1. Цахилгаан гэрэлтүүлгийн төхөөрөмж
Гэрэлтүүлгийн техөерөмжийг зөв сонгох нь цахилгаан эрчим хүчийг зүй
зохистой ашиглах, үйлдвэрлэн гаргаж буй бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах,
хөдөлмөрийн бүтээмжийг дээшлүүлэх, осол гэмтлийн тоог цөөрүүлэх,
ажиллагсадын алжаалыг бууруулах зэрэгт нөлөөлнө. Гэрэлтүүлэх төхөөрөмжийг
сонгох тооцоог гэрлийн техникийн ба цахилгааны гэсэн хоёр хэсэгт хувааж
үздэг.
Гэрлийн техникийн хэсгээр гэрлийн үүсгүүрийн төрөл, гэрэлтүүлэгч,
гэрэлтүүлгийн төхөөрөмжийн байрлал, чанарын үзүүлэлтүүдийг тогтооно.
Цахилгааны хэсгээр гэрэлтүүлгийн төхөөрөмжийн тэжээлийн схем,
зохимжтой хүчдэлийн түвшин, дамжуулагч утасны марк зэргийг сонгох, шугам
сүлжээг гүйцэтгэх аргуудыг авч үздэг.
Цахилгаан гарэлтүүлгийн төсөл зохиоход дараах ойлголтууд, нэр
томьёог хэрэглэнэ.
1. Объектын гэрэлтэлт Е, лк
Ф
E= ; лк ( люкс )
F
энд Ф-гэрлийн урсгалын тоо хэмжээ, лм (люмен);
Р - гэрэлтүүлэгдэж байгаа талбай, м2;
2. Ойлтын коэффициент ρ ;
φэ
ρ= ;
φ
энд ρ - биеэс ойсон гэрлийн урсгалын хэмжээ, лм (люмен)
Ф - биед туссан гэрлийн урсгалын хэмжээ, лм
Гэрэл тусах ажлын гадаргууг ойлтын коэффициентоос нь хамааруулан 3 бүлэгт
ангилна.
а) ρ <0.2 -харанхуй
b) 0.2 ≤ ρ ≤ 0.4 - дунд зэргийн гэрэлтэй
c) ρ >0.4 -гэрэлтэй
3. Тодрол Lc , кд/м2
I
Lc = ;
F × Cosα
энд I - Гэрлийн хүч кд, (кандель) ,
136

2. F - Гэрал тусах гадаргуугийн талбай, м2
α - Гадаргууд гtрэп тусах өнцөг, градус
Гэрэлтүүлгийн нормчлол
Хамгийн бага объектын ялгаралтаас хамааруулан харааны ажлыг 8 ээрэг
болгож ангилдаг. Харааны ажлын зэрэг нь дотроо а. б, в, г гэсэн дэд булгүүдэд
хуваагддаг. Гзрэлтүүлэгчүүдийг ажлын байранд байрлуулах аргаас нь
хамааруулан ерөнхий ба хамтатгасан гзрэлтүүлэг гэж ангилна. Ерөнхий
гэрэлтүүлэгтэй хамт ажлын байрны гэрэлтүүлгийг нэмж хэрэглэснийг
хамтатгасан гэрэлтүүлэг гэнэ. Тухайн ажлын байрыг . гэрэлтүулэх
шаардлагатай гэрэлтэлтийн хэмжээг харааны ажлын зэргээс хамааруулан
нормчилж өгсөн байдаг. Ажлын байрны гэрэлтэлтийн нормыг (хүснэгт 1)-
д үзүулэв.
Хүснэгт 1.
Ажлын байрны гэрэлтэлтийн норм.
Хамгийн Гэрэлтэлтийн норм, лк
Ажлын Харааны
бага
байрны ажлын Хамтатгасан Еренхий
объектийн
нарийвчлал зэрэг гэрэлтүүлэг гэрэлтүүлэг
ялгарап
Хамгийн
0.15-
өндөр I 1250 300
аасбага
нарийвчлал
Маш өндөр
0.15-0.3 II 750 200
нарийвчлал
Өндөр
0.3-0.5 III 400 150
нарийвчлал
Дунд
0.5-1.0 IV 300 100
нарийвчлал
Бага
1-5 V 200 75
нарийвчлал
Бүр бага
5-аасих VI .- 75
нарийвчлал
Гэрэлтэх
0.5 -аас их VII - 150
материалтай
137

3. ажиллах
Хааяа
ерөнхий үзлэг - VII - 30
хийх
Цахилгаан гэрлийн үүсгүүр сонголт
Цахилгаан гэрлийн үүсгүүр болгон улайсах чийдэн, хийн цахилалтын
чийдэнг хэрэглэдэг. Өнөө үед хийн цахилалтын чийдэнд өдрийн, өнгө
засалттай, мөнгөн уст-кварцын, металогалегоны, ксеновой, натрийн чийдэнг
хэрэглэж байна.
Улайсах чийдэнг ажлын байрны гарэлтүүлэг, аваарын гарцын
гэрэлтүүлэг, бусад зарим тохиолдол зэрэгт голчлон хэрэглэж байна. Гэрэл өгөлт
нь 7 ÷ 9 лм/вт, ажиллах хугацаа нь 1000 цаг орчим байдаг.
Хийн цахилалтын чийдэн нь өндөр гэрэл өгөлттэй, ажиллах хугацаа нь 10000
цаг орчим байдаг.
Хүснэгт 2.
Хийн цахилалтын чийдэнгийн тодорхойломж.
Чийдэнгийн Чийдэнгийн гэрэл өгөлт, лм ба төрөл
чадал.Вт
ЛБ ЛХБ ЛТБ ЛД ЛДЦ
15 760 680 700 590 530
20 1180 өею 975 920 820
3О 2100 1800 1880 1640 1450
40 3000 2780 2780 2340 400
65 4560 4100 4200 3510 3050
80 5220 4600 4720 4070 3560
• ЛБ төрлийн чийдэн нь гэрэл өгөлт сайтай байдаг тул эрчим хүчийг хэмнэх
боломжтой учраас онцгой шаардлага тавигдахгүй бүх ажлын байрны
Ерөнхий гэрэлтүүлгэнд хэрэглэгдэнэ.
• ЛДЦ, ЛХБЦ төрлийн чийдэнгүүдийг өнгө дамжуулалтын шаардлага
тавигдах газруудад хэрэглэхэд тохиромжтой.
138

4. • ЦР төрлийн чийдэнг 8 метрээс дээш өндөртэй ажлын байр, гадна
гэрэлтүүлгэнд хэрэглэнэ.
• Орчны темлератур +10 °С-ээс багагүй байранд улайсах чийдэнг
хэрэглэнэ.
Чийдэнгүүдийн хэвийн хучдэл нь 127, 220, 380 В байдаг. Цахилгаан
гүйдэлд нирвэгдэх аюултай ажлын байранд 42 В -оос бага хэвийн хүчдэлтэй-
чийдэнг хэрэглэнэ.
Гэрэлтүүлэх төхөөрөмжийн тооцоо
Гэрэлтүүлэх төхеөрөмжийн тооцоогоор тухайн байрны
гэрэлтэлтийн нормыг хангах гэрлийн үүсгүүрийн чадал, тоог тодорхойлж,
гэрэлтүүлэгчүүдийг сонгон авдаг. Гэрэлтүүлгийн тооцоог дараах аргуудаар
гүйцэтгэнэ.
а) Ашиглалтын коэффициентийн арга
б) Цэгийн арга
в) Хувийн чадлын арга
г) Нөхцөлт чадлын арга
Хувийн чадлын аргаар тооцоог хэрхэн гүйцэтгэхийг авч үзье.
Ажлын байрны гэрэлтүүлгийн нормыг хангахуйц , гэрлийн үүсгүүрээс нэгж
талбайд шаардагдах цахилгаан чадлыг гэрэлтүүлгийн хувийн чадал Pхув гэнэ.
Хэмжих нэгж нь Вт/м2
Ажлын байрны талбайн хэмжээ, гэрэлтүүлгийн тооцооны өндөр, ойлтын
коэффициент, нөөцийн коэффициент, гэрлийн үүсгүүрийн төрлөөс
хамааруулан хувийн чадлын хэмжээг лавлахад өгсөн байдаг.
Лавлахын өгөгдлийг {хүснэгт 3)-д үзүүлэв.
Нормчилсон гэрэлтэлтийн хэмжээг хангах гэрэлтүүлгийн тооцооны ачааллыг
дараах томьёогоор тодорхойлно.
PТ . Г = Pхув ⋅ S ;
энд S - ажлын байрны талбай , м2 ;
Чийдэнгийн тоо ба чадлын аль нэгийг тухайн ажлын байрны геометр
хэмжээнээс хамааруулан аль болохоор гэрэл нь жигд тусахаар сонгон авч
болно. Хэрэв чийдэнгийн тоог N гэж сонгон авсан бол нэг чийдэнгийн чадлыг
дараах томьёогоор тодорхойлох болно.
PТ . Г
P= ; Вт
N
139

5. Хүснэгт 3.
Гэрэлтүүлгийн хувийн чадлыг тодорхойпох. "Астра"
Хувийн чадал, Вт/м 2
Ажпын
Тооцооны Гэрэлтэлтийн норм Е,
байрны
лк
талбай,
өндөр, м 5 10 20 30 50 75 100
м2
10-15 3.6 6.1 12.3 16.4 25 35.8 45.8
15-20 2.9 4.9 9.1 12.9 21.4 28.7 38.8
20-30 2.4 4 7.3 10.6 17.4 232 31
3-4 30-50 1.9 3.3 5.8 8.5 13.4 18.8 24
50-120 1.6 2.8 4.8 7.3 11.3 15.6 19.9
120-300 1.3 , 2.3 4.1 6.1 9.5 13 16.7
300 1.1 1.9 3.6 5.3 8.2 11 14.6
10-17 5 9.3 20.4 25.5 32.8 50 66.6
17-25 3.7 7.1 14.6 19.3 26.9 41.6 55.5
25-35 2.7 5.1 9.7 13.1 20.4 31.7 42.3
35-50 2.2 3.8 7.5 10.4 16.2 24.2 32.2
4-6
50-80 1.8 3.1 5.9 8.4 12.9 19 25.3
80-150 1.5 2.6 5.0 7.0 10.6 15.6 20.8
150-400 1.2 2.2 4.2 . 5.9 9 13.4 17.8
400 1 1.8 3.4 4.9 7.4 10.9 14.5
ρ Ш = 50%; ρ X = 30%; ρT = 10%; k = 1.3;
энд ρ Ш - шалны ойлтын коэффициент
ρ X - хананы ойлтын коэффициент
ρT - туурганы ойлтын коэффициент
к - нөөцийн коэффициент
Астра - гэрэлтүүлэгчийн төрөл
Жишээ: 1
Ажлын байрны хэмжээ А = 24 м, В = 12 м, гэрэлтэлтийн норм Е =50лк,
140

6. тооцооны өндөр Н = 3.5 м, ρ Ш = 50%, ρ X = 30%, ρT = 10%, чийдэнгийн тоо
N=15, улайсах чийдэнтэй "Астра"- гэрэлтүүлагчийн чийдэнгийн чадлыг сонгос
гэрэтүүлгийн тооцооны ачааллыг тодорхойл.
Бодолт:
Ажлын байрны талбай:
S = АВ= 24*12 = 268 м;
хүснэгтээс Е = 50 лк, Н=3 ÷ 4 м, S=120 ÷ 330 м байх утгуудад харгалзуулан.
Pхув 9.5 Вт/м гэж олоод:
P ⋅ S 288 ⋅ 9.5
P= = = 182 ≈ 200 ВТ гэж сонгоход гэрэлтүүлгийн тооцооны
N 15
чадал нь PТ . Г = P ⋅ N = 200 ⋅ 15 = 3000 Вт = 3 kBт ;
Ч
Гэрэлтүүлгийн цахилгаан шугам сүлжээний
дамжуулагчийн хөндлөн огтлолыг тодорхойлох
Угсралт ба ашиглалтын үед гэрэлтүүлгийн шугам сулжээ нь хүрэлцэхүйц
механик бат бэхийг хангасан байх ёстой. Хамгийн бага эөвшөөрөгдөх бат бэх нь
зэс утсанд 1 мм2, хөнгөн цагаан утсанд 2.5 мм2
огтлолтой тохирно. Гэрэлтүүлэгчийн сүлжээний дамжуулагчийн хөндлөн
огтлолын талбайг дараах томьёогоор тодорхойлно.
M
F= ;
ΔU ⋅ C
M = PТ . Г ⋅ I ;
энд М - ачааллын момент кВт*м
F - сүлжээний тухайн хэсгийн хөндлөн огтлол мм2
С - тэжээлийн схем ба дамжуулагчийн материалиас хамаарах
коэффициент,
ΔU - хүчдэлийн зөвшөөрөгдөх алдагдал %
141