Kedatangan Islam telah banyak mengubah aspek-aspek penting di Tanah Melayu yang terdiri daripada aspek Politik, Sosiobudaya dan Ekonomi.

1. CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 1

2. POLITIK
PENTADBIRAN
Institusi
Kesultanan
Konsep Daulat
PERUNDANGAN
Undang Bertulis
Undang-undang
Tidak Bertulis
(Adat)
Adat Perpatih
Adat
Temenggung
2 CIKGU NURSYUHADAH RAHWI

3.  Sebelum kedatangan Islam, sistem
pentadbiran bercorak Institusi
Pemerintahan Beraja.
 Dipengaruhi tradisi Hindu-Buddha iaitu
Konsep Dewa-raja.
 Kedatangan Islam, mengubah corak
institusi raja  Institusi Kesultanan.
 Istilah sultan dalam Islam:
- Zillullah fil-alam dan Zillullah fil-ardh
(Bayangan Allah di muka bumi).
 Gelaran pemimpin  Khalifatul
Mukminin (pemimpin yang mukmin).
 Perubahan tradisi Hindu-Buddha yang
mengalurkan nasab keturunan
seseorang pemerintah daripada
penitisan dewa.
 Tokoh Islam seperti Iskandar
Zulkarnain mula dirujuk sebagai asas
nasab keturunan sultan  institusi
berdasarkan pewarisan.
 Sultan menjadi kuasa tertinggi dalam
pemerintahan dan pentadbiran.
 Sistem kesultanan di Negeri Sembilan
berdasarkan Adat Perpatih  kuasa
terletak pada Yang Di-Pertuan Besar.
 Negeri melayu lain yang mengamalkan
Adat Temenggung, kuasa tertinggi
terletak pada Sultan.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 3

4.  Sultan dibantu oleh:
-bendahara
-temenggung
-bendahari
-laksamana
-penghulu
 Selain itu, sultan turut mendapatkan
khidmat nasihat daripada golongan
ulama
-Makhdum Sayid Abdul Aziz
-Maulana Abu Bakar
-Maulana Sadar Jahan
-Maulana Jalaludin
-Qadi Yusuf
-Tuk Pulau Manis
-Tuk Pulau Condong
-Tuan Tabal.
KONSEP DAULAT
Ḏ Perkataan ‘daulat’ asal dari perkataan
Arab = Daulah yg bermaksud kuasa @
kerajaan.
Ḏ Lambang kepada seseorang raja yg
memerintah.
Ḏ Mempunyai kuasa tertentu 
sesiapa sahaja yg melanggar
arahannya @ derhaka akan menerima
tulah (akibat).
Ḏ Mengangkat kedudukan sultan ke
tahap yg tinggi dan menimbulkan
penghormatan rakyat.
Ḏ Pelbagai adat istiadat telah
diwujudkan untuk memperkukuhkan
lagi konsep ini  melalui pakaian,
bahasa, tingkah laku dsb.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 4

5. • Sistem perundangan 
jaminan keharmonian dalam
sesebuah masyarakat
• Peraturan tingkah laku ini
membawa kepada penggubalan
undang-undang.
• Undang-undang terbahagi
kepada 2:
- Undang-undang Bertulis
- Undang-undang Tidak Bertulis
• Undang-undang Tidak Bertulis 
undang2 yg tidak dicatat tetapi
dihafal oleh ketua adat
• Terbahagi kpd 2:
- Adat Temenggung
- Adat Perpatih
• Undang-undang Bertulis
undang2 yg ditulis untuk tujuan
rujukan.
- Hukum Kanun Melaka
- Undang-undang Laut Melaka
- Undang-undang Pahang
- Undang-undang Perak
- Undang-undang Johor
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI
5

6. ADAT PERPATIH PERKARA ADAT TEMENGGUNG
Datuk Perpatih Nan Sebatang Pengasas Datuk Ketumanggungan
Pagar Ruyung, Sumatera Asal Palembang, Sumatera
Negeri Sembilan dan Naning Negeri yg
mengamalkan
Semua negeri Tanah Melayu
kecuali N.Sembilan dan Naning.
Bersifat Matrilineal – nasab
keturunan lebih mementingkan
jurai belah ibu.
Nasab Keturunan Bersifat Parilineal – nasab
keturunan lebih mementingkan
jurai belah bapa.
Anak perempuan diberikan hak
mewarisi harta.
Pembahagian
harta
Anak lelaki diberikan hak
mewarisi harta – bertepatan
dengan hukum faraid dlm Islam
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 6

7. ADAT PERPATIH PERKARA ADAT TEMENGGUNG
- Musyawarah merupakan asas
kpd pentadbiran & penyelesaian
masalah.
- pentadbiran bersifat demokrasi,
kuasa tidak berfokus kpd ketua
atas sahaja.
-Terdiri drpd Anak Buah, Buapak,
Lembaga, Undang dan Yamtuan.
Kuasa
Pentadbiran
- Bersifat autokrasi, kuasa
berfokus kpd pemerintah
atasan sahaja.
- contoh: hanya raja mempunyai
kuasa mutlak untuk
memrerintah
Tidak dibenarkan berkahwin
dengan suku yg sama.
Soal
Perkahwinan
Bebas untuk berkahwin dgn
pilihan sendiri selagi tidak
melanggari hukum Islam.
Berbentuk Pemulihan Hukuman Berbentuk Pembalasan
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 7

8. • Sebelum kedatangan Islam, orang
melayu berpegang kpd
perundangan yg berasakan tradisi
Hindu-Buddha.
• Hukum Kanun Manu 
menetapkan jenis hukuman
berdasarkan kelas seseorang.
• Kedatangan Islam telah
memperkembangkan undang-undang
bertulis dan mengubah
mengikut konsep agama Islam.
• Contoh:
Hukum Kanun Melaka  m’gariskan
tanggungjawab raja & pembesar,
pantang larang dlm masyarakat,
hukuman kesalahan jenayah dan
sebagainya.
• Undang-undang turut dikaitkan dgn
urusan kelautan.
Undang-undang Laut Melaka dan
Undang-undang Pelabuhan di
Kedah.
• Walau bgmnpun, sultan/raja
dikecualikan drpd tindakan
undang2  lambang kedudukan
raja sebagai kuasa tertinggi
8 CIKGU NURSYUHADAH RAHWI

9. SOSIOBUDAYA
Pendidikan
Pendidikan
Formal
Pendidikan
Tidak Formal
Bahasa &
Kesusasteraan
Tulisan Jawi
Perbendaharaan
Kata
Kesusasteraan
Kesenian
Seni Bina
Seni Tulisan
(khat)
Seni
Persembahan
Gaya Hidup
Adat Istiadat
Nilai Hidup
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 9

10. ♪ Merupakan pendidikan awal yang berlaku dalam
Institusi Kekeluargaan (iaitu pendidikan bermula
di rumah).
♪ Beri penekanan  pengajaran nilai-nilai moral
♪ Bentuk pembelajaran  pendengaran,
penglihatan & pemerhatian.
♪ Pelajari kemahiran dari Ibu Bapa  seperti
pertanian, perikanan, kraf tangan, pertukangan.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 10

11. ♪ Turut beri penekanan pada aspek
agama, kelakuan & adat resam,
tingkah laku @ sikap.
♪ Nilai-nilai budaya diserapkan melalui penceritaan
lisan/jenaka  lebih berkesan & digemari oleh kanak-kanak.
Cnth: Cerita Anjing dengan Bayang-bayang.
♪ Mempelajari pantang larang & adat istiadat melalui
pergaulan sosial  cnth: tunduk & mghulurkan tangan
apabila bertemu orang yg lbh tua.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 11

12. ♪ Selain itu, pendidikan juga diberi melalui
Pantun, Peribahasa & Teka-teki.
♪ Siakap senohong gelama ikan duri, bercakap
bohong lama-lama mencuri.
♪ Galakan atau penekanan pada aspek
pengajaran/nilai moral  menjauhkan apa
yang ditegah @ buat apa yg disuruh.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 12

13. Kemahiran
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 13
Didikan
Agama
Cerita Lisan

14. Merupakan pendidikan keagamaan melalui perantaraan
institusi tertentu.
Berlaku sebelum kedatangan Islam
 berasaskan tradisi Hindu-Buddha.
Didominasi oleh golongan istana & atasan  diajar oleh
golongan pendeta @ guru khas yg ditugaskan mengajar
bakal pemerintah dan pembesar kerajaan.
Selepas kedatangan Islam, pendidikan ini berkembang
pesat & terbuka kepada semua golongan.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 14

15.  Antara institusi pendidikan
1) Istana
2) Masjid, Surau , Rumah
3) Pondok
4) Madrasah
 Penekanan kepada
pengajaran Al-Quran.
 Kebiasaannya, pengajian
dibuat di rumah Tok Guru,
dihadiri oleh kanak-kanak yg
berusia 7-15tahun.
 MELAKA, menempatkan
ramai golongan Ulamak &
Pendakwah  pendidikan
b’kembang pesat.
 Selain itu, minat pemerintah
terhadap ilmu pengetahuan.
 Kitab al-Dur al-Manzum,
kitab tasawuf karangan
Maulana Abu Bakar yg diarak
ke balairung istana.
 Johor turut mengalami
perkembangan yang sama.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 15

16. ISTANA
i) Pusat pendidikan & ilmu
pengetahuan agama
ii) Tempat menyimpan buku
hikayat yg penting
- Hikayat Amir Hamzah
- Hikayat Muhamad Ali
Hanafiah
iii) Pendidikan pentadbiran
negara & sistem politik
MASJID & SURAU
i) Pusat pertemuan &
perkumpulan masyarakat.
ii) Pusat perkembangan ilmu
agama
- Kanak-kanak, diajar asas agama 
solat, tajwid, fikah dsb.
- Dewasa, diajar ilmu agama yang
lebih tinggi pd waktu malam 
hadis, tasawuf, usuluddin dsb.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 16

17. PONDOK
 Pendidikan agama yang lebih teratur 
tiada batasan waktu pengajian  tempoh
yang lama @ purata 10 tahun.
 Menyediakan pelajar untuk bertugas
sebagai guru agama @ berkhidmat kpd
masyarakat.
 Bermula sejak abad 12M di Pattani 
bkembang ke negeri2 melayu  Kedah,
Kelantan, T’ganu, Perlis.
 Pondok Pulau Condong – Hj Abdul Samad
 Pondok Kutan – Hj Mohamad Salleh
 Pondok Pulau Manis – Syaikh Abdul Malik
 Pondok Titi Gajah – Hj Muhamad Taib
 Pondok Langgar – Hj Muhamad Nor
MADRASAH
 Bermula pd zmn Khalifah Bani
Saljuk, di Iraq 447H.
 Mempunyai sukatan pelajaran &
kelas  berbeza dgn Pondok @
Masjid
 Tahap pendidikan  Permulaan,
Pertengahan, Pengkhususan.
 Diawasi oleh Mudir (Guru Besar)
 Diselia oleh sebuah Lembaga,
Jawatankuasa Kewangan dsb.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 17

18. CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 18
Belajar Baca
Al-Quran
Belajar
Solat
Pendidikan
Pondok

19. TULISAN JAWI
ʨ Jenis-jenis tulisan sblm Islam
 Pallava, Kawi, Sunda
Kuno, Batak, Rencong.
ʨ M’perkenalkan huruf Arab
dan diterima mudah oleh
orang Melayu 
penyesuaian dgn tulisan
Melayu.
ʨ Menjadi saluran utama untuk
pembacaan & penulisan.
PERBENDAHARAAN &
PENULISAN
• P’tambahan istilah baru dr bhsa
Arab adat, adil, daulat, hakim,
hukum dsb
• P’kembangan dlm penulisan 
bentuk prosa dan puisi.
• Terdapat dalam hikayat Nabi
Muhammad saw & para sahabat
- Hikayat Nur Muhammad
- Hikayat Bulan Berbelah
- Hikayat Abu Bakar
- Hikayat Hasan dan Husin
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 19

20. KESUSASTERAAN
CERITA ASAL-USUL
₰ Merangkumi kepercayaan
tentang kejadian alam,
nama tempat, tumbuh-tumbuhan,
binatang dsb.
CERITA LISAN
₰ Menggunakan haiwan
sebagai watak utama 
Cnth: Sang Kancil
CERITA JENAKA
₰ M’perkenalkan nama-nama
tertentu dgn sifat/watak masing-masing
- Pak Kaduk & Lebai Malang
(kebodohan),
- Pak Pandir (lurus bendol),
- Pak Belalang & Si Luncai
(kepintaran).
CERITA RAKYAT
₰ Cerita dongeng yang memberi
pengajaran.
- Bawang Putih & Bawang Merah
- Batu Belah Batu Bertangkup
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 20

21. SENI = sesuatu yg indah & menyenangkan sama ada kpd
penciptanya @ penatapnya.
Aktivis seni dikenali sebagai Seniman.
Jenis Bentuk Seni  Seni Halus, Seni Rupa, Seni Tampak,
Seni Tekstil & Busana, dsb.
Sebelum kedatangan Islam, bidang seni bina amat
dipengaruhi oleh tradisi Hindu-Buddha  buktinya,
penemuan candi-candi sprti di Lembah Bujang.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 21

22. ₪ Selain itu, terdapat pengaruh India
pada hasil ukiran & arca sprti
Avalokitesvara.
₪ Avalokitesvara = dewa yg dihiasi dgn
pakaian & perhiasan yg indah.
₪ Slps kedatangan Islam, senario ini
disesuaikan dgn agama  gabungan
antara elemen keagamaan dgn
kehalusan seni tempatan.
₪ Seni Bina – orang melayu mghasilkan
binaan dengan menonjolkan wajah
binaan bdasarkan kegunaannya.
₪ Tujuan  utk mbezakan dgn
bangunan lain.
₪ Cnth Masjid. Memiliki mimbar,
mihrab, Telaga & bumbung yg khusus.
₪ Cnth Istana. Memiliki balairung,
tempat persemayaman diraja, balai
istiadat dsb.
₪ Pelbagai seni ukiran yg dihasilkan utk
hiasan dalaman
₪ Seblm Islam – corak haiwan
₪ Selps Islam – corak tumbuhan, bunga,
geometri.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 22

23. ₪ Seni Tulisan dalam Islam Khat
(kaligrafi).
₪ Tulisan ini digunakan sebagai
hiasan pd Masjid, batu nisan,
tembikar, mata wang dsb.
₪ Tulisan khat merupakan petikan
ayat-ayat al-Quran terutamanya
dr surah Yasin, surah al-Fatihah
dsb.
₪ 2 jenis khat – Kufi & Nasakh
₪ Seni Persembahan yg merangkumi
tarian, drama, muzik, nyanyian &
wayg kulit.
₪ Wujud sebelum kedatangan Islam
 diteruskan tetapi diubahsuai
berasaskan ajaran Islam.
Tarian Dabus - kepahlawanan
Tarian Mak Inang – tarian istana untuk
majlis2 tertentu
Nazam/Naban – berbentuk syair
₪ Seni Dikir  nyanyian yg diiringi
pukulan rebana & kompang.
₪ Ghazal  sejenis puisi Arab yang
memuji Kebesaran Islam.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 23

24. Seni Persembahan-alat
muzik Ghazal
yg popular di
Johor.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 24
Seni Bina- Ukiran
hiasan dalaman
pada Kamar Istana

25.  Kesan yg paling besar kepada sistem
hidup orang Melayu.
 Perubahan prinsip
kepercayaan/akidah kepada Syariah
dan Akhlak.
 Syariah = peraturan hidup yang telah
ditetapkan dalam Islam b’dasarkan al-
Quran.
 Cnth: Pertabalan Raja sblm Islam
melibatkan ‘Pembacaan Ciri’ (kata
hikmat & suci dlm bahasa Sanskrit)
 Pembacaan Ciri dimansuhkan 
digantikan dengan bacaan ‘Ikrar’ oleh
sultan/pembesar.
Ajaran Islam turut memberi kesan
kepada hubungan individu dan
pertalian kekeluargaan  menjamin
kesejahteraan hidup.
- M’hormati ibu bapa / orang yg lebih tua
- M’anggap jiran sebagai anggota
keluarga
- Bertutur dengan nada yg rendah
- Melayan tetamu dgn mghidangkan
makanan & minuman.
- Bersalaman ketika berziarah
- Ungkapan ‘Bismillah’ sblm
makan/minum/memulakan sesuatu
kerja
Majlis perkahwinan, majlis khatan &
majlis khatam diadakan berdasarkan
ajaran Islam.
Majlis dijalankan secara bergotong-royong
oleh anggota masyarakat.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 25

26. EKONOMI
PERDAGANGAN
Sistem Tahil &
Kati
Sistem Bahara
MATA WANG
Mata wang
Timah
Mata wang
Emas
PERCUKAIAN
Larangan
Amalan riba
Pembayaran
Zakat
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 26

27. $ Abad ke-15, Melaka m’jadi pusat
perdagangan yg penting.
$ Kedudukan yg strategik di Selat
Melaka  m’jadi tumpuan pedagang
Islam  b’kembang mnjadi pusat
perdagangan yg penting.
$ Pedagang asing dibenarkan tutur dlm
bahasa sendiri  hampir 84 bahasa
yg dituturkn di Melaka.
$ Selain itu, pentadbiran yg licin &
teratur  aktiviti pdagagang b’jalan
lancar.
- Jawatan Laksamana (m’jaga urusan
kelautan),
- Jawatan Syahbandar (ketua pelabuhan),
- Undang-undang Laut Melaka (m’gawal
hal ehwal b’kaitan tugas nakhoda,
jurumudi & anak kapal).
$ Syahbandar, b’tanggungjawab
m’guruskan sistem timbang & sukat.
$ Peraturan timbang & sukat m’gunakan
sistem Tahil & Kati. Barang yg
ditimbang  emas, perak, bahan
wangian & batu permata.
$ Sistem bahara (1 bahara = 205 kati)
sistem timbangan untuk menimbang
barang2 lain  lada, buah pala, bunga
cengkih, bunga lawang. Dachim
(Dacing) digunakan untuk menimbang
barang2 tersebut.
$ 2 kaedah urusan perdagangan di
Melaka
- Kaedah pertukaran barang
- Kaedah jual-beli.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 27

28. Alat Dacing
(Dachim)
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 28
Alat Tahil/Kati

29. $ Gantian kepada sistem barter
(p’tukaran barang) 
memudahkan urusan perdagangan
& jual beli.
$ Sejak zaman Kesultanan Melayu
Melaka  m’gunakan mata wang
yg dibuat drpd timah.
$ Ciri2 mata wang timah
- Berbentuk bulat
- Berat: 1 kati 8 tahil
- Dicatat nama sultan yg memerintah
& tarikh Islam.
$ Terdapat juga mata wang Pasai,
Hormuz & Cambay  digunakan
dlm perdagangan @ boleh ditukar
dgn mata wang tempatan.
$ JOHOR,
terdapat juga
mata wang timah
- Dikenali sebagai wang Katun
- Bentuk: bulat / segi enam
- Tidak m’punyai tarikh tetapi
terdapat tulisan jawi/arab (Cnth:
Malik, Sultan al-Adil).
$ KEDAH, guna mata wang timah
sejak abad ke-17,
-sebagai kegunaan tempatan
-bentuk: seekor ayam jantan yg
hinggap di atas beberapa cincin.
-boleh dipatahkan & digunakan
secara berasingan.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 29

30. ₴ Abad ke-16, mata wang Emas
digunakan secara meluas di Kedah
dan Johor.
₴ Mata wang emas Johor yg tertua
dikenalpasti pd tahun 1527, zaman
pemerintahan Sultan Alauddin Riayat
Syah.
₴ Ciri2 mata wang Emas Johor
- dikenali sebagi Kupang
- berat: 10 grain (0.65 gram) atau 40
grain (2.6 gram)
- Terdapat nama dan pangkat Sultan yg
memerintah & yg m’geluarkan mata
wang tersebut.
- Bahagian belakang mata wang, tertulis
gelaran sultan  Khalifatul Muslimin.
• KELANTAN, mata wang emas dikenali
sebagai Kijang  terdapat gambar
kijang pada muka mata wang.
• Pedangan EROPAH, m’gunakan mata
wang Perak.
• Pedagang INDIA, CHINA dan ARAB,
m’gunakan mata wang Emas.
• Portugis di Melaka telah
m’perkenalkan mata wang
 Bastardos, Soldos dan Dinhiero
• Semasa Belanda, mata wang yg
digunakan  Ducats, Lion Dollars,
Rix Dollars dan Syiling Belanda.
CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 30

31. ₵ CUKAI, bayaran yg dikenakan oleh
pihak pemerintah terhadap aktiviti /
barang tertentu.
₵ Tujuan:
-sumber pendapatan kerajaan
-pembangunan negara
₵ MELAKA, pedagang yg berniaga
diwajibkan membayar cukai (barang
yg didagang) sebelum urusan
perdagangan berlaku.
₵ Cukai Tetap @ Cukai Import
merupakan cukai yg telah ditetapkan
oleh pemerintah.
₵ Terdapat barang tertentu yg tidak
dikenakan cukai  beras & makanan.
Negara Cukai
India, Ceylon, Tanah Arab, Siam &
Pegu
6 %
Jepun & China 5 %
Orang asing dr Kepulauan Melayu yg
3 %
menetap di Melaka
Orang asing yg menetap di Melaka 6 %
₵ Pengaruh Islam telah mempengaruhi
p’kembangan ekonomi negeri2
Melayu  Amalan Riba tidak
dibenarkan dalam urusan perniagaan.
₵ Hukum Kanun Melaka & Hukum
Kanun Pahang menegaskan tentang
larangan amalan riba.
₵ Golongan CETI  dibenarkan
menjalankan aktiviti peminjaman
wang.
₵ Golongan Kaya yg berkemampuan
dikehendaki m’bayar Zakat. Hasil
kutipan disimpan oleh Baitulmal yg
berfungsi menyelenggarakan harta
kerajaan. CIKGU NURSYUHADAH RAHWI 31