Nghiên cứu lựa chọn phương pháp chiết xuất Rotundin từ củ Bình vôi.doc

Viết đề tài giá sinh viên – ZALO:0973.287.149-TEAMLUANVAN.COM
Tải tài liệu tại kết bạn zalo : 0973.287.149
BộYTẾ
TRƯỜNG ĐẠI• HỌC• Dược• HÀ NỘI•
LÊ HOÀNG QUÂN
NGHIÊN CỨU LựA CHỌN
PHƯƠNG PHÁP CHIÉT XUẤT
ROTUNDIN TỪ củ BÌNH VÔI
KHÓA LUẬN TÓT NGHIỆP DƯỢC sĩ KHÓA 2005 - 2010
Người hướng dẫn:
KS.DS. Nguyễn Thị Việt Hưong
Nơi thực hiện:
BM Công nghiệp dược ĐH Dược HN
Thời gian thực hiện:
Từ 02/2010 đến 05/2010
KLim:xụ
HÀ NỘI - 2010

LỜI CẢM ƠN!
Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, em xin gửi lời cảm ơn chân thành
tới cô giáo KS.DS. Nguyễn Thị Việt Hương, người đã trực tiếp hướng dẫn, tận
tình chỉ bảo và giúp đỡ em hoàn thành khóa luận này.
Em xin chân thành cảm ơn toàn thể thầy cô giáo, các anh chị kỹ thuật viên
bộ môn Công nghiệp dược đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ em hoàn thành
khóa luận đúng thời hạn.
Em cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo trường Đại học Dược Hà
Nội đã dạy dỗ và chỉ bảo em trong những năm tháng học tập ở trường.
Cuối cùng, em xin cảm on gia đình, người thân, bạn bè đã động viên và
giúp đỡ em trong suốt thời gian qua.
Do thời gian có hạn và trình độ bản thân còn nhiều hạn chế nên khóa luận
không thể tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, em rất mong nhận được sự chỉ bảo
của các thầy cô và sự góp ý của bạn bè.
Em xỉn chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 5 năm 2010.
Sinh viên
Lê Hoàng Quân

MỤC LỤC
Trang
Chú giải chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình vẽ, đồ thị
Đặt vấn đề ................................................................................................................1
Chương 1. TỔNG QUAN....................................................................................... 2
1.1. Cây bình vôi ....................................................................................................2
1.1.1. Đặc điểm thực vật.......................................................................................................................2
1.1.2. Phân bố và sinh thái .....................................................................................4
1.1.3. Bộ phận dùng và chế biến ............................................................................ 6
1.1.4. Thành phần hóa học ..................................................................................... 6
1.1.5. ứng dụng của củ bình vôi ............................................................................. 7
1.2. Sản phẩm - rotundin ........................................................................................ 8
1.2.1. Công thức hóa học và tính chất.................................................................... 8
1.2.2. Định tính và định lượng ............................................................................... 9
1.2.3. Tác dụng dược lý và ứng dụng..................................................................... 9
1.2.4. Một số chế phẩm có rotundin....................................................................10
1.3. Chiết xuất rotundin từ củ bình vôi ..............................................................11
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CÚXJ......................12
2.1. Nguyên vật liệu, thiết bị................................................................................12
2.1.1. Nguyên liệu................................................................................................12
2.1.2. Hóa chất, dung môi....................................................................................12
2.1.3. Thiết bị, dụng cụ ........................................................................................12
2.2. Nội dung nghiên cứu..................................................................................... 12
2.2.1. Nghiên cứu lựa chọn dung môi chiết xuất...................................................12
2.2.2. Nghiên cứu lựa chọn nhiệt độ chiết.............................................................13
2.2.3. Nghiên cứu lựa chọn số lần chiết.................................................................13

2.3. Phương pháp thực nghiệm............................................................................ 13
2.3.1. Phương pháp định lượng..............................................................................13
2.3.2. Phương pháp chiết xuất............................................................................... 15
Chương 3. THựC NGHIỆM, KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN ................................. 21
3.1. Định lượng rotundin trong dược liệu củ bình vôi.......................................... 21
3.2. Lựa chọn dung môi chiết xuất ....................................................................... 21
3.2.1. Tiến hành phưoTig pháp chiết với dung môi là nước acid ......................... 21
3.2.2. Tiến hành phương pháp chiết với dung môi là ethanol 96® ......................23
3.2.3. Tiến hành phương pháp chiết với dung môi là dầu hỏa..............................25
3.2.4. Bàn luận.......................................................................................................29
3.3. Lựa chọn nhiệt độ chiết..................................................................................30
3.4. Lựa chọn số lần chiết .....................................................................................33
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XƯẨT............................................................................................................. 37
Kết luận....................................................................................................................................................... 37
Đề xuất......................................................................................................................................................... 37
Tài liệu tham khảo

CHÚ GIẢI CHỮ VIẾT TẮT
dd.................................
DĐVN IV....................
dung dịch.
Dược điển Việt Nam IV.
pp.................................
TB................................
phương pháp.
trung bình.

DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 3.1. Hàm lượng rotundin trong dược liệu....................................................................................21
Bảng 3.2. Khối lượng sản phẩm ở pp chiết bằng nước acid ..........................................................23
Bảng 3.3. Hàm lượng rotundin trong sản phẩm của pp chiết bằng nước acid......................24
Bảng 3.4. Khối lượng sản phẩm ở pp chiết bằng ethanol 96^.......................................................24
Bảng 3.5. Hàm lượng rotundin trong sản phẩm của pp chiết bằng ethanol 96® ................25
Bảng 3.6. Khối lượng sản phẩm ở pp chiết bằng dầu hỏa...............................................................26
Bảng 3.7. Hàm lượng rotundin trong sản phẩm của pp chiết bằng dầu
hỏa.............................26
Bảng 3.8. Khối lượng sản phẩm tương ứng với các pp chiết xuất..............................................27
Bảng 3.9. Hiệu suất tương ứng với các pp chiết xuất........................................................................27
Bảng 3.10. Hàm lượng rotundin trong sản phẩm ở các pp chiết xuất.......................................28
Bảng 3.1 ỉ. Khối lượng sản phẩm ở các nhiệt độ chiết tương ứng..............................................31
Bảng 3.12. Hàm lượng rotundin trong sản phẩm ở các nhiệt độ chiết tương ứng..............31
Bảng 3.13. Hiệu suất tương ửng ở các nhiệt độ chiết........................................................................32
Bảng 3.14. Khối lượng rotundin thô ở 5 lần chiết của mỗi mẻ dược liệu...............................34
Bảng 3.15. Tỷ lệ % khối lượng rotundin thô của mỗi lần chiết so với tổng khối lưọng .35

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐÒ THỊ
Trang
Hình 3.1. Hiệu suất tương ứng với các pp chiết xuất....................................................................... 28
Hình 3.2. Hiệu suất tương ứng ở các nhiệt độ chiết .......................................................................... 32
Hĩnh 3.3. Tỷ lệ % khối lượng rotundin thô của mỗi lần chiết so với tổng khối lượng.... 35

ĐẶT• VẤN ĐÈ
Hiện nay, nhu cầu về các loại thuốc an thần, gây ngủ, chống co giật ở nước
ta ngày càng lớn. Phần lớn các thuốc có tác dụng này đều có nguồn gốc hóa dược
và phải nhập ngoại. Trong đó Seduxen và các dẫn chất của nó chiếm tỷ trọng cao:
Seduxen, Valium, Mekoluxen 5 mg,... Tuy nhiên, Seduxen lại có nhược điểm lớn
là gây nghiện nên việc phân phối và sử dụng được Bộ Y tể quản lý rất chặt chẽ.
Do đó, nhu cầu về một loại thuốc an thần, gây ngủ, chống co giật nhưng không
gây nghiện để sử dụng cho bệnh nhân ngày càng trở nên cấp thiết.
Rotundin là một alcaloid được chiết từ củ của một số loài cây có tên gọi
chung là bình vôi. Rotundin có tác dụng an thần, giảm đau, gây ngủ rất tốt, ít có
tác dụng phụ so với các thuốc nguồn gốc hóa dược và không gây nghiện. Hiện
nay, đã có nhiều cơ sở trong nước sản xuất các sản phẩm thuốc từ rotundin như:
Rotunda (Dopharma), Rotundin 30 mg (Pharbaco),...
Các sản phẩm này đang được tiêu thụ khá nhiều trên thị trường. Tuy nhiên, khả
năng đáp ứng về rotundin dược dụng trong nước còn ít, phần lớn phải nhập từ
Trung Quốc, trong khi nguồn dược liệu củ bình vôi ở nước ta khá phong phú. Do
đó, vấn đề đặt ra là phải nghiên cứu, xây dựng được một quy trình chiết xuất
rotundin đạt hiệu quả cao, có khả năng ứng dụng trong công nghiệp để tận dụng
nguồn dược liệu sẵn có. Vì vậy, chúng tôi thực hiện đề tài
Nghiên cứu lựa chọn phương pháp chiết xuất rotundin từ củ bình vôi với
mong muốn góp phần vào việc tìm ra một phương pháp chiết xuất rotundin có
thể áp dụng vào thực tế sản xuất. Đề tài gồm các mục tiêu sau:
1. Lựa chọn dung mồi để chiết rotundin cho hiệu suất cao, quá trình
chiết dễ thưc• hiên•.
2. Lựa chọn nhiệt độ chiết thích hợp với dung môi đã chọn.
3. Lựa chọn số lần chiết thích hợp.

Chương 1. TỎNG QUAN
1.1. Cây bình vôi.
Nguồn dược liệu để chiết xuất rotundin ở Việt Nam là củ của cây bình
vôi.
- Tên khoa học: Bình vôi là tên gọi của nhiều loài cây là dây leo có rễ củ
thuộc chi Stephanỉa Lour., họ Tiết dê {Menỉsperamaceae) [4].
- Tên khác: Cây củ một, củ mối tròn, dây mối trơn, củ gà ấp,...
- Hàm lượng rotundin trong củ bình vôi dao động trong khoảng từ 0,21%
đến 3,55% tính theo dược liệu khô [4'.
1.1.1. Đặc điểm thực vật của cây bình vôi [4],
+ Loài Stephanỉa glabra (Roxb.) Miers:
Thân leo, phát triển từ củ hình tròn, củ thưÒTig nằm ở khe đá, vỏ củ có
các nốt sần, đôi khi có những rãnh nhỏ ngang dọc. Nhựa từ thân lá và lá không
mang màu. Lá đơn, mọc so le, mép lá nguyên, đôi khi hơi chia thùy phần ngọn
lá. Toàn thân và lá không có lông. Cuống lá dài từ 6 - 25 cm, gốc hơi phình lên
và cong. Phiến lá hình tim, ngọn lá thuôn nhọn, mặt dưới xanh lợt. Lá có từ 9 —
11 gân xếp tỏa tròn do cuống lá dính vào 1/3 phiến lá tính từ gốc lá.
Cụm hoa đực dạng tán kép, cuống cụm hoa dài 3 - 12 cm, mỗi cuống cụm
hoa gồm nhiều tán, mỗi tán lại có nhiều tán cấp II, mỗi cuống tán cấp 2 mang 4
tán cấp III, kết thúc gồm 3 hoa với cuống của hoa rất ngắn. Hoa đực gồm 6 đài
rời xếp thành 3 vòng (3 + 3), kích thước gần như bằng nhau. Đài hình trứng hẹp,
chiều dài 1,5 mm. Ba cánh hoa hình trứng màu xanh khi còn trong nụ và chuyển
màu vàng khi hoa nở, gốc cánh hoa đôi khi có thể tuyến. Bộ nhị hàn liền thành 1
trụ với 6 bao phấn màu vàng nhạt xếp thành vòng tròn, trên 1 trụ do chỉ nhị hàn
liền tạo thành cột ngắn 0,5 - 1 mm. Khi hoa nở các bao phấn mở nắp ngang ra
xung quanh. Hạt phấn nhỏ màu vàng.

Cụm hoa cái dạng xim tán, cuống các bông hoa rất ngắn nên các bông hoa
xếp sít vào nhau thành dạng đầu. Mỗi đầu gồm 2 0 - 7 0 bông hoa (sau cho 2 0 -
7 0 quả). Cuống cụm hoa dài 2 - 5 cm. Hoa cái bất đối xứng. Mỗi hoa có 1 lá đài
hình cánh hoa xếp lệch về 1 phía của hoa. Bầu hình trứng, núm nhụy chia 4 - 5
thùy dạng gai nhỏ và hầu như không có vòi nhụy. Quả hạch hình trứng ngược dài
5 - 6 mm, rộng 4 - 5 mm. vỏ quả ngoài nhẵn, lúc non màu xanh, chuyển sang màu
vàng rồi đỏ sẫm khi chín. Hạt hình trứng ngược, cụt một đầu, vỏ hạch cứng chia
nhiều vạch ( 1 7 - 2 0 vạch). Giá noãn có lỗ thủng ở giữa.
Mùa hoa: Tháng 2 - 4 , mùa quả tháng 5 - 6 .
+ Loài Stephanỉa kuinanensis H. s. Lo et M. Yang:
Thân leo dài 2 - 3 m, củ tròn, bề mặt vỏ củ có nhiều nốt sần. Toàn cây
không có lông, lá có cuống, phiến lá dạng tam giác, chóp lá nhọn, gốc lá thay đổi
từ từ đến gần bằng ít khi hơi lõm nông và rộng. Gân chính 9 - 1 0 chiếc, xếp dạng
chân vịt, hệ gân phụ dạng mạng rõ.
Cụm hoa đực xim tán kép mọc ở nách lá, cuống cụm hoa dạng sợi nhỏ dài
1 - 3,5 cm. Đỉnh cuống cum hoa có 6 - 1 cuống tán giả (xim tán) dài 0,6 - 0.8 cm.
Gốc mỗi cuống tán giả có 1 lá bắc hình mác nhỏ dạng vạch. Mỗi tán giả có 5 - 6
xim nhỏ. Mỗi xim nhỏ có 5 - 6 hoa. Hoa đực nhỏ có cuống ngắn 0,5 mm, có 6 lá
đài xếp 2 vòng, 3 lá đài vòng ngoài hình mác đảo hẹp, dài khoảng 1 mm, rộng
0,3 mm, 3 lá đài vòng trong hình thìa dài khoảng 1,5 mm, rộng 0,5 mm, 3 cánh
hoa hình quạt gần tròn, cong lõm đều, cao khoảng 0,8 -
1 mm, rộng 1 - 1,5 mm, phía trong gốc cánh hoa có 2 tuyến. Nhị đính thành cột
ngắn, bao phấn dính liền thành đĩa, nứt ngang.
Cụm hoa cái gần dạng đầu có cuống sợi nhỏ dài 1 - 1 , 5 cm. Đỉnh cuống
cụm hoa có 6 - 7 xim nhỏ. ở gốc mỗi xim nhỏ có 1 lá bắc dạng gai nhỏ, mềm.
Mỗi xim nhỏ có 6 hoa. Hoa cái nhỏ, gần như không cuống, có 1 lá

đài hìh trứng ngược cao 1 - 1 , 2 mm, rộng 0,5 - 0,7 mm. Hai cánh hoa gần tròn,
cong dạng vỏ hến, đường kính 1,5 mm. Bầu hình trứng, đưÒTig kính 4 - 5 mm,
núm nhụy có 5 thùy dạng gai nhỏ mềm ngả ra phía ngoài. Chùm quả nhỏ, ít quả.
Quả hạch hình trứng ngược, khi chín có màu hồng, vỏ quả trong hình trứng
ngược, dài 5,5 - 6,5 mm, rộng 5,5 mm. Trên lưng có 2 hàng vân ngang dạng trụ.
Hai đầu trụ tù tròn, tạo thành 4 hàng vân hạt trên lưng vỏ quả trong. Giá noãn có
lỗ.
Mùa hoa: tháng 3 - 5 , mùa quả tháng 6 - 7 .
+ Stephania pỉerrei Diels:
Ngọn có nhiều chấm màu tím hồng. Lá có kích thước nhỏ hơn tất cả các
loài khác. Hoa đực không có cánh hoa.
+ Stephanỉa haỉnanensỉs H. s. Lo. et Y. Tsoong:
Cành non và cuống lá có dịch màu trắng hoặc vàng nhạt.
+ Stephanỉa cambodiana Gagnep:
Cuống cụm hoa và cuống tán giả dài hơn so với các loài khác.
+ Stephania dielsiana Y. c. Wu;
Nửa cuống lá phía đính vào phiến lá và gân lá mặt sau có màu tím hay tím
hồng.
+ Stephanỉa exentrỉca H. s. Lo:
Cuống lá rất dài, có khi đến 14 cm. Giá noãn có lỗ lệch 1 bên.
+ Stephanỉa cepharantha Hay:
Giá noãn không có lỗ.
+ Stephanỉa sínica Diels:
Giá noãn không có lỗ.
1.1.2. Phân bố và đặc điểm sinh thái.
Stephanỉa Lour, là chi có khoảng 45 loài dây leo, thưòng xanh hoặc rụng
lá, trong đó có nhiều loài có rễ phình to thành củ.

ở Malaysia, có 12 hoặc 13 loài, Trung Quốc có hơn 10 loài, Ấn Độ có 9
loài, ở Việt Nam có ít nhất 1 0 - 1 2 loài, trong đó có 8 - 9 loài có rễ củ to thường
gọi chung là củ bình vôi [15 .
Các loài bình vôi ở nước ta phân bố khá rộng trên cả 3 miền Bắc, Trung,
Nam. Thường gặp ở các vùng núi đá vôi: Tuyên Quang, Hòa Bình, Cao Bằng,
Lạng Sơn, Thái Nguyên, Phú Thọ, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Lâm Đồng, Bà Rịa -
Vũng Tàu,... Một số loài thường chỉ gặp ở vùng núi đất và biến như s. pierreỉ
Diels, s. brachyandra, s. hainanensis H.s Lo. Riêng loài s. pỉerreỉ Diels tập trung
chủ yếu ở các tỉnh ven biển Bình Định, Phú Yên, Ninh Thuận [4].
Loài Stephanỉa sínica Diels có vùng phân bố rộng rãi nhất ở các tỉnh phía
Bắc nhất là Thanh Hóa, Ninh Bình, Hà Nam, Hòa Bình và các tỉnh khác ở vùng
Đông Bắc cũng như Tây Bắc. Loài này còn có ở Trung Quốc và Lào.
Bình vôi là cây ưa sáng, khi còn nhỏ cây có thể chịu bóng, thường mọc
trong các quần thể dây leo nhỏ ở vùng rừng núi đá vôi ẩm. Độ cao phân bố phổ
biến ở Việt Nam từ vài chục đến vài trăm mét. Chưa phát hiện thấy cây ở độ cao
1000 m trở lên.
Hàng năm, bình vôi có hiện tượng rụng lá vào cuối thu, đầu đông. Đến
cuối mùa xuân (khoảng đầu tháng 4), cùng với việc ra lá non trên các chồi vụ thu
- đông thấy xuất hiện hoa.
Là loại cây có hoa khác gốc, việc thụ phấn chủ yếu nhờ côn trùng. Sau khi
quả chín, rụng xuống hạt mắc vào các hốc mùn của núi đá, hạt sẽ nảy mầm vào
cuối xuân hoặc đầu hè năm sau. Để có 1 củ bình vôi nặng 3 - 5 kg có lẽ cây phải
có độ tuổi khoảng 10 năm.
Hiện nay ta đang thu hái củ bình vôi chủ yếu từ nguồn mọc hoang. Khi thu
về đem cạo sạch vỏ nâu đen, thái lát mỏng đem phơi hoặc sấy khô hoặc đem
chiết lấy L - tetrahydro palmatin.

Có thể trồng bằng hạt. Thu hái quả chín, sấy hạt đem gieo. Ngoài ưom cây
giống bằng hạt có thể lấy các đoạn thân cây hoặc cắt phần đầu của củ đem trồng
[4].
Trữ lượng bình vôi ở Việt Nam trước đây rất phong phú. Gần 10 năm trở
lại đây, do bị khai thác ồ ạt để bán qua biên giới và sử dụng trong nước nên
nguồn dự trữ này đã bị cạn kiệt nhanh chóng, vấn đề bảo vệ và khai thác hợp lý
các loài bình vôi ở Việt Nam đang là vấn đề cấp thiết hiện nay.
1.1.3. Bộ phận dùng và chế biến.
- Bộ phận dùng: Củ (Tuber Stephaniae) đã cạo sạch vỏ nâu đen [4].
+ Để đảm bảo chất lượng dược liệu và bảo vệ tồn sinh cho cây, chỉ
thu hoạch những củ có trọng lượng từ 800 g đến 1000 g trở lên.
+ Để củ có hàm lượng hoạt chất cao nhất nên thu hoạch vào mùa thu -
đông [15’.
- Chế biến: Khi thu về đem cạo sạch vỏ nâu đen, thái lát mỏng đem phơi
hoặc sấy khô đem chiết lấy rotundin [4 .
1.1.4. Thành phần hóa học.
Trong củ bình vôi có các alcaloid. Các loài bỉnh vôi ta đang khai thác có
alcaloid chính là L - tetrahydro palmatin (rotundin).
Hàm lượng alcaloid toàn phần cũng như L - tetrahydro palmatin thay đổi
tùytheo loài và vùng thu hái. Hàm lượng L - tetrahydro palmatin có thể thay đổi
từ 0,21% ở loài s. pỉerrei Diels (thu hái ở Tây Nguyên) cho tới 3,55% ở loài s.
brachyandra Diels (thu hái ở Hoàng Liên Sơn) [4].
Ngoài L - tetrahydro palmatin, trong củ bình vôi còn 1 số alcaloid khác
như: palmatin, roemerin, stepharin, cepharanthin, cycleanin, stepholidin,...
Trong thân cây cũng có chứa L - tetrahydro palmatin và các alcaloid khác
nhưng hàm lượng thấp hơn nhiều lần hàm lượng có trong củ [13
Ngoài ra, trong củ bình vôi còn có tinh bột, đường và acid hữu cơ.

7
1.1.5. ứng dụng của củ bình vôi.
■ Trong y học cổ truyền:
Củ bình vôi (ngải tượng) là một vị thuốc đã được nhân dân ta dùng từ
lâu để chữa các bệnh như mất ngủ, ho hen, sốt, lỵ, đau bụng, ...
- Tính vị quy kinh: vị đắng, tính hàn; quy vào 3 kinh tâm, can, tỳ [7^.
- Công năng, chủ trị [7]:
+ An thần: dùng trong các trường họp suy nhược thần kinh, dẫn đến
mất ngủ, hoặc bệnh động kinh, điên giản, phối hợp câu đằng, thiên
ma.
+ Kiện vị, giảm đau: dùng trong các trường họp loét dạ dày, hành tá
tràng, lỵ, đau răng, đau dây thần kinh, đau do sang chấn.
+ Giải độc, tiêu viêm, trừ ung thũng, phối họp với thổ phục lỉnh, kim
ngân.
+ Thanh phế, chỉ ho: dùng đối với bệnh viêm nhiễm đường hô hấp,
viêm họng, viêm khí quản mạn tính, ho lao.
- Liều dùng: 4 - 112 g, dưới dạng thuốc sắc hoặc bột [7].
- Một số bài thuốc sử dụng củ bình vôi [15]:
+ Chữa phong thấp tê đau, phù thận, ho hoặc nôn ra máu:
Củ bình vôi (Stephania cepharantha) 6 - 9 g, sắc nước uống.
+ Chữa đau bụng đầy hơi, sốt rét:
Củ bình vôi (Stephania kwangsỉensis) 1,5 g, sắc nước uống hoặc
dạng bột.
■ Trong chiết xuất hoạt chất:
Củ bình vôi chủ yếu được dùng làm nguyên liệu để chiết xuất rotundin
hoặc cepharanthin tùy theo loài [4'.
Hiện nay các thuốc an thần, gây ngủ được bào chế từ rotundin như
Rotunda (Dopharma), Rotundin 30 mg (Pharbaco), Stilux-60 (Trapharco),...

8
đang được tiêu thụ nhiều trên thị trưòng. Nhu cầu rotundin dược dụng ở nước ta
khá lớn, tuy nhiên khả năng đáp ứng trong nước vẫn còn ít, phần lớn phải nhập
từ Trung Quốc, trong khi nguồn dược liệu củ bình vôi ở nước ta khá phong phú.
Vì vậy, chiết xuất rotundin từ củ bình vôi là một hưÓTig có nhiều điều kiện
thuận lợi để phát triển trong thời gian tới.
1.2. Sản phẩm - rotundin
1.2.1. Công thức hóa học và tính chất.
■ Công thức hóa học:
Năm 1941, ở Việt Nam Bonnet và Bùi Đình Sang đã chiết từ củ Bình vôi
Stephania rotunda một alcaloid đặt tên là rotundin. Năm 1965, nó được xác định
là L - tetrahydro palmatin [15’.
- Công thức cấu tạo [6]:
OCH.
'OCH3
- Tên khoa học: 5,8,13,13a —tetrahydro - 2,3,9,10 —tetramethoxy - 6H -
dỉbenzo[a,g] quỉnolỉzỉn.
- Tên khác: rotundin, gindarin, caseanin, hyndarin.
- Công thức phân tử: C21H25NO4
■ Tính chất:
- Lý tính:
+ Rotundin là alcaloid ở thể rắn, có màu trắng, không mùi, không vị.
Bị chuyển thành màu vàng khi tiếp xúc với ánh sáng hoặc nhiêt [6'.

+ Tính tan: không tan trong nước, ít tan trong ethanol và ether, tan
được trong chloroform, dễ tan trong acid sulfuric loãng [6].
+ Năng suất quay cực: [ơ]d^° = - 291° (C = 0,8 ; ethanol 95®).
+ Điểm chảy: nip = 141V - 144°c [6].
+ Phổ IR đặc trưng.
- Hóa tính [2]:
+ Hóa tính của N bậc 3: phản ứng với thuốc thửchung của alcaloid,
tạo muối với các acid vô cơ.
+ Mạch kép: rotundin (màu trắng) đem oxy hóa bằng iod sẽchuyển
thành palmatin có màu vàng.
- Bảo quản; trong lọ kín, để nơi khô ráo, tránh ánh sáng.
1.2.2. Định tính và định lượng.
Theo Dược điển Việt Nam IV, trang 551 [6].
1.2.3. Tác dụng dược lý và ứng dụng.
■ Tác dụng dược lý [4, 14]:
- Rotundin có tác dụng an thần, gây ngủ, hạ nhiệt, hạ huyết áp, kéo dài thời
gian ngủ của các thuốc ngủ barbituric trên súc vật thí nghiệm. Với liều
cao có tác dụng chống co giật do corasol, strychnin và sốc điện gây nên.
- Tác dụng giãn cơ trơn, do đó làm giảm các cơn đau do co thắt cơ trơn.
- Tác dụng điều hòa đối với tim và bổ tim nhẹ.
- Còn có tác dụng điều hòa hô hấp có thể dùng để chữa hen hay chữa nấc.
Tác dụng dược lý của rotundin đã được nghiên cứu ở nước ta từ thời
Pháp thuộc. Trên lâm sàng rotundin được áp dụng rộng rãi từ 1944 và trong suốt
cuộc kháng chiến chống Pháp điều trị có kết quả một số trường họp

10
như: đau tim, mất ngủ, hen, đau bụng, tác dụng rõ rệt nhất là gây ngủ và an thần.
Rotundin nguồn gốc tự nhiên có những ưu điểm nổi bật như: độc tính
thấp, sự dung nạp thuốc tốt, mang lại giấc ngủ sinh lý. Sau khi ngủ không bị mệt
mỏi và không gây nhức đầu như các loại thuốc tổng hợp từ hóa chất. Phạm Thị
Kim, Bùi Minh Đức và các cán bộ khoa học khác ở Viện dinh dưỡng và Học
viện Quân y đã thử nghiệm rotundin liều cao trên chuột (150mg/kg thể trọng)
tương đưofng với 7,5 g dùng cho người lớn để uống (gấp 15 lần liều dùng theo
Dược điển Trung Quốc 1998) mà chuột không chết và hiện tại không xác định
được LD50 đường uống. Điều đó chứng tỏ độ an toàn là khá cao của chế phẩm.
■ ứng dụng [4]:
Rotundin chủ yếu được dùng trong y học để làm thuốc trấn kinh, an thần,
dùng trong các trường hợp: mất ngủ, trạng thái căng thẳng thần kinh, một số
trường hợp rối loạn tâm thần, ...
Rotundin còn được dùng làm thuốc giảm đau trong điều trị loét dạ dày
hành tá tràng, đau dây thần kinh, điều tri hen do co thắt phế quản.
1.2.4. Một số chế phẩm có Rotundỉn:
Rotundin có thể được bào chế dưới dạng đơn thành phần hoặc phối hợp
với các hoạt chất khác. Bao gồm [9]:
■ Dạng đơn thành phần:
+ Viên Rotundin 30 mg (Pharbaco), Ronxen-30 (XNDP Hà Nội),
Rotunda (Dopharma), Rudexen (Mediplantex), Stilux-60
(Trapharco), Rotundin 30 (Saokimpharma), An thần rotundin
(XNDP 120),...
+ Ống tiêm Rotundin Sulfat 60 mg/2 ml (Pharbaco).
+ Siro An Thần (Công ty CPDP & TBYT Thanh Hóa).

11
■ Dạng phối họp:
+ Sen Vông: Viên bao có 50 mg cao khô lá sen, 60 mg cao khô lá
vông và 30 mg D,L - Tetrahydro palmatin.
Chỉ định: Thuốc an thần, điều tri hội chứng suy nhược thần kinh, trị
các chứng mất ngủ, hồi hộp gốc thần kinh.
+ Sen Vông R (Dopharma): Viên bao phim có 50 mg cao khô lá sen,
60 mg cao khô lá vông, 15 mg rotundin.
Chỉ định: Điều trị các chứng mất ngủ, đau nội tạng, đau đầu, đau
kinh, đau dạ con sau khi đẻ.
+ Secluren (Công ty CPDP & TBYT Cà Mau): Viên nén bao phim có
thành phần gồm bột thô rotundin, cao đặc lạc tiên, cao đặc tâm sen.
1.3. Chiết xuất rotundin từ củ bình vôi
Chiết xuất rotundin từ củ bình vôi có thể sử dụng nhiều phương pháp khác
nhau. Dựa vào dung môi chiết xuất có thể phân loại thành 2 phưong pháp chung
sau:
- Phương pháp chiết bằng dung môi phân cực: nước, nước acid, cồn,...
- Phương pháp chiết bằng dung môi ít phân cực: chloroform, dầu hỏa,...
Với mục đích của đề tài là lựa chọn được một phưoTig pháp chiết xuất
rotundin từ củ bình vôi đạt hiệu suất cao và có thể áp dụng trong thực tế sản xuất
nên chúng tôi tiến hành khảo sát cả 2 phương pháp chiết trên.

12
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN cứ u
2.1. Nguyên vật liệu, thiết bị
2.1.1. Nguyên liệu:
Củ bình vôi thái lát mỏng, phơi khô thu mua tại phố Lãn ông (có nguồn
gốc từ Hòa Bình) đo độ ẩm được 9,23 % theo phương pháp cân.
2.1.2. Hóa chất, dung môi:
- NaiCOs khan. - Ethanol96°.
- Dầu hỏa. - Than hoạt.
- Dung dịch H2SO4 đậm đặc. - Ether dầu hỏa (60 - 90).
- Nước cất. - Giấy chỉ thị vạn năng.
- Chloroform. - Dung dịch NH3 đậm đặc.
2.1.3. Thiết bị, dụng cụ:
- Tủ sây. - Bình cầu thủy tinh 1500ml.
- Bộ đun sôi hồi lưu. - Bình định mức lOOml.
- Máy cất quay. - Bình chiết nguội.
- Nồi cách thủy. - Cân kỹ thuật và cân phân tích.
- Bình Soxhlet lOOml. - MáyHPLC.
- Máy hút chân không và phễu Buchner.
- Các dụng cụ khác: cốc có mỏ các loại lOOml, 250ml, 500ml,lOOOml;
ống đong, pipet.
2.2. Nội dung nghiên cứu
2.2.1. Nghiên cứu lựa chọn dung môi chiết xuất.
Đẻ lựa chọn dung môi chiết xuất thích hợp, chúng tôi tiếnhành khảo sát 3
phương pháp chiết tương ứng với 3 dung môi khác nhau:
- pp 1: dung môi là nước acid.
- pp 2: dung môi là ethanol 96^.

L3
- pp 3: dung môi là dầu hỏa.
Đánh giá ưu nhược điểm của từng phương pháp dựa trên hiệu quả chiết
xuất, chất lượng sản phẩm, khả năng ứng dụng trong thực tế. Từ đó lựa chọn
phương pháp ứng với dung môi chiết xuất tối ưu.
2.2.2. Nghiên cứu lưa chon nhiềt đô chiết.
~ • • • •
Trên cơ sở dung môi đã được lựa chọn, chúng tôi tiến hành khảo sát chiết
ở các nhiệt độ khác nhau. Dựa trên hiệu quả chiết xuất ở các nhiệt độ đó để lựa
chọn nhiệt độ chiết xuất thích hợp.
2.2.3. Nghiên cứu lựa chọn số ỉần chiết.
Trên cơ sở dung môi và nhiệt độ chiết xuất thích hợp đã lựa chọn, tiếp tục
khảo sát lựa chọn số lần chiết thích họp.
2.3. Phương pháp thực nghiệm
2.3.1. Phương pháp định lượng.
2.3.1.1. Định lượng rotundin trong nguyên iiệu củ bình vôi khô:
Bằng phương pháp HPLC theo DĐVNIV [6 ].
- Pha động: Dung dịch đệm pH 4,5 - aceton (70 : 30), điều chỉnh nếu cần.
Lọc qua màng lọc có cỡ lỗ 0,45 )Lim, lắc siêu âm.
- Dung dịch chuẩn: Hoà tan L-tetrahydropalmatin chuẩn trong pha động để
thu được dung dịch có nồng độ khoảng 0,05 mg/ml.
- Dung dịch thử: Cân chính xác khoảng 0,5 g bột dược liệu chuyển vào một
túi giấy lọc. Thấm ẩm bằng 0,5 ml dung dịch amoniac 6 N (TT), để yên
trong 30 phút. Chuyển túi giấy lọc vào bình Soxhlet dung tích 100 ml,
thêm 30 ml cloroform (TT), chiết trong 4 giờ đến hết alcaloid. Lấy dịch
chiết cô trên cách thuỷ tới cắn, hòa tan cắn trong dung dịch acid sulílirric 5
N (TT) (5 lần, mỗi lần 10 ml). Lọc qua giấy lọc vào bình gạn. Kiềm hoá
dịch lọc bằng amoniac đặc (TT) đến pH 10. Chiết bằng cloroform (TT) 4
lần, mỗi lần 10 ml. Gộp các dịch chiết cloroform, bốc

14
hơi trên cách thuỷ đến cắn khô. Dùng pha động hoà tan cắn và chuyển vào
bình định mức 500 ml, thêm pha động đến vạch, lắc đều. Lọc qua giấy lọc
thường, bỏ 10 ml dịch lọc đầu. Phần dịch lọc còn lại tiếp tục lọc một lần
nữa qua giấy lọc có cỡ lỗ 0,45 ịim được dung dịch thử.
- Điều kiện sắc kỷ: Cột thép không gỉ (25 cmX 4 mm) được nhồi pha tĩnh c
(5 |Lim) (Lichrosorb RP 18 là thích họp).
Detector quang phổ tử ngoại đặt ở bước sóng 260 nm.
Tốc độ dòng; 1,5 ml/phút.
Thể tích tiêm: 20 )Lil.
- Cách tiến hành: Tiêm riêng biệt dung dịch chuẩn, dung dịch thử. Dựa vào
diện tích (hay chiều cao) pic thu được của dung dịch thử, dung dịch chuẩn
và nồng độ L-tetrahydropalmatin (C21H25NO4) của dung dịch chuẩn, tính
hàm lượng L-tetrahydropalmatin (C21H25NO4) trong dược liệu.
- Yêu cầu: Dược liệu phải chứa ít nhất 0,4% (kl/kl) L-tetrahydropalmatin
(C21H25NO4) tính theo dược liệu khô kiệt.
2.3.1.2. Định lưọng rotundin trong sản phẩm:
Do trong điều kiện phòng thí nghiệm không có thuốc thử cần thiết để tiến
hành phương pháp chuẩn độ (theo DĐVN IV) nên chúng tôi sử dụng phương
pháp định lượng của Viện kiểm nghiệm thuốc trung ương (phương pháp đo
quang) [6].
- Tiến hành: Cân chính xác khoảng 60 mg chế phẩm vào bình định mức
dung tích 100 ml, thêm 40 ml dung dịch acid sulfuric 0,5%, lắc kỹ để hòa
tan rotundin, thêm đến định mức với cùng dung môi, lắc đều và lọc. Hút
chính xác 5 ml dịch lọc vào bình định mức dung tích 100 ml, thêm dung
dịch acid sulfuric 0,5% đến định mức, lắc đều. Đo độ hấp

15
thụ của dung dịch thu được ở bước sóng 281 nm, trong cốc đo dày 1 cm,
mẫu trắng là dung dịch acid sulíuric 0,5%.
Hàm lượng rotundin trong sản phẩm được tính theo công thức:
Ax 20
Hàm lương rotundin = ------------------- X 100 (%)
E icm) X p
Trong đó; - p là khối lượng chế phẩm đem định lượng (g).
- A là mật độ quang đo được ở bước sóng 281 nm.
- E Icm) của rotundin ở bước sóng 281 nm là 155.
- Yêu cầu: Chế phẩm phải chứa từ 98,0 - 101,0 % C21H25NO4, tính theo chế
phẩm khô.
2.3.2. Phương pháp chiết xuất.
2.3.2.1. Phương pháp chiết vói dung môi là nước acid.
* Sơ đồ quy trĩnh sản xuất:

16
cồn 96°
than hoạt
*
-
Các giai đoạn sản xuất: Qui trình sản xuất được chia thành 3 giai đoạn:
Giai đoạn 1: Chuẩn bị nguyên liệu
- Giai đoạn 2 : Chiết xuất theo phương pháp ngâm nguội, dung môi là dung
dịch H2SO4 0,5%.
- Giai đoạn 3: Tinh chế theo các bước:
+ Tạo tủa thô bằng cách kiềm hoá dịch chiết acid.
+ Hòa tan tủa thô trong cồn 96^, tẩy màu bằng than hoạt.
+ Cho kết tinh trong cồn 96°, thu sản phẩm là rotundin.

17
2.3.2.2. Phương pháp chiết với dung môi là ethanol 96®.
* Sơ đồ quy trình sản xuất:

18
* Các giai đoạn sản xuât: Qui trình sản xuất được chia thành 3 giai đoạn:
- Giai đoạn 1: Chuẩn bị nguyên liệu
- Giai đoạn 2: Chiết xuất theo phương pháp ngâm nguội, dung môi là
ethanol 96^.
- Giai đoạn 3; Tinh chế theo các bước:
+ Cất thu hồi cồn, thu được cắn alcaloid.
+ Hòa tan cắn trong dung dịch acid, loại tạp bằng ether dầu hỏa.
+ Kiềm hóa tạo tủa thô.
+ Hòa tan tủa thô trong cồn 96°, tẩy màu bằng than hoạt.

19
+ Cho kết tinh trong cồn 96®, thu sản phẩm là rotundin.
2.3.2.3. Phương pháp chiết vói dung môi là dầu hỏa.
* Sơ đồ quy trình sản xuất:

20
* Các giai đoạn sản xuất: Qui trình sản xuất được chia thành 3 giai đoạn:
- Giai đoạn 1: Chuẩn bị nguyên liệu
Bột dược liệu được kiềm hóa.
- Giai đoạn 2: Chiết xuất theo phương pháp ngâm nguội, dung môi là dầu
hỏa.
- Giai đoạn 3: Tinh chế theo các bước:
+ Thu hồi dầu hỏa bằng cách chuyển hoạt chất sang pha nước acid.
+ Kiềm hóa tạo tủa thô.
+ Hòa tan tủa thô trong cồn 96°, tẩy màu bằng than hoạt.
+ Cho kết tinh trong cồn 96^, thu sản phẩm là rotundin.

21
Chương 3: THựC NGHIỆM, KÉT QUẢ VÀ BÀN LUẬN
3.1. Định lượng rotundin trong dược liệu củ bình vôi:
Tiến hành theo các bước như ở mục 2.3.1.1. Thí nghiệm được lặp lại 3 lần.
Kết quả được ghi ở bảng sau:
Bảng 3.1. Hàm lưọng rotundin trong dược liệu.
STT Hàm lượng (%)
1 1,17
2 1,21
3 1,22
TB 1,20
- Nhận xét: Hàm lượng rotundin trung bình trong dược liệu đem khảo sát là
1,20 %. Như vậy dược liệu đem khảo sát đạt tiêu chuẩn chất lượng theo
DĐVN IV (dược liệu phải chứa ít nhất 0,4 % (kl/kl) rotundin
(C21H25NO4) tính theo dược liệu khô kiệt).
3.2. Lựa chọn dung môi chiết xuất
Để lựa chọn được dung môi chiết xuất thích hợp, chúng tôi tiến hành
khảo sát 3 phưoTig pháp chiết tưomg ứng với 3 dung môi: nước acid, ethanol
96*^, dầu hỏa.
3.2.1. Tiến hành phương pháp chiết với dung môi ià nước acid;
* Cách tiến hành:
Giai đoạn 1 : Chuẩn bị nguyên liệu
Sấy dược liệu ở 70^c trong 6 h, sau đó đem xay thành bột thô.
Giai đoạn 2: Chiết xuất
• Các thông số kỹ thuật của giai đoạn chiết xuất:
- Dược liệu: + Khối lượng dược liệu đem chiết: m = 300 g/mẻ.

2'1
- Dung môi: + Dung dich H2SO4 0,5 %.
+ Thể tích dung môi: V = 800 ml/ lần chiết.
- Số lần chiết: 3 lần/mẻ.
- Thời gian chiết: 4 h/lần chiết.
- Nhiệt độ chiết xuất: Nhiệt độ phòng (25®C).
• Tiến hành:
Lắp lưới và lót bông vào bình chiết, thêm dung môi, khuấy trộn đều để
dung môi tiếp xúc tốt với dược liệu, cứ khoảng 30 ph lại khuấy 1 lần. Sau 4 h,
mở van hứng dịch chiết cho chảy vào bình thủy tinh nút mài loại 1000 ml. Tiếp
theo lại đổ dung môi mới vào để chiết mẻ sau,... Như vậy, sau giai đoạn
chiết ta sẽ thu được alcaloid dưới dạng muối Sulfat tan trong nước.
Giai đoạn 3: Tinh chế
• Bước 1: Tạo tủa thô
Dịch chiết rút ra để lắng trong. Gạn phần trong. Phần dịch đục được lọc
qua vải. Gộp 2 phần dịch. Dịch thu được sau khi lọc, gạn được kiềm hóa bằng
dung dịch Na2COs bão hòa, chỉnh pH = 9. Để kết tủa. Lọc tủa, hong khô
ở nhiệt độ phòng thu được rotundin thô khô.
• Bước 2: Tẩy màu bằng than hoạt
Cho ethanol 96® vào tủa thô trong bình cầu, lắp sinh hàn hồi lưu, đun trên
nồi cách thủy cho tủa tan hết, cho than hoạt vào, đun sôi trong 10 phút. Lọc nóng
qua phễu buchner để loại bã than hoạt, lấy dịch lọc.
• Bước 3: Tạo sản phẩm là rotundin
Dịch lọc để kết tinh ở nhiệt độ phòng. Lọc lấy tinh thể. sấy ở nhiệt độ
60^C đến khô thu được sản phẩm là rotundin.
Cân sản phẩm. Kết quả thể hiện ở bảng khối lượng sau:

23
Bảng 3.2. Khối lượng sản phẩm ở pp chiết bằng nước acid.
STT mR (g)
1 1,50
2 1,49
3 1,47
TB 1,49
Trong đó: niR là khối lượng rotundin thu được (g).
Kiểm nghiệm sản phẩm theo phương pháp như ở mục 2.3.1.2. Kết quả
thể hiện ở bảng hàm lượng sau:
Bảng 3.3. Hàm lượng rotundin trong sản phẩm của pp chiết bằng nước acid.
1 98,26
2 98,17
3 98,30
TB 98,24
- Nhận xét: Sản phẩm đạt tiêu chuẩn của DĐVN IV (hàm lượng rotundin >
98,0 %).
3.2.2. Tiến hành phương pháp chiết vói dung môi là ethanol 96®:
Tiến hành như mục 3.2.1.
Giai đoan 2: Chiết xuất
•

24
- Dung môi: + Ethanol 96^.
- Các thông số khác (khối lượng dược liệu, số lần chiết, thời gian chiết,
nhiệt độ chiết) giống như ở phương pháp chiết bằng nước acid.
• Tiến hành:
Tiến hành chiết như ở mục 3.2.1, thu được dịch chiết cồn hòa tan alcaloid.
Giai đoan 3: Tinh chế
- Bước 1: Tạo tủa rotundin thô
Dịch chiết đem cất thu hồi cồn thu được cắn alcaloid toàn phần. Hòa tan
hoàn toàn cắn này bằng dung dịch H2SO4 5 %, chỉnh pH = 4. Dịch acid thu được
đem lắc với ether dầu hỏa để loại tạp. Để phân lóp, gạn lấy lóp nước acid chứa
alcaloid dưới dạng muối Sulfat. Kiềm hóa dịch acid này bằng dung dịch Na2C03
bão hòa, chỉnh pH 9. Để kết tủa. Lọc tủa, hong khô ở nhiệt độ phòng thu được
rotundin thô khô.
Các bước tinh chế còn lại:
- Bước 2: Tẩy màu bằng than hoạt
- Bước 3: Tạo sản phẩm là rotundin
Tiến hành như ở mục 3.2.1 (trang 22).
Cân sản phẩm. Kết quả thể hiện ở bảng khối lượng sau:
Bảng 3.4. Khối lượng sản phẩm ở pp chiết bằng ethanol 96°.
STT mR (g)
1 1,70
2 1,69
3
1,71
TB 1,70

25
Kiểm nghiệm sản phẩm theo phương pháp như ở mục 2.3.1.2. Kết quả
thể hiện ở bảng hàm lượng sau:
Bảng 3.5. Hàm lượng rotundin trong sản phẩm của pp chiết bằng ethanol 96^.
STT Hàm lưọng (%)
1 98,65
2 98,52
3 98,41
TB 98,53
- Nhận xét: Sản phẩm đạt tiêu chuẩn của DĐVNIV.
3.2.3. Tiến hành phương pháp chiết vói dung môi là dầu hỏa:
• Cách tiến hành:
Sấy dược liệu ở l ( f c trong 6 h, sau đó đem xay thành bột thô. Kiềm hóa
bột dược liệu bằng dung dịch Na2CƠ3 3 %, để 12 h. Sau đó đem làm tơi và hong
khô ở nhiệt độ phòng.
- Dung môi: + Dầu hỏa.
- Các thông số khác (khối lượng dược liệu, số lần chiết, thời gian chiết,
nhiệt độ chiết) giống như ở phương pháp chiết bằng nước acid.
• Tiến hành:
Tiến hành như ở mục 3.2.1. Sau giai đoạn chiết ta sẽ thu được alcaloid
dưới dạng base tan trong dầu hỏa.
Giai đoạn 3: Tinh chế
- Bước 1: Tạo tủa thô:

26
Dịch chiết dầu hỏa đem lắc kỹ với dung dịch H2SO4 1 %, chỉnh pH = 4.
Đe phân lóp, gạn lấy lóp nước acid chứa alcaloid dưới dạng muối Sulfat. Lớp
dầu hỏa đem thu hồi. Kiềm hóa dịch acid thu được bằng dung dịch NaiCOs bão
hòa, chỉnh pH = 9. Để kết tủa. Lọc tủa, hong khô ở nhiệt độ phòng thu được
rotundin thô khô.
Các bước tinh chế còn lại:
- Bước 2: tẩy màu bằng than hoạt
- Bước 3: Tạo sản phẩm là rotundin
Tiến hành như ở mục 3.2.1 (trang 23).
Cân sản phẩm thu được. Kết quả thể hiện ở bảng khối lượng sau:
Bảng 3.6. Khối lượng sản phẩm ở pp chiết bằng dầu hỏa.
STT mR (g)
1 2,10
2 2,12
3 2,07
TB 2,10
Kiểm nghiệm sản phẩm theo phương pháp như ở mục 2.3.1.2. Kết quả thể
hiện ở bảng hàm lượng sau:
Bảng 3.7. Hàm lượng rotundin trong sản phẩm của pp chiết bằng dầu hỏa.
1 98,86
2 98,81
3 98,78
TB 98,82
- Nhận xét: Sản phẩm đạt tiêu chuẩn của DĐVNIV.

27
Ket họp các bảng kết quả khối lượng sản phẩm thu được ở các phương
pháp chiết, ta có bảng tổng hợp khối lượng sau:
Bảng 3.8. Khối lượng sản phẩm tưong ứng với các pp chiết xuất.
Dung môi Nước acid Ethanol 96° Dầu hỏa
mR (g) 1,49 1,70 2,10
Từ khối lượng sản phẩm thu được, tính hiệu suất qui trình sản xuất theo
công thức:
m
sp
TI= rridi X c %
x i o o (%)
Trong đó:
- r| là hiệu suất của qui trình sản xuất (%).
- m di là khối lượng dược liệu đem chiết trong mỗi mẻ (300 g).
- m sp là khối lượng sản phẩm thu được ứng với 300 g dược liệu.
- c 0/„ là hàm lượng % rotundin trong dược liệu đem chiết ( 1,20 %).
Ta có bảng hiệu suất sau:
Bảng 3.9. Hiệu suất tương ứng với các pp chiết xuất.
Dung môi
Tl (%)
Nước acid
41,30
Ethanol 96^
47,22
Dầu hỏa
58,26
Kết quả ở bảng 3.9 được biểu diễn bằng đồ thị (hình 3.1):

28
Hĩnh 3.1. Hiệu suất tương ứng với các pp chiết xuất.
60 58.26
50 47.22
41.30
40
I30
<(D -
^ 20
10
nước acid ethanol 96° dầu hỏa
Phương pháp chiết xuất
- Nhận xét: Phương pháp chiết bằng dầu hỏa có hiệu suất cao nhất, các
phương pháp chiết bằng ethanol 96° và chiết bằng nước acid có hiệu suất
thấp hơn.
Kết họp kết quả định lượng sản phẩm thu được ở các phương pháp chiết,
ta có bảng tổng họp hàm lượng sau:
Bảng 3.10. Hàm lượng rotundin trong sản phẩm thu được ở các pp chiết xuất.
Dung môi
Hàm lượng (%)
Nước acid
98,24
Ethanol 96°
98,53
Dầu hỏa
98,82
Nhận xét: Sản phẩm của các phương pháp chiết đều đạt tiêu chuẩn của
DĐVN IV (hàm lượng rotundin > 98,0 %). Trong đó, sản phẩm của
phương pháp chiết bằng dầu hỏa có hàm lượng rotundin cao hơn so với 2
phương pháp còn lại (98,82 %).

29
3.2.4. Bàn luận;
Từ thực tế thực nghiệm và kết quả thu được ở trên có thể tóm tắt 1 số ưu
nhược điểm của các phương pháp như sau:
* Phương pháp chiết bằng nước acid:
ưu điểm:
- Dung môi rẻ tiền, dễ kiếm.
Nhược điểm:
- Dịch chiết nước lẫn nhiều tạp, mất nhiều thời gian để lắng loại tạp.
- Giai đoạn lọc tủa thô rất khó khăn, mất nhiều thời gian do tủa mịn.
- Hiệu suất chiết thấp.
* Phương pháp chiết bằng ethanol 96®:
ưu điểm:
- Lượng dung môi chiết ít hơn nhiều so với phưong pháp chiết bằng nước
acid.
Nhược điểm:
- Dung môi chiết đắt tiền hơn so với phương pháp chiết bằng nước acid.
- Giai đoạn tinh chế phức tạp, phải dùng thêm ether dầu hỏa để loại tạp.
- Giai đoạn lọc tủa thô khó khăn, mất nhiều thời gian do tủa mịn.
- Hiệu suất chiết thấp.
* Phưong pháp chiết bằng dầu hỏa:
ưu điểm:
- Dịch chiết dầu hỏa sạch, dễ tinh chế.
- Tủa thô rất dễ lọc, tiết kiệm được thời gian lọc.
- Hiệu suất chiết khá cao.
- Chất lượng sản phẩm cao hơn so với 2 phương pháp trên.
- Qui trình sản xuất khá đơn giản, dễ triển khai ở qui mô lớn.
Nhược điểm:

30
- Dung môi đắt tiền hơn so với phương pháp chiết bằng nước acid, tuy nhiên
vẫn thuộc loại dung môi rẻ tiền hơn so với các loại đung môi ít phân cực
khác như xăng, ether dầu hỏa, chloroform...
* Ket luận: Như vậy, dung môi dầu hỏa có nhiều ưu điểm hơn hẳn so với
hai dung môi còn lại: dịch chiết sạch, dễ tinh chế, hiệu suất chiết cao, chất
lượng sản phẩm tốt, qui trình sản xuất dễ thực hiện, có thể áp dụng
trong thực tế sản xuất. Do đó, chúng tôi lựa chọn dung môi dầu hỏa để
chiết xuất rotundin từ củ bình vôi.
3.3. Lưa• chon• nhiêt• đô• chiết
Theo lý thuyết thì khả năng chiết xuất hoạt chất sẽ tăng khi nhiệt độ chiết
tăng. Tuy nhiên, khi nhiệt độ chiết xuất tăng thì đồng thời lượng tạp chất hòa tan
vào dung môi cũng tăng, gây khó khăn cho giai đoạn tinh chế. Mặt khác, ở nhiệt
độ quá cao sản phẩm có thể bị phân hủy. Do đó cần phải nghiên cứu lựa chọn
nhiệt độ chiết thích họp để đạt hiệu quả chiết cao.
Để lựa chọn nhiệt độ chiết thích hợp, chúng tôi thí nghiệm chiết với dung
môi là dầu hỏa, tiến hành ở các nhiệt độ chiết khác nhau, bao gồm: chiết nóng và
chiết nguội. Khối lượng dược liệu mỗi mẻ chiết là 300 g.
• Phương pháp chiết nguội (25®C):
Cách tiến hành và các thông số chiết như ở mục 3 .2 .3 .
• Phương pháp chiết nóng:
Dược liệu sau khi đã kiềm hóa được cho vào bình cầu thủy tinh có dung
tích 1500 ml, thêm dung môi, khuấy trộn đều và đặt vào nồi cách thủy có thể
điều chỉnh được nhiệt độ.
Quá trình tiến hành: giống như đối với phương pháp chiết nguội, chỉ khác
ở nhiệt độ chiết. Tiến hành chiết theo một dãy các thí nghiệm với 6 mức nhiệt
độ tương ứng là: 50°c, 60°c, 70°c, 80°c, 90°c.

31
Mỗi thí nghiệm được lặp lại 3 lần. Cân sản phẩm thu được ở các nhiệt độ
chiết, kết quả thể hiện ở bảng khối lượng sau:
Bảng 3.11. Khối lượng sản phẩm ở các nhiệt độ chiết tương ứng.
Đơn vị; g
m
(g)
STT
25°c sqPc 60°c l ( f c 80°c 90^C
1 2,07 2,19 2,37 2,62 2,46 2,37
2 2,09 2,22 2,37 2,63 2,46 2,40
3 2,11 2,23 2,35 2,61 2,49 2,43
TB 2,09 2,21 2,36 2,62 2,47 2,40
Kiểm nghiệm sản phẩm theo phương pháp như ở mục 2.3.1.2. Kết quả thể
hiện ở bảng hàm lưọng sau:
Bảng 3.12. Hàm lượng rotundin trong sản phẩm ở các nhiệt độ chiết tương ứng.
Đơn vị: %
STT
Hàm lượng (%)
25V 50°c 6 0°c 70°c 80”c 90°c
1 98,91 98,92 98,93 98,78 98,24 98,27
2 98,62 98,75 98,87 98,55 98,26 98,38
3 98,78 98,86 98,64 98,63 98,37 98,35
TB 98,78 98,84 98,81 98,65 98,29 98,34
+ Sản phẩm thu được ở các nhiệt độ chiết đều đạt tiêu chuẩn của DĐ
VNIV.

32
+ Trong khoảng nhiệt độ chiết từ 25 - 70®c, hàm lượng rotundin trong
sản phẩm chênh lệch không đáng kể. ở các điểm nhiệt độ 80, 90*^c
hàm lượng rotundin trong sản phẩm giảm xuống.
Tính hiệu suất tương ứng ở các nhiệt độ chiết dựa vào bảng khối lượng và
công thức tính, ta có kết quả thể hiện ở bảng sau (bảng 3.13): Bảng 3.13: Hiệu
suất tương ứng ở các nhiệt độ chiết.
Đơn vị: %
Nhiêt đô
25°c 50°c 6 0®c 70°c 8 0®c 90°c
ê c )
11 (%) 58,06 61,39 65,56 72,77 68,61 66,67
Kết quả ở bảng 3.13 được biểu diễn bằng đồ thị (hình 3.2):
Hĩnh 3.2. Hiệu suất tương ứng ở các nhiệt độ chiết.
100
90
80 72.77
70 65.56
68.61
66.67
61.39
^ 60 58.05
«U-
X 50
40
30
20
10
0
25 50 60 70 80 90
Nhiệt độ chiết xuất (°C)

33
- Nhận xét: Trong khoảng nhiệt độ chiết từ 25 - 70°c, hiệu suất tăng
theo nhiệt độ. ở nhiệt độ hiệu suất đạt giá trị khá cao (72,77 %).
ở các điểm nhiệt độ 80^c và 90^c hiệu suất giảm so với ở 70^c.
* Bàn luận:
Từ các kết quả về hiệu suất, chất lượng sản phẩm ở các nhiệt độ chiết, và
thực tế thực nghiệm chúng tôi có các nhận xét sau:
- Trong khoảng nhiệt độ chiết từ 25 - 70*^c, hiệu suất tăng theo nhiệt độ và
đạt giá trị cao nhất ở 70V là 72,77 %. Mặt khác, trong khoảng nhiệt độ
này, dịch chiết khá sạch, tủa thô dễ lọc và dễ tinh chế.
- ở 80^C và 90^C hiệu suất giảm so với ở 70®c, hàm lượng rotundin trong
sản phẩm cũng giảm xuống. Nguyên nhân là do ở khoảng nhiệt độ này
dịch chiết lẫn nhiều nhựa, gây khó khăn cho giai đoạn tinh chế và làm hao
hụt sản phẩm.
Ket luận: Dựa vào những nhận xét trên, chúng tôi đã lựa chọn nhiệt độ
khoảng 70°c là nhiệt độ thích hợp cho phương pháp chiết rotundin từ củ
bình vôi bằng dung môi dầu hỏa.
3.4. Lựa chọn số lần chiết
Trong thực tế sản xuất, cần xác định sổ lần chiết thích họp để vừa đảm
bảo hiệu suất chiết vừa đảm bảo hiệu quả kinh tế. Bởi vì nếu số lần chiết ít sẽ
không rút được hết hoạt chất, làm hiệu suất giảm. Ngược lại, nếu số lần chiết
nhiều gây lãng phí dung môi, mất nhiều công và thời gian, đồng thời dịch chiết
sẽ lẫn nhiều tạp chất, gây khó khăn trong giai đoạn tinh chế.
Đe lựa chọn số lần chiết thích hợp, chúng tôi tiến hành chiết xuất 5 lần với
mỗi mẻ 300 g dược liệu. Giai đoạn chuẩn bị nguyên liệu và chiết xuất tiến hành
tương tự như ở mục 3.2.3. Nhiệt độ chiết xuất là 70°c. Dịch chiết của mỗi lần
chiết được chúng tôi để riêng, lắc kỹ với dung dịch H2SO4 1 %, chỉnh pH = 4.
Để phân lớp, gạn lấy lớp nước acid. Kiềm hóa dịch acid thu được của

34
mỗi lần chiết bằng dung dịch Na2C03 bão hòa, chỉnh pH = 9, alcaloid toàn phần
sẽ kết tủa. Lọc tủa, hong khô. Tính tỷ lệ giữa khố: lượng rotundin thô của mỗi lần
chiết so với tổng khối lượng rotundin thô của cả 5 lần. Tỷ lệ của lần chiết nào
không đáng kể thì ta có thể bỏ qua lần chiết đó.
Thí nghiệm được lặp lại 3 lần. Kết quả như sau:
Bảng 3.14: Khối lượng rotundin thô ở 5 lần chiết của mỗi mẻ dược liệu.
Đơn vị: g
STT
m¡ (g) (i = 1 4- 5)
m¡
mi m2 ni3 m4 ni5
1 4,95 3,26 1,18 0,57 0,23 10,19
2 4,98 3,24 1,16 0,56 0,25 10,19
3 4,89 3,27 1,15 0,58 0,26 10,15
TB 4,94 3,26 1,16 0,57 0,25 10,18
Trong đó:
- nii là khối lượng rotundin thô ở lần chiết thứ i (g).
- i: là thứ tự lần chiết (i = 1 -ỉ-5).
- nii là tổng khối lượng rotundin thô của 5 lần chiết (g).
Tỷ lệ % rotundin thô của mỗi lần chiết so với tổng khối lượng rotundin thô
thu được qua 5 lần chiết được tính theo công thức:
Xi = X 100 (o/o)
S i = i n ii
Trong đó Xi là tỷ lệ % khối lượng rotundin thô của lần chiết thứ i so với
tổng khối lượng rotundin thô của cả 5 lần chiết (i = 1 5).
Tính tỷ lệ khối lượng rotundin thô của mỗi lần chiết so với tổng khối
lượng rotundin thô dựa vào bảng 3.14 và công thức tính, ta có kết quả được thể
hiện ở bảng sau:

35
Bảng 3.15. Tỷ lệ % khối lượng rotundin thô của mỗi lần chiết so với tổng khối
lượng.
Đơn vị: %
STT
Xi(%) ( i - 1 ^ 5 )
Xl X2 X3 X4 X5
1 48,58 31,99 11,58 5,59 2,26
2 48,87 31,80 11,38 5,50 2,45
3 48,15 32,22 11,33 5,71 2,56
TB 48,53 32,0 11,43 5,60 2,42
Kết quả ở bảng 3.15 có thể biểu diễn bằng đồ thị sau (hình 3.3).
Hình 3.3. Tỷ lệ % khối lượng rotundin thô của mỗi lần chiết so với tổng khối
lượng.
60
50 48.53
40
30
20 -
11.43
10
5.6
2.42
L—.......ị *
2 3 4 5
Lần chiết thứ i (i = 1 -ỉ- 5)

- Nhận xét: Khối lưọng rotundin thô giảm dần qua mỗi lần chiết, ở 2 lần
chiết đầu lượng rotundin thô chiếm hơn 80 % tổng lượng rotundin thô thu
được qua 5 lần chiết. Lần thứ 4 và thứ 5 tỷ lệ rotundin thô thu được so với
tổng khối lượng là rất thấp (tổng cả 2 lần chiết này chỉ chiếm khoảng 8 %).
Do đó, chúng tôi sơ bộ đưa ra kết luận:
Trong thực tế sản xuất thì chỉ nên tiến hành chiết xuất 3 lần. Trong đó
dịch chiết lần 1 và lần 2 đem xử lý để tạo tủa thô, còn dịch chiết lần 3 dùng làm
dung môi để chiết lần 1 cho mẻ khác.

37
KÉT LUẬN VÀ ĐÈ XUẤT
KÉT LUẬN
Sau khi hoàn thành khóa luận, chúng tôi đã đạt được những mục tiêu đã
đề ra như sau:
1. Lựa chọn được dung môi chiết xuất thích hợp; dầu hỏa.
2. Lựa chọn được nhiệt độ chiết xuất thích họp cho phươngpháp chiết bằng
dung môi dầu hỏa: khoảng 70°c.
3. Lựa chọn được số lần chiết thích họp: chiết 3 lần, trong đó dịch chiết của
2 lần đầu đem đi xử lý để thu sản phẩm, dịch chiết lần 3 làm dung môi
chiết mẻ sau.
ĐÈ XUẤT
Vì điều kiện thời gian và trang thiết bị có hạn, chúng tôi mới chỉ đưa ra
được một số kết quả như trên. Để có được 1 qui trình chiết xuất rotundin từ củ
bình vôi đạt hiệu quả kinh tế cao và có thể triển khai trên qui mô công nghiệp
chúng tôi xin đưa ra 1 số đề xuất sau:
1. Tiếp tục khảo sát thêm 1 số thông số: kích thước dượcliệu, thời gian kiềm
hóa dược liệu,...
2. Đánh giá hiệu quả kinh tế của phương pháp chiết xuất rotundin từ củ bình
vôi bằng dung môi dầu hỏa để có thể ứng dụng trong sản xuất công
nghiệp.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Phạm Hoàng Hộ (1999), Cây cỏ Việt Nam, quyển 1, NXB Trẻ, trang
337.
2. Bộ môn Công nghiệp dược (2006), Kỹ thuật sản xuất dược phẩm tập I,
Trường Đại học Dược Hà Nội, trang 144, 226, 227.
3. Bộ môn Công nghiệp dược (2009), Thực tập kỹ thuật sản xuất dược
phẩm, Trưòrng Đại học Dược Hà Nội, trang 50 - 54.
4. Bộ môn Dược liệu (2006), Bài giảng dược liệu tập I, Trường Đại học
Dược Hà Nội, trang 94 - 100.
5. Bộ môn Dược liệu (2006), Thực tập dược liệu, Trường Đại học Dược
Hà Nội, trang 28, 29.
6 . Bộ Y tế (2009), Dược điển Việt Nam IV, NXB Y học, trang 551, 552.
7. Bộ Y tế (2007), Dược học cổ truyền, NXB Y học, trang 212.
8 . Bộ Y tế (2007), Kiểm nghiệm dược phẩm, NXB Y học, trang 74.
9. Bộ Y tế (2002), Thuốc biệt dược trong và ngoài nước, NXB Y học, tập 1,
trang 981 -983 .
10. Võ Văn Chi (1997), Từ điển cây thuốc Việt Nam, NXB Y học, trang
95.
11. Nguyễn Thị Kiều Dương (2008), Nghiên cứu về thực vật và thành phần
hóa học của loài thuộc chi Stephania Lour. thu hái ở Quảng Bình,
Khóa luận tốt nghiệp dược sĩ đại học khóa 2003 - 2008, trang 10.
12. Nguyễn Văn Đàn, Nguyễn Viết Tựu (1985), Phương pháp nghiên cứu
hóa học cây thuốc, NXB Y học, trang 377-393.
13. Phạm Thanh Kỳ, Nguyễn Quốc Huy, Đỗ Phương Loan (2006), “ Kết
quả nghiên cứu về L - tetrahydro palmatin trong loài bình vôi Stephanỉa
brachyandra Diels. thu hái ở Sa Pa (Lào Cai)”, Tạp chỉ dược học, số 11,
trang 37 - 39.

14. Đỗ Tất Lợi (2004), Những cây thuổc và vị thuốc Việt Nam, NXB Y
học, trang 779 - 782.
15.Viện Dược Liệu (2004), Cây thuổc và động vật làm thuốc ở Việt Nam,
NXB Khoa học kỹ thuật, tập 1, trang 210-215.
16. Viện Dược Liệu (2008), Kỹ thuật chiết xuất dược liệu, NXB Khoa học
kỹ thuật, trang 25, 28.
17. Nguyễn Tiến Vững (2000), Nghiên cứu về thực vật, hóa học và tác
dụng sinh học của một sổ loài thuộc chi Stephanỉa Lour. ở Việt Nam,
Luận án tiến sĩ dược học, trang 12, 32 - 35.

Nghiên cứu lựa chọn phương pháp chiết xuất Rotundin từ củ Bình vôi.doc

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Nghiên cứu lựa chọn phương pháp chiết xuất Rotundin từ củ Bình vôi.doc

Similar to Nghiên cứu lựa chọn phương pháp chiết xuất Rotundin từ củ Bình vôi.doc (20)

More from DV Viết Luận văn luanvanmaster.com ZALO 0973287149

More from DV Viết Luận văn luanvanmaster.com ZALO 0973287149 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Nghiên cứu lựa chọn phương pháp chiết xuất Rotundin từ củ Bình vôi.doc