një numër gjithnjë e më i madh i ekonomistëve dhe financierëve janë duke sjellë në vëmëndje të qeverive europiane konceptin e nobelistit Friedman, mbi furnimin me para falas të ekonomisë në situata të tilla ekonomike dhe sociale. Edhe pse kjo teori është në debate të ashpra me teorizimet e akademikëve, që mbrojnë mënyrat e sigurta, unë e gjej me vend teorinë se furnizimi me para në mënyrë të kontrolluar dhe të ndërsjelltë nga politika monetare dhe ajo fiskale është një stimul fiskal shumë i fortë. Ky stimulim duhet të ketë një justifikim të fortë pse do të mund të përdorej (p.sh. likujdimi i faturave ende të papaguara për shtresa dhe problematika të caktuara). Ai do të duhej të ndërthurej me format e tjera të financimit të deficitit të buxhetit, si huamarrja e brendshme dhe e jashtme.

1. Mundet paraja e MADHE të bëjë kthesën e MADHE në ekonominë shqiptare?
nga Eduart GJOKUTAJ
Ndikimi më i madh në ekonomi mbetet ende të vijë nga tkurrja e informalitetit, i cili është
konsumatori kryesor i ekonomisë formale. Megjithatë, informaliteti mund të konsiderohet një
siguri për qeverinë, aq sa mund të jenë garanci zhvillimi rezervat e naftës në vendet në zhvillim.
Masat dhe programet zhvillimore janë shpallur dhe janë në fazën e plan veprimit. Përpjekjet për
të modeluar ekonominë po kryhen me korrektësi sipas këshillave nga jashtë dhe brenda vendit.
Zhvillimi i kapaciteteve dhe forcimi i menaxhimit po prezantohet në cdo ambjent të mundshëm
publik. Konsolidimi buxhetor është në rrugën rutinë të tij, ku asgjë e papritur nuk pritet të
ndodhë.
E megjithatë, diçka mungon. Duhet ta gjejmë dhe ta përdorim për të marrë kthesën e fortë të
rigjallërimit ekonomik.
Për kapitalin nevojiten para. Për paranë duhen rezerva. Për rezervat kërkohet kohë.
Kohë ka patur gjithmonë ky vend, por vendimet dhe veprimet më të rëndësishme i ka zgjidhur
në momentin e fundit.
Në një periudhë, kur niveli i inflacionit luhatet midis 0.7% në fund të 2014 deri 1.3% në muajin
Janar 2015, për qeverinë shqiptare bëhet e domosdoshme që të shikojë me sytë në të ardhmen
për t’ju përgjigjur dilemave ekonomike dhe sociale të sotme dhe atyre që ka trashëguar. Situata
e investimeve të huaja, por edhe atyre vendase ka ende hapësirë të lirë. Kërkesa agregate është
në tregues pozitiv, por nuk është në nivele që premtojnë siguri për periudhën afatmesme. Edhe
pse konsumi i qytetarëve ka një rritje të lehtë, ai vjen vetëm si një reagim i nxitjeve fiskale të
vitit të kaluar, si dhe prej lehtësimit nga rënia e kostos së karburantit.
Rreziku i deflacionit është te porta e ekonomisë sonë. Ndërsa, normat e interesit kanë shkuar
poshtë e më poshtë, por kreditimi me likujditete nuk po pompohet ende ashtu si pritej.

2. Po çfarë mungon atëherë që motorrët të shkëputin ekonominë nga “graviteti” torturues i
tranzicionit shqiptar?
Unë them se mungojnë pjesët e nevojshme që kapitalizmi në Shqipëri më në fund të instalohet
për të funksionuar ashtu si e shikojmë në vendet nga këshillohemi. Pra, ashtu si në socializëm na
mungon ende e drejta e pronës dhe për sa kohë që kapitali nuk tregtohet në vendin që i takon,
në bursën e këmbimit na mungon edhe ai në formën e vet funksionale. Për të plotësuar kushtet
e funksionimit të kapitalizmit na duhet me shumicë një përbërës elementar, por i
pazëvendësueshëm.
Është me vend të përdorim të përshtatur shprehjen e ish-presidentit amerikan Clinton:
- Është furnizimi me para, idiot!
Në këtë situatë globale, ku dëshpërimi ekonomik i fqinjit tonë jugor nuk është i vetëm në
Europën Jugore, një numër gjithnjë e më i madh i ekonomistëve dhe financierëve janë duke
sjellë në vëmëndje të qeverive europiane konceptin e nobelistit Friedman, mbi furnimin me para
falas të ekonomisë në situata të tilla ekonomike dhe sociale. Edhe pse kjo teori është në debate
të ashpra me teorizimet e akademikëve, që mbrojnë mënyrat e sigurta, unë e gjej me vend
teorinë se furnizimi me para në mënyrë të kontrolluar dhe të ndërsjelltë nga politika monetare
dhe ajo fiskale është një stimul fiskal shumë i fortë. Ky stimulim duhet të ketë një justifikim të
fortë pse do të mund të përdorej (p.sh. likujdimi i faturave ende të papaguara për shtresa dhe
problematika të caktuara). Ai do të duhej të ndërthurej me format e tjera të financimit të
deficitit të buxhetit, si huamarrja e brendshme dhe e jashtme.
Hedhja e kësaj paraje të re në konsum, apo thënë ndryshe direkt e në llogaritë e bizneseve,
pronarëve, qytetarëve, pra gjithë atyre që shteti u ka borxh, nga njera anë do të mbyllte
llogarinë e qeverisë me ta. Nga ana tjetër, do të nxiste një besim të ri ndaj qeverisjes, i cili ka
munguar që kur s’mbahet mend, por dhe do ti jepte një shtytje shumë të fortë konsumit. Kjo
rritje konsumi do të krijonte efektin zinxhir, pasi do të nxiste më shumë prodhim dhe
marëdhënie tregtare, më shumë punësim dhe si rrjedhojë më shumë të ardhura buxhetore dhe
rritje ekonomike.

3. Akademikët do të më thonin të ndaloja pak. Dhe do të fillonin të përmendnin se ky “cunam” i
parasë do të sillte “përmbytjen” e inflacionit dhe normave të interesit. Pas kësaj situate do të
më kujtonin se vjen kaosi dhe rrëmuja financiare.
Por, unë do tu thoja se hedhja e parasë së re në qarkullim do të realizohej nga Banka e
Shqipërisë. Hedhja e parasë në qarkullim, sipas modelit të prezantuar mbi 45 vite më parë prej
Friedmanit, do të ishte një kombinim i veprimeve që Banka e Shqipërisë bën shpeshherë gjatë
vitit me bonot e thesarit bashkë me politikën e nxitjes fiskale duke i pozicionuar të dyja bashkë
në një qasje interaktive.
Banka e Shqipërisë në vend të përdorë paranë për të blerë asete financiare, ajo do të paguajë
borxhet ndaj qytetarëve duke ja u dhënë direkt atyre paranë. Ky veprim ka qëllim të dyfishtë:
(a)likujdimin e menjëhershëm të borxheve dhe (b)shtytjen direkt të tyre për konsum dhe
investime. Pas këtij hapi futet politika fiskale që gjen instrumentet e duhura për të nxitur
kosnumin dhe rritur investimet. Ja pse duhet që të veprojnë në unison politika monetare me atë
fiskale.
Në vend që qeveria të ulë taksat dhe në këtë mënyrë rrit deficitin buxhetor dhe borxhin publik,
me hedhjen e parasë së re kjo nuk do të ndodhë. Ndërkaq Banka do të influencojë apo
monitorojë tregun për të ruajtur objektivat për inflacionin duke qenë më aktive me shiotjen dhe
blerjen e aseteve financiare dhe të tjera asete. Në këtë mënyrë, ajo do të menaxhojë në mënyrë
më interaktive borxhin publik të qeverisë.
As Banka, por as dhe Qeveria nuk mund ta bëjnë të ndara këtë monitorim dhe kontroll të tregut
dhe parasë në qarkullim. Të gjithë duhet ta kuptojnë se qëllimi nuk është rritja e inflacionit, por
pagimi i borxheve dhe stimulimi fiskal. Ky i fundit lidhet me pasigurinë që ka secili nga ne për të
ardhmen në lidhje me rritjen e barrës fiskale.
Filloni të shtypni para. Vendi dhe njerëzit kanë nevojë për to.
- Është koha e furnizimit me para!