Salmonella and Yersinia : From animals to people

1. Salmonella
Yersinia
Ιωάννα Βουλγαρίδη
Ειδικευόμενη Ιατρικής Βιοπαθολογίας
Γενικό Νοσοκομείο Λάρισας
1

2. ΣΑΛΜΟΝΕΛΛΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1884 : Bacterium typhosum
1886 : Bacillus choleraesuis (D.E.Salmon)
έως 1966 : στέλεχος = είδος (ονομασία από ζώο, νόσο ή γεωγραφική περιοχή
προέλευσης)
1973 : DNA hybridization = ένα είδος
1982 : Salmonella cholaraesius με έξι υποείδη
1986 … 2005 : 1) S.enterica (έξι υποείδη και >2400 οροτύπους)
2) S.bongori
Ελλάδα : - S.enterica sub. enterica ser. Enteritidis
- S.enterica sub. enterica ser. Typhimurium
•“ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ”,Koneman’s - 2011
•“Salmonella Nomenclature”, Jourmal of Clinical Microbiology - July 2000, g2465-2467
2

3. Μέλος της οικεγένειας των Enterobacteriacea.
Περίτριχο gram (-) βακτήριο
Αερόβιο / Προαιρετικά αναερόβιο
Συνήθως: Λακτόζη (-), Η2S (+), Κινητικότητα (+)
Αντιγόνα: κυτταρικού τοιχώματος Ο και βλεφαριδικό Η
Επιβιώνει σε όξινο περιβάλλον και εντός των μακροφάγων
ΣΑΛΜΟΝΕΛΛΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
3

4. ΞΕΝΙΣΤΕΣ/ΥΠΟΔΟΧΑ
Κύρια πηγή ΤΥΦΟΕΙΔΟΥΣ ΣΑΛΜΟΝΕΛΛΑΣ : Άνθρωπος ( S.typhi , S.paratyphi)
Κύρια πηγή ΜΗ ΤΥΦΟΕΙΔΟΥΣ ΣΑΛΜΟΝΕΛΛΑΣ :
Φυσιολογικά μπορεί να αποικίσει το έντερο όλων των ζώων :
πουλερικά, βοοειδή, χοίροι, οικόσιτα ζώα, πρόβατα, ερπετά,
αμφίβια, ποντίκια, αρουραίοι, κατσαρίδες, κα .
- S.Cholarae : χοίροι
- S.Dublin : βοοειδή
- S.Gallinarum-pullorum : πουλερικά
- S.Abortus-equi : άλογα
- S.Abortus-ovis : πρόβατα
Λοιμώξεις ζώων συνήθως ασυμπτωματικές ή ως αυτοπεριοριζόμενες
γαστρεντερίτιδες.
Χρόνια φορεία συχνή στα ζώα και όχι στους ανθρώπους.
“Ιατρική Μικροβιολογία”, Greenwood et al - 2007
4

5. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ / ΕΠΙΔHΜΙΟΛΟΓΙΑ
Νόσος συχνή σε όλο τον κόσμο
Το 2ο αίτιο τροφιμογενούς λοίμωξης στην Ευρώπη και το 1ο
τροφιμογενών επιδημιών
Απο τα συχνότερα αίτια διάρροιας ταξιδιωτών
Αν νοσήσει μέλος της οικογένειας : 60% πιθανότητα να νοσήσει και άλλο
μέλος
Ευρωπαϊκή Ένωση : 29,8 κρούσματα/100000 κατοίκους (2008)
Ελλάδα : συστηματική δήλωση από το 2010
Ελλάδα : 6,1 κρούσματα/100000 κατοίκους (2004-2013)
Ελλάδα-ηλικιακή ομάδα 0-4 έτη : 47,4 κρούσματα/100000 κατοίκους
(2004-2013)
Ενημερωτικό Δελτίο ΚΕΕΛΠΝΟ 2015
5

6. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗ Salmonella Non-Typhi
http://wiki.ggc.edu/wiki/Salmonellosis_Spring_'13_Section_02
6

7. ΕΠΙΠΤΩΣΗ S.Enteritidis - ΕΥΡΩΠΗ
http://www.eurosurveillance.org/images/dynamic/ee/v13n03/salmonella_atlas_Figure1.jpg
7

8. ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Ενημερωτικό Δελτίο ΚΕΕΛΠΝΟ 2015
8

9. ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
Πίνακας : Αριθμός δηλωθέντων
κρουσμάτων μη τυφο-παρατυφικής
σαλμονέλλωσης
Γράφημα 1 : Εξέλιξη δηλούμενης
επίπτωσης μη τυφο-παρατυφικής
σαλμονέλλωσης στην Ελλάδα
Ενημερωτικό Δελτίο ΚΕΕΛΠΝΟ 2015
9

10. ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
Γράφημα 2 : Μέση ετήσια δηλούμενη
επίπτωση ανά ηλικιακή ομάδα
Γράφημα 3 : Μέση μηνιαία δηλούμενη
επιπτωση
Ενημερωτικό Δελτίο ΚΕΕΛΠΝΟ 2015
10

11. ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
Γράφημα 4 : Ποσοστό απομόνωσης οροτύπων στην Ελλάδα
Ενημερωτικό Δελτίο ΚΕΕΛΠΝΟ 2015
11

12. ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ
Βρώση τροφίμων ή πόση υγρών (νερό, γάλα, χυμοί)
μολυσμένων με ζωικά ή ανθρώπινα απεκκρίματα.
Βρώση ωμής ή ατελώς μαγειρεμένης τροφής
μολυσμένης με Σαλμονέλλα - πχ
αυγά,κρεας,όστρακα,κα.
Χειρισμός κατοικιδίων και ζωοτροφών.
Λιμνάζοντα νερά.
Σπανιότερα: άτομο σε άτομο μέσω
κοπρανοστοματικής οδού χωρίς ενδιάμεσο τρόφιμο,
ενδοσκοπικές τεχνικές, μετάγγιση αίματος, επαφή με
μολυσμένα κλινοσκεπάσματα-παιχνίδια-ρούχα,κα.
87%
3%
10%
τροφή ζώο ά
ΠΡΟΣΟΧΗ : ΜΟΛΥΣΜΕΝΗ ΤΡΟΦΗ ΕΧΕΙ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΨΗ, ΓΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΣΜΗ!!12

13. ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ
• Μολυσματική δόση :
- Κατανάλωση μεγάλου αριθμού βακτηρίων (>106)
- Μικρότερη δόση δεν προκαλεί συμπτωματική
νόσο σε υγιή άτομα
- Ποικίλει ανάλογα με ορότυπο και
λοιμογόνο δύναμη βακτηρίου, με είδος τροφής
και προηγούμενη λήψη αντιόξινων
• Επιβιώνει στο όξινο περιβάλλον του στομάχου και
στη δράση της χολής, ανταγωνίζεται φυσιλογική
χλωρίδα εντέρου και προσβάλλει τον τελικό ειλεό
και το παχύ έντερο http://intranet.tdmu.edu.ua/data/cd/disk2/ch021.htm
13

14. ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
ΑΣΘΕΝΟΥΣ
1. Ανοσολογική κατάσταση (Αυτοάνοσα, HIV, ΧΜΘ, μεταμόσχευση,
κα) και χρόνια νοσήματα (ΣΔ, καρδιαγγειακές παθήσεις, κα)
2. Ηλικία (<5 και >65 ετών)
3. Νοσοι ΓΕΣ
4. Σχιστοσωμίαση-Ελονοσία
5. Λήψη φαρμάκων (κυρίως κορτικοστεροειδών και αντιβιοτικών)
6. Αιμολυτικές αναιμίες - Δρεπανοκυτταρική αναιμία
7. Εγκυμοσύνη
8. Ταξίδι στο εξωτερικό
•FDA/The U.S. Food and Drug Administration Center for Food Safety and Applied Nutrition Food Information
•www.cdc.gov.
14

15. ΕΠΩΑΣΗ - ΔΙΑΡΚΕΙΑ - ΜΕΤΑΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΠΟΙΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΝΟΣΗΣΕΙ ;
Ο καθένας (προδιάθεση σε ευπαθείς ομάδες)
ΠΟΣΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΕΠΩΑΣΗΣ ;
Συνήθως 3 - 72 ώρες και έχει σχέση με τη μολυσματική
δόση, τον ορότυπο και την ανοσολογική κατάσταση ασθενούς
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ ;
Συνήθως 4 - 7 ημέρες και ακολουθείται συνήθως από πλήρη ανάρρωση
ΠΟΣΟ ΔΙΑΡΚΕΙ Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΕΤΑΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ;
Για όσο χρόνο αποβάλλεται το παθογόνο που συνήθως είναι από μερικές μέρες έως και
μήνες ( Μ.Ο : 5 εβδομάδες) με λίγες περιπτώσεις χρόνιας φορείας.
Ενημερωτικό Δελτίο ΚΕΕΛΠΝΟ 2015
15

16. ΚΛΙΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΜΗ ΤΥΦΟΕΙΔΙΚΗΣ-ΠΑΡΑΤΥΦΟΕΙΔΙΚΗΣ
ΣΑΛΜΟΝΕΛΛΩΣΗΣ
Αιφνίδια έναρξη νόσου με συμπτώματα
οξείας γαστρεντερίτιδας με ΜΗ αιματηρή διάρροια και :
- πυρετό
- κοιλιακό άλγος
- μυαλγία
- πονοκέφαλο
- ναυτία
- έμετοι
16

17. ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ
- Αφυδάτωση
- Υπόταση
- Νεφρική Ανεπάρκεια
- Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
- <5% Μικροβιαιμία
- Μεταστατική λοίμωξη (ιδιαίτερα σε ήδη ευάλωτες περιοχές, όργανα ή ιστούς)
- Μικροβιοφορία (αποβολή από κόπρανα για >1 έτος)
- Θάνατος
17

18. ΜΙΚΡΟΒΙΑΙΜΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΣΤΑΤΙΚΗ
ΛΟΙΜΩΞΗ
Οστεομυελίτιδα (Δρεπανοκυτταρική Αναιμία) - Ιερολαγονίτιδα
Ενδοκαρδίτιδα - Περικαρδίτιδα - Αρτηρίτιδα
Πνευμονία - Πνευμονικό απόστημα - Εμπύημα
Λοίμωξη ουροποιογεννητικού συστήματος
Μηνιγγίτιδα (μικρά παιδιά και νεογνά)
Αποστήματα σε οποιοδήποτε όργανο ή ιστό
Αντιδραστική Αρθρίτιδα - σ.Reiter (HLA - B27)
Εγκυμοσύνη : Σαλμονέλλα διαπερνά πλακούντα νοσηρότητα και
θνητότητα εμβρύου, κίνδυνος πρώορου τοκετού και αποβολής 18

19. ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Καλλιέργεια κοπράνων μετά από εμπλουτισμό σε εκλεκτικά
θρεπτικά υλικά που αναστέλλουν χλωρίδα και ενισχύουν
ανάπτυξη Σαλμονέλλας.
Καλλιέργεια επαναλαμβάνεται μετά από 5 μήνες (αρνητική
στο 40% των παιδιών και 90% των ενηλίκων) και σε 1
χρόνο (αρνητική σε >95% των περιπτώσεων)
Σε μικροβιαιμία και μεταστατική λοίμωξη : καλλιέργεια
αίματος, ιστών ή ούρων.
Διερεύνηση επιδιημιών με λυσιτυπία και αντιβιόγραμμα ενώ
περαιτέρω σύγκριση στελεχών με PFGE ή MLVA.
Ορότυπος μόνο σε εξειδικευμένα εργαστήρια αναφοράς.
19

20. ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Συμπτωματική (χορήγηση υγρών, δίαιτα αυξημένων
θερμίδων και φαρμακευτική αγωγή για ανακούφιση
συμπτωμάτων)
Σπάνια εισαγωγή σε νοσοκομείο
Ένδειξη για λήψη αντιβιοτικών (αμπικιλλίνη, αμοξυκιλλίνη,
κεφτριαξόνη, κινολόνες ή τριμεθοπρίμη/σουλφομεθοξαζόλη
μετά από καλλιέργεια) σε άτομα με αυξημένο κίνδυνο
βακτηριαιμίας.
MDR στέλεχη : αυξημένη χορήγηση αντιβιοτικών σε ζώα
Όχι αντιδιαρροϊκά φάρμακα 20

21. ΠΡΟΛΗΨΗ
Δεν υπάρχει εμβόλιο έναντι της σαλμονέλλωσης.
Τήρηση κανόνων υγιεινής με σχολαστικό πλύσιμο χεριών με σαπούνι και ζεστό
νερό και χρήση ήπιου αντισηπτικού.
Σωστός χειρισμός τροφίμων με διαχωρισμό ωμών και μαγειρεμένων,
σχολαστικό καθαρισμό πάγκων και σκευών που ήρθαν σε επαφή με δυνητικά
μολυσμένες τροφές.
Σωστή ψύξη και απόψυξη τροφών και διατήρηση τους σε σωστή θερμοκρασία.
Η σαλμονέλλα πολλαπλασιάζεται σε θερμοκρασίες 7 - 46 C.
Αποφυγή κατανάλωσης ωμών ή ατελώς μαγειρεμένων τροφών που περιέχουν
κρέας, αυγό ή μη παστεριωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα. O μικροοργανισμός
καταστρέφεται με παραμονή του σε θερμοκρασία μεγαλύτερη των 700C για
τουλάχιστον 2 λεπτά.
Όταν υπάρχουν παιδιά κάτω του έτους, έγκυες ή ανοσοκατεσταλμένοι δεν θα
πρέπει να φιλοξενούνται στο σπίτι ερπετά ως κατοικίδια (ΗΠΑ : απαγόρευση
πώλησης χελώνας <10 cm)
•FDA/The U.S. Food and Drug Administration Center for Food Safety and Applied Nutrition Food Information
•www.cdc.gov.
21

22. Τήρηση κανόνων υγιεινής με
σχολαστικό πλύσιμο χεριών με σαπούνι
και ζεστό
νερό και χρήση ήπιου αντισηπτικού
Σωστός χειρισμός τροφίμων με διαχωρισμό
ωμών και μαγειρεμένων, σχολαστικό
καθαρισμό πάγκων και σκευών που ήρθαν
σε επαφή με δυνητικά μολυσμένες τροφές
Αποφυγή κατανάλωσης ωμών ή ατελώς
μαγειρεμένων τροφών που περιέχουν
κρέας, αυγό ή μη παστεριωμένα
γαλακτοκομικά προϊόντα. O
μικροοργανισμός καταστρέφεται με
παραμονή του σε θερμοκρασία μεγαλύτερη
των 700C για τουλάχιστον 2 λεπτά.Σωστή ψύξη και απόψυξη τροφών και
διατήρηση τους σε σωστή θερμοκρασία. Η
σαλμονέλλα πολλαπλασιάζεται σε
θερμοκρασίες 7 - 46 C.
FDA/The U.S. Food and Drug Administration Center for Food Safety and Applied Nutrition Food Information
22

23. ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ
“ΑΥΓΑ”
60% τροφιμογενών λοιμώξεων από Σαλμονέλλα οφείλεται στα αυγά!
Βακτήρια μπορεί να βρίσκονται στο κέλυφος ή στο εσωτερικό του
αυγού.
Ωοσκόπηση: Αυτοματοποιημένος έλεγχος ποιότητας αυγών με φως
στις μονάδες παραγωγής.
Ευρωπαϊκή Ένωση : Απαγορεύεται το πλύσιμο των αυγών
κατηγορίας Α προς ανθρώπινη κατανάλωση λόγω καταστροφής της
εξωτερικής μεμβράνης που λειτουργεί ως φυσικός φραγμός. Αντίθετα
είναι κοινή διαδικασία σε Αμερική, Ιαπωνία και Αυστραλία.
Παστερίωση αυγών και προϊόντων τους.
Συντήρηση αυγών (ωμών αλλά και βρασμένων) ΠΑΝΤΑ σε ψυγείο.
•http://foodsafety.pblogs.gr/2011/08/plysimo-twn-aygwn-epitrepetai-epiballetai-h-apagoreyetai.html
•Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής ΈνωσηςΟΔΗΓΙΑ 2004/41/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑÏΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ
ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 21ης Απριλίου 2004
23

24. ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ
ΣΑΛΜΟΝΕΛΛΑ
• Η κατανάλωση “ελευθέρας βοσκής”, “βιολογικού” ή “οργανικού” κοτόπουλου ή κρεάτος ενέχει
μικρότερο κίνδυνο Σαλμονέλλωσης.
Δεν υπάρχουν μελέτες που να τεκμηριώνουν αυτή την άποψη.
• Ο άνθρωπος μολύνεται με τη Σαλμονέλλα κυρίως κατά την άμεση επαφή του με άρρωστα ζώα
ή πτηνά.
Μολύνεται κυρίως από την κατανάλωση μολυσμένων και ανεπαρκώς θερμικά επεξεργασμένων
τροφίμων και υγρών. Όμως εκτός από τροφιμογενής λοίμωξη είναι και ζωοανθρωπονόσος, μετάδοση
από ζώο σε άνθρωπο.
• Η Σαλμονέλλα είναι μικρόβιο που προσβάλλει αποκλειστικά τα πτηνά.
Η Σαλμονέλλα εκτός από τον άνθρωπο είναι δυνατόν να προσβάλλει σχεδόν όλα τα είδη οικόσιτων και
άγριων ζώων.
• Η Σαλμονέλλα ανιχνεύεται συχνότερα στα αυγά και στα προϊόντα αυγών.
Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ασφάλειας Τροφίμων για το 2013 η Σαλμονέλλα
ανιχνεύθηκε συχνότερα σε κρέας πουλερικών και χοιρινού και σπανιότερα σε αυγά. Όμως η μαζική
κατανάλωση αυγών το καθιστά από τα κύρια αίτια (44,9%) τροφικής λοίμωξης ή επιδημίας
Ενημερωτικό Δελτίο ΚΕΕΛΠΝΟ 2015
24

25. Ανήκει στην οικογενεια των Enterobacteriaceae.
Οφείλει το όνομα της στον Yersin που πρώτος περιέγραψε το βακτήριο
κατά την διάρκεια επιδημίας πανώλης στο Χονγκ Κονγκ το 1894.
Έχει ως ξενιστές τα ζώα και υπό συνθήκες μεταδίδεται στον άνθρωπο
μέσω τροφίμων, νερού ή αρθρόποδων και ζώων.
Είναι κοντά πλειομορφικά gram (-) βακτήρια που αναπτύσσονται
αερόβια αλλά και αναερόβια.
3 είδη: - Y.pestis (παράσιτο τρωκτικών - αίτιο πανώλης)
- Y.enterocolitica
- Υ.pseudotuberculosis
YERSINIA
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
•“ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ”,Koneman’s - 2011
25

26. ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ
26

27. Y.enterocolitica
Y.pseudotuberculosis
Εντοπίζονται στο γαστρεντερικό σύστημα πολλών ζώων, άγριων και
οικόσιτων.
Μπορούν να μεταδοθούν στον άνθρωπο προκαλώντας ποικιλία κλινικών
συμπτωμάτων.
Y.enterocolitica : >50 ορότυπους με γεωγραφική κατανομή.
Μετάδοση στον άνθρωπο κυρίως τροφιμογενώς μέσω κατανάλωσης
μολυσμένων τροφών ή νερού και σπανιότερα μέσω επαφής με το μικρόβιο
στο περιβάλλον. Η μετάδοση από άτομο σε άτομο είναι εξαιρετικά σπάνια.
Έχει αποδειχθεί λοίμωξη σε ψύλλους και ψείρες ενώ πιστεύεται ότι και οι
μύγες παίζουν κάποιο ρόλο στη μετάδοση μολύνοντας τα τρόφιμα.
Η μετάγγιση αποτελεί σημαντικό κίνδυνο διότι Y.enterocolitica αναπτύσσεται
στο αίμα μολυσμένων δοτών ακόμα και σε ψύξη.
•“ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ”,Koneman’s - 2011
27

28. Y.enterocolitica
Y.pseudotuberculosis
CELLULAR AND INFECTION MICROBIOLOGY doi: 10.3389/fcimb.2014.00146
Coregulation of host-adapted metabolism and virulence by pathogenic yersiniae
28

29. ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ
Μολυσματική δόση : τουλάχιστον 108 - 109 βιώσιμοι
μικροοργανισμοί.
Πολλαπλασιάζονται στο ΓΕΣ και κυρίως στον ειλεό όπου και
δημιουργούν φλεγμονή και εξέλκωση με αποτέλεσμα διάρροιες
με πυοσφαίρια.
Μπορεί να προσβάλλουν μεσεντέριους λεμφαδένες και να
προκαλέσουν βακτηριαιμία.
29

30. ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ
Πυρετός
Άτυποι κοιλιακοί πόνοι που μιμούνται εικόνα οξείας ή υποξείας
σκωληκοειδίτιδας
Διάρροια (υδαρής έως αιματηρή)
Σπάνιες επιπλοκές : αρθραλγία, αρθρίτιδα, πνευμονία, σήψη,
μηνιγγίτιδα, κα
30

31. ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
• Διάγνωση :
-Απομόνωση μικροοργανισμού σε καλλιέργεια
(εκλεκτικά θρεπτικά υλικά) από αίμα, υλικό
βλαβών, μεσεντέριους λεμφαδένες.
-Μέτρηση αντισωμάτων στον ορό.
• Θεραπεία :
-Ευαισθησία σε αμινογλυκοσίδες, τετρακυκλινη,
χλωραμφενικόλη, κοτριμοξαζόλη, φθοριοκινολόνες.
-Y.enterocolitica : ανθεκτική στην πενικιλλίνη
Y.pseudotuberculosis : ευαίσθητη στην πενικιλλίνη.
31

32. ΠΡΟΦΥΛΑΞΗ
Τήρηση κανόνων υγιεινής με σχολαστικό πλύσιμο
χεριών.
Αποφυγή κατανάλωσης ωμών ή ατελώς
μαγειρεμένων τροφών (ιδιαίτερα χοιρινού).
Αποφυγή επαφής με απεκκρίματα ζώων και
δυνητικά μολυσμένα αντικείμενα.
Κατανάλωση παστεριωμένου γάλακτος και
προϊόντων του.
32

33. ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ
33