1. ΕΝΟΤΗΤΑ 5
Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου
ως τις αρχές του 19ου αιώνα

2. ΠΡΟΕΣΤΟΙ-ΚΟΤΖΑΜΠΑΣΗΔΕΣ
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ

3. ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ
ΔΙΟΙΚΗΣΗ
ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ
ΣΥΛΛΟΓΗ ΦΟΡΩΝ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ
ΕΠΙΡΡΟΗ
ΠΡΟΕΣΤΟΙ
ΜΕΓΑΛΕΣ
ΠΕΡΙΟΥΣΙΕΣ

4. ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ

5. ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΣΤΟΝ
ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟ
ΜΟΡΦΩΜΕΝΟΙ-
ΕΥΚΑΤΑΣΤΑΤΟΙ
Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ
ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ ΣΤΗ ΣΥΝΟΙΚΙΑ
ΦΑΝΑΡΙ (ΚΩΝ/ΠΟΛΗ) ΟΠΟΥ
ΚΑΙ Η ΕΔΡΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ
ΑΥΤΟΑΠΟΚΑΛΟΥΝΤΑΝ
«ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ
ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΩΝ»
ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ

6. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ:Ο ΠΡΩΤΟΣ
ΗΓΕΜΟΝΑΣ ΤΗΣ ΜΟΛΔΟΒΛΑΧΙΑΣ

7. ΠΑΡΑΔΟΥΝΑΒΙΕΣ ΗΓΕΜΟΝΙΕΣ
(σημερινη Ρουμανία)

8. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΜΠΟΡΙΟΥ

9. ΜΙΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ
• Γενικά, τα ελληνικά σπίτια συμμετείχαν πολύ ενεργητικά στο
εμπόριο των αποικιακών. Δεν αναφέρω παρά τα κυριότερα από
αυτά ... Οι Ελληνες έχουν πιο πολλές υποθέσεις για λογαριασμό
τους, παρά με προμήθεια. Οι Ελληνες είναι οι πιο δραστήριοι
παράγοντες αυτού του εμπορίου και οι μεγαλύτεροι μας εχθροί,
συνδεδεμένοι με τα αγγλικά και τα γερμανικά σπίτια, που έχουν
συμφέροντα στις ευρωπαϊκές βιομηχανίες, απωθούν και
εξευτελίζουν τα βιομηχανικά μας προϊόντα. Η επίδρασή τους από
αυτή την άποψη μας είναι θανάσιμη. Πλεονέχτες και ζηλότυποι,
πιο πλούσιοι από τους δικούς μας εμπόρους, τους παίρνουν από
τα χέρια το εμπόριο των βαμβακιών της Ανατολής που περνάει
από το δρόμο της Κοστανίτσας...» Νίκος Γ. Σβορώνος: Ανάλεκτα
νεοελληνικής ιστορίας και ιστοριογραφίας. Κεφ. Β΄-5. (Οι
συνέπειες της οικονομικής δραστηριότητας των Ελλήνων της
Βαλκανικής Χερσονήσου στο 18ο αιώνα). Εκδ. «Θεμέλιο» -
Ιστορική Βιβλιοθήκη, 1982

10. ΑΙΤΙΑ
• ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΒΕΝΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΗΣ
ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ(ήδη από το 16ο αιώνα)
• ΑΓΓΛΟΓΑΛΛΙΚΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ (Ναπολεόντιοι
πόλεμοι / Ηπειρωτικός αποκλεισμός)
• ΣΥΝΘΗΚΗ ΚΙΟΥΤΣΟΥΚ-ΚΑΪΝΑΡΤΖΗ
(1774)<ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ(1768-1774)
• ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΜΕ ΑΛΛΟΥΣ
ΤΟΜΕΙΣ (ΔΙΟΙΚΗΣΗ κλπ)

11. ΣΥΝΘΗΚΗ ΚΙΟΥΤΣΟΥΚ-ΚΑΪΝΑΡΤΖΙ
(η τοποθεσία υπογραφής της Συνθήκης)

12. Η ΣΥΝΘΗΚΗ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
• Εδώ, στις 10/21 Ιουλίου 1774
υπογράφτηκε η Συνθήκη του
Κιουτσούκ-Καϊναρτζή μεταξύ των
εμπίστων της Αικατερίνης της
Μεγάλης, Πέτρου Ρουμυάντσεφ,
και του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ
Α΄, Μεγάλου Βεζίρη Μουσούλ
Ζαντέ Μεχμέτ Πασά. Το άρθρο 7
της Συνθήκης αυτής προβλέπει: Η
Υψηλή Πύλη υπόσχεται μόνιμη
προστασία της Χριστιανικής
Θρησκείας και των εκκλησιών της
ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

13. Τα οφέλη για τον Ελληνισμό
• Ελεύθερη ναυσιπλοϊα στη Μεσόγειο για τους
Έλληνες οθωμανούς υπηκόους,αν έφεραν ρωσική
σημαία στα πλοία τους
• Προστασία χριστιανών οθωμανικής αυτοκρατορίας
από Τσάρο (αόριστη αναφορά)
• Δημιουργία παροικιών στη Νότια Ρωσία (π.χ.
Οδησσός) εξαιτίας της εποικιστικής πολιτικής της
Αικατερίνης (προνόμια)
• Αυτονομία Παραδουνάβιων Ηγεμονιών
(Μολδαβία-Βλαχία)

14. Η Οδησσός (λιμάνι)

15. Η οδός Ελλήνων στην Οδησσό

16. Παροικίες
• το σύνολο των ομοεθνών που κατοικούν μονίμως
σε πόλη μιας ξένης χώρας, καθώς και η συνοικία
στην οποία μπορεί να είναι εγκατεστημένοι (λεξικό
Τριανταφυλλίδη)
• α) 15ος- 16ος αιώνας, β) 17ος- αρχές 19ου αιώνα
και γ) 19ος-20ός αιώνας
• β) Περιοχές:Ιταλική Χερσόνησος (π.χ. Τεργέστη),
περιοχές Αψβουργικής μοναρχίας (π.χ. Βιέννη)

17. Α’φάση
• Οι μετακινήσεις των Ελλήνων κατά την πρώτη φάση
(15ος-16ος αιώνας) έχει το χαρακτήρα: α)
μετανάστευσης μεμονωμένων προσωπικοτήτων,
λογίων ή άλλων, προς την ελεύθερη και
αναγεννησιακή Δύση και β) μετακίνησης
πληθυσμιακών ομάδων εντός των ορίων της
Βαλκανικής με τάση προς εγκατάσταση σε
ελεύθερες ή λατινοκρατούμενες περιοχές κατ'
αρχήν, προς κράτη της Ιταλικής χερσονήσου
αργότερα.

18. Β’φάση
• Τη διασπορά των Ελλήνων κατά τη δεύτερη φάση, από
το 17ο αιώνα κ.ε., πρέπει να θεωρήσουμε μέσα σε
γενικότερους παράγοντες που σχετίζονται με: α) τη
διοικητική οργάνωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας
β) την οικονομική κρίση που παρουσιάστηκε στην
Οθωμανική αυτοκρατορία από τα τέλη του 16ου
αιώνα και είχε συνέπειες που επηρέασαν μακρόχρονα
τόσο την κρατική οικονομία όσο και τη ζωή των
υπηκόων της αυτοκρατορίας και γ) την ισορροπία και
τον ανταγωνισμό των ευρωπαϊκών δυνάμεων και τη
στάση τους απέναντι στην Οθωμανική αυτοκρατορία

19. ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΔΡΟΜΟΙ 18ου αι.

20. ΚΑΡΑΒΑΝΙΑ

21. ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΙΔΡΥΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΤΕΡΓΕΣΤΗΣ

22. Παροικίες και Εκπαίδευση
• Φροντίζουν οι πάροικοι για την ίδρυση σχολείων στις
ιδιαίτερες πατρίδες τους, σε κτίρια στα οποία αναδεικνύεται
ο διακριτός ρόλος του εκπαιδευτηρίου. Με τα
κληροδοτήματά τους σπουδάζουν νέοι συμπατριώτες τους
στους τόπους καταγωγής ή με υποτροφίες τους παίρνουν το
δρόμο για τα πανεπιστήμια της Βιέννης, του Göttingen, της
Ιένας, της Λειψίας, της Halle, του Παρισιού, νέοι που διψούν
για τα νεοτερικά γράμματα, νέοι που θα επανδρώσουν τα
σχολεία των παροικιών αλλά και τις πολλαπλασιαζόμενες
εκπαιδευτικές εστίες στην Ανατολή.
Ό. Κατσιαρδή-Hering, «Η ελληνική διασπορά», Ιστορία του
νέου ελληνισμού, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, τόμ. 1ος,
σ. 103-104.

23. «Κρυφό σχολειό»

24. Το κρυφό σχολειό (Ιωάννη Πολέμη)
• Ἀπ᾿ ἔξω μαυροφόρ᾿ ἀπελπισιά,
πικρῆς σκλαβιᾶς χειροπιαστὸ σκοτάδι,
καὶ μέσα στὴ θολόκτιστη ἐκκλησιά,
στὴν ἐκκλησιά, ποὺ παίρνει κάθε βράδυ
τὴν ὄψη τοῦ σχολειοῦ,
τὸ φοβισμένο φῶς τοῦ καντηλιοῦ
τρεμάμενο τὰ ὀνείρατα ἀναδεύει,
καὶ γύρω τὰ σκλαβόπουλα μαζεύει.

25. ΟΘΩΜΑΝΟΙ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
• Συγκρίνοντας το παράθεμα της διαφάνειας 18 &
τον πίνακα του Γύζη της διαφάνειας 19, ποια
διαπίστωση κάνεις;
• Είναι,τελικά,οι Οθωμανοί «βάρβαροι» ή ήταν
ανεκτικοί; Μήπως η αλήθεια είναι «κάπου στη
μέση»;

26. ΠΑΡΟΙΚΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ
• Επαφή Ελλήνων με νέες ιδέες και αντιλήψεις
>διαμόρφωση μίας νέας πολιτικής
συνείδησης
• Περιοδικά,εφημερίδες,μεταφράσεις
ξενόγλωσσων έργων (πχ. Φυσικών
επιστημών) οδηγούν σε ανανέωση τα
«προγράμματα σπουδών» της εποχής (τι
πρέπει να διδάσκονται οι νέοι;)

27. ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ

28. ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

29. ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

30. ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ
ΜΕΘΟΔΙΟΣ ΑΝΘΡΑΚΙΤΗΣ ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ

31. ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΟΘΩΜΑΝΟΙ
• Προνόμια (οικονομικά-διοικητικά-δικαστικά)
• Διορισμός αξιωματούχων Εκκλησίας από
Οθωμανούς (κρατικοί υπάλληλοι για θέματα
των αλλόθρησκων υπηκόων του Σουλτάνου)
• Τα ελληνικά ήταν η επίσημη γλώσσα του
Πατριαρχείου
• Γενικά,αντίθετη στις εξεγέρσεις και στις ιδέες
των Διαφωτιστών

32. ΜΩΑΜΕΘ ΚΑΙ ΓΕΝΝΑΔΙΟΣ

33. ΚΛΕΦΤΕΣ και ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ
• Αγρότες που κατέφυγαν στα βουνά
• Υποστήριξη από αγροτικούς πληθυσμούς
• Το οθωμανικό κράτος,για να επιβάλλει την
τάξη στις ορεινές δυσπρόσιτες περιοχές, όπου
δρούσαν,χρησιμοποίησε ένοπλες ομάδες
πρώην κλεφτών ή άλλων οπλαρχηγών, τους
λεγόμενους αρματολούς
• «μαγιά της λευτεριάς» σύμφωνα με το
Στρατηγό Μακρυγιάννη

34. ΚΛΕΦΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ
ΚΛΕΦΤΕΣ ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ

35. ΑΝΩΝΥΜΟΣ Ο ΕΛΛΗΝ ΓΙΑ ΚΛΕΦΤΕΣ
• "οι οποίοι, μη υποφέροντες τας φοβεράς τυραννίας
των Οθωμανών, εκλέγουσιν εκείνους οπού
γνωρίζουσιν αξιωτέρους και φεύγουσιν εις τα δάση
δια να διαθευντέσουν την ελευθερίαν των...Την
σήμερον είς όλην την Ελλάδα ευρίσκονται βέβαια από
αυτούς περισσότεροι από δέκα χιλιάδες, των οποίων η
ανδρεία είναι αδιήγητος και η αγάπη των δια την
ελευθερίαν τους απερίγραπτος. Αυτοί οι ήρωες
πολλάκις, μη απαντώντες εχθρούς δια να λάβωσιν με
την νίκην τα όσα τους είναι αναγκαία, ζώσι δύο και
τρεις ημέρας με νερόν και χόρτα και ούτως δεν
ενοχλούσι τους χωριάτας εις το ουδέν"

36. Και η άλλη άποψη για τη δράση των
κλεφτών
• "οι λήσταρχοι Γιολδάσης και Τουρκέτος, ο μεν
πρώτος Τουρκαλβανός, Έλλην δε ο δεύτερος,
έχοντες και ετέρους μεθ' αυτών κακούργους
επέκεινα των τριακοσίων, πολλά κακά ειργάσαντο
τοις δυστυχέσι κατοίκοις, πάσαν μεν την κινητήν
αυτών ουσίαν διαρπάσαντες, πολλούς δε
αιχμαλώτους απαγαγόντες εξ ών και τινες εν τη
αιχμαλωσία απέθανον, οι δε λοιποί μετά
πολύμηνον ταλαιπωρίαν και κακοπάθειαν, δια
λύτρων πολλών διεσώθησαν"

37. ΑΓΡΟΤΕΣ
ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ
ΔΥΣΚΟΛΕΣ
ΣΥΝΘΗΚΕΣ
ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ
ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑ
ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
ΚΤΗΜΑΤΩΝ
ΟΘΩΜΑΝΩΝ
ή ΕΛΛΗΝΩΝ

38. ΝΑΥΤΙΚΟΙ
Ανάπτυξη
εμπορίου
Ανάπτυξη
ναυτιλίας
Αύξηση
αριθμού
ναυτικών

39. ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ
ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΕΣ
ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ ΚΑΤΑ
ΟΘΩΜΑΝΩΝ
ΟΡΛΩΦΙΚΑ
ΛΑΜΠΡΟΣ
ΚΑΤΣΩΝΗΣ
ΣΟΥΛΙΩΤΕΣ

40. Νεοελληνικός Διαφωτισμός
• ιδεολογικό, φιλολογικό, γλωσσικό και
φιλοσοφικό ρεύμα που επιχείρησε να
μεταφέρει τις ιδέες και τις αξίες του
ευρωπαϊκού διαφωτισμού, του οποίου και
αποτελεί παρακλάδι, στον χώρο του
υπόδουλου ελληνόγλωσσου γένους στην
Οθωμανική Αυτοκρατορία

41. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ
ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ=
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
ΘΕΤΙΚΕΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
ΛΑΪΚΗ
ΓΛΩΣΣΑ
ΑΡΧΑΙΟΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

42. ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ
• ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΚΟΡΑΗΣ
• ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ
• ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΚΑΪΡΗΣ
• ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΟΥΜΑΣ
• ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΤΑΡΤΖΗΣ
• ΙΩΣΗΠΟΣ ΜΟΙΣΙΟΔΑΚΑΣ

43. Νέα Πολιτική Διοίκηση (Ρήγας)
• "Αυτά τα φυσικά δίκαια είναι: πρώτον το να είμεθα όλοι
ίσοι, και όχι ο ένας ανώτερος από τον άλλον. Δεύτερον να
είμεθα ελεύθεροι, και όχι ο ένας σκλάβος του αλλουνού.
Τρίτον να είμεθα σίγουροι εις την ζωήν μας και κανένας να
μην ημπορεί να μας την πάρη αδίκως και κατά την
φαντασίαν του. Και τέταρτον, τα κτήματα οπού έχομεν
κανένας να μην μπορεί να μας εγγίζη, αλλ` είναι δικά μας
και των κληρονόμων μας".
• "Όλοι οι άνθρωποι, Χριστιανοί και Τούρκοι, είναι ίσοι. Όταν
πταίση τινας, οποιασδήποτε καταστάσεως, ο Νόμος είναι ο
αυτός διά το πταίσμα και αμετάβλητος. Ήγουν, δεν
παιδεύεται ο πλούσιος ολιγώτερον και ο πτωχός
περισσότερον διά το αυτό σφάλμα, αλλ` ίσα-ίσα".

44. ΚΟΡΑΗΣ
• «Μετακένωσις» της Δυτικής παιδείας στην
Ελλάδα
• Τακτική αρθρογραφία στο περιοδικό «Λόγιος
Ερμής»
• Μέση οδός στο γλωσσικό ζήτημα (ούτε
αρχαϊζουσα, ούτε η ομιλουμένη από το λαό της
εποχής)
• Κατά των Ιακωβινικών ακροτήτων, αλλά και του
Ναπολέοντα
• Πεποίθηση πως η Επανάσταση του 1821 ήταν
πρόωρη

45. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΩΝ ΜΕ
ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
• ΚΟΡΑΗΣ=ΜΕΤΡΙΟΠΑΘΗΣ (ΓΙΡΟΝΔΙΝΟΣ)
• ΡΗΓΑΣ=ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ (ΙΑΚΩΒΙΝΟΣ)

46. Ο ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΣ ΚΟΡΑΗΣ

47. Ο ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ