subjek dunia Islam Abad ke 19 PPPJ 2473 subjek model sejarah Jabatan Pengajian Arab & Tamadun Islam UKM

1. DUNIA ISLAM ABAD KE-19
PPPJ 2473
TAJUK PERBENTANGAN:
PENGARUH GERAKAN ISLAH DI TIMUR TENGAH
TERHADAP GERAKAN ISLAH DI ALAM MELAYU
PEMBENTANG
NURAMALINA BINTI DAOD
A141574
PENSYARAH
DR AZMUL FAHIMI BIN KAMARUZAMAN

2. PENDAHULUAN
 Gerakan Islah yang muncul di Timur Tengah menjadikan
al-Qur’an dan as-Sunnah sebagai sumber kekuatan
perjuangan mereka menegakkan Islam.
 Istilah pembaharuan agama atau Islah al-Din adalah
merujuk kepada pembaharuan cara berfikir dan cara hidup
umat Islam.
 Tujuan utama gerakan ini ialah untuk mengembalikan
kefahaman umat Islam kepada al-Qur'an, Sunnah Rasul dan
kemampuan berjihad.

3. SAMBUNGAN
Gerakan islah berusaha untuk menentang pengaruh adat
resam serta taqlid buta
Bahkan yang lebih penting daripada itu yang cuba
ditonjolkan oleh penggerak gerakan islah ini ialah penentangan
mereka terhadap keangkuhan barat yang menjajah dan
membelenggu agama Islam dan umatnya yang telah berterusan
dalam tempoh masa yang panjang.

4. KEMUNCULAN GERAKAN ISLAH
 Pada awal abad ke-12H/18M, telah muncul satu gerakan yang
dikenali sebagai gerakan islah untuk memerangi gejala bidaah
dan khurafat di samping menyeru kaum muslimin supaya
kembali menghayati Islam berdasarkan kepada al-Qur’an dan
as-Sunnah
 Gerakan islah ini dikenali sebagai gerakan al-Wahhabiyyah
atau Wahabi dan bergerak secara tersusun di bawah pimpinan
Muhammad bin ‘Abd al-Wahhab (1115H/1703M) di Najd
(Hijaz)
 Berkembang melalui pengaruh politik Amir ‘Abd al-Aziz ibn
Sa’ud di Timur Tengah.

5.  Muhammad bin ‘Abd al-Wahhab bin Sulayman bin ‘Ali bin
Muhammad bin Ahmad bin Rashid at-Tamimi dilahirkan pada
tahun 1115H bersamaan 1703M di daerah ‘Uyainah di Najd,
Arab Saudi
 Meninggal dunia pada tahun 1207H bersamaan tahun 1792M
ketika berusia kira-kira 90 tahun.
 Bapanya seorang Qadi terkenal manakala datuknya seorang
ulama yang dihormati.
 Beliau juga merupakan seorang yang kuat berpegang teguh
kepada agama dalam semua aspek kehidupan dan kuat berpegang
kepada ajaran Rasulullah s.a.w.

6.  Untuk menjalankan dakwah Islah, Muhammad mengajak orang
ramai supaya kembali semula kepada ajaran akidah Islam yang
sebenar dan sejati.
 Beliau memulakan dakwahnya dengan hikmah, menggunakan
nasihat yang baik, berbincang atau berbahas dengan musuh
secara baik dan sesuai, menyuruh orang berbuat baik dan
melarang daripada melakukan kemungkaran, menulis surat
untuk menerangkan ajaran sebenar, mengarang buku-buku
agama, mengadakan ceramah, kelas-kelas agama dan
sebagainya.

7.  Sementara itu, gerakan islah turut berkembang di beberapa
wilayah dunia Islam seperti India, benua Afrika seperti Libya
dan Sudan, dan di Alam Melayu seperti Malaysia dan
Indonesia.
 Di Indonesia, tokoh yang memperkenalkan pemikiran Islah
ialah Tuanku Nan Rantjeh di Minangkabau, kemudian Haji
Miskin, Abdullah Ahmad, Haji Abdul Karim Amrullah yang
dikenali sebagai Haji Rasul (ayah Hamka) dan ‘Gerakan
Muhammadiyah’ di Yogyakarta oleh Kiyai Haji Ahmad
Dahlan

8.  Di Malaysia, pemikiran gerakan islah disebarkan melalui
sumber utama dari Timur Tengah. Tokoh-tokoh yang terlibat
seperti Syed Syeikh al-Hadi, Syed Tahir Jalaluddin dan Haji
Abbas Taha.
 Di Mesir, pengaruh gerakan islah diperkenalkan oleh
Jamaluddin al-Afghani (1838-1897). Beliau dilahirkan pada
tahun 1838M di As’adabad, wilayah Kabul. Setelah belajar
pelbagai cabang ilmu pengetahuan di Kabul, beliau telah
merantau ke India, Istanbul, Turki, Paris, London, Mekah dan
Madinah.

9.  Beliau telah menerbitkan majalah berkala “al-‘Urwatul-
Wuthqa” semasa di Paris. Pemikiran beliau dikembangkan
oleh tokoh-tokoh islah seperti Muhammad ‘Abduh dan Rashid
Rida
 Muhammad ‘Abduh (1849-1905) dilahirkan daripada keluarga
petani di Mesir Hilir. Setelah belajar dan menghafal Qur’an di
kampungnya, beliau melanjutkan pengajian di universiti Al-
Azhar.
 Pada tahun 1872, beliau berkenalan dengan Jamaluddin al-
Afghani dan kemudiannya menjadi pengikut setianya.

10.  Muhammad Rashid Rida (1865-1935) dilahirkan di Tripoli dan
mendapat pendidikan di tempat yang sama beliau dilahirkan.
 Walaupun beliau begitu meminati Al-Afghani, tetapi beliau tidak
sempat untuk berguru dengannya. Oleh itu sebagai ganti, Rashid
Rida telah berguru dengan Muhammad ‘Abduh yang merupakan
murid kepada Al-Afghani. Muhammad ‘Abduh telah banyak
mempengaruhi pemikiran Rashid Rida.
 Beliau telah menerbitkan majalah Al-Manar dan aktif dalam
kegiatan dakwah dan politik.

11. UNIVERSITI AL-
AZHAR
 Pada akhir abad ke-19 dan awal abad ke-20, Kaherah telah
menjadi tumpuan para pelajar Melayu untuk melanjutkan
pengajian agama mereka ke Universiti Al-Azhar yang
terkenal sebagai Manar al-‘Ilm dan Ka‘bah al-‘Ilm dan juga
tempat rujukan mazhab Syafie
 Pelajar Melayu pertama yang belajar di sini ialah Syeikh Wan
Ahmad bin Muhammad Zain al-Fatani sekitar awal tahun
1870-an.
 Di Mesir, para pelajar Melayu terdedah dengan pengaruh
gerakan islah yang dipelopori oleh Jamaluddin Al-Afghani
dan Muhammad ‘Abduh.

12. ULAMA MELAYU DI ALAM
MELAYU Fahaman gerakan islah di rantau Melayu mula dicetuskan oleh
para ulama Melayu-Indonesia yang mendapat pendidikan
langsung daripada para mubaligh Timur Tengah.
 Seterusnya, ulama di rantau ini berjaya membentuk organisasi
berupa jaringan yang mantap berpusat di Mekah dan Madinah.
Mereka telah memainkan peranan penting menentukan agar
gagasan pembaharuan Islam dapat segera dilaksanakan di
Nusantara.
 Di antara pendekatan ulama Melayu yang diutamakan ialah
menghidupkan ilmu agama dalam akidah, syariah dan akhlak
masyarakat Melayu sebagaimana yang pernah dikemukakan
oleh al-Ghazali dalam karyanya, Ihya’ ‘Ulumuddin.

13.  Contohnya, pemimpin-pemimpin agama seperti Syeikh
Tahir Jalaluddin, Syeikh Abu Bakar al-Asy’ari, Haji Abbas
Muhamad Taha dan lain-lain yang meneruskan perjuangan
gerakan islah setelah kembali dari pengajian mereka dari
Makkah dan universiti Al-Azhar di Mesir.
 Syeikh Tahir Jalaluddin memperoleh pengalaman dalam
dunia kewartawanan semasa belajar di al-Azhar (1895-
1897) di samping melalui pergaulannya dengan
Muhammad Rashid Rida yang ketika itu menjadi ketua
pengarang Al- Manar (Abdul Aziz, 2001:162).

14. PENERBITAN JURNAL DAN
MAJALAH
 Gerakan islah juga tertumpu kepada kegiatan penerbitan
jurnal dan majalah. Di antara badan percetakan yang
menerbitkan hasil karya penulisan mereka ialah Dar Ihya’
al-Kutub al-‘Arabiyyah, Matba’ah at-Taraqqi, Matba’ah
al-Bahnasi dan Matba’ah al-Bishlawi.
 Di antara jurnal yang berpengaruh ialah seperti Seruan
Azhar dan Al-Ittihad yang digunakan oleh pelajar-pelajar
Melayu Mesir untuk menyebarkan pemikiran ‘Abduh di
Alam Melayu. Majalah al-Imam pula dipengaruhi secara
langsung dari majalah al-Manar oleh Rashid Rida.

15.  Al-Manar merupakan majalah islah terpenting yang muncul di
Mesir pada awal abad ke-20. Kemunculan majalah ini
memberi suasana baru kepada kebangkitan Islam yang
sebelumnya diselubungi kesuraman akibat tekanan dan sekatan
daripada pemerintah. Walaupun dipisahkan oleh sempadan
yang beribu batu jauh, majalah ini bagaimanapun dapat
mempengaruhi kebangkitan Islam di Alam Melayu yang ketika
itu sedang mencari haluan tersendiri dalam perkembangan
Islam.

16.  Gerakan islah yang diasaskan oleh Sayyid Jamal al-Din al-
Afghani diteruskan oleh dua orang anak muridnya iaitu Sheikh
Muhammad Abduh dan Muhammad Rashid Rida.
 Dua tokoh ini berhadapan dengan dua fenomena besar yang
melanda umat Islam ketika itu; pertama ialah kelemahan
dalaman yang membelenggu umat Islam dalam pelbagai
bidang. Kedua, kebangkitan pemikiran pemodenan yang
ghairah untuk memajukan Mesir mengikut acuan Barat.
 Oleh itu, bagi menyebarkan visi islah yang dicetuskan, majalah
Al-Manar diterbitkan pada 22 Syawal 1310 bersamaan 17 Mac
1898.

17.  Al-Manar mengandungi 8 halaman dan diterbitkan secara
mingguan. Majalah Al-Manar pada awalnya menyeru
kepada dakwah dan pendidikan, mula meluaskan kepada
aspek politik yang lebih global menyentuh isu-isu semasa
umat Islam.
 Kandungan Al-Manar terbahagi kepada dua bahagian iaitu;
penafsiran al-Qur’an yang dihuraikan mengikut pandangan
gurunya Muhammad Abduh serta beberapa fatwa dan
pandangan beliau sendiri mengenai persoalan agama yang
menyentuh isu-isu kontemporari.

18.  Manakala bahagian kedua pula memaparkan beberapa
artikel mengenai politik, sosial, kesusasteraan, sejarah dan
peradaban, isu-isu agama dan beberapa ucaptama dan surat
perjanjian penting yang berkaitan.
 Perbahasan isu-isu yang berkait dengan dunia Islam
semakin serius dibincangkan apabila gurunya Muhammad
‘Abduh meninggal dunia pada 1905,

19. PENERBITAN MAJALAH
BERUNSUR ISLAH DI MALAYSIA
 Pada abad ke-19, sudah ada penerbitan yang diusahakan oleh
beberapa pihak sama ada pihak British, Cina dan tidak kurang
juga oleh orang Melayu.
 Pihak British menerbitkan majalah untuk menyebarkan
maklumat bagi mencapai tujuan dan matlamat mereka. Majalah
Cermin Mata sebagai contoh diterbitkan di Singapura menjurus
kepada dakyah menyebarkan agama Kristian.
 Antara akhbar dan majalah yang dihasilkan oleh orang Melayu
pula ialah Warta Melayu, Jajahan Melayu dan Jawi Peranakan

20.  Pelajar-pelajar Melayu telah menggunakan akhbar sebagai
media untuk memberi kesedaran kepada masyarakat Melayu
sejak mereka menuntut di Kaherah lagi. Akhbar Melayu
pertama yang diterbitkan di sana ialah Ittihad pada tahun 1912,
Seruan Azhar pada bulan Oktober 1925 dan seterusnya akhbar
Pilehan Timoer pada Oktober 1927
 Pemikiran islah yang dipelopori oleh pelajar-pelajar Melayu
seperti Syeikh Tahir Jalaluddin al-Azhari atau al-Falaki, Haji
Abbas Muhammad Taha, Syed Syeikh al-Hadi, Syeikh Abu
Bakar al-Asy’ari, Haji Wan Musa bin Abdul Samad, Haji Nik
Abdullah bin Haji Wan Musa dan lain-lainnya amat
terpengaruh dengan perkembangan islah di Timur Tengah.

21.  Gagasan islah yang termuat dalam majalah al-Manar yang
diterbitkan oleh Rashid Rida telah menjadi sumber inspirasi
dan rujukan para pelajar Melayu yang belajar di sana. Al-
Manar kemudiannya mempengaruhi pemikiran masyarakat
Melayu dengan lahirnya majalah al-Imam pada tahun 1906 di
Singapura.
 Al-Imam adalah majalah bulanan yang diterbitkan oleh para
pelajar Melayu, hasil pengaruh penulisan dari Timur Tengah
dan kebanyakan artikel yang dimuatkan adalah hasil terjemahan
dan adaptasi dari majalah al-Manar.

22.  al-Imam juga memuatkan beberapa perkhabaran mengenai
pergolakan sosio-politik Timur Tengah ketika itu yang merupakan
antara isu hangat yang dibicarakan dalam akhbar ini. Hampir
keseluruhan isi kandungan al-Imam merupakan ringkasan dan
rumusan mengenai isu-isu yang dibincang dalam al-Manar.
 Ini jelas membuktikan pengaruh al-Manar terhadap kebangkitan
Islam di Alam Melayu yang diadaptasi melalui al-Imam. Majalah
ini juga bukan hanya mendokumentasikan pandangan dan huraian
pengarang tempatan, malah ia turut memuatkan beberpa pandangan
tokoh –tokoh islah di Timur Tengah seperti Muhammad Rashid
Rida, Muhammad Syeikh ‘Abduh, Syeikh Jamaluddin al-Afghani
dan beberapa tokoh islah yang lain.

23. KESIMPULAN
Sememangnya dapat dilihat bahawa hubungan
pemikiran islah antara Mesir dan Tanah Melayu
sangat rapat.
Ia dibuktikan dengan penerbitan majalah yang
berunsur dan mempunyai nada yang sama.
Pendekatan yang digunakan oleh tokoh-tokoh
islah dalam penulisan majalah juga mempunyai
persamaan dari sudut metode penulisan dan
kandungan.

24. TERIMA KASIH
^______^
Semoga perkongsian ini dapat
dimanfaatkan