย
3. การเสนอใหมีกฎหมายเยียวยาความเสียหายเบื้องตนแกผูเสียหาย
4. การปฏิรูปกลไกควบคุมผูประกอบวิชาชีพ (แพทยสภา) เพื่อใหมีความอิสระ มีความนาเชื่อถือ
ปราศจากการครอบงําของกลุมผลประโยชน และไมเปนคูขัดแยงกับกลุมผูปวยหรือประชาชน โดยมี
กรณีศึกษาแพทยสภาอังกฤษ (General Medical Council) ที่มีการปฏิรูปองคกรและโครงสรางการ
พิจารณาคดีการรองเรียนแพทยรูปแบบใหม14
ในที่นี้ขอกลาวถึงเฉพาะขอ 3 คือการเสนอใหมีกฎหมายเยียวยาความเสียหายเบื้องตน และมี
กลไกระงับขอพิพาททางเลือก กฎหมายปจจุบันที่มีสวนชวยปองกันปญหาขอพิพาทหรือการฟองรองผู
ประกอบวิชาชีพที่ปฏิบัติงานการแพทยฉุกเฉินได คือ พระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแหงชาติ พ.ศ.
2545 ซึ่ ง เป น กฎหมายสํ า คั ญ ที่ ทํ า ให ป ระชาชนสามารถเข า ถึ ง บริ ก ารสาธารณสุ ข อย า งทั่ ว ถึ ง และมี
14
ไพศาล ลิ้มสถิตย, รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ “การศึกษากลไกอภิบาลผูประกอบวิชาชีพเวชกรรมในตางประเทศ :
กรณีศึกษาประเทศสหราชอาณาจักร นิวซีแลนด และแอฟริกาใต” สนับสนุนโดย สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข
(สวรส.).
9

10. ประสิทธิภาพ คนทั่วไปรูจักกันดีในชื่อ โครงการหลักประกันสุขภาพถวนหนา (เดิมชื่อวา 30 บาทรักษา
ทุกโรค) ผูปวยประกันสุขภาพที่ใชบัตรทองเปนเพียงผูปวยกลุมเดียว ที่สามารถไดรับการชวยเหลือ
เบื้องตน ในกรณีที่ผูปวยหรือผูรับบริการไดรับความเสียหายที่เกิดขึ้นจากการรักษาพยาบาลของหนวย
บริการในสังกัดของสํานักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติ (สปสช.) โดยบัญญัติไวใน มาตรา 41 แหง
พระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแหงชาติ มีเนื้อหาดังนี้
“มาตรา 41 ใหคณะกรรมการกันเงินจํานวนไมเกินรอยละหนึ่งของเงินที่จะจายใหหนวยบริการ
ไวเปนเงินชวยเหลือเบื้องตนใหกับผูรับบริการ ในกรณีที่ผูรับบริการไดรับความเสียหายที่เกิดขึ้นจากการ
รักษาพยาบาลของหนวยบริ การ โดยหาผูกระทํ าผิด มิ ได หรือหาผู กระทําผิด ไดแ ตยังไมไ ดรับความ
เสียหายภายในระยะเวลาอันสมควร ทั้งนี้ ตามหลักเกณฑ วิธีการ และเงื่อนไขที่คณะกรรมการกําหนด”
ขอ มู ลการยื่น เรื่ อ งขอรั บ เงิ น ช ว ยเหลื อ เบื้ อ งต น ของ สปสช.ระหว า งป พ.ศ. 2547 – 2552 มี
แนวโนมสูงขึ้นอยางมาก โดยในป 2552 มีผูยื่นเรื่องถึง 810 ราย เมื่อเปรียบเทียบกับขอมูลในป 2547 ที่มีผู
ยื่นเรื่อง 99 ราย (กรุณาดู ตารางดานลางประกอบ) โดยมีผูไดรับเงินชวยเหลือ ฯ ในป 2552 จํานวน 660
ราย 15 อีกทั้งมีขอมูลการศึกษาที่สะทอนใหเห็นวา การชวยเหลือตามมาตรา 41 ทําใหผูปวยหรือญาติ
ผูปวยเปลี่ยนใจ ไมฟองรองดําเนินคดีกับแพทยหรือผูใหบริการ สถานพยาบาล

15
นพ.ประทีป ธนกิจเจริญ (รองเลขาธิการสํานักงานคณะกรรมการหลักประกันสุขภาพแหงชาติ), “วิกฤติความสัมพันธ
ระหวางแพทยและผูปวยประสบการณของประเทศตางๆ มาตรา 41 กับ การชวยเหลือผูใชบริการ” (เอกสารประกอบการ
บรรยาย).
10

11. สรุปจํานวนเรื่องที่ขอรับเงินชวยเหลือเบื้องตน
และเรื่องอุทธรณ
จํานวน(ราย)
900 810
800
700
658
เรื่องขอรับ
600 511
เงินทั้งหมด
500 443
400
300 221 อุทธรณ
200 99
60 58 74 67
100 12 32
0
2547 2548 2549 2550 2551 2552
ที่มา : สํานักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติ
44
แนวทางแกปญหาการฟองรองระหวางบุคลากรทางการแพทยและสาธารณสุขกับผูปวยในระยะ
ยาวที่นาสนใจคือ การเสนอ “รางพ.ร.บ. คุมครองผูเสียหายจากการรับบริการสาธารณสุข พ.ศ. ....” (ราง
รั ฐ บาลและร า งภาคประชาชน) หรื อ ที่ มี ก ารเสนอเปลี่ ย นชื่ อ ร า งกฎหมายนี้ ใ นชั้ น การพิ จ ารณาของ
“คณะกรรมการเสริมสรางความสมานฉันทในระบบบริการสาธารณสุข” ที่มีปลัดกระทรวงสาธารณสุข
เปนประธาน วา “รางพระราชบัญญัติคุมครองผูรับบริการและผูใหบริการที่ไดรับความเสียหายจากการ
บริการสาธารณสุข พ.ศ. .... ”
หลักการและเหตุผลของราง พ.ร.บ.คุมครองผูเสียหายจากการรับบริการสาธารณสุข พ.ศ. .... ของ
รัฐบาลและภาคประชาชน ตางก็มีจุดยืนเหมือนกันคือ การเยียวยาความเสียหายใหแกผูปวยที่รับบริการ
สาธารณสุขอยางรวดเร็วและเปนธรรมโดยไมตองพิสูจนความรับผิด ซึ่งเปนหลักการที่เรียกวา “no-fault
compensation” กลาวคือ มีการจายเงินชวยเหลือเบื้องตนและเงินชดเชยจากกองทุนตามราง พ.ร.บ.นี้ โดย
ตองฟองรองดําเนินคดีละเมิดที่ใชเวลานานหลายป ตองเสียคาใชจายจํานวนมาก อีกทั้งทําใหเกิดความ
ทุกขแกทุกฝาย สําหรับขั้นตอนพิจารณาจายเงินเยียวยาผูเสียหายตามรางกฎหมายนี้ มิไดมุงเรื่องการหาตัว
ผูที่ตองรับผิดชอบ เหมือนกับการฟองรองคดีแพงทั่วไปที่ตองพิสูจนวา ผูกระทําผิดเปนใคร เปนการ
กระทําโดยจงใจหรือประมาทเลินเลอที่ทําใหเกิดความเสียหายแกผูปวยหรือไม แนวคิดของราง
พระราชบัญญัตินี้ปรากฏอยูในกฎหมายไทยคือ พระราชบัญญัติหลักประกันสุขภาพแหงชาติ พ.ศ.2545
มาตรา 41 และยังพบกฎหมายในหลายประเทศที่ใชหลักการเดียวกันนี้ เชน ประเทศสวีเดน นิวซีแลนด
ฟนแลนด นอรเวย เดนมารก สหรัฐอเมริกา (บางมลรัฐ) 16 แนวคิดนี้พัฒนามาจากระบบประกันความรับ
16
ไพศาล ลิ้มสถิตย. “ความสําคัญของราง พ.ร.บ. คุมครองผูเสียหายจากการรับบริการสาธารณสุข พ.ศ. ....” (วารสาร
คลินิก ปที่ 26 ฉบับที่ 9, กันยายน 2553), หนา 688-691.
11

12. ผิดในกรณีตาง ๆ ที่รูจักกันดี เชน การประกันอุบัติเหตุ การประกันวินาศภัย หรือการประกันความรับผิด
ดานสุขภาพตาง ๆ
จึงกลาวไดวาราง พ.ร.บ. คุมครองผูเสียหายจากการรับบริการสาธารณสุข พ.ศ. .... เปนแนวทาง
เยียวยาความเสียหายของผูปวยอยางทันการณ สอดคลองกับหลักการของนานาชาติ ซึ่งนาจะมีสวนชวยลด
ปญหาความขัดแยง การฟองรองระหวางบุคลากรทางการแพทยกับฝายผูปวยไดทางหนึ่ง เรื่องนี้เปนเรื่อง
ใหมที่จะตองเผยแพรความรู ความเขาใจแกบุคลากรทางการแพทย ใหมีความเขาใจที่ถูกตองในเรืองนี้ แต
่
เปนที่นาเสียหายที่ยังมีผูที่ไมเขาใจสาระสําคัญของรางกฎหมายนี้ ประกอบกับมีการใหขอมูลที่บิดเบือน
ไมถูกตองตามความเปนจริง จนเกิดกระแสคัดคานในวงกวาง ทั้งนี้ อาจเปนเพราะรางกฎหมายนี้บังคับ
ใหผูใหบริการสาธารณสุขภาคเอกชนตองรวมจายเงินสมทบเขา “กองทุนสรางเสริมความสัมพันธที่ดีใน
ระบบบริการสาธารณสุข” ทําใหยังไมมการเสนอรางกฎหมายเขาสูการพิจารณาของสภาผูแทนราษฎร
ี
กลาวโดยสรุปคือ การหลีกเลี่ยงหรือแกไขปญหาการฟองรองสําหรับผูปฏิบัติการคือ แพทย
พยาบาล และเจาหนาที่ที่เกี่ยวกับการแพทยฉุกเฉินนั้น มีหลายแนวทางดังที่กลาวมาแลว การใชมาตรทาง
กฎหมายเปนเพียงแนวทางหนึ่งเทานั้น ฉะนั้น สิ่งที่ผูใหบริการและผูประกอบวิชาชีพดานสุขภาพพึง
ตระหนักก็คือ บทบาทหนาที่ของตนเองในการดูแลรักษาผูปวยโดยคํานึงถึงความประสงคของผูปวย
ประโยชนและคุณภาพชีวิตของผูปวย การทําความเขาใจเนื้อหาของกฎหมายและสิทธิผูปวยที่เกี่ยวของ
การสรางสัมพันธภาพอันดีกับผูปวยและญาติผูปวยดวยความจริงใจ ความเขาใจความทุกขของผูปวย
สิ่งเหลานี้นาจะเปนเกราะปองกันการฟองรองที่ดีที่สุด
-------------------------------------------
12