1. H.EL308
Ëåêö 11
Öàõèëãààí ìàøèíû ìîíòàæ
À. Åðºíõèé çàð÷èì
Öàõèëãààí õºäºëã¿¿ð, àñààõ-òîõèðóóëàõ àïïàðàò, õýìæèõ-õÿíàõ áàãàæ,
õàìãààëàëòûí áîëîí áóñàä òóñëàõ òºõººðºìæ¿¿äèéí ñîíãîëò, óãñðàëò íü îð÷èí
íºõöºë人 òîõèðñîí ä¿ðìèéí íºõöºë õàíãàñàí áàéíà.
Öàõèëãààí ìàøèí áîëîí ò¿¿íèé õºòëºõ ìåõàíèçìóóäàä ýðãýëòèéí ÷èãèéã
çààñàí ñóì òàâèíà. Àñààõ àïïàðàòàíä “àñààõ”, “çîãñîîõ” ãýñýí òýìäýãëýãýý òàâèíà.
Ñàëãóóð, àâòîìàò, êàíòàêòîð, ïóñêàòåëü ãýõ ìýò àïïàðàòóóä áîëîí ãàë
õàìãààëàã÷ íü àëü õºäºëã¿¿ðò õàðãàëçàõûã èëýðõèéëñýí áè÷ýãëýëòýé áàéíà.
Òîîñòîé îð÷èí àæèëëàõ àëáàäìàë õºðãºëòòýé õºäºëã¿¿ðò ãàäíààñ áóþó
ººð áàéðíààñ öýâýð õºðñºí àãààð ºãºõ íü ç¿éòýé. Õºäºëã¿¿ðèéã óíòðààñíû äàðàà
õààæ áîëîõ õààëòòàé áàéíà.
Ñòàòîð, ðîòîðûí îðîîìãûí ¿ç¿¿ð, áîðíî áîëîí ìàøèíû ýðãýëäýõ õýñã¿¿ä
áîëîõ øêèâ, ìóôò, ñýíñ, ãîë íü õààëò õàøèëòòàé áàéíà. Ýäãýýð õààëò õàøèëòûã
ìàøèí àæèëëàæ áàéõ ¿åä àâàõûã õîðèãëîíî.
3 ôàçûí õºäºëã¿¿ðò ñòàòîðûí îðîîìãûí ¿ç¿¿ð¿¿ä òîäîðõîéã¿é áàéâàë
äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëæ áîëíî:
1. Ìåãîììåòðèéí òóñëàìæòàéãààð ôàçûí îðîîìãèéí õîñ ¿ç¿¿ð¿¿äèéã
òîäîðõîéëíî.
2. Äóðûí íýã îðîîìãèéí óòàñíû àëü íýã ¿ç¿¿ðèéã ýõëýë ãýæ òîîöîí Ý1, íºãºº
¿ç¿¿ðèéã òºãñãºë õýìýýí Ò1 ãýæ òýìäýãëýíý.
3. Ò1 ãýæ òýìäýãëýñýí ¿ç¿¿ðèéã ººð íýã îðîîìãèéí äóðûí íýã ¿ç¿¿ðò õîëáîíî.
Öóâàà õîëáîãäñîí ýäãýýð îðîîìãóóäàä õºäºëã¿¿ðèéí õýâèéí õ¿÷äýëýýñ 10
äàõèí áàãà õóâüñàõ õ¿÷äýë ºãíº. Ñóë ¿ëäñýí îðîîìãèéí ¿ç¿¿ð¿¿äýä
âîëüòìåòð õîëáîíî. Õýðýâ âîëüòìåòð ºãñºí õ¿÷äýëòýé îéðîëöîî õ¿÷äýë
çààâàë Ý1–Ò1–Ý2–Ò2 áàéäëààð õîëáîãäëîî ãýæ ¿çíý. ªãñºí õ¿÷äýëòýé
îéðîëöîî õ¿÷äýë. Õàðèí âîëüòìåòð õ¿÷äýë çààõã¿é áîë Ý1–Ò1–Ò2–Ý2 ãýæ
õîëáîãäñîí áàéíà.
4. ¯ëäñýí îðîîìîãòîé õîëáîæ òýð îðîîìãèéí ýõëýë òºãñãºëèéã îëíî.
Âîëüòìåòðèéí îðîíä ÷èéäýí õýðýãëýæ, ¿¿ñã¿¿ðèéõ íü îðîíä ãàãíóóðûí
àïïàðàò õýðýãëýæ áîëíî. ̺í òîãòìîë ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ð õýðýãëýí
ò¿ëõ¿¿ðýýð çàëãàæ ñàëãàæ õýìæèëò õèéæ áîëíî.
Á. Ìàøèíû ìîíòàæûí äàðààëàë
1. Ìîíòàæûí áàéðàíä áýëòãýë àæèë õèéíý.
à. ôóíäàìåíò, ñóóðèéí õèéö, ÷àíàð, õàãàðàëò, öóóðàëò õºíäèéã øàëãàõ
á. áîëòíû í¿õ, ñóóðèéí ãàäàðãóóã öýâýðëýõ, ººëºõ òýãøëýõ. Õýðýãëýõ ç¿éëñ:
òýãø óñ, ðóëåòêà, ç¿¿äýã à÷àà, òàòëàãà (ñàòóðê).
2. Óãñàðñàí áàéäàëòàé ìàøèíûã ìîíòàæàíä áýëòãýõ
à. öýâýðëýõ, ¿çëýã õèéõ. Õóóðàé, àãààðæóóëàëò ñàéòàé, +3 0Ñ-ààñ äóëààí
áàéðàíä õèéíý. Õýðýãëýõ ç¿éëñ -àð÷èõ ìàòåðèàë, õàòóó 纺ëºí ñîéç, áåíçèí,
øàõñàí àãààð. Áîëîâñðóóëæ öýâýðëýñýí õýñã¿¿äýä çýâðýëòèéí ýñðýã òîñ
ò¿ðõýíý.
á. ¿éë÷èëãýý. Øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä ðîòîð ñóãàëíà. Ýíý òîõèîëäîëä
øêèâ, ãîë, ìóôò, ïîäøèïíèêèéí ¿¿ð çàäàðãààíä îðíî. Êîëëåêòîð, ñîéç, ñîéç
áàðèã÷, îðîîìîã çýðãèéã øàëãàæ ãîëûí ãóëçàéëò, ìàøèí äîòîð õºíäëºíãèéí
ç¿éë áàéõã¿éã òîäîðóóëíà.
â. ïîëóìóôò çîðîõ, ñóóëãàõ, øïîíê òîõèðóóëàõ, ïàëåö ìóôòàíä ñóóëãàõ.
Ïîëóìóôòûí òýíõëýãèéí áîëîí ðàäèàë òîõèðãîî õèéõ. Ìèêðîìåòð, òºðºë
á¿ðèéí øàáëîí, ñúåìíèê õýðýãëýíý.
ã. õàâ÷óóëàõ ÿëòàñíóóä áýëäýõ.

2. H.EL308
3. Çàäàëñàí áàéäàëòàé ìàøèíûã ìîíòàæàíä áýëòãýõ
à. ¿çëýã, öýâýðëýãýý õèéãýýä õýñã¿¿äèéã ìàøèí çààëàíä áóþó ìîíòàæíû
òàëáàéä ìîäîí èâ¿¿ð äýýð òàâèíà.
á. ñóóðèéí áîëò, ÿëòàñ, õàâòàí ñóóëãàõ. Áîîëò, øïèëüêà, ñóóðèí äîð èâýõ
ç¿éë, áàãàæàà áýëäýíý.
4. Óãñàðñàí áàéäàëòàé ìàøèíûã óãñðàõ
à. ôóíäàìåíò, ÿëòàñ, ñóóðèéí áîëòûã ñóóðèëóóëàõ
á. ìàøèíûã ºðãºí, ôóíäàìåíòýä ñóóëãàõ
â. ñóóðèéã öåìåíòèéí çóóðìàãààð öóòãàõ
ã. ìàøèíûã õàòààõ
ä. òýíõëýãèéí òîõèðãîî õèéõ
å. ñîéç áàðèã÷èéã øàëãàõ, ñîéç áîëîí êîíòàêòûí öàãèðàãèéã ºíãºëºõ, ñîéç
íåéòðàëüä áàéãàà ýñýõ, òóéëûí äàðààëàë, äîòîîä õîëáîëòóóä, êîëëåêòîðûí
ºíãºë㺺, ñàâàëãàà, ñîéçíû äàðàëòûã øàëãàõ. Êîëëåêòîðò çàì òàòàí
èðìýãèéã ôàñêäàíà. Òîãòìîë ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ð, ò¿ëõ¿¿ð, âîëüòìåòð, êîìïàñ,
öàãèéí èíäèêàòîð, äèíàìîìåòð, “0”-èéí (øèëýí) ç¿ëã¿¿ð, ºíãºëºõ êîëîäêà
õýðýãëýíý.
æ. õîëõèâ÷óóäûã óãààæ öýâýðëýí, òîõèðîõ ìàðêèéí òîñîîð õàðãàëçàõ
õýìæýýãýýð òîñîëíî.
ç. ìàøèíûã àñààëòàä áýëäýõ. Õîîñîí áîëîí à÷ààëàëòàé àñààæ ¿çýõ.
Ìàøèíû áîëîí õîëõèâ÷óóäûí òåìïåðàòóð, êîììóòàöè, ÷è÷èðãýý õýâèéí
õýìæýýíä áàéõ ó÷èðòàé.
5. Çàäàëñàí áàéäàëòàé ìàøèíûã óãñðàõ
à. ôóíäàìåíò, ÿëòàñûã òýíõëýã, ò¿âøèíãýýð òîõèðóóëàõ
á. õîëõèâ÷èéí òóëãóóð ñóóëãàõ
â. ñòàòîð, ðîòîðûã ñóóëãàõ
ã. ãîëûí òýíõëýãèéí òîõèðãîî
ä. õîëõèâ÷ áîëîí âêëàäûø òîõèðóóëàõ, ñàëüíèê øàõàõ
å. àãààðûí çàâñàðûã (ðîòîð, ñòàòîðûí õîîðîíäûí) 10%-ààñ èõã¿é çºð¿¿òýé
áîëãîõ
¸. äîòîîä õîëáîëò õèéõ
æ. êîëëåêòîð, êîíòàêòûí öàãèðàãò ¿éë÷èëãýý õèéõ
ç. òðàâåðñ, ñîéç áàðèã÷ ñóóëãàõ
è. ìàøèíûã õàòààõ
ê. õàíÿëòûí øïèëüêà ñóóðèëóóëàõ
ë. òîñîëãîîíèé áîëîí õºðãºëòèéí ñèñòåìèéí óãñðàëò
6. Ìàøèíûã óãñðàëòààñ õ¿ëýýí àâàõàä äàðààõ ç¿éë¿¿äèéã øàëãàíà
à. ãîë, ìóôòûí òîõèðãîî
á. ãîëûí õîëõèî
â. õîëõèâ÷èéí çàâñàð
ã. õîëõèâ÷èéí òîñîëãîî, áèò¿¿ìæëýë
ä. àãààðûí çàâñàð æèãä ýñýõ
å. äîòîîä õîëáîëòûí áàéäàë
¸. òóéëûí äàðààëàë
æ. ñîéç íåéòðàëüä ñóóñàí áàéäàë, ñîéçíû ìàðê, äàðàõ õ¿÷, ñîéç áàðèã÷
äîòîðõ õîëõèî, ñîéç áàðèã÷íààñ êîëëåêòîð õ¿ðýõ çàé
ç. òîñîëãîîîíû ñèñòåì
ë. õºðãºëòèéí ñèñòåì
Çàäàðäàã õèéöòýé ìàøèíä äýýðõýýñ ãàäíà äàðààõ ç¿éë¿¿äèéã øàëãàíà. ¯¿íä
à. ôóíäàìåíòèéí õàâòãàéí ãåîäåçèéí ò¿âøèí
á. ìàøèíû ëàï, õîëõèâ÷íû òóëãóóðóóäûí äîîðõ èâ¿¿ðèéí çóçààí
â. ìàøèíû ëàï áîëîí õîëõèâ÷íû òóëãóóðóóäàä õÿíàëòûí øïèëüêà áàéãàà
ýñýõ
ã. õîëõèâ÷èéí òóëãóóðóóäûí òóñãààðëàëûí ýñýðã¿¿öýë.

3. H.EL308
Óãñðàëòûí ¿åä ìàøèí áîëîí àãðåãàòóóäàä ïàñïîðò áºãëºõ áºãººä óã
ïàñïîðòàä äýýðõ á¿õ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õýìæýýã òîäîðõîé òóñãàñàí áàéíà. Ïàñïîðò
óãñðàëòûí äàðàà ìàøèíòàé õàìò ¿ëäýíý.
Â. Ìàøèíèéã àñààëòàíä áýëòãýõ
Õºäºëã¿¿ðèéã õîîñíîîð àñààæ ¿çýõ õýðýãòýé
1. Ýðãýëò çºâ áàéãàà ýñýõ
2. à÷ààëëëûí ã¿éäëëèéã õýìæèíý
3. äóó ÷èìýýã ñîíñîíî
4. ãîëûí ÷è÷èðãýýã õàðíà
5. õºäºëã¿¿ð áîëîí õîëõèâ÷èéí òåìïåðàòóðûã õÿíàíà
Ã. Ñîéçíû àøèãëàëò
Ìàøèíû ñîéç çºâ ñóóñàí ýñýõèéã øàëãàíà. ñîéçíóóäûí áàéðëàë çàâîäûí
çààâàð, çóðãèéí äàãóó áàéíà. Åðºíõèé òîõèîëäîëä äàðààõ çàð÷ìûã áàðèìòàëíà.
¯¿íä:
1. Ñîéç áàðèã÷èéã ñîéçíóóä ÿã ïàðàëåëü, ñîéçíóóäûí àðûí çàõóóäûí
õîîðîíäûí çàé òóéëûí õóâààðüòàé òýíö¿¿ áàéõààð ñóóðèëóóëíà. 200 êÂò
õ¿ðòýë ÷àäàëòàé 2% õ¿ðòýë, ò¿¿íýýñ äýýø ÷àäàëòàé ìàøèíä 0,5% õ¿ðòýë
çºð¿¿ã çºâøººðíº.
2. Òðàâåðñíóóäàä ñîéçûã áàéðëóóëàõäàà êîëëåêòîðûí á¿õ àæëûí ãàäàðãóó
êîììóòàöèä îðîëöîí, æèãä àæèëëàæ áàéõààð áàéðëóóëíà. Ñîéç áàðèã÷ààñ
êîëëåêòîð õ¿ðýõ çàé êîëëåêòîð áîëîí ñîéçíû õýìæýýíýýñ õàìààð÷ 24 ìì
áàéäàã. íàëóó ñîéçòîé òîõèîëäîëä õóðö ºíöºã íü ýðãýëòèéí ýñðýã áàéíà.
3. Ñîéç õîíãèîí äîòðîî ÷ºëººòýé õºäëºõ, ãýõäýý õîëõèõã¿é áàéõ ¸ñòîé. Ñîéç
õîíãèîíû õîîðîíäûí çàâñàð ýðãýëòèéí ÷èãò 0,10,4 ìì, õºíäëºí ÷èãò 0,20,5
ìì áàéíà.
4. Ñîéç äàõü õýâèéí äàðàëò ñîéçíû ìàðêààñ õàìààð÷ 150250ãð/ñì2 áàéíà.
Ìàøèíû ñîéçíóóäûí õîîðîíäûí äàðàëòûí çºðºº 10%-ààñ õýòðýõã¿é áàéâàë
çîõèíî. Êðàí ìýò ìåõàíèçìûí îãöîì àæèëëàõ õºäºëã¿¿ðò ñîéçíû äàðàëòûã
5075% èõýñãýæ áîëíî. Ñîéçíû ýëýãäýë íü ìåõàíèê áîëîí öàõèëãààí
ïàðàìåòð¿¿äýýñ õàìààðíà. Ìåõàíèê íü êîëëåêòîðûí ãàäàðãóó, õóðä, ñîéçíû
äàðàëò, ìàøèíû ÷è÷èðãýý çýðýã áîëíî. Öàõèëãààí ïàðàìåòðò ÿêîðèéí
ã¿éäëèéí ëóãøèëò, î÷ õàÿëò çýðãèéã äóðäàæ áîëîõ þì. Åðºíõèé人 40%
ýëýãäñýí ñîéçûã ñîëèõ íü çºâ ãýæ ¿çíý.
5. Êîììóòàöèä êîëëåêòîðûí ãàäàðãóóã áîëîìæîîðîî á¿ðýí îðîëöóóëàõ íü
ç¿éòýé. Ãýõäýý ãîëûí õîëõèëòûã òîîöîí ñîéçûã êîëëåêòîðîîñ èë¿¿ ãàðãàõã¿é
áàéõ íü ÷óõàë. ̺í ÿêîðèéí “ïåòóø¸ê”-ä õ¿ðãýõã¿é áîëîõûã àíõààð. Ñîéçûã
ñàéòàð ºíãºëæ òîõèðóóëñàí áàéõ áºãººä èðìýã¿¿äèéã äàðñàí áàéíà.
Ñîéçûã öàõèëãààí íåéòðàëüä ñóóëãàõàä à.õºäºëã¿¿ðèéí ìîìåíò õàìãèéí èõ
áóþó ãåíåðàòîðûí õ¿÷äýë õàìãèéí èõ, ÿêîðèéí õàðèó ¿éëäýë õàìãèéí áàãà,¿íäñýí
òóéëóóäààñ ãàäíà áàéõ îðîîäñóóäûã ñîéç áîãèíî õîëáîñîí áàéõ íºõöºë¿¿äèéã
á¿ðä¿¿ëíý. Ýíý òîõèîëäîëä î÷ã¿é êîììóòàöè õèéõ íºõöºë á¿ðäýíý.
Ñîéç çºâ áàéðëàñàí ýñýõèéã äàðààõ àðãóóäààð øàëãàæ áîëíî.
- èíäóêòèâ àðãààð;
- õºäºëã¿¿ðèéí õàìãèéí áàãà õóðäààð;
- ãåíåðàòîðûí õàìãèéí èõ õ¿÷äýëýýð;
- áîãèíî õîëáîí, ¿ëäýãäýë ñîðîíçîí îðîíãîîð ñýðãýýæ.

4. H.EL308
Ýäãýýðýýñ èíäóêöûí àðãà íü ìàøèíûã ýðã¿¿ëýõã¿éãýýð öàõèëãààí
íåéòðàëèéã õàíãàëòòàé ºíäºð íàðèéâ÷ëàëòàéãààð òîäîðõîéëîõ áîëîìæ îëãîíî.
Ñîðîíçîí öàõèëãààí ñèñòåìèéí âîëüòìåòð, 26 Â-èéí òîãòìîë ã¿éäëèéí ¿¿ñã¿¿ð,
ò¿ëõ¿¿ð øààðäàãäàíà. Ýäãýýðèéã ìàøèíä 11.1-ð çóðàãò ¿ç¿¿ëñýí áàéäëààð
õîëáîíî. Ê ò¿ëõ¿¿ðèéã çàëãàõ ¿åä âîëüòìåòð îãöîì çààëò ºãíº. Âîëüìåòðèéí
çààëò õàìãèéí áàãà áàéõ öýã íü öàõèëãààí íåéòðàëü áîëíî. Òîõèðîõ ¿¿ñã¿¿ðã¿é
¿åä ñýðãýýëòèéí îðîîìãèéí õýâèéí ã¿éäëèéã 1020 äàõèí áóóðóóëàõ õýìæýýíèé
íýìýëò ýñýðã¿¿öýë õýðýãëýæ áîëíî.
V Äàðàà íü ÿêîðèéã (êîëëåêòîð) ýðã¿¿ëæ
äàõèí øàëãàíà. Îëñîí íåéòðàëèéí
öýã¿¿ä äàâõöààã¿é òîõèîëäîëä äóíäàæ
öýãèéã ñîíãîíî.
ÎÂ
K
11.1-ð çóðàã. Òîãòìîë ã¿éäëèéí
ìàøèíû öàõèëãààí íåéòðàëü
òîäîðõîéëîõ ñõåì