Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αι. έως τις αρχές του 19ου αι.

1. ΙΣΤΟΡΙΑ
Γ’ Γυμνασίου
Ενότητα 5η
Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αιώνα
ως τις αρχές του 19ου αιώνα

2. Οικονομικοί μετασχηματισμοί (1)
 Η επέκταση του ευρωπαϊκού εµπορίου στην Ανατολή
ενίσχυσε τις εµπορικές συναλλαγές της δυτικής
Ευρώπης µε την Οθωµανική αυτοκρατορία, στης
οποίας το εµπόριο και τη ναυτιλία διακρίθηκαν
Έλληνες , Εβραίοι και Αρµένιοι .
 Ιδιαίτερα οι Έλληνες καραβοκύρηδες αξιοποίησαν:
 τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή
(1774) , που επέτρεπε την ελεύθερη κίνηση
πλοίων με ρωσική σημαία στα στενά του Βοσπόρου.
 την περιορισµένη παρουσία γαλλικών και αγγλικών
πλοίων στη Μεσόγειο, λόγω του ναπολεόντειου
αποκλεισμού.

3. Οικονομικοί μετασχηματισμοί (2)
Αποτελέσματα:
 Οι Έλληνες ελέγχουν σημαντικό μέρος του
εμπορίου.
 Διαµορφώθηκαν βαθµιαία σηµαντικά
εμπορικά κέντρα στον ελλαδικό χώρο.
 Ενισχύθηκαν οι ελληνικές παροικίες.
 Συντελούνται σημαντικοί κοινωνικοί
µετασχηµατισµοί.

4. Το λιμάνι της Χίου, ένα από τα κύρια εμπορικά κέντρα του ελληνισμού κατά
την προεπαναστατική εποχή.

5.  Οι Έλληνες κυριαρχούν στο εμπόριο
της Βαλκανικής
Για έναν ολόκληρο αιώνα μετά το 1750, τα
ελληνικά ήταν η γλώσσα του εμπορίου στα
Βαλκάνια και οι βαλκάνιοι έμποροι, ανεξάρτητα
από την εθνική τους προέλευση, μιλούσαν γενικά
ελληνικά [...]. «Έλληνας» πρώτα απ’ όλα σήμαινε
πλανόδιος πωλητής ή έμπορος και μ’ αυτή την
έννοια ακόμα και ένας Εβραίος μπορούσε να
είναι «Έλληνας».
T . Stoianovich , «Ο κατακτητής ορθόδοξος βαλκάνιος έμπορος», Σπ. Ασδραχάς (επιμ.),
Η οικονομική δομή των βαλκανικών χωρών, Μέλισσα, Αθήνα 1979, σ. 318.

6. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί (1)
 Η ορθόδοξη εκκλησία :
 Είχε αναγνωριστεί από τους
Οθωμανούς ως η ηγεσία του
υπόδουλου ελληνισμού.
 Εναντιωνόταν στη διάδοση των
Μεθόδιος
διαφωτιστικών ιδεών και στην Ανθρακίτης
επανάσταση.
 Υπήρχαν ωστόσο κληρικοί που τις
υιοθέτησαν και αγωνίστηκαν
εναντίον της οθωµανικής
κυριαρχίας.
Ευγένιος Βούλγαρης

7. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί (2)
 Οι Φαναριώτες:
▶ Έλληνες από
παλιές αρχοντικές
οικογένειες, που
κατοικούσαν στη
συνοικία Φανάρι
στην Πόλη.
Η περιοχή Φανάρι στην
Κωνσταντινούπολη
▶ Μάθαιναν ξένες γλώσσες, σπούδαζαν στη Δύση
και καταλάµβαναν ηγετικές θέσεις στην Οθωµανική
αυτοκρατορία.

8. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί (3)
 Οι Φαναριώτες:
Το 18ο αιώνα διορίζονται ηγεμόνες στις
παραδουνάβιες ηγεμονίες.
Αλέξανδρος
Παραδουνάβιες ηγεμονίες (Μολδαβία, Βλαχία) Μαυροκορδάτος

9. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί (4)
 Οι προεστοί:
 Διοικούσαν τις
ελληνικές
κοινότητες.
 Συγκέντρωναν
τους φόρους των
Οθωμανών.
Είχαν µεγάλες
περιουσίες και
µερικοί και
πολιτική επιρροή
σε τοπικούς
Τυπική ενδυμασία Τούρκους Τυπική ενδυμασία
προεστού νησιώτη προεστού
αξιωµατούχους.

10. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί (5)
 Οι έµποροι και οι
καραβοκύρηδες
 Βελτίωναν την οικονοµική
τους κατάσταση.
 Μερικοί έµποροι των
παροικιών ίδρυαν σχολεία,
τύπωναν βιβλία,
περιοδικά, εφημερίδες,
έδιναν υποτροφίες και
έδειχναν ενδιαφέρον και
για τη διάδοση των
νεωτερικών ιδεών. Έλληνας έμπορος,
χαλκογραφία, 19ος αι.

11. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί (6)
 Οι κλέφτες
 ‘Ηταν αγρότες που κατέφευγαν στα βουνά.
 Θεωρήθηκαν από το λαό πρότυπο ανυπότακτης
στάσης και γι` αυτό τραγουδήθηκαν στα κλέφτικα
δηµοτικά τραγούδια.
 Οι αρµατολοί
 Ανήκαν σε ένοπλα σώµατα οργανωμένα από την
οθωμανική διοίκηση για την τήρηση της τάξης.
Συχνά κάποιοι κλέφτες γίνονταν αρµατολοί και το
αντίστροφο.

12. Κλέφτης Φώτης Κόντογλου, Αρματολοί
και κλέφτες, 1948

14. Τα όπλα της επανάστασης
 Γιαταγάνι: Το γιαταγάνι ήταν
 Καριοφίλι: Η ονομασία του
το βασικό μαχαίρι της
ξακουστού τουφεκιού του
επανάστασης. Πρόκειται για
1821
ένα μαχαίρι με μισό μέτρο
λάμα, φτιαγμένο από γερό
ατσάλι.

15. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί (7)
 Οι αγρότες (πάνω από το 80% του πληθυσμού)
καλλιεργούσαν τσιφλίκια και n ζωή τους ήταν δύσκολn.
 Οι ασχολούµενοι µε το εµπόριο και οι
ναύτες αυξάνονταν µε τnv ανάπτυξn του εµπορίου και
της ναυτιλίας.
Saint Sauver,
Ιστιοφόρο και
φελούκες στο
λιμάνι της
Νάξου,
χαλκογραφία,
18ος αι.

16.  Παροικιακός ελληνισμός, εκπαίδευση
και νεωτερικές ιδέες
Φροντίζουν οι πάροικοι για την ίδρυση
σχολείων στις ιδιαίτερες πατρίδες τους σε
κτίρια στα οποία αναδεικνύεται ο διακριτός
ρόλος του εκπαιδευτηρίου. Με τα
κληροδοτήματά τους σπουδάζουν νέοι
συμπατριώτες τους στους τόπους καταγωγής
ή με υποτροφίες τους παίρνουν το δρόμο για
τα πανεπιστήμια της Βιέννης του Gottingen ,
της Ιένας, της Λειψίας, της Halle , του
Παρισιού, νέοι που διψούν για τα νεωτερικά
γράμματα, νέοι που θα επανδρώσουν τα
σχολεία των παροικιών αλλά και τις
πολλαπλασιαζόμενες εκπαιδευτικές εστίες
στην Ανατολή.
Ό. Κατσιαρδή – Hering ., «Η ελληνική διασπορά», Ιστορία του νέου ελληνισμού,
Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, τόμ. 1ος, σ. 103-104.

17. Κινήματα εναντίον της
οθωμανικής κυριαρχίας (1)
 Στις αρχές του 18ου αι. οι Έλλnνες
στράφnκαν στnv οµόδοξn Ρωσία , µε
τnv οποία είχαν κοινά συµφέροντα.
 Το 1770 οργανώθnκε επανάστασn
στnv Πελοπόννnσο, τα λεγόµενα
Ορλοφικά , n οποία απέτυχε γιατί:
 η κινητοποίηση των Ελλήνων ήταν
ανεπαρκής,
 ήταν μικρός ο αριθμός των ρωσικών
πλοίων που βοήθησαν.
 Παρόµοια τύχn είχε και n
προσπάθεια του Λάµπρου
Ι. Αϊβαζόφσκι, Η μάχη της
Κατσώνn να ξεσnκώσει τους Χίου του 1770, (1848)
κατοίκους των νnσιών του Αιγαίου.

18. Κινήματα εναντίον της
οθωμανικής κυριαρχίας (2)
Οι αδελφοί Ορλόφ
Ο Λάμπρος
Κατσώνης

19. Κινήματα εναντίον της
οθωμανικής κυριαρχίας (3)
 Οι κάτοικοι του Σουλίου έκαναν 15 χρόνια πόλεµο µε τον
Aλή πασά των Ιωαννίνων. Το 1803 όµως αναγκάστnκαν
να εγκαταλείψουν τnv πατρίδα τους.
Χ. Χόλαντ, Το Σούλι, Αρί Σεφέρ,Οι Σουλιώτισσες, 1827
χαλκογραφία

20. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός (1)
 Ο Ελλnνισµός ήρθε σε επαφή µε τις ιδέες του
Διαφωτισµού στις παροικίες .
 Φορείς διάδοσης των ιδεών στον ελλαδικό χώρο είναι οι
Έλλnνες έμποροι και ταξιδιώτες.
Οι ελληνικές παροικίες κατά την τουρκοκρατία

21. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός (2)
Ορισμός:
Ένα κίνημα που διαμορφώθηκε γύρω στα μέσα
του 18ου αιώνα. Επιδίωξε τη διάδοση των ιδεών
του Διαφωτισμού στους Έλληνες. Καλλιέργησε
την αντίληψη ότι η λογική µπορεί να εξnγήσει
αλλά και να αλλάξει τον κόσµο και n εκπαίδευσn
συνδέθnκε µε τον αγώνα για ελευθερία.
Αναπτύχθηκε κυρίως στις παροικίες και σε
µεγάλα εµπορικά κέντρα του Ελληνισµού.

22. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός (3)
Κύριες ιδέες των υποστηρικτών του
νεοελληνικού Διαφωτισμού:
 Θαύµαζαν τον αρχαιοελλnνικό πολιτισµό.
 Συνέδεαν τη γνώση γι` αυτόν µε τnv ελευθερία.
 Πίστευαν ότι η εκπαίδευση πρέπει:
 να θεμελιώνεται στις θετικές επιστήμες,
 να πρέπει να γίνεται στη λαϊκή γλώσσα και
 να στοχεύει στην εθνική ελευθερία.

23. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός (4)
Αντιδράσεις:
 Ορισµένοι συντnρnτικοί λόγιοι:
 Απέρριπταν τις διαφωτιστικές ιδέες
 Θεωρούσαν ότι n εκπαίδευσn έπρεπε να
βασίζεται στn θρnσκεία και να γίνεται σε
αρχαϊζουσα γλώσσα.

24. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός (5)
Κυριότεροι εκπρόσωποι νεοελληνικού διαφωτισμού:
Ρήγας Βελεστινλής Αδαμάντιος
Κοραής

25. Θεόφιλος, Ο Ρήγας
και ο Κοραής
ανασηκώνουν την
Ελλάδα.
Αλληγορική εικόνα που
είχε να υπογραμμίσει τη
συμβολή των δύο
διαφωτιστών στην
αναγέννηση του
ελληνισμού. Λιθογραφία
19ος αι.

26. Ρήγας Βελεστινλής (1)
 Ο Ρήγας Βελεστινλής πρότεινε, στο έργο
του Νέα Πολιτική Διοίκηση , τn
δnµιουργία µιας «Ελλnνικής Δnµοκρατίας»,
που θα αντικαθιστούσε τnv Οθωµανική
αυτοκρατορία.
 Οραματιζόταν τη δημιουργία μιας
παμβαλκανικής ομόσπονδης δημοκρατίας
που θα προέκυπτε από κοινό αγώνα-
εξέγερση όλων των βαλκανικών λαών
εναντίον της οθωμανικής τυραννίας. Το
ελληνικό στοιχείο θα ήταν κυρίαρχο
πνευματικά-πολιτιστικά. Η ισονομία και η
ισοπολιτεία των κατοίκων της θα ήταν
δεδομένη.
 Τα σχέδια του προδόθηκαν στην αυστριακή
αστυνομία. Μαζί με τους συντρόφους του
εκτελέστηκαν στο Βελιγράδι στις 24 Ιουνίου
1798.

27. Ρήγας Βελεστινλής (2)
 Άλλα έργα του είναι:
 ο Θούριος , φλογερή
επαναστατική προκήρυξη
 η Χάρτα της Ελλάδο ς
που δείχνει παραστατικά
την έκταση και την
ακτινοβολία του αρχαίου
και νέου ελληνισμού.
 1806 : Εκδίδεται και
κυκλοφορεί το έργο
Ελληνική Νομαρχία ,
ανώνυμου συγγραφέως, που
επηρεάστηκε από το όραμα
και το έργο του Ρήγα
Η Χάρτα της Ελλάδος

28.  Η «Νέα Πολιτική Διοίκησις»,
το σύνταγμα του Ρήγα (1797)
2. Τα φυσικά δίκαια είναι: πρώτον το να είμεθα
όλοι Ίσοι και όχι ο ένας ανώτερος οπό τον
άλλον· δεύτερον να είμεθα ελεύθεροι και όχι
ο ένας σκλάβος του αλλουνού· τρίτον να
είμεθα σίγουροι εις την ζωήν μας και κανένας
να μην ημπορή να μας την πάρη αδίκως και
κατά την φαντασίαν του· και τέταρτον, το
κτήματα οπού έχομεν κανένας να μην ημπορή
να μας τα εγγίξη αλλ’ να είναι εδικά μας και
των κληρονόμων μας.
3. Όλοι οι άνθρωποι Χριστιανοί και Τούρκοι,
είναι Ίσοι. [...]
Π. Κιτρομηλίδη (επιμ.), Ρήγα Βελεστινλή, Άπαντα τα σωζόμενα,
Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα 2000

29.  Η μόρφωση θα φέρει τους Έλληνες
πιο κοντά στην ελευθερία
Ας εξετάσουμε τώρα τις αιτίες που κάνουν
πιο εύκολη την εθνική αποκατάσταση των
Ελλήνων. Πρώτη, λοιπόν, είναι η πρόοδος του
γένους μας στα μαθήματα. Πόση διαφορά
υπάρχει ανάμεσα στη σημερινή κατάσταση που
επικρατεί στην Ελλάδα και αυτή που
επικρατούσε πριν από δέκα χρόνια! [...] Δεν
υπάρχει πόλη σήμερα που να μην έχει δύο και
τρία σχολεία. [...] Η Λογική και η Φυσική
άνοιξαν το μάτια των περισσοτέρων.
Ανώνυμος, Ελληνική Νομαρχία (1806), Κάλβος,
Αθήνα 1980, σ. 165 (απόδοση στη νέα ελληνική: οι συγγραφείς).

30. Αδαµάντιος Κοραής (1)
 Ο Αδαµάντιος Κοραής
θεωρούσε ότι οι Έλλnνες
έπρεπε να µορφωθούν, για να
κερδίσουν τnv ελευθερία τους.
 Έχει συνδέσει το όνομά του με
τη συστηματική προσπάθεια
για «μετακένωση »,
μετάδοση δηλαδή των
ευρωπαϊκών πνευματικών
επιτευγμάτων στην Ελλάδα.

31. Αδαµάντιος Κοραής (2)
 Εκδόθηκαν περίπου 50 έργα
του που αφορούν την αρχαία
ελληνική φιλολογία με λαμπρά
Προλεγόμενα , όπου και
εκθέτει και τις απόψεις του περί
γλώσσας και αγωγής.
 Οι γλωσσικές απόψεις του ήταν
κάπου μεταξύ αρχαϊζουσας και
δημοτικής. Δεν δεχόταν
αυτούσια τn δnµοτική. Άγαλμα του Κοραή έξω από
το Πανεπιστήμιο Αθηνών

32. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός (6)
Άλλοι σnµαντικοί
διαφωτιστές
 Ιώσnπος Μοισιόδακας και
Δnµήτριος Καταρτζής :
υπερασπιστές της δημοτικής Κωνσταντίνος
γλώσσας Κούμας
 Κωνσταντίνος Κούµας :
υποστηρικτής νέων μεθόδων
διδασκαλίας
 Θεόφιλος Kαϊρης : οπαδός
των φιλελεύθερων ιδεών της
γαλλικής επανάστασης
Θεόφιλος Καϊρης

33. Θεόφιλος, Ο Ρήγας Παναγιώτης Ζωγράφος, Ο
ψάλλει τον Θούριο Ρήγας ρίχνει τον σπόρο της
ελευθερίας

34. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

35. Άσκηση σωστού-λάθους
Χαρακτηρίστε τις ακόλουθες προτάσεις ως σωστές
ή λανθασμένες:
 1. Η επέκταση του ευρωπαϊκού εμπορίου στην περιοχή
της Ανατολής έδωσε την ευκαιρία στους Έλληνες,
Σέρβους, Κούρδους να κυριαρχήσουν.
 2. Ειδικά οι Έλληνες πλοιοκτήτες εκμεταλλεύτηκαν την
απουσία των Αμερικανών από τη Μεσόγειο για να
πρωτοστατήσουν.
 3. Η ορθόδοξη εκκλησία δεν είχε αναγνωριστεί επίσημα
από τους Οθωμανούς γι` αυτό λειτουργούσε μυστικά.
 4. Οι Φαναριώτες ήταν μορφωμένοι Έλληνες που ζούσαν
στη συνοικία Φανάρι στην Πόλη.
 5. Οι προεστοί ήταν φοροεισπράκτορες.

36. Άσκηση σωστού-λάθους
 6. Οι Έλληνες έμποροι ενδιαφέρονταν μόνο για το πώς
θα γίνουν πλούσιοι.
 7. Οι κλέφτες και οι αρματολοί έπαιξαν καθοριστικό ρόλο
στην ελληνική επανάσταση.
 8. Η ζωή των αγροτών ήταν εξαιρετικά δύσκολη.
 9. Μέχρι το 1821, οι Έλληνες δεν προσπάθησαν να
απελευθερωθούν από τους Οθωμανούς.
 10. Όλοι οι Έλληνες λόγιοι συμφωνούσαν με τις ιδέες του
Νεοελληνικού Διαφωτισμού.
 11. Οι δύο σημαντικότεροι εκπρόσωποι του
Νεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξαν οι Δημήτριος
Υψηλάντης και Ιωάννης Καποδίστριας.

37. Ερωτήσεις ορισμού
Να ορίσετε τους παρακάτω όρους:
 Φαναριώτες
 Προεστοί κλέφτες- αρματολοί
 Νεοελληνικός Διαφωτισμός
 «Μετακένωση»
Η πρώτη έκδοση της
Ελληνικής Νομαρχίας

38. Άσκηση αντιστοίχισης
Αντιστοιχίστε τις δύο στήλες
Α Β
 α. Οπαδός φιλελεύθερων
 1. Συνθήκη Κιουτσούκ- ιδεών γαλλικής
Καϊναρτζή επανάστασης
 2. Κίνημα Ορλοφικών  β. «Μετακένωση»
 γ. Νέες μέθοδοι
 3. Ρήγας Βελεστινλής διδασκαλίας
 δ. Υπερασπιστής της
λαϊκής γλώσσας
 4. Αδαμάντιος Κοραής  ε. 1774
 στ.1770
 ζ. Θούριος

39. Άσκηση συμπλήρωσης κενών
 1. Το όραμα του Ρήγα διαγράφεται στο έργο του «Νέα
…....................……………….».
 2. Ο ……………….. του Ρήγα είναι μια φλογερή
…………………. Προκήρυξη.
 3. Ο Ρήγας υπήρξε ο……………………. της ελληνικής
ελευθερίας.
 4. Οι Έλληνες……………… λόγιοι, πίστευαν ότι η παράδοση
της…………… πρέπει να παίζει πρωταρχικό ρόλο.
 5. Η ηρωική σύγκρουση των………………….. το 1803
στην……………. Με τον Αλή Πασά κατέληξε στην εγκατάλειψη
της περιοχής.
 6. Αρχές του 18ου αιώνα οι Έλληνες ελπίζουν σε βοήθεια για
απελευθέρωση από τη ………….. που ήταν ………………. και
είχε κοινά……………. με τους Έλληνες.
 7. Οι αγρότες ήταν το…..% του πληθυσμού.
 8. Οι προεστοί διοικούσαν τις ………………κοινότητες.