SlideShare a Scribd company logo

Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.

‱
‱
J
Jonida Muci
1 of 78
Download to read offline
1 UNIVERSITETI I TIRANЁS FAKULTETI I EKONOMISЁ DEPARTAMENTI FINANCЁS MIKROTEZË NDIKIMI I POLITIKËS FISKALE NË PËRMIRËSIMIN E EKONOMISË SHQIPTARE Punoi Pranoi Jonida MUÇI Prof.As.Dr. Dorina KRIPA (GORICA) TiranĂ«, Mars 2016
2 Vërtetohet se ky Komision Vlerësimi është mbledhur në datën ____________ për të bërë vlerësimin e kësaj Mikroteze të Studimeve për përftimin e Diplomës së sistemit part-time cikli i dytë, Master Profesional në Financë. Vlerësimi është realizuar në përputhje me rregullat e Universitetit të Tiranës. ________________________________ Dr. Emër Mbiemër Titulli Kryetar Komisioni Fakulteti i Ekonomisë Universiteti i Tiranës ________________________________ Dr. Emër Mbiemër Titulli Anëtar Komisioni Fakulteti i Ekonomisë Universiteti i Tiranës
3 ________________________________ Dr. Emër Mbiemër Titulli Anëtar Komisioni Fakulteti i Ekonomisë Universiteti i Tiranës _________________________________ Dr. Emër Mbiemër Titulli Drejtues i Departamentit ____________ Fakulteti i Ekonomisë Universiteti i Tiranës Data: ______________________ © Copyright Emri Mbiemri i studentit (grupit të studentëve), Viti Përmbajtja e këtij punimi është totalisht autentike. Të gjitha të drejtat e rezervuara.
4 DEKLARATË UnĂ« (Ne), i/e nĂ«nshkruari/s (tĂ« nĂ«nshkruarit) Jonida MUÇI deklaroj(mĂ«) qĂ«: (1) Kjo mikrotezĂ« pĂ«rfaqĂ«son punimin tim (tonĂ«) origjinal, pĂ«rveç rasteve tĂ« citimeve dhe referencave dhe (2) Kjo mikrotezĂ« nuk Ă«shtĂ« pĂ«rdorur mĂ« parĂ« si mikrotezĂ« apo projekt kursi nĂ« kĂ«tĂ« Universitet apo nĂ« Universitete tĂ« tjera. _______________________ Emri Mbiemri i Studentit (grupit tĂ« studentĂ«ve) Data :
5 ABSTRAKT Ndikimi i politikĂ«s fiskale nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e ekonomisĂ« shqiptare. Studenti: Jonida MUÇI Profesori udhĂ«heqĂ«s: Prof.Ass.Dr. Dorina KRIPA (GORICA) Universiteti i TiranĂ«s Fakulteti i EkonomisĂ« Departamenti i FINANCËS TiranĂ«, 29/03/2016 PĂ«r tĂ« arritur mirĂ«qenie dhe stabilitet politik, qeveritĂ« kombĂ«tare synojnĂ« arritjen e ekuilibrit ekonomik. Qeveria pĂ«rdor instrumente tĂ« ndryshme pĂ«r tĂ« stimuluar rritjen e ekonomisĂ«, pĂ«r tĂ« ulur papunĂ«sinĂ« dhe pĂ«r tĂ« arritur objektivat makroekonomike. NĂ« kontekst tĂ« rritjes sĂ« ngadalshme ekonomike tĂ« viteve tĂ« fundit dhe tĂ« presioneve fiskale, vendi ynĂ« ballafaqohet me sfidĂ«n komplekse tĂ« zhvillimit ekonomik. PapunĂ«sia vazhdon tĂ« jetĂ« nĂ« njĂ« shkallĂ« tĂ« lartĂ«. KĂ«rkesa pĂ«r fuqi punĂ«tore Ă«shtĂ« ende shumĂ« e ulĂ«t dhe krijimi i njĂ« ambienti qĂ« do tĂ« favorizojĂ« formimin e vendeve tĂ« qĂ«ndrueshme tĂ« punĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« detyrĂ« sfiduese qĂ« kĂ«rkon reforma shumĂ«dimensionale nĂ« ekonomi. Ky punim adreson çështjen e impaktit tĂ« politikĂ«s fiskale nĂ« zbutjen e papunĂ«sisĂ«, rritjen e investimeve dhe tĂ« konsumit pĂ«r tĂ« gjeneruar rritje ekonomike tĂ« qĂ«ndrueshme. To achieve prosperity and political stability, national governments aimed at achieving economic equilibrium. The government uses different instruments to stimulate economic growth, to reduce unemployment and to achieve macroeconomic objectives. In the context of slow economic growth in recent years and fiscal pressures, our country is faced with the complex challenge of economic development. Unemployment remains at a high level. Demand for laborforce is still too low and creation of an environment that will favor the formation of stable workplaces is a challenging task that requires a multidimensional reforms in the economy. This paper addresses the issue of the impact of fiscal policy on reducing unemployment, increasing investment and consumption to generate sustainable economic growth.
6 FALENDERIME DHE DEDIKIME Një falenderim shkon për të gjithë ata që bënë të mundur arritjen time deri këtu ku jam sot! Personat e parë që dua të falenderoj janë familja ime dhe veçanërisht dy prindërit e mi, të cilët më kanë ndjekur në çdo hap të jetës. Ata kanë qenë mbështetja më e madhe dhe shtysa ime kryesore në rrugën e jetës. Nuk mund të lë pa falenderuar mësuesit që më kanë mësuar A,B,C-në e parë, si dhe të gjithë pedagogët, të cilët më kanë mësuar bazat se si ta ushtroj këtë profesion që kam zgjedhur për jetën. Padyshim një falënderim i veçantë shkon për Prof. As. Dr. Dorina Kripa, e cila më ka dhënë një ndihmesë të madhe për zhvillimin e kësaj mikroteze. Ajo më ka ndihmuar në mënyrë të pakushtëzuar dhe realisht më ka mësuar shumë gjëra të vlefshme në kaq kohë që kemi bashkëpunuar për realizimin e këtij punimi.
7 PËRMBAJTJA E PUNIMIT HYRJE

























.....


..
..8 KREU I – POLITIKAT FISKALE















.....


... 11 Taksat dhe tatimet kryesore nĂ« sistemin tatimor














.....11 1.1.Legjislacioni tatimor



















......

..
..11 1.2.Shkalla tatimore






















......

...11 1.3.Llojet e taksave kombĂ«tare


















......
..
16 KREU II – SISTEMI TATIMOR NË EKONOMINË E TREGUT TË LIRË


.....
24 2.1. Evazioni tatimor dhe ndikimi i tij nĂ« kategorinĂ« e tatimpaguesve
............................24 2.2. VlerĂ«simi i sistemit tatimor bazohet nĂ« strukturĂ«n ekonomike

............................25 2.3. FaktorĂ«t kyç tĂ« njĂ« administrimi efektiv tatimor












..
.29 2.4. Politikat tatimore

























...30 2.5. Aspektet e administratĂ«s tatimore














...

..

36 KREU III – NDIKIMI I TATIMEVE DIREKTE MBI BIZNESIN





............39 3.1. Parimi i rezidencĂ«s






















..

..42 3.2. Nivelet e tatimeve direkte mbi biznesin







........................................42 KREU IV –NATYRA NXITËSE E SISTEMIT FISKAL PËR INVESTIME


.
...47 4.1. Taksa tĂ« ulĂ«ta pĂ«r mĂ« shumĂ« investime e punĂ«sim











..
...47 4.2. ShqipĂ«ria: NjĂ« vend atraktiv pĂ«r investimet e huaja










..
...48 4.3. Analiza SWOT
























..

52 KREU V- EFEKTET E IHD-ve NË SHQIPËRI













.........54 5.1. Ecuria e IHD-ve, vĂ«shtrim i pĂ«rgjithshĂ«m















....54 5.2. Origjina e IHD-ve, shpĂ«rndarja sipas sektorĂ«ve













...57 5.3. Efektet e IHD-ve nĂ« ekonominĂ« shqiptare















....64 KREU VI- INSTRUMENTET DHE EFEKTET E POLITIKËS FISKALE



.......73 6.1. Veprimi i politikĂ«s fiskale nĂ« shtimin ekonomik












..
73 6.2. Veprimi i politikĂ«s fiskale nĂ« punĂ«sim dhe nivelin e çmimeve







....74 6.3. Veprimi i politikĂ«s fiskale nĂ« rishpĂ«rndarjen e tĂ« ardhurĂ«s dhe pasurisë    .....75 6.4. Efekte tjera tĂ« aplikimit tĂ« instrumenteve tĂ« politikĂ«s fiskale







......76 KONKLUZIONE 


























...77 REFERENCA



























..
78
8 HYRJE Shpenzimet dhe taksat e shtetit ndikojnĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« nĂ« performancat e pĂ«rgjithshme ekonomike meqĂ« ato pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe tĂ« aktivitetit nĂ« ekonominĂ« kombĂ«tare. Politika fiskale bashkĂ« me politikĂ«n monetare janĂ« dy komponentĂ« themelore tĂ« politikĂ«s ekonomike shtetĂ«rore tĂ« cilat shfrytĂ«zohen pĂ«r qĂ«llime makroekonomike: influencimin e produktit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m vendor, nivelin e punĂ«simit, tĂ« ardhurĂ«n dhe nivelin e çmimeve. Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverisĂ« nĂ« ndryshimin e kompozicionit tĂ« tĂ« hyrave dhe shpenzimeve publike, me qĂ«llim tĂ« menaxhimit tĂ« kĂ«rkesĂ«s agregate pĂ«r tĂ« mbajtur rritje tĂ« qĂ«ndrueshme ekonomike me punĂ«sim relativisht tĂ« lartĂ«, pa gjenerim tĂ« inflacionit, pa rritje tĂ« borxhit publik dhe me bilanc tĂ« kĂ«naqshĂ«m tĂ« pagesave. VarĂ«sisht nga ecuritĂ« ekonomike, politika fiskale mund tĂ« jetĂ« ekspansioniste dhe e shtrĂ«nguar. NjĂ« ekspansion fiskal do tĂ« thotĂ« shkurtim i taksave ose rritje e shpenzimeve publike me qĂ«llim tĂ« stimulimit tĂ« rritjes sĂ« konsumit, respektivisht rritjen e kĂ«rkesĂ«s agregate. Kjo ndodh kur qeveria vĂ«ren ngecje apo shtim tĂ« ngadalshĂ«m ekonomik ose kur papunĂ«sia Ă«shtĂ« e lartĂ«. KĂ«shtu, me rritjen e shpenzimeve publike dhe shkurtimin e taksave, individĂ«ve dhe firmave u lihet njĂ« sasi mĂ« e madhe parash pĂ«r t’i shfrytĂ«zuar nĂ« shpenzime konsumi ose investime. Kjo ndikon drejtpĂ«rdrejtĂ« nĂ« rritjen e punĂ«simit dhe shtimin ekonomik. NdĂ«rsa, politika fiskale shtrĂ«nguese do tĂ« thotĂ« ulje e shpenzimeve publike dhe rritje e taksave. Kur qeveria synon uljen e kĂ«rkesĂ«s agregate pĂ«r tĂ« ngadalĂ«suar shtimin ekonomik apo uljen e inflacionit, pĂ«rcaktohet pĂ«r drejtimin e politikĂ«s fiskale shtrĂ«nguese. NĂ«pĂ«rmjet politikĂ«s fiskale shtrĂ«nguese ulet oferta e parasĂ« e cila mĂ« tutje ul shpenzimet dhe kĂ«rkesĂ«n agregate. NjĂ«soj, ulja e ofertĂ«s sĂ« parasĂ« bĂ«rĂ« presion edhe nĂ« ngritjen e çmimeve tĂ« gjithmbarshme nĂ« ekonomi. Kur qeveria pĂ«rcaktohet pĂ«r politikĂ«n fiskale, ajo bĂ«nĂ« paraprakisht vlerĂ«simin e njĂ« numri tĂ« madh faktorĂ«sh pĂ«rfshirĂ« dhe ecurinĂ« e variablave dhe indikatorĂ«ve kryesore ekonomik dhe financiar, pĂ«r shkak tĂ« ndikimit tĂ« tyre nĂ« shumĂ«n e tĂ« hyrave tĂ« grumbulluara pĂ«rmes taksave me tĂ« cilat pĂ«rmbushen nevojat e financimit tĂ« programeve qeveritare. NjĂ« çështje tjetĂ«r me rendĂ«si pĂ«r qeverinĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rcaktimi lidhur me deficitin buxhetor, pra a do tĂ« mbulohen shpenzimet e rritura ose tĂ« pambuluara tĂ« qeverisĂ« me financim nga huaja apo pĂ«rmes emetimit tĂ« parasĂ« (financimi monetar i deficitit). Vendimet lidhur me politikat fiskale nĂ« masĂ« tĂ« madhe varen nga konsideratat politike si, besueshmĂ«ria dhe roli qĂ« luan qeveria nĂ« ekonomi por edhe nga reagimet publike lidhur
9 me drejtimin dhe veprimet e qeverisĂ«. Vendimet e tilla mund tĂ« ndikohen edhe nga faktorĂ«t e jashtĂ«m qĂ« do tĂ« thotĂ« se qeveria duhet tĂ« marrĂ« parasysh trendet globale ekonomike dhe politikat fiskale tĂ« vendeve tjera, tĂ« cilat mund tĂ« kenĂ« efekt nĂ« rialokacion tĂ« kompanive vendore pĂ«rmes lehtĂ«sirave fiskale. Objektivat e politikĂ«s fiskale NĂ« procesin e formulimit tĂ« politikĂ«s fiskale, politikĂ«bĂ«rĂ«sit pĂ«rcaktojnĂ« objektivat tĂ« cilat synojnĂ« t’i realizojnĂ« dhe instrumentet me tĂ« cilat ato objektiva bĂ«hen tĂ« realizueshme, duke iu pĂ«rmbajtur detyrimisht principeve tĂ« menaxhimit fiskal si: a) transparenca lidhur me objektivat, implementimin e politikĂ«s fiskale dhe publikimin e llogarive publike; b) stabiliteti i procesit tĂ« bĂ«rjes sĂ« politikĂ«s fiskale; c) efikasiteti i ndikimit tĂ« politikĂ«s fiskale nĂ« ekonomi; d) pĂ«rgjegjĂ«sia nĂ« menaxhimin e financave publike; e) efikasiteti i modelimit dhe implementimit tĂ« politikĂ«s fiskale; f) drejtĂ«sia (paanĂ«sia) duke pĂ«rfshirĂ« atĂ« ndĂ«rmjet gjeneratave. Objektivat e politikĂ«s fiskale lidhen me rritjen e mirĂ«qenies sĂ« pĂ«rgjithshme shoqĂ«rore si qĂ«llim parĂ«sor i njĂ« shoqĂ«rie bashkĂ«kohore. Kjo mirĂ«qenie sigurohet vetĂ«m nĂ« kushtet e njĂ« ambienti qĂ« e cilĂ«sojnĂ« stabiliteti ekonomik, politik dhe social. Pra, kur flasim pĂ«r objektivat e politikĂ«s fiskale kemi parasysh : 1) pĂ«rmbushjen e nevojave publike pĂ«rmes njĂ« sistemi tĂ« shĂ«ndoshĂ« tĂ« financimit publik; 2) realizimin e punĂ«simit tĂ« plotĂ«; 3) rritjen e normĂ«s sĂ« shtimit ekonomik; 4) ruajtjen e stabilitetit tĂ« çmimeve; 5) stabilitetin e bilancit tĂ« pagesave; 6) pĂ«rmirĂ«simin e kushteve tĂ« punĂ«s duke pĂ«rfshirĂ« pĂ«rmirĂ«simin e strukturĂ«s kualifikuese tĂ« fuqisĂ« punĂ«tore dhe pĂ«rparimin teknologjik; 7) stimulimin e kursimeve; 8) stimulimin e investimeve; 9) rritjen e aftĂ«sisĂ« konkurruese tĂ« produkteve dhe shĂ«rbimeve vendore; 10) rritjen e cilĂ«sisĂ« sĂ« shĂ«rbimeve nĂ« arsim dhe shĂ«ndetĂ«si.
10 Realizimi i këtyre objektivave varet nga: aftësia e qeverisë për bashkërenditjen e tyre me instrumentet fiskale për të influencuar kompozicionin dhe nivelin e kërkesës agregate; saktësia e analizave makroekonomike lidhur me trendët e indikatorëve kryesorë ekonomik dhe financiar; rregullimi dhe marrëveshjet institucionale për koordinimin e politikave makroekonomike.
11 KREU I POLITIKA FISKALE TAKSAT DHE TATIMET KRYESORE NË SISTEMIN TATIMOR SHQIPTAR 1.1. Legjislacioni tatimor Regjimi tatimor nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ« pĂ«rbĂ«het nga njĂ« paketĂ« ligjesh, direktivash, rregulloresh, marrĂ«veshjesh tatimore me vendet e tjera, tĂ« cilat paraqesin njĂ« pĂ«rmbledhje tĂ« plotĂ« tĂ« tĂ« gjitha llojeve, niveleve, llogaritjeve, procedurave, si dhe metodave dhe formave tĂ« kontrollit tatimor pĂ«r taksat, tarifat dhe tatimet qĂ« pĂ«rfshin sistemi tatimor shqiptar. Legjislacioni tatimor u nĂ«nshtrohet amendimeve dhe ndryshimeve tĂ« vazhdueshme, pĂ«r shkak tĂ« zhvillimeve tĂ« shpejta tĂ« ekonomisĂ«. PĂ«r mĂ« shumĂ« detaje, shih faqen e internetit www.tatime.gov.al. 1.2. Shkalla tatimore Personat juridikĂ« dhe fizikĂ« nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ« janĂ« subjekt i tatimeve tĂ« mĂ«poshtme: Lloji i tatimit Norma e tatimit Tatimi mbi fitimin 10% Tatimi mbi tĂ« ardhurat personale ish 10%1 Tatimi i mbajtur nĂ« burim 10% Tatimi mbi vlerĂ«n e shtuar 20% a) Tatimi mbi fitimin TĂ« gjitha kompanitĂ« (tĂ« huaja ose jo), qĂ« janĂ« tĂ« regjistruara nĂ« regjistrin tregtar dhe paguajnĂ« TVSH, janĂ« subjekt i tatimit mbi fitimin. Tatimpaguesit rezidentĂ« i nĂ«nshtrohen tatimit vetĂ«m pĂ«r tĂ« ardhurat e gjeneruara nĂ« territorin e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«. 1 Norma e tatimit mbi pagat u ndryshua nĂ« vitin 2014 dhe nĂ« vend tĂ« saj zbatohet njĂ« normĂ« progresive tatimi.
12 NjĂ« person juridik konsiderohet rezident nĂ« ShqipĂ«ri, nĂ«se: a) ai ka njĂ« vendbanim tĂ« pĂ«rhershĂ«m (zyrat qendrore) nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«; b) ai ka njĂ« qendĂ«r efektive tĂ« menaxhimit tĂ« biznesit nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ« Norma e tatimit mbi fitimin Ă«shtĂ« 10 %. Fitimi i tatueshĂ«m pĂ«r periudhĂ«n tatimore pĂ«rcaktohet nĂ« bazĂ« tĂ« bilancit dhe shtojcave tĂ« tij, tĂ« cilat duhet tĂ« jenĂ« nĂ« pĂ«rputhje me ligjin "PĂ«r kontabilitetin", me dispozitat e kĂ«tij ligji, si dhe me aktet nĂ«nligjore tĂ« nxjerra nga Ministria e Financave pĂ«r kĂ«tĂ« qĂ«llim. NĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« pĂ«rcaktohet fitimi i tatueshĂ«m nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«, konsiderohen si shpenzime tĂ« gjitha shpenzimet e kryera pĂ«r tĂ« planifikuar, mbajtur dhe siguruar fitim, nĂ« rastin kur kĂ«to shpenzime janĂ« tĂ« certifikuara dhe tĂ« dokumentuara nga tatimpaguesi, si dhe kur ato u nĂ«nshtrohen kufizimeve tĂ« specifikuara nga ky ligj. Dokumentet bazĂ« qĂ« pĂ«rdoren pĂ«r tĂ« justifikuar shpenzimet pĂ«r efekt tatimor janĂ«: fatura tatimore me TVSH, fatura e thjeshtĂ« tatimore dhe çdo dokument tjetĂ«r i pĂ«rpiluar dhe lĂ«shuar nĂ« pĂ«rputhje me udhĂ«zimet e ministrit tĂ« Financave, nĂ« zbatim tĂ« legjislacionit tatimor. Norma e tatimit pĂ«r korporatat do tĂ« rritet pak nĂ« vitin 2014 krahasuar me normĂ«n aktuale. b) Tatimi mbi vlerĂ«n e shtuar Tatimi mbi vlerĂ«n e shtuar (TVSH) paguhet: a. pĂ«r tĂ« gjitha furnizimet e tatueshme tĂ« mallrave dhe shĂ«rbimeve tĂ« realizuara kundrejt pagesĂ«s nga personi i tatueshĂ«m, si pjesĂ« e veprimtarisĂ« sĂ« tij ekonomike nĂ« territorin e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«; b. pĂ«r tĂ« gjitha importet e mallrave nĂ« territorin e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«. Pragu i TVSH-sĂ« pĂ«r regjistrim Ă«shtĂ« 5 milionĂ« lekĂ« (pĂ«r vitin kalendarik) pĂ«r xhiron vjetore tĂ« biznesit. TĂ« gjithĂ« personat fizikĂ« dhe juridikĂ« tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« aktivitetet e eksportit apo importit, janĂ« tĂ« detyruar tĂ« regjistrohen, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« paguajnĂ« TVSH-nĂ«. Çdo subjekt tjetĂ«r i tillĂ« si: individĂ«t, njĂ«sitĂ« e qeverisjes qendrore dhe vendore,
13 organizatat shoqĂ«rore, politike dhe ndĂ«rkombĂ«tare, misionet diplomatike etj., tĂ« cilat kryejnĂ« veprimtari import-eksporti, pavarĂ«sisht nga xhiroja, janĂ« gjithashtu tĂ« detyruara tĂ« regjistrohen. PĂ«r çdo subjekt qĂ« ushtron veprimtarinĂ« e import-eksportit, operacionet doganore do tĂ« vazhdojnĂ« pasi ai tĂ« dorĂ«zojĂ« origjinalin ose kopje tĂ« noterizuar tĂ« CertifikatĂ«s sĂ« Numrit tĂ« Identifikimit pĂ«r Personin e TatueshĂ«m (NIPT). Xhiroja e pĂ«rgjithshme vjetore llogaritet nĂ« bazĂ« tĂ« çmimit total tĂ« paguar nga blerĂ«si dhe pĂ«rfshin edhe taksat, edhe gjobat. Deklarimi i TVSH-sĂ« dhe formulari i pagesĂ«s plotĂ«sohen nĂ« dy kopje dhe personi i tatueshĂ«m e paraqet atĂ« nĂ« bankĂ«n pĂ«rkatĂ«se me tĂ« cilĂ«n Drejtoria e PĂ«rgjithshme e Tatimeve (DPT) ka njĂ« marrĂ«veshje nĂ« lidhje me pranimin e pagesave tĂ« TVSH-sĂ«, brenda 14 ditĂ«ve pas pĂ«rfundimit tĂ« periudhĂ«s tatimore. TVSH-ja zbatohet nĂ« masĂ«n 20%, me pĂ«rjashtim tĂ« furnizimit tĂ« barnave dhe shĂ«rbimeve shĂ«ndetĂ«sore nga institucionet shĂ«ndetĂ«sore, publike dhe private, tĂ« cilat tatohen me njĂ« normĂ« prej 10 pĂ«r qind. Veprimet e mĂ«poshtme pĂ«rjashtohen nga pagesa e TVSH-sĂ«:  Furnizimi me shĂ«rbime financiare;  Furnizimi me ar, kartĂ«monedha apo monedha tĂ« BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«;  Furnizimi me pulla postare, tĂ« cilat pĂ«rdoren pĂ«r shĂ«rbimin e postĂ«s ose pulla tĂ« ngjashme;  Furnizimi me kusht nga njĂ« organizatĂ« jofitimprurĂ«se kundrejt njĂ« pagese tĂ« reduktuar konsiderohet njĂ« furnizim i pĂ«rjashtuar nĂ« kushtet e pĂ«rcaktuara nĂ« nenin 24;  Furnizimi i tokĂ«s dhe marrja me qira e saj Ă«shtĂ« furnizim i pĂ«rjashtuar, pĂ«rveçse kur toka pĂ«rdoret pĂ«r parkim apo si garazh pĂ«r automjetet dhe mjetet e tjera tĂ« lĂ«vizshme;  Furnizimi i ndĂ«rtesave, pĂ«rveç procesit tĂ« ndĂ«rtimit;  DhĂ«nia me qira e ndĂ«rtesave Ă«shtĂ« furnizim i pĂ«rjashtuar, pĂ«rveç rasteve: a) kur periudha e qiradhĂ«nies nuk i kalon dy muaj; b) tĂ« strehimit nĂ« hotele ose vende pushimi;  Furnizimi i shĂ«rbimeve arsimore nga institucionet e arsimit publik dhe privat, nĂ« bazĂ« tĂ« rregulloreve tĂ« veçanta;
14  Ministri i Financave pĂ«rcakton udhĂ«zimet pĂ«r pĂ«rjashtimin e furnizimit tĂ« misioneve diplomatike dhe konsullore dhe personelit tĂ« tyre mbi bazĂ«n e reciprocitetit dhe pĂ«rjashtimin e furnizimit tĂ« organizatave ndĂ«rkombĂ«tare mbi bazĂ«n e marrĂ«veshjeve ndĂ«rkombĂ«tare; ‱ Operacionet e naftĂ«s; ‱ Ambalazhimi dhe materialet e barnave; ‱ Shitja e librave, gazetave dhe shĂ«rbimi i publicitetit tĂ« tyre; ‱ Furnizimi pĂ«r emergjencat civile; ‱ PĂ«rpunimi i mallrave jo shqiptare tĂ« destinuara pĂ«r rieksport; ‱ Furnizimi i shĂ«rbimeve tĂ« lojĂ«rave tĂ« fatit, kazinove dhe hipodromeve; ‱ Furnizimi i kartave tĂ« identitetit; ‱ Furnizimi i hekurit dhe çimentos; ‱ PĂ«rjashtimi i importeve si mĂ« poshtĂ«: 1. Importimi i mallrave qĂ« pĂ«rjashtohen nĂ« tregun e brendshĂ«m; 2. Mallrat nĂ« regjim tranziti; 3. Mallrat nĂ« regjim importi tĂ« pĂ«rkohshĂ«m ose nĂ« regjim pĂ«rpunimi aktiv; 4. Importimi i kafshĂ«ve tĂ« gjalla pĂ«r mbarĂ«shtim; 5. Importimi i mallrave nga NATO dhe organet e saj; 6. Mjetet e importit, tĂ« cilat ndihmojnĂ« pĂ«r tĂ« integruar individĂ«t me aftĂ«si tĂ« kufizuara p.sh. paraplegjikĂ«t; 7. Importimi i anijeve; 8. Importimi i makinerive dhe pajisjeve, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« pĂ«rmbushen kontrata dhe investime me vlerĂ« mbi 50 milionĂ« lekĂ«; 9. Importimi i makinerive dhe pajisjeve, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« arrihen kontratat e investimit nĂ« regjimin e pĂ«rpunimit tĂ« brendshĂ«m dhe tĂ« agrobiznesit, 10. Importimi i hekurit; 11. Importimi i makinerive prodhuese nga subjekte tĂ« tatimit mbi tĂ« ardhurat personale pĂ«r biznesin e vogĂ«l. Vlera e tatueshme e furnizimit Ă«shtĂ« shuma totale e paguar pĂ«r atĂ« furnizim, pĂ«rveç rasteve kur Ă«shtĂ« vendosur ndryshe nga ligji nr. 7928, datĂ« 1995/04/24.
15 c) Tatimi i mbajtur nĂ« burim TĂ« gjithĂ« rezidentĂ«t nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«, njĂ«sitĂ« e qeverisjes qendrore dhe vendore, organizatat jofitimprurĂ«se dhe çdo subjekt tjetĂ«r i njohur nga legjislacioni nĂ« fuqi, janĂ« tĂ« detyruar tĂ« mbajnĂ« nĂ« burim tatimin nĂ« masĂ«n 10% nga shuma bruto e pagesave tĂ« mĂ«poshtme, tĂ« gjeneruara nga njĂ« burim nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«. Interesat 10% Pjesa e fitimit 10% Tarifa pĂ«r shĂ«rbimet teknike, tĂ« menaxhimit dhe ato financiare etj. 10% Tarifa pĂ«r qira 10% Dividend 10% Pagesa pĂ«r tĂ« drejtĂ«n e autorit dhe pronĂ«sinĂ« intelektuale 10% Baza e tatueshme TĂ« ardhurat e tatueshme janĂ« tĂ« fiksuara nĂ« bazĂ« tĂ« bilancit dhe shtojcave tĂ« tij, tĂ« cilat duhet tĂ« jenĂ« nĂ« pĂ«rputhje me ligjin "PĂ«r kontabilitetin", me dispozitat e kĂ«tij ligji, si dhe me aktet nĂ«nligjore tĂ« nxjerra nga Ministria e Financave. Fitimet ose tĂ« ardhurat e tjera neto janĂ« tĂ« barabarta me diferencĂ«n midis tĂ« ardhurave dhe shpenzimeve tĂ« zbritshme. Viti tatimor pĂ«rkon me vitin kalendarik dhe fillon qĂ« nga data 1 janar e pĂ«rfundon mĂ« 31 dhjetor. Shpenzime tĂ« zbritshme Ashtu si nĂ« vendet e tjera tĂ« rajonit, shpenzimet qĂ« zbriten nga taksat, janĂ« ato qĂ« prodhojnĂ« tĂ« ardhura, qĂ« sigurojnĂ« dhe ruajnĂ« tĂ« ardhurat e tatueshme. Shpenzimet janĂ« tĂ« zbritshme, nĂ« qoftĂ« se:  RezultojnĂ« nga aktivitetet ekonomike qĂ« prodhojnĂ« tĂ« ardhura, ose nĂ« qoftĂ« se ato janĂ« tĂ« lidhura me menaxhimin e zakonshĂ«m tĂ« aktivitetit tĂ« biznesit tĂ« tatimpaguesit;  Ofrohen dokumente tĂ« mjaftueshme, tĂ« cilat konfirmojnĂ« destinacionin e kĂ«tyre shpenzimeve;  Pasqyrohen nĂ« librin e llogarive duke ulur asetet neto.
16 d) Tatimi mbi tĂ« Ardhurat Personale TĂ« gjithĂ« individĂ«t rezidentĂ« nĂ« ShqipĂ«ri u nĂ«nshtrohen tatimeve pĂ«r tĂ« gjitha tĂ« ardhurat e prodhuara kudo nĂ« botĂ«, ndĂ«rsa jo-rezidentĂ«t janĂ« subjekt i tatimeve vetĂ«m pĂ«r tĂ« ardhurat e prodhuara brenda kufijve tĂ« territorit shqiptar. Tatimi mbi tĂ« Ardhurat Personale nga puna TĂ« ardhurat e tatueshme (lekĂ«/muaj) Norma e tatimit (%) Mbi Deri nĂ« 0 30,000 30.001 + Dhe mĂ« shumĂ« + 10% mbi pagĂ«n bruto 1.3. LLOJET E TAKSAVE KOMBËTARE a) Taksat kombĂ«tare janĂ«: 1. Taksat portuale; 2. Taksa e qarkullimit mbi benzinĂ«n (kodet tarifore tĂ« NKM 2710 11 41 2710 11 45 2710 11 49 2710 11 51 2710 11 59) dhe gazoilin (kodet tarifore 2710 19 31, 2710 19 35, 2710 19 41, 2710 19 45, 2710 19 49). 3. Taksa e automjeteve tĂ« pĂ«rdorura tĂ« transportit; 4. Taksa e rentĂ«s minerare; 5. Taksa e akteve dhe e pullĂ«s; 6. Taksa e karbonit pĂ«r benzinĂ«n (NKM kodet tarifore tĂ« 2710 11 41, 2710 11 45, 2710 11 49, 2710 11 51, 2710 11 59), pĂ«r gazoilin (kodet tarifore 2710 19 31 2710 1935 2710 19 41, 2710 19 45, 2710 19 49) dhe pĂ«r qymyrin, me 2701 dhe 2702, pĂ«r benzinĂ«n (kodet kokat tarifore tĂ« NKM-sĂ« tarifore 2710 19 11-2710 19 29), pĂ«r karburantin (sipas kodit tarifor 2710 19 61), pĂ«r naftĂ«n bruto (kodet tarifore tĂ« NKM-sĂ« 2710 19 63, 2710 19 65 dhe 2710 19 69) dhe pĂ«r naftĂ«n koks (NKM nĂ«n titujt tarifore 2713-sĂ« 00 dhe 2713 11 12 00). 7. Taksa pĂ«r ushtrimin e aktivitetit tĂ« peshkimit; 8. Taksat pĂ«r ambalazhimin plastik dhe ambalazhimin me qelq njĂ«pĂ«rdorimĂ«sh.
17 1. Taksa portuale Taksa portuale Ă«shtĂ« 1 euro. Kjo taksĂ« paguhet nga çdo anije qĂ« Ă«shtĂ« ankoruar dhe tregton nĂ« tĂ« gjitha portet shqiptare. 2. Taksa e qarkullimit mbi benzinĂ«n Taksa e qarkullimit mbi benzinĂ«n dhe gazoilin caktohet nĂ« masĂ«n 5 lekĂ« pĂ«r litĂ«r deri mĂ« 31.12.2011. Pas kĂ«saj date, taksa e qarkullimit mbi benzinĂ«n dhe naftĂ«n do tĂ« jetĂ« nĂ« 7 lekĂ« pĂ«r litĂ«r. Kjo tarifĂ« vlen pĂ«r benzinĂ«n dhe gazoilin e importuar, si dhe pĂ«r ato tĂ« prodhuara nĂ« vend. 3. Taksa mbi automjetet e pĂ«rdorura tĂ« transportit Taksa mbi automjetet e pĂ«rdorura tĂ« transportit Ă«shtĂ« e vlefshme pĂ«r 365 ditĂ« dhe llogaritet sipas kĂ«saj formule: CilindĂ«r nĂ« cm3 x koeficienti i fiksuar sipas moshĂ«s x tarifa fikse pĂ«r llojin e karburantit. Tarifa fikse pĂ«r llojin e karburantit Ă«shtĂ« 12.5 lekĂ« pĂ«r naftĂ«n dhe 10 lekĂ« pĂ«r benzinĂ«n. Koeficienti sipas moshĂ«s sĂ« automjetit paraqitet nĂ« shtojcĂ«n 1 bashkĂ«ngjitur kĂ«tij ligji. Mjetet nga 0-3 vjeç nuk janĂ« subjekt i kĂ«saj takse. 4. Taksa e karbonit pĂ«r benzinĂ«n, naftĂ«n dhe gazoilin Taksa e karbonit Ă«shtĂ« 1.5 lekĂ«/litĂ«r pĂ«r benzinĂ«n, 3 lekĂ«/litĂ«r pĂ«r gazoilin, 3 lekĂ«/kilogram pĂ«r qymyrin, 3 lekĂ«/litĂ«r pĂ«r solarin, 3 lekĂ«/litĂ«r pĂ«r mazutin, 3 lekĂ«/litĂ«r pĂ«r vajgurin dhe 3 lekĂ«/kilogram pĂ«r koks nafte. 5. Renta minerare Çdo person fizik / juridik, qĂ« Ă«shtĂ« i licencuar dhe/ose vepron nĂ« industrinĂ« minerare, sipas njĂ« marrĂ«dhĂ«nieje kontraktuale me ministrin pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r ekonominĂ«, duhet tĂ« paguajĂ« qira pĂ«r burimet natyrore tĂ« nxjerra nga, mbi dhe nĂ«n tokĂ«n e RSH. Renta minerare llogaritet si detyrim mujor i tatimpaguesit, nĂ« kohĂ«n kur ai shet produkte minerale. NĂ« rastin e eksportit tĂ« produkteve minerale, qiraja paguhet nĂ« kohĂ«n kur bĂ«het deklarata e eksportit. 25 % e tĂ« ardhurave nga renta minerare i kalon pushtetit lokal, ku kryhet aktiviteti. PĂ«rcaktimi i honorareve pĂ«r tĂ« gjitha mineralet kryhet nĂ« pĂ«rputhje me dispozitat e pĂ«rfshira nĂ« aneksin 2, bashkĂ«lidhur kĂ«tij ligji.
18 KLASIFIKIMI I PËRQINDJES SË RENTËS MINERARE Nr. EmĂ«rtimi i grupit tĂ« mineraleve sipas ligjit minerar PĂ«rqindja e rentĂ«s minerare I Grupi i parĂ« (I) MINERALET METALIKE 1 Mineralet e argjendit 10 2 Mineralet e arit 10 3 Mineralet e bakrit 6 4 Mineralet e kromit 6 5 Mineralet e nikelit (nikel-silikat) 6 6 Mineralet e hekurit (hekur-nikel) 5 7 Mineralet e plumbit 5 8 Mineralet e zinkut 7 9 GjithĂ« mineralet e tjera metalike 4 II Grupi i dytĂ« (II) Mineralet jometalike 10 TĂ« gjitha mineralet jometalike 4 III Grupi i tretĂ« (III) Qymyret dhe Bitumet 11 Qymyret 5 12 Bitumet 5 13 RĂ«rat bituminoze 5 14 Reshpet naftore 5 15 Piro-bitum 6 IV Grupi i katĂ«rt (IV) MINERALET DHE MATERIALET E NDËRTIMIT 16 Graniti 6 17 GĂ«lqerorĂ«t 5 18 Gabrot 5 19 Bazaltet 4 20 Konglomerate 7 21 Mermeri 7 22 Pllakat e ndĂ«rtimit 7 23 Pllagjiogranitet 5 24 Ranoret 7 25 Serpentinitet 5 26 Travertinat 5 27 Traktolitet 5 28 TĂ« gjitha mineralet e tjera tĂ« grupit tĂ« katĂ«rt 5 V Grupi i pestĂ« (V) GurĂ«t e çmuar 29 TĂ« gjitha mineralet e grupit tĂ« pestĂ« 10 VI Grupi i gjashtĂ« (VI) GurĂ«t gjysmĂ« tĂ« çmuar dhe opali 30 TĂ« gjitha mineralet e grupit tĂ« gjashtĂ« 10 31 Grupi i shtatĂ« (VII) Nafta dhe gaz 10
19 6. Taksa e akteve dhe e pullĂ«s Masa e taksĂ«s NĂ« lekĂ« 1. PĂ«r lĂ«shimin e certifikatave pĂ«r pĂ«rdorim brenda vendit 50 2. PĂ«r lĂ«shimin e dokumentit "CertifikatĂ« pĂ«r lidhje martese” nĂ« gjuhĂ« tĂ« huaj 200 3. PĂ«r lĂ«shimin e dokumentit "CertifikatĂ« lindjeje" nĂ« gjuhĂ« tĂ« huaj 200 4. PĂ«r lĂ«shimin e dokumentit "CertifikatĂ« martese” nĂ« gjuhĂ« tĂ« huaj 2000 5. PĂ«r regjistrimin e shtetasve tĂ« huaj pas dhĂ«nies sĂ« shtetĂ«sisĂ« shqiptare 2000 6. PĂ«r tĂ« regjistruar vendimin e ndryshimit tĂ« emrit/mbiemrit 1000 7. PĂ«r mbajtjen e akteve tĂ« lidhjes sĂ« martesĂ«s 1000 8. PĂ«r procedurĂ«n pĂ«r veçim/bashkim familjesh tĂ« shtetasve 1000 7. TAKSAT VJETORE PËR USHTRIMIN E AKTIVITETIT TË PESHKIMIT LekĂ« nĂ« vit Peshkimi detar (pĂ«r 1 anije) 1. Peshkimi detar fundor: - anije 160-200 HP 40 000 - anije 201-410 HP 50 000 - anije mbi 410 HP 80 000 2. Peshkimi pellagjik me tratavolante: - anije 160-200 HP 20 000 - anije 201-410 HP 30 000 - anije mbi 410 HP 40 000 3. Peshkimi pellagjik me rrethime: - anije 80-200 HP 10 000 - anije 201-410 HP 20 000 - anije mbi 410 HP 30 000 4. Peshkimi pellagjik dhe fundor: - anije 160-200 HP 40 000 - anije 201-410 HP 60 000 - anije mbi 410 HP 90 000 5. Peshkimi me mjete selektike: - anije 40 - 80 HP 15 000 - anije 81-160 HP 25 000 - anije 161-200 HP 40 000 - anije 201-410 HP 50 000 - anije mbi 410 HP 80 000 6. Peshkimi i molusqeve dyvalvorĂ« 60 000 (i autorizuar)
20 II. Peshkimi artizanal me mjete të lehta: Peshkimi në bregdet (për një sanall dhe motor deri në 40HP) 7 000 2. Peshkimi në lagunat bregdetare: - në lagunë (1 lundror) 10 000 - në dajlane (1 peshkatar) 12 000 3. Peshkimi në ujërat e brendshme: - aktiv (1 lundror) 5 000 - në dajlane e prita (1 peshkatar) 8 000 4. Mbledhja e molusqeve bivalvore me mjete të lehta (Gabie) për një peshkatar 20 000 III. Peshkimi sportiv në det me mjete lundruese (për një mjet) 40 000 IV. Akuakultura: 1. Kultivimi i midhjeve për një impiant 10 000 2. Kultivimi i peshqve me impiante në det, liqene, rezervuare 1 000 3. Akuakulturë me impiante në tokë 10 000 Shënim: Për anijet e huaja, tarifat për licencë peshkimi në ujërat tona territoriale janë sa dyfishi i atyre për anijet shqiptare. Nuk i nënshtrohen këtij tatimi, anijet e autorizuara nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave (Drejtoria e Peshkimit), të cilat peshkojnë për qëllime të kërkimit shkencor. 8. Taksat për ambalazhet plastike njëpërdorimëshe dhe ambalazhet e qelqit Taksa për ambalazhet plastike njëpërdorimëshe është vendosur 100 lekë/kg dhe aplikohet mbi produktet vendase dhe ato të importit. Vetëm për industrinë e riciklimit, tarifa e ambalazhit, i prodhuar nga mbeturinat plastike të riciklueshme të gjeneruara në vend, është vendosur 50 lekë/kg. Kjo taksë mblidhet nga administrata doganore për produktet e huaja, në kohën kur ato importohen, ose nga administrata tatimore në rastin e produkteve vendase. Taksa për ambalazhet e qelqit njëpërdorimëshe është 10 lekë/kg dhe aplikohet për produktet vendase dhe ato të importit. Kjo taksë mblidhet nga administrata doganore për produktet e huaja, në kohën kur ato importohen, ose nga administrata tatimore në rastin e produkteve vendase. b)Taksat vendore janë: 1) Taksa vendore mbi biznesin e vogël;
21 2) Taksa mbi pasurinĂ« e paluajtshme, e cila pĂ«rbĂ«het prej taksĂ«s mbi ndĂ«rtesat dhe taksĂ«s mbi tokĂ«n bujqĂ«sore; 3) taksa e fjetjes nĂ« hotel; 4) taksa mbi efektin nĂ« infrastrukturĂ« (dĂ«met) nga ndĂ«rtimet e reja; 5) taksa mbi tĂ« drejtĂ«n e transferimit tĂ« pronĂ«sisĂ« mbi pasurinĂ« e paluajtshme; 6) tarifĂ« mbi zĂ«nien e njĂ« vendi publik nĂ« treg; 7) taksa mbi tabelĂ«n; 8) tarifa tĂ« pĂ«rkohshme. 1) Taksa vendore mbi biznesin e vogĂ«l Çdo subjekt qĂ« kryen njĂ« biznes, pĂ«rmes tĂ« cilit qarkullojnĂ«, gjatĂ« vitit fiskal, tĂ« ardhura vjetore bruto (qarkullim) mĂ« tĂ« ulĂ«ta ose tĂ« barabarta me 8.000.000 (tetĂ« milionĂ«), Ă«shtĂ« subjekt i detyrimit pĂ«r tĂ« paguar taksĂ«n vendore mbi biznesin e vogĂ«l. KĂ«shilli komunal ose bashkiak vendos pĂ«r nivelin e taksĂ«s pĂ«r secilĂ«n kategori bazĂ« tatimore minimale qĂ« do tĂ« zbatohet, paraqitur nĂ« shtojcĂ«n 5 tĂ« kĂ«tij ligji, nĂ« kufijtĂ« e plus 10/ minus 30% e nivelit tregues tĂ« taksĂ«s pĂ«r kategorinĂ« pĂ«rkatĂ«se dhe pĂ«r secilin interval tĂ« qarkullimit, nĂ« pĂ«rputhje me udhĂ«zimet pĂ«rkatĂ«se. 2) Taksa mbi pasurinĂ« e paluajtshme Subjekt i taksĂ«s mbi pasurinĂ« e paluajtshme janĂ« tĂ« gjithĂ« personat fizikĂ« ose juridikĂ«, vendas ose tĂ« huaj, pronarĂ«t e pasurive tĂ« mĂ«sipĂ«rme nĂ« territorin e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«, pavarĂ«sisht nga niveli i shfrytĂ«zimit tĂ« kĂ«saj pasurie. PĂ«rjashtohen rastet e pĂ«rcaktuara ndryshe nĂ« ligj. Pronari ose bashkĂ«pronarĂ«t janĂ« tĂ« detyruar tĂ« paguajnĂ« taksĂ«n mbi pasurinĂ« e paluajtshme, nĂ« bazĂ« tĂ« pĂ«rqindjes sĂ« pronĂ«s nĂ« posedim. Taksa mbi pasurinĂ« e paluajtshme pĂ«rfshin: a) taksĂ«n mbi ndĂ«rtesat; b) taksĂ«n mbi tokĂ«n bujqĂ«sore. 3) Taksa mbi ndĂ«rtesat Baza e taksĂ«s mbi ndĂ«rtesat Ă«shtĂ« sipĂ«rfaqja e ndĂ«rtimit (vendi) nĂ« metra katrorĂ« tĂ« ndĂ«rtimit apo pjesĂ« tĂ« tij, mbi dhe nĂ«n nivelin e tokĂ«s, dhe sipĂ«rfaqja e çdo kati. SipĂ«rfaqja nĂ« pronĂ«si tĂ« tatimpaguesit vlerĂ«sohet nĂ« bazĂ« tĂ« dokumenteve qĂ« vĂ«rtetojnĂ«
22 një pasuri të tillë. Kategoritë minimale të ndërtesës, për efekt të bazës së tatueshme, jepen në shtojcën 1 të këtij ligji. Këshilli bashkiak ose komunal mund të miratojë nënkategoritë e ndërtimit, për çdo kategori minimale ndërtimi në territorin që mbulon komuna apo bashkia përkatëse. Niveli i taksës është përcaktuar në lekë për metër katror. Detyrimi i taksës llogaritet duke shumëzuar nivelin e taksës me bazën e tatueshme. 4) Taksa mbi tokën bujqësore Baza e taksës mbi tokën bujqësore është sipërfaqja e tokës bujqësore në hektarë, në pronësi të tatimpaguesit. Pronësia e këtyre tokave bujqësore përcaktohet në dokumentet që e vërtetojnë atë. Kategoritë minimale të tokës bujqësore jepen në shtojcën 2. Këshilli bashkiak ose komunal mund të miratojë nënkategoritë për çdo kategori minimale të tokës bujqësore. Niveli i taksës përcaktohet në lekë për hektar. Detyrimi tatimor llogaritet duke shumëzuar normën e taksës me bazën e tatueshme. Në shtojcën 2 të këtij ligji, jepet niveli i taksave për çdo kategori minimale të bazës së taksës. 5) Taksa e fjetjes në hotel Baza e tatueshme për fjetje në hotel është çmimi që paguhet për fjetje, i cili mund të shprehet si çmimi për dhomë ose çmim për person/natë. Niveli i taksës është deri në 5% të pagesës për fjetje. Këshilli bashkiak ose komunal mund të miratojë kategoritë dhe nënkategoritë për klasifikimin e hoteleve, si dhe të përcaktojë nivelet e taksave për kategoritë dhe nënkategoritë e miratuara, brenda kufijve të nivelit të taksave. Ky detyrim tatimor llogaritet duke shumëzuar nivelin e taksave të miratuar nga bashkia ose komuna, me tarifën e fjetjes për një natë, sipas netëve të fjetjes në hotel. Klienti është subjekt i kësaj takse, e cila mbahet nga hoteli dhe derdhet në llogarinë bankare të bashkisë ose komunës, në territorin e së cilës ndodhet hoteli. Fatura e lëshuar nga hoteli përfshin tarifën e fjetjes dhe vlerën e taksës. 6) Taksa për efektin në infrastrukturë (dëmet) nga ndërtimet e reja Baza e taksës është vlera e një investimi të ri që kërkohet të kryhet. Klasifikimi si investim i ri dhe vlera përkatëse e tij përcaktohet në përputhje me legjislacionin në fuqi mbi dhënien e lejes së ndërtimit. Vlera e taksës shprehet si përqindje ndaj vlerës së
23 investimit, 1% deri në 3% e vlerës së këtij investimi, ndërsa për bashkinë e Tiranës është 2% deri 4% e vlerës së investimit. Investitori është subjekt i këtij tatimi. 7) Taksa mbi të drejtën e transferimit të pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme Taksa mbi të drejtën e kalimit të pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme vendoset mbi ndërtesat dhe të gjitha pasuritë e tjera të paluajtshme, mbi të drejtën e transferimit të kësaj pronësie. Ajo paguhet nga transferuesi i së drejtës mbi pasurinë e paluajtshme, përpara regjistrimit, sipas legjislacionit në fuqi. Baza e taksës e transferimit të së drejtës mbi pasuritë e paluajtshme mbi ndërtesat është sipërfaqja e ndërtesës, për të cilën transferohet e drejta e pronësisë. Niveli i taksës përcaktohet në lekë për metër katror të bazës tatimore. Detyrimi i taksës llogaritet duke shumëzuar nivelin e taksës me bazën e taksës. Baza e taksës mbi të drejtën e transferimit të pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme për pasuritë e tjera të paluajtshme është sa vlera e shitjes e kësaj pasurie. Niveli i taksës përcaktohet në përqindje dhe niveli tregues i saj është 2%. Detyrimi i taksës llogaritet duke shumëzuar nivelin e taksës me bazën e saj. 8) Tarifa mbi zënien e një vendi publik në treg dhe taksa mbi tabelën Këshilli bashkiak ose komunal përcakton shkallën tatimore për zënien e një vendi publik për qëllime të biznesit, bazën dhe nivelin e taksës mbi tabelën. Në rastin e taksave mbi zënien e një vendi publik për qëllime të biznesit, detyrimi tatimor llogaritet mbi baza mujore dhe baza e taksës shprehet në metra katrorë të zonës publike të zënë. 9) Tarifat e përkohshme Këshilli bashkiak ose komunal, në rastet kur e sheh të nevojshme, mund të vendosë taksa me karakter të përkohshëm, të cilat janë në interes të përbashkët të popullsisë që jeton në territorin nën juridiksionin e bashkisë apo të komunës. Masat tatimore të një natyre të përkohshme, së bashku me taksat dhe tarifat e aplikueshme, nuk duhet të kalojnë kufirin prej plus 10 për qind të nivelit tregues të taksës mbi biznesin e vogël.
24 KREU II SISTEMI TATIMOR NË EKONIMINË E TREGUT TË LIRË Zakonisht thuhet se tatimpaguesit e biznesit tĂ« vogĂ«l pozojnĂ« njĂ« problem pĂ«r administratĂ«n tatimore, por faktet tregojnĂ« se shumĂ« administrata tatimore janĂ« nĂ« favor tĂ« pikĂ«pamjes se pjesa mĂ« e madhe e tĂ« ardhurave sigurohet nga tatimpaguesit e mĂ«dhenj. NjĂ« praktikĂ« e tillĂ« ka argumentuar se tatimpaguesit e biznesit tĂ« vogĂ«l nuk duhet tĂ« paguajnĂ« tatim mbi bazĂ«n e njĂ« strukture komplekse tatimore dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye pĂ«r ata Ă«shtĂ« vendosur njĂ« regjim tatimor i thjeshtĂ«zuar, i cili qĂ« nĂ« gjenezĂ«n e tij ka pasur idenĂ« e njĂ« “tatimi tĂ« vetĂ«m”, qĂ« ndeshet si kuadĂ«r ligjor nĂ« mbarĂ« botĂ«n, sipas tĂ« cilit tatimpaguesit e biznesit tĂ« vogĂ«l duhet tĂ« paguajnĂ« vetĂ«m njĂ« tatim, si kombinim tĂ« disa tatimeve qĂ« paguajnĂ« tatimpaguesit e mĂ«dhenj. 2.1 Evazioni dhe ndikimi i tij nĂ« kategorinĂ« e tatimpaguesve. NĂ« lidhje me prezantimin e njĂ« tatimi tĂ« vetĂ«m tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ« nga disa tatime tĂ« veçanta, shumĂ« ekspertĂ« tatimorĂ« e kanĂ« argumentuar me uljen e nivelit tĂ« evazionit tatimor nĂ« kategorinĂ« e tatimpaguesve tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l. Ulja e nivelit tĂ« evazionit tatimor nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r kategorinĂ« e tatimpaguesve tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l (siç vĂ«rtetohet nga rritja e numrit tĂ« bizneseve tĂ« vogla tĂ« regjistruara nĂ« QKR) ishte marrĂ« me mend qĂ« kur regjimi tatimor i kĂ«rkon mĂ« pak tĂ« ardhura (nga 3 pĂ«r qind nĂ« 1.5 pĂ«r qind) kĂ«saj kategorie tatimpaguesish, krahasuar me masĂ«n e vĂ«rtetĂ« tĂ« tĂ« ardhurave tĂ« tyre. Duke vlerĂ«suar rĂ«ndĂ«sinĂ« e veçantĂ« qĂ« ka njĂ«sia e tatimpaguesve tĂ« mĂ«dhenj nĂ« mbledhjen e tĂ« ardhurave tatimore, nuk do tĂ« thotĂ« se duhet tĂ« injorohet fakti qĂ« i njĂ«jti kujdes tĂ« shtrihet edhe mbi tatimpaguesit e biznesit tĂ« vogĂ«l sepse kĂ«shtu tentohet tĂ« pĂ«rmirĂ«sohet barazia e trajtimit tatimor, efiçenca dhe objektivat e tĂ« ardhurave tatimore nĂ« tĂ«rĂ«si, si dhe rĂ«ndĂ«sia e veçantĂ« qĂ« merr caktimi i burimeve administrative pĂ«r tĂ« gjitha kategoritĂ« e tatimpaguesve nĂ« raport me tĂ« ardhurat qĂ« mund tĂ« mblidhen nga ata. Pra, çdo strategji, nĂ« thelb, synon nga njĂ«ra anĂ« qĂ« legjislacioni tatimor tĂ« jetĂ« sa mĂ« i thjeshtĂ« qĂ« tĂ« jetĂ« e mundur; mĂ«nyra e tĂ« tatuarit tĂ« jetĂ« e pĂ«rgjithshme me pak pĂ«rjashtime, kreditime, rimbursime dhe shpenzime tĂ« zbritshme; tĂ« mos pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« arritur shumĂ« qĂ«llime ekonomike dhe shoqĂ«rore; si dhe tĂ« monitorohet vazhdimisht.
25 Nga ana tjetĂ«r, administrata tatimore tĂ« pĂ«rqendrohet mbi detyra tĂ« tilla bazĂ« si mbledhja e tatimit; nĂ« mbledhjen e informacionit jo mĂ« shumĂ« nga sa mund tĂ« pĂ«rpunojĂ«; nĂ« inkurajimin e mbajtjes sĂ« rregullt tĂ« tĂ« dhĂ«nave; dhe tĂ« vetĂ«vlerĂ«simi si njĂ« qĂ«llim afatgjatĂ«. KĂ«to fjalĂ« tĂ« mençura nĂ« formĂ« klisheje, prapĂ«seprapĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« tĂ« vetmen mĂ«nyrĂ« qĂ« mund tĂ« pĂ«rshkruajnĂ« suksesin qĂ« ka arritur reforma tatimore nĂ« ShqipĂ«ri dhe, nĂ« kĂ«tĂ« kuptim, nuk ka rĂ«ndĂ«si as rĂ«ndĂ«sia teorike e legjislacionit tatimor, as praktika e administratĂ«s tatimore, sepse tĂ« dyja bashkĂ« kĂ«rkojnĂ« njĂ« mjedis tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r tĂ« arritur rezultate tĂ« mira. 2.2.VlerĂ«simi i sistemit tatimor bazohet nĂ« strukturĂ«n ekonomike. Duke lĂ«nĂ« mĂ«njanĂ« komentet nĂ« lidhje me pĂ«rqindjen qĂ« zĂ«nĂ« tatimet nĂ« fitimin e biznesit, sjell nĂ« vĂ«mendjen e tĂ« interesuarve faktin se pjesa mĂ« e madhe e analistĂ«ve tatimorĂ« nĂ« mbarĂ« botĂ«n si Richard M. Bird, Milka Casanegra de Jatscher, Erik Zolt etj. kanĂ« arritur nĂ« pĂ«rfundimin se vlerĂ«simi mĂ« i mirĂ« i sistemit tatimor tĂ« njĂ« vendi bĂ«het duke marrĂ« nĂ« konsideratĂ« strukturĂ«n ekonomike, kapacitetin pĂ«r tĂ« administruar tatimet, nevojat publike dhe kulturĂ«n tatimore tĂ« vendit, si dhe strukturat tatimore tĂ« vendeve fqinje. Por kĂ«ta analistĂ«, gjithashtu, kanĂ« arritur nĂ« pĂ«rfundimin se tatimet nĂ« rritje priren kah rritja e tĂ« ardhurave pĂ«r frymĂ« dhe nĂ« kĂ«tĂ« kontekst, vendet nĂ« mbarĂ« botĂ«n ndahen nĂ« kategoritĂ« e mĂ«poshtme: 1. 17 pĂ«r qind tĂ« PBB-sĂ« pĂ«rfaqĂ«son (I) grupin e vendeve me tĂ« ardhura tĂ« ulĂ«ta pĂ«r frymĂ«; 2. 22 pĂ«r qind tĂ« PBB-sĂ«, pĂ«rfaqĂ«son (II) grupin e vendeve me tĂ« ardhura tĂ« mesme pĂ«r frymĂ«; dhe 3. 27 pĂ«r qind tĂ« PBB-sĂ«, (III) grupin e vendeve me tĂ« ardhura tĂ« larta pĂ«r frymĂ«. MarrĂ«dhĂ«niet e krijuara nĂ« raportet e mĂ«sipĂ«rme mund tĂ« shpjegohen me anĂ« tĂ« disa faktorĂ«ve. PĂ«r shembull, analistĂ«t e lartpĂ«rmendur argumentojnĂ« se kĂ«rkesa pĂ«r shĂ«rbime publike mund tĂ« rritet mĂ« shpejt se tĂ« ardhurat, veçanĂ«risht nĂ« zonat urbane tĂ« vendeve me tĂ« ardhura tĂ« pakta pĂ«r frymĂ«. ËshtĂ« vĂ«rtetuar se tatimet mblidhen mĂ« lehtĂ« nĂ« zonat urbane ku edhe kĂ«rkesat pĂ«r shĂ«rbime publike janĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha, pasi krahas rritjes sĂ« tĂ« ardhurave pĂ«r frymĂ« rritet edhe kapaciteti i mbledhjes sĂ« tatimeve. PĂ«r ta konkretizuar idenĂ« do tĂ« mjaftonte njĂ« krahasim i tĂ« ardhurave tĂ« mbledhura nga
26 tatimpaguesit e mëdhenj me vendndodhje në Tiranë, Durrës dhe Fier kundrejt të ardhurave tatimore gjithsej të mbledhura nga Drejtoria e Tatimpaguesve të Mëdhenj ose kundrejt totalit të të ardhurave tatimore në shkallë vendi për të kuptuar sa i vërtetë është ky përfundim i arritur nga analistët në lidhje me prirjen për të rritur të ardhurat e mbledhura në dogana dhe nëpërmjet administrimit efektiv të tatimeve dhe tatimpaguesve më të mëdhenj (FMN rekomandon që në Shqipëri 60 për qind e totalit të të ardhurave tatimore duhet të mblidhet nga tatimpaguesit e mëdhenj). Në parim, në rast se ritmi i rritjes së të ardhurave tatimore nuk është i njëjtë me rritjen e PBB- së, atëherë ky tregues të çon në reforma të shpeshta, të cilat nuk e arrijnë qëllimin e tyre për të siguruar një elasticitet të përshtatshëm tatimor dhe faktorë të rëndësishëm për këtë janë: kostot e administrimit dhe kostot e zbatimit të legjislacionit tatimor, të cilat rriten kur administrata tatimore kërkon informacion më shumë se duhet nga tatimpaguesit, kur ndërmerr shumë kontrolle etj. Ka pasur dhe vazhdon të ketë debate në lidhje me këto kosto, megjithatë analistët kanë arritur në konsensus, se këto kosto arrijnë më shumë se 30 % të të ardhurave të mbledhura, tregues ky që tregon efiçencën e vendimmarrjes politike në lidhje me rishpërndarjen e të ardhurave të mbledhura në vend nëpërmjet sistemit fiskal. Prandaj, rëndësi të veçantë ka minimizimi i këtyre kostove që nuk shihen ose nuk llogariten direkt. Sistemi tatimor në Shqipëri, në thelb, karakterizohet nga një bazë e gjerë tatimore e TVSH-së, ka pak artikuj luksi të tatuar me akcizë të lartë, një bazë e gjerë tatimore për tatimin mbi të ardhurat, përqindje të ulëta tatimore për biznesin e vogël, kushte për parandalimin e shmangies, evazionit dhe mashtrimit tatimor, pavarësisht vështirësive që ndeshen në pagimin e tatimit mbi kapitalin (dividendin) për shkak të ruajtjes së fitimeve, ose mosshpërndarjes së tyre. Por duhet pohuar se veprimet e fundit të administratës tatimore prapa kanë një arsye shumë të fortë: shkallën e konsiderueshme të ekonomisë informale, çka vërteton se sistemi tatimor në Shqipëri përfshin një bazë tatimore më të vogël në krahasim me veprimtarinë ekonomike që ushtrohet në të vërtetë. Kësisoj, madhësia e ekonomisë së patatuar në Shqipëri, pjesërisht, mbetet ende një nga funksionet e politikës tatimore, ndërsa përmirësimi i administrimit tatimor do të mbetet në qendër të zgjidhjeve të strukturave tatimore për përmirësimin e mënyrës së të tatuarit. Shqipëria është një vend i vështirë për ta tatuar biznesin e vogël dhe ekonominë
27 informale dhe kjo Ă«shtĂ« arsyeja pĂ«rse tĂ« ardhurat tatimore mbi 50 % tĂ« tyre sigurohen nga TVSH-ja dhe akciza. Ekonomia informale, niveli i saj tregon shkallĂ«n deri ku shoqĂ«ria shqiptare e legjitimon shtetin dhe aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« siguruar burime pĂ«r tĂ« qeverisur dhe pĂ«r t’u zhvilluar. Presioni i ditĂ«ve tĂ« fundit kundrejt masave dhe veprimeve tĂ« administratĂ«s tatimore pĂ«r tĂ« zgjeruar bazĂ«n tatimore tĂ« asaj pjese tĂ« ekonomisĂ« informale qĂ« konkurron nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« padrejtĂ« dhe tĂ« paligjshme. Gjetja e njĂ« regjimi tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m tĂ« TVSH-sĂ« pĂ«r bizneset e vogla Ă«shtĂ« ai qĂ« i vendos ata nĂ«n njĂ« prag tĂ« caktuar tatimor duke i lejuar ata ta zgjedhin trajtimin tatimor. Deri tani nuk ka njĂ« mekanizĂ«m sipas tĂ« cilit administrata tatimore tĂ« raportojĂ« rregullisht mbi (I) numrin e bizneseve qĂ« kanĂ« mbetur nĂ«n pragun tatimor pĂ«r njĂ« numĂ«r vitesh, pĂ«r tĂ« siguruar njĂ« arsyetim tĂ« shĂ«ndoshĂ« tĂ« administratĂ«s tatimore nĂ« pĂ«rputhje me kĂ«rkesat e kohĂ«s dhe (II) pĂ«rqindjen me tĂ« cilĂ«n ka ndryshuar regjistri i pĂ«rgjithshĂ«m i tatimpaguesve dhe, nĂ« veçanti, i tatimpaguesve tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l qĂ« t’i bashkĂ«ngjiten shpjegime tĂ« pĂ«rshtatshme pĂ«r lĂ«vizje tĂ« tilla si kalimi pĂ«r trajtimin me TVSH, tatim fitimi etj. tĂ« tatimpaguesve tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l. NĂ« fakt, faktorĂ« tĂ« tillĂ« si (1) njĂ« prag tatimor i lartĂ« i TVSH-sĂ«; (2) mbulim i dobĂ«t i shĂ«rbimeve nĂ« bazĂ«n e TVSH-sĂ«; dhe (3) fshehja e sipĂ«rmarrjeve tĂ« madhĂ«sisĂ« sĂ« mesme nĂ«n pragun tatimor tĂ« TVSH-sĂ«, tĂ« çojnĂ« nĂ« mbledhjen e tĂ« ardhurave tĂ« ulĂ«ta tatimore. TĂ« qĂ«ndruarit pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ« tĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«ve tatimpagues nĂ« kategorinĂ« e biznesit tĂ« vogĂ«l tĂ« çon nĂ« dukurinĂ« e veçantĂ« tĂ« dobĂ«simit tĂ« luftĂ«s kundĂ«r evazionit tatimor. NĂ« njĂ« ekonomi tĂ« vogĂ«l si e ShqipĂ«risĂ«, me kohĂ« Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« re zhvillimi i njĂ« tregu dytĂ«sor nĂ« duart e tatimpaguesve tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l pĂ«r faturat e TVSH-sĂ«, tĂ« cilat ata nuk mund t’i pĂ«rdorin pĂ«r tĂ« kredituar TVSH-nĂ« e paguar nĂ« blerje sepse janĂ« poshtĂ« pragut tatimor tĂ« TVSH-sĂ«. Pra, ky prag tatimor ka krijuar njĂ« segment shumĂ« tĂ« madh tĂ« paguesve potencialĂ« tĂ« TVSH-sĂ«, qĂ« aktualisht bĂ«jnĂ« pjesĂ« tĂ« kategoria e biznesit tĂ« vogĂ«l, si dhe njĂ« treg me leverdi pĂ«r faturat e tyre kur ata janĂ« furnizues dhe jo shitĂ«s me pakicĂ«. KĂ«rkuesit e faturave janĂ« paguesit e mĂ«dhenj dhe/ose tĂ« rregullt tĂ« TVSH-sĂ« tĂ« cilĂ«t janĂ« njĂ« grup mĂ« i vogĂ«l qĂ« mbajnĂ« njĂ« barrĂ« jopropocionale tĂ« tatimit dhe nxiten tĂ« gjejnĂ« rrugĂ« pĂ«r tĂ« shmangur, ose evaduar tatimin, duke blerĂ« nĂ« treg fatura qĂ« nuk kanĂ« lidhje me veprimtarinĂ« e tyre tĂ« biznesit, si dhe duke kredituar TVSH-nĂ« e paguar nĂ« blerje mbi bazĂ«n e kĂ«tyre faturave. Kjo dukuri e fshehjes sĂ« bizneseve tĂ« madhĂ«sisĂ« sĂ« mesme nĂ«n
28 pragun tatimor tĂ« TVSH-sĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« thelbĂ«sore kĂ«rkon vigjilencĂ« tĂ« fortĂ« administrative, qĂ« nĂ«nkupton vlerĂ«simin e vazhdueshĂ«m tĂ« trajtimit tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l nĂ«n regjimin e TVSH-sĂ« dhe asimilimin progresiv tĂ« tyre nĂ« administrimin e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« TVSH-sĂ«. NĂ« vitin 2005 nĂ« ShqipĂ«ri ushtronin veprimtarinĂ« e tyre gjithsej 46 mijĂ« biznese (natyrisht rreth 10 mijĂ« ishin tĂ« regjistruara pĂ«r TVSH, diferenca ishte e regjistruar si tatimpagues pĂ«r qĂ«llime tĂ« tatimit mbi biznesin e vogĂ«l), ndĂ«rsa sot janĂ« regjistruar gjithsej 102 000 biznese (dhe nĂ« qoftĂ« se pĂ«rfshijmĂ« kĂ«tu edhe rrjetin e dyqaneve tĂ« kompanive tĂ« mĂ«dha, nĂ« fakt janĂ« 130 000 vende efektive biznesi ku ushtrohet veprimtari ekonomike). SipĂ«rmarrĂ«sit e mesĂ«m, veçanĂ«risht ata tĂ« sektorit tĂ« shĂ«rbimeve, duhet tĂ« mbulohen gjithashtu nĂ«n rrjetin e trajtimit me TVSH, por jo vetĂ«m nĂ« dukje, sepse nĂ« qoftĂ« se nuk bĂ«het kjo, gjenerimi i tĂ« ardhurave tĂ« TVSH-sĂ« do tĂ« vazhdojĂ« tĂ« jetĂ« i ulĂ«t. PĂ«rvoja ka nxjerrĂ« nĂ« pah se mbledhja e TVSH-sĂ« poshtĂ« 1/3 tĂ« njĂ« pĂ«rqindje prej 20 pĂ«r qind tĂ« TVSH-sĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« tipike, nĂ«nkupton pĂ«rjashtimin e shumĂ« tatimpaguesve nga trajtimi me TVSH ose duke vendosur njĂ« prag tatimor shumĂ« tĂ« lartĂ« qĂ« vetĂ«m mbi atĂ« tĂ« zbatohet TVSH-ja e rregullt. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« pĂ«rfshihen sa mĂ« shumĂ« biznese nĂ« sektorin e shĂ«rbimeve qĂ« Ă«shtĂ« e mundur nĂ« bazĂ«n e TVSH-sĂ« dhe ketĂ« njĂ« program tĂ« vazhdueshĂ«m tĂ« lĂ«vizjes sĂ« njĂ« numri gjithnjĂ« nĂ« rritje tĂ« tatimpaguesve nga kategoria e tatimpaguesve tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l nĂ« kategorinĂ« e tatimpaguesve tĂ« rregullt tĂ« TVSH- sĂ«. Kjo nuk Ă«shtĂ« njĂ« detyrĂ« e lehtĂ«, sepse nĂ« fakt priten vĂ«shtirĂ«si nga dy drejtime. SĂ« pari, lobingu politik nĂ« favor tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l Ă«shtĂ« mjaft i fuqishĂ«m, pasi biznesi i vogĂ«l pĂ«rfaqĂ«son njĂ« numĂ«r tĂ« madh punĂ«dhĂ«nĂ«sish dhe mund tĂ« jetĂ« e vĂ«shtirĂ« qĂ« administrata tatimore tĂ« fitojĂ« besimin e tyre pĂ«r t’i trajtuar si tatimpagues tĂ« TVSH-sĂ«. SĂ« dyti, vetĂ« administrata tatimore nuk Ă«shtĂ« e sigurt nĂ«se do tĂ« siguronte njĂ« tĂ« ardhur tĂ« konsiderueshme nĂ« qoftĂ« se TVSH-ja do tĂ« shtrihej tĂ« tatimpaguesit e biznesit tĂ« vogĂ«l, veçanĂ«risht po tĂ« vendoset pragu i TVSH-sĂ« nĂ« 5 milionĂ« lekĂ« nĂ« vit. MegjithatĂ«, nuk duhet injoruar fakti se pasqyrimi i degĂ«zimeve negative qĂ« ka rezultuar nga trajtimi i sektorit tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l nĂ«n pragun tatimor tĂ« TVSH-sĂ«, meriton vĂ«nien nĂ« jetĂ« tĂ«
29 njĂ« politike vigjilente tĂ« administrimit tĂ« kĂ«saj kategorie tatimpaguesish. 2.3.FaktorĂ«t kyç tĂ« njĂ« administrimi efektiv tatimor. AnalistĂ«t dhe studiuesit e njohur tĂ« sistemit tatimor nĂ« vendet nĂ« tranzicion argumentojnĂ« se tre janĂ« faktorĂ«t kyçë me gjasa pĂ«r njĂ« administrim efektiv tatimor: (1) vullneti politik pĂ«r ta administruar sistemin tatimor nĂ« mĂ«nyrĂ« efektive, vullnet qĂ« dĂ«shmohet me anĂ« tĂ« tĂ« ardhurave tatimore; (2) strategjia e qartĂ« pĂ«r arritjen e qĂ«llimit, strategji qĂ« nĂ« fakt ka vuajtur pĂ«r shkak tĂ« ndryshimeve tĂ« shpeshta tĂ« menaxherĂ«ve dhe personelit tĂ« administratĂ«s tatimore brenda njĂ« periudhe katĂ«rvjeçare; dhe (3) pĂ«rcaktimi i burimeve tĂ« personelit. NjĂ« politikĂ« tatimore e projektuar mirĂ« nuk mund tĂ« garantojĂ« sukses tĂ« vazhdueshĂ«m pa marrĂ« nĂ« konsideratĂ« tĂ« veçantĂ« si dhe pa i vlerĂ«suar njĂ«lloj tĂ« tre faktorĂ«t nĂ« fjalĂ«, çka dĂ«shmon se nĂ« qoftĂ« se nuk luftohen fort interesat e politikĂ«s pĂ«r tĂ« ndĂ«rhyrĂ« nĂ« administratĂ«n fiskale, si dhe pa siguruar kohĂ«n, burimet dhe njĂ« mbĂ«shtetje afatgjatĂ« politike, nĂ« ShqipĂ«ri nuk mund tĂ« parashikohet njĂ« administrim efektiv dhe efiçent i mbledhjes sĂ« tatimeve, tregues ky i cili nga analistĂ«t perĂ«ndimorĂ«, vlerĂ«sohet si njĂ« nga treguesit e nivelit tĂ« themeleve politike tĂ« shtetit. Pra, si kusht kryesor pĂ«r njĂ« administrim tatimor efektiv mbetet sigurimi i njĂ« personeli cilĂ«sor pĂ«r administratĂ«n tatimore, i cili duhet tĂ« jetĂ« nĂ« gjendje ta trajtojĂ« tatimpaguesin si klient, por si njĂ« klient qĂ« nuk Ă«shtĂ« i gatshĂ«m pĂ«r tĂ« paguar dhe jo si njĂ« hajdut qĂ« duhet kapur, duke synuar tĂ« kemi njĂ« administratĂ« tatimore profesionale, me qĂ«llimin kryesor ndĂ«rtimin e njĂ« sistemi tatimor tĂ« bazuar nĂ« pĂ«rmbushjen me bindje tĂ« detyrimeve tatimore. Por, ndĂ«rkohĂ« opinioni publik Ă«shtĂ« i ndĂ«rgjegjshĂ«m se jo tĂ« gjithĂ« tatimpaguesit deklarojnĂ« ndershmĂ«risht tĂ« gjitha detyrimet e tyre tatimore nĂ« pĂ«rputhje me ligjin dhe nĂ« njĂ« masĂ« jo tĂ« vogĂ«l kjo vjen nga fakti se tatimpaguesit nuk besojnĂ« plotĂ«sisht se ata trajtohen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« barabartĂ«. Aspekti mĂ« i neglizhuar i administrimit tatimor Ă«shtĂ« mosndjekja e menjĂ«hershme e tatimpaguesve qĂ« nuk plotĂ«sojnĂ« deklaratat dhe i atyre qĂ« pagesat nuk u pĂ«rputhen me detyrimet tatimore (tatimpaguesit informalĂ«). VetĂ«m duke njohur bazĂ«n e mosdeklarimit tĂ« tĂ« ardhurave ose tĂ« qarkullimit dhe arsyet e tjera, administrata tatimore mund t’i pĂ«rcaktojĂ« siç duhet burimet e saj pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar mbledhjen e tatimeve dhe pĂ«r tĂ« siguruar trajtim tĂ« barabartĂ« tĂ«
30 tatimpaguesve dhe njĂ« barrĂ« tĂ« njĂ«jtĂ« tatimore. PĂ«r tĂ« arritur njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«, pĂ«rveç kontakteve sa mĂ« tĂ« pakta me tatimpaguesit, qĂ« tashmĂ« e ndihmon nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« konsiderueshme marrja dhe dorĂ«zimi online i deklaratave tatimore, zyrtarĂ«ve tatimorĂ« duhet t’u pakĂ«sohet nĂ« maksimum e drejta (maturia personale) nĂ« marrjen e vendimeve pĂ«r trajtimin e tatimpaguesve, pĂ«rndryshe do tĂ« vazhdojĂ« keqpĂ«rdorimi i detyrĂ«s dhe i autoritetit qĂ« u jep ligji nga zyrtarĂ«t tatimorĂ«, duke dĂ«mtuar edhe mĂ« tej besimin publik ndaj pjesĂ«s tjetĂ«r tĂ« stafit dhe ndaj administratĂ«s. 2.4 Politikat tatimore. Ky kapitull tregon politikat kryesore pĂ«r arritjen e strategjisĂ« sĂ« sektorit pĂ«r vitet e ardhshme. PĂ«r vitet e ardhshme, janĂ« listuar vetĂ«m politikat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme. Ky Ă«shtĂ« njĂ« proces strategjik i pĂ«rsĂ«ritshĂ«m dhe politika mĂ« tĂ« detajuara pĂ«r vitet qĂ« do tĂ« vijnĂ« do tĂ« hartohen me afrimin e viteve. 1.Zgjerimi i bazĂ«s sĂ« taksueshme dhe pĂ«rputhja e politikave tatimore me prioritetet kombĂ«tare Angazhimet nĂ« kuadĂ«r tĂ« MSA-sĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« bazĂ«n e standardeve dhe tĂ« procesit tĂ« monitorimit pĂ«r kĂ«tĂ« sektor politikash. PĂ«rveç kĂ«tyre, prioritet Ă«shtĂ« formimi i njĂ« baze tĂ« dhĂ«nash pĂ«r analizĂ«n e veçorive tĂ« sistemit aktual tĂ« taksave dhe zhvillimi i njĂ« strategjie gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se dhe transparente pĂ«r politikĂ«n e taksave. Indikatori PĂ«rbĂ«rja Burimi aktual Burimi i ardhshĂ«m Vlera 2011 MCC Indeksi i politikĂ«s sĂ« taksave MCA Vlera nĂ« pĂ«rfundim tĂ« programit ROSC 1 QartĂ«sia e roleve dhe e pĂ«rgjegjĂ«sive 1.1 Kuadri rregullator pĂ«r zhvillimin e ROSC ROSC Legjislacioni tatimor Ă«shtĂ« i qartĂ« nĂ« vija nĂ« tĂ« pĂ«rgjithshme, por disa nga dispozitat
31 aktivitetit ekonomik 1.2 Formulimi dhe zbatimi i legjislacionit tatimor nuk janĂ« tĂ« pĂ«rcaktuara qartĂ«. Forcimi i politikave tatimore do tĂ« realizohet nĂ«pĂ«rmjet kĂ«tyre politikave: 2. Rritja e bazĂ«s sĂ« taksueshme dhe shpĂ«rndarja e saj nĂ« mĂ«nyrĂ« mĂ« tĂ« drejtĂ« dhe mĂ« pak deformuese. Zgjerimi i bazĂ«s tatimore, nĂ« situatĂ«n aktuale tĂ« evazionit fiskal nĂ« ShqipĂ«ri, ka tĂ« bĂ«jĂ« mĂ« shumĂ« me administrimin e taksave sesa me ndryshimet legjislative. Por, politikat tatimore do tĂ« kontribuojnĂ« nĂ« rritjen e pajtueshmerisĂ« sĂ« taksapaguesve me detyrimet e tyre ndaj shtetit dhe nĂ« rritjen e kulturĂ«s sĂ« taksave nĂ« ShqipĂ«ri. Politikat kyçe do tĂ« jenĂ«:  Adoptimi i njĂ« sistemi tĂ« rrafshĂ«t fiskal, me norma mĂ« tĂ« ulĂ«ta taksash nĂ« krahasim me ato aktualet. PolitikĂ« afatgjate qĂ« pritet tĂ« thjeshtojĂ« administrimin e taksave, tĂ« pakĂ«sojĂ« deformimet e sistemit aktual fiskal dhe tĂ« nxisĂ« formalizimin e ekonomisĂ«.  Menaxhimi i pajtueshmerisĂ« fiskale. Politikat do tĂ« fokusohen drejt identifikimit dhe rregullimit tĂ« burimeve kryesore tĂ« evazionit fiskal dhe uljes sĂ« hendekut midis taksave tĂ« mbledhshme nĂ« bazĂ« tĂ« legjislacionit ekzistues dhe taksave qĂ« efektivisht mblidhen. Studime dhe analiza nga burime tĂ« ndryshme kanĂ« identifikuar si fusha veçanĂ«risht tĂ« goditur nga evazioni Tatimin mbi tĂ« Ardhurat Personale (PIT) dhe Kontributet e sigurimeve shoqĂ«rore. NjĂ« burim tjetĂ«r i konsiderueshĂ«m evazioni Ă«shtĂ« edhe mos raportimi pĂ«r efekt tĂ« regjistrimit me TVSH. Disa nga ndryshimet ligjore qĂ« do tĂ« realizohen janĂ«:  Vendosja e deklarimit integral tĂ« tĂ« ardhurave. Deklarimi i tĂ« ardhurave personale konsiderohet faktor kyç pĂ«r parandalimin e tatimit mbi tĂ« ardhurat personale. Kjo sepse, nĂ« kushtet aktuale tĂ« mos raportimit dhe tĂ« pagesĂ«s se
32 rrogave me para cash, kontrollet dhe inspektimet pĂ«r mbajtjen nĂ« burim tĂ« PIT kane shume pak efekt nĂ« mbledhjen e tĂ« ardhurave shtese nĂ« krahasim me koston e tyre. Vendosja e deklarimit integral tĂ« tĂ« ardhurave personale do tĂ« ndikoje gjithashtu edhe nĂ« mbledhjen e disa taksave qĂ« aktualisht derdhen nĂ« sasi tĂ« papĂ«rfillshme nĂ« buxhetin e shtetit, siç Ă«shtĂ« tatimi mbi qeratĂ« dhe kontributet e sigurimeve shoqĂ«rore. Vendimi qĂ« kjo politikĂ« tĂ« jetĂ« afatgjatĂ« lidhet me vĂ«shtirĂ«sitĂ« dhe kufizimet serioze tĂ« administratĂ«s tatimore pĂ«r tĂ« menaxhuar siç duhet kĂ«rkesat e deklarimit integral.  Thjeshtimi dhe reduktimi i normave tatimore. nĂ« periudhĂ«n afatshkurtĂ«r dhe afatmesme reformat nĂ« politikĂ«n e taksave do tĂ« synojnĂ« nĂ« uljen graduale dhe tĂ« kujdesshme tĂ« taksave si dhe nĂ« thjeshtimin e tyre. PĂ«r çdo ndryshim tĂ« tille do tĂ« analizohen fitimet efektive nĂ« mbledhjen e tĂ« ardhurave dhe qĂ«ndrueshmĂ«ria e tyre. Theksi do tĂ« vihet nĂ« uljen e barrĂ«s tatimore mbi punĂ«simin nĂ«pĂ«rmjet uljes se kontributeve tĂ« sigurimeve shoqĂ«rore, tĂ« cilat mbeten me tĂ« lartat nĂ« rajon, duke mbajtur nĂ« konsiderate dhe ruajtjen e qĂ«ndrueshmĂ«risĂ« se sistemit tĂ« pensioneve. Kjo politike synon rritjen e numrit tĂ« punonjĂ«sve tĂ« deklaruar. nĂ« periudhĂ«n afatshkurtĂ«r dhe afatmesme do tĂ« realizohen dhe ulje paralele tĂ« taksave mbi biznesin dhe tĂ« ardhurat personale. Ulja e taksave pĂ«r biznesin pritet tĂ« pakĂ«sojĂ« stimujt pĂ«r mos raportim tĂ« nivelit tĂ« xhiros me qellim kategorizimin si biznes i vogĂ«l tĂ« bizneseve. Ulja e TVSH- se do tĂ« konsiderohet nĂ« periudhĂ«n afatgjatĂ«.  Ndryshime nĂ« legjislacionin tatimor dhe udhĂ«zimet pĂ«rkatĂ«se. Ligjet tatimore shqiptare (ne veçanti ai mbi procedurat tatimore dhe tatim fitimi) pĂ«rmbajnĂ« dispozita kontradiktore, nene qĂ« mbivendosen, dhe boshllĂ«qe, qĂ« duhet tĂ« qartĂ«sohen. Kjo situate i krijon mundĂ«si tatimoreve tĂ« ushtrojnĂ« lirinĂ« e tyre nĂ« interpretimin e ligjeve, duke i hapur rruge korrupsionit dhe duke ulur/dekurajuar shlyerjen vullnetare tĂ« detyrimeve. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, ka filluar dhe do tĂ« vazhdoje rishikimi i tĂ« gjitha rregullave dhe procedurave, pĂ«r harmonizimin e legjislacionit tatimor shqiptar. nĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r, shume i rĂ«ndĂ«sishĂ«m Ă«shtĂ« rishikimi dhe amendimi i ligjit mbi procedurat tatimore dhe rishikimi dhe amendimi i procedurave tĂ« mbledhjes se tatim fitimit.
33 Ne kuadrin e transferimit tĂ« mbledhjes se taksĂ«s mbi biznesin e vogĂ«l tek administrata lokale, do t’i jepet zgjidhje pĂ«rmes bashkĂ«punimit, problemeve qĂ« mund tĂ« lindin nga mbivendosjet administrative midis administratĂ«s tatimore qendrore dhe atyre lokale gjate kryerjes se detyrave tĂ« tyre, sidomos ato qĂ« lidhen me regjistrimin e bizneseve dhe kontrollet pĂ«r mos raportim tĂ« xhiros efektive pĂ«r efekt mospagimi TVSH-je dhe tatim fitimi.
34 3.Zhvillimi i njĂ« sistemi taksash qĂ« mbĂ«shtet formulimin e politikave fiskale tĂ« drejta dhe nxitĂ«se pĂ«r zhvillimin ekonomik dhe tĂ« biznesit. PĂ«rmbushja e detyrimeve qĂ« rrjedhin nga politika tregtare e ShqipĂ«risĂ«. Angazhimet nĂ« kuadrin e OBT-se dhe MTL-ve do tĂ« pasqyrohen nĂ« paketat fiskale tĂ« çdo viti. KĂ«to janĂ«:  NĂ«nshkrimi i MarrĂ«veshjes Unike tĂ« TregtisĂ« sĂ« LirĂ«, CEFTA, e Amenduar dhe Zgjeruar, qĂ« do tĂ« krijojĂ« zonĂ«n rajonale tĂ« tregtisĂ« sĂ« lirĂ« midis ShqipĂ«risĂ«, BullgarisĂ«, KroacisĂ«, MaqedonisĂ«, MoldavisĂ«, RumanisĂ« dhe Unionit Serbi dhe Mali i Zi, si dhe UNMIK dhe KosovĂ«.  Negocimi dhe nĂ«nshkrimi brenda 5 vjetĂ«ve nga hyrja nĂ« fuqi e marrĂ«veshjes sĂ« TregtisĂ« sĂ« LirĂ« me BE -nĂ« i MarrĂ«veshjes sĂ« TregtisĂ« sĂ« LirĂ« me TurqinĂ«.  Do tĂ« sigurohet zbatimi i skedulit tĂ« rishikuar, pa bĂ«rĂ« asnjĂ« derogim tĂ« mĂ«tejshĂ«m, nĂ« kuadrin e angazhimeve tĂ« marra nĂ« OBT. Krijimi i klimĂ«s se pĂ«rshtatshme pĂ«r investimet:  Ulja e tatim fitimit pĂ«r shoqĂ«ritĂ« qĂ« ri-investojnĂ« fitimin, krijojnĂ« punĂ«sim ose eksportojnĂ«.  Rimbursimi i TVSH-se pĂ«r shoqĂ«ritĂ« eksportuese dhe ulja pĂ«r kĂ«to shoqĂ«ri e tatim fitimit nĂ« masĂ«n 20%.  Stimulimi i investimeve tĂ« huaja me qellim eksportin.  Stimulimi i investimeve nga emigrantet qĂ« kthehen nĂ« vend me lehtĂ«sira fiskale. 4.Perafrimi i politikave pĂ«r taksat me legjislacionin Europian. PĂ«rafrimi i legjislacionit pĂ«r taksat indirekte me legjislacionin e BE-se, sipas rekomandimeve tĂ« BE-se; Reduktimi gradual dhe eliminimi i barrierave tregtare tarifore me vendet e BE-se. Zgjerimi i bazĂ«s se taksueshme dhe pĂ«rputhja e politikave tatimore me Rritja e bazĂ«s se taksueshme dhe shpĂ«rndarja e saj nĂ« mĂ«nyrĂ« me tĂ« drejtĂ« Zhvillimi i njĂ« sistemi taksash qĂ« mbĂ«shtet formulimin e politikave fiskale tĂ« PĂ«rafrimi i politikave pĂ«r taksat me legjislacionin Europian
35 prioritetet kombëtare dhe me pak deformuese drejta dhe nxitëse për zhvillimin ekonomik dhe të biznesit. 2007-2009 Menaxhimi i hendekut të shlyerjes vullnetare të detyrimeve .Zgjidhja e problemeve të mbivendosjeve administrative midis administratës lokale dhe asaj qendrore për mbledhjen e tatimit mbi biznesin e vogël. Përmbushja e detyrimeve që rrjedhin nga politika tregtare CEFTA MTL me Turqinë Skeduli i angazhimeve të OBT-se Krijimi i klimës se përshtatshme për investime: Vlerësimi i impaktit të eliminimit të pengesave tarifore dhe jo tarifore Vendosja e stimujve fiskale jo deformues për nxitjen e investimeve Racionalizimi i numrit dhe llojeve të taksave Përafrimi i legjislacionit për taksat indirekte Reduktimi gradual dhe eliminimi i barrierave tregtare me vendet e BE-se. 2010-2011 Menaxhimi i hendekut të shlyerjes vullnetare të detyrimeve Përmbushja e detyrimeve që rrjedhin nga politika tregtare Reduktimi gradual dhe eliminimi i barrierave tregtare me vendet e BE-se.
36 Skeduli i angazhimeve tĂ« OBT-se. Krijimi i klimĂ«s se pĂ«rshtatshme pĂ«r investime: 2012-2013 Adoptimi i njĂ« sistemi tĂ« rrafshet fiskal PĂ«rmbushja e detyrimeve qĂ« rrjedhin nga politika tregtare 2.5. Aspektet e AdministratĂ«s Tatimore. A) Forcimi i performancĂ«s dhe besueshmĂ«risĂ« se administratave tatimore. Forcimi i menaxhimit tĂ« pajtueshmĂ«risĂ« me taksat. PajtueshmĂ«ria me taksat pĂ«rkthehet nĂ« shlyerjen vullnetare tĂ« detyrimeve ndaj shtetit tĂ« individĂ«ve dhe bizneseve. Drejtoria e PĂ«rgjithshme e Tatimeve do tĂ« pĂ«rqendrohet nĂ« menaxhimin e pajtueshmĂ«risĂ« me taksat dhe jo nĂ« objektivin e plotĂ«simit tĂ« planit tĂ« te ardhurave, siç Ă«shtĂ« praktika aktuale. Ky ndryshim objektivash pune do tĂ« kĂ«rkojĂ«: monitorim nga afĂ«r tĂ« nivelit tĂ« pajtueshmĂ«risĂ« tĂ« taksapaguesve me detyrimet e tyre fiskale nĂ« lidhje me regjistrimin, deklarimin, pagesĂ«n, mos raportimin dhe mĂ«nyrat e tjera tĂ« evazionit fiskal. VĂ«mendja do tĂ« pĂ«rqendrohet nĂ«:  PĂ«rmirĂ«simi nĂ« mbledhjen e tatimit mbi tĂ« ardhurat personale dhe kontributeve shoqĂ«rore. nĂ« periudhĂ«n afatshkurtĂ«r dhe afatmesme politikat do tĂ« pĂ«rqendrohen nĂ« thjeshtimin e procedurave pĂ«r deklarimin dhe mbajtjen nĂ« burim tĂ« PIT dhe kontributeve shoqĂ«rore; intensifikimin e kontrolleve mbi detyrimet e deklarimeve dhe pagesave, dhe auditimet e pĂ«rbashkĂ«ta pĂ«r tĂ« dyja taksat, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« shfrytĂ«zohen ekonomitĂ« e shkalles dhe tĂ« rriten tĂ« ardhurat, si pasoje e kombinimit tĂ« dy funksioneve. nĂ« periudhĂ«n afatgjate do tĂ« vendoset deklarimi integral i tĂ« ardhurave, i shoqĂ«ruar nga njĂ« program pĂ«r pĂ«rmirĂ«simin e pajtueshmĂ«risĂ« se individĂ«ve me ligjin, bazuar nĂ« kontrolle efektive mbi deklarimin dhe pagesĂ«n, nĂ« procese auditimi efektive dhe administrim eficent tĂ« pagesave tĂ« pashlyera.
37  PĂ«rmirĂ«simi i administrimit tĂ« TVSH-se: duke forcuar kontrollet mbi zbatimin dhe pagesĂ«n e TVSH-se dhe duke zgjidhur problemin e mos raportimeve. NjĂ« element kyç i zbatimit tĂ« kĂ«saj takse Ă«shtĂ« rimbursimi, qĂ« ka efekte tĂ« rĂ«ndĂ«sishme mbi pajtueshmĂ«rinĂ« dhe pagesĂ«n e saj nga taksapaguesi. PĂ«r kĂ«tĂ«, planet strategjike tĂ« DPT dhe menaxhimi i performancĂ«s do tĂ« kenĂ« si objektiv zbatimin e plote tĂ« detyrimeve pĂ«r TVSH-ne e parimbursuar dhe identifikimin dhe zbatimin e metodave tĂ« punĂ«s pĂ«r tĂ« siguruar rimbursimin nĂ« kohe tĂ« TVSH-se.  Thjeshtimi i procedurave tĂ« regjistrimit dhe pagesĂ«s se taksave. Pritet qĂ« masat nĂ« kĂ«tĂ« drejtim tĂ« kenĂ« efekte tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« uljen e kostos se shlyerjes se detyrimeve dhe nĂ« rritjen e numrit tĂ« bizneseve tĂ« regjistruara. Disa nga politikat nĂ« periudhĂ«n afatshkurtĂ«r dhe afatmesme do tĂ« jene thjeshtimi i procedurave tĂ« regjistrimit dhe ulja e kohĂ«s se regjistrimit duke ulur kĂ«rkesat nĂ« lidhje me dokumentet e nevojshme pĂ«r regjistrim. nĂ« njĂ« periudhe me tĂ« afatgjate, do tĂ« konsiderohet mundĂ«sia e pagesĂ«s se taksave nĂ«pĂ«rmjet internetit, mbĂ«shtetur nga monitorimi i zhvillimeve nĂ« lidhje me pĂ«rdorimin nga ana e biznesit tĂ« internetit dhe duke balancuar kostot dhe pĂ«rfitimet. B) PĂ«rmirĂ«simi i cilĂ«sisĂ« se shpenzimeve dhe politika fiskale. Forcimi i shĂ«rbimeve ndaj taksapaguesve, nĂ«pĂ«rmjet rritjes se stafit dhe administrimit tĂ« duhur tĂ« kĂ«tij funksioni. Rritja dhe pĂ«rmirĂ«simi i aksesit tĂ« taksapaguesve ndaj shĂ«rbimeve, nĂ« terma orari, pĂ«rkushtimi, vendndodhje, shpejtĂ«sie pĂ«rgjigje, dhe rritja e qartĂ«sisĂ«, transparencĂ«s dhe konsistencĂ«s se ligjeve dhe rregulloreve tĂ« tatimeve. Promovimi i njĂ« kulture shĂ«rbimi brenda administratĂ«s tatimore Ă«shtĂ« njĂ« objektiv me afatgjate, rĂ«ndĂ«sia e tĂ« cilit qĂ«ndron nĂ« rritjen e shlyerjes vullnetare tĂ« detyrimeve nga taksapaguesit dhe rritjen e tĂ« ardhurave. Kjo do tĂ« arrihet pĂ«rmes:  Vendosjes se objektivave tĂ« qarte dhe specifik nĂ« lidhje me shĂ«rbimet pĂ«r taksapaguesit dhe pĂ«rcaktimi i indikatorĂ«ve pĂ«r matjen e performancĂ«s nĂ« arritjen e objektivave.  Zhvillimi dhe shpĂ«rndarja e programeve edukative dhe tĂ« informimit pĂ«r taksapaguesit.  Forcimi i sistemit apelues, pĂ«r tĂ« garantuar mbrojtjen e tatimpaguesit nĂ« dy nivele: njĂ« instance apeluese Ă«shtĂ« ngritur brenda administratĂ«s tatimore (dhe
38 me pas në Agjencinë Kombëtare të te Ardhurave) dhe një tjetër të pavarur nga ekzekutivi, do të ngrihet në formën e një Gjykate Tatimore, si shkalle e fundit e ankimimit administrativ. Burimi: Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve Te tjera Modernizimi I menaxhimit te borxhit Permiresimi I cilesise se shpenzimeve dhe politika fiskale Forcimi I performances tatime dhe dogana
39 KREU III- Ndikimi i tatimeve direkte mbi biznesin. Tre janĂ« tatimet kryesore direkte qĂ« paguhen nga tatimpaguesit e regjistruar nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«: 1. Tatimi mbi fitimin. 2. Tatimi i thjeshtuar mbi fitimin. 3. Taksa vendore mbi biznesin e vogĂ«l. Tatimi mbi fitimin, i cili paguhet nga tatimpaguesit qĂ« e kalojnĂ« pragun e regjistrimit nĂ« TVSH. Pragu i regjistrimit nĂ« TVSH Ă«shtĂ« 8 milionĂ« lekĂ« nĂ« njĂ« vit kalendarik. Sikurse theksuam tatimit mbi fitimin i nĂ«nshtrohen tĂ« gjithĂ« tatimpaguesit e regjistruar nĂ« organin tatimor, qarkullimi vjetor i tĂ« cilĂ«ve e kalon kufirin e regjistrimit nĂ« TVSH. NĂ« kĂ«tĂ« kategori tatimpaguesish bĂ«jnĂ« pjesĂ«: Personat juridikĂ« tĂ« krijuar sipas Ligjit ‘'PĂ«r shoqĂ«ritĂ« tregtare'' dhe qĂ« janĂ« tĂ« regjistruar nĂ« TVSH;  Personat juridikĂ« tĂ« themeluar sipas Kodit Civil tĂ« cilĂ«t ushtrojnĂ« veprimtari fitimprurĂ«se nĂ« territorin e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«;  Personat e tjerĂ« juridikĂ« tĂ« themeluar ose tĂ« njohur si tĂ« tillĂ« me ligje tĂ« veçanta;  OrtakĂ«ritĂ«;  Personat juridikĂ«, ortakĂ«ritĂ« apo bashkimet e tjera tĂ« personave tĂ« themeluara ose tĂ« organizuara nĂ« bazĂ« tĂ« njĂ« ligji tĂ« huaj dhe qĂ« ushtrojnĂ« veprimtari nĂ« territorin e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ«pĂ«rmjet njĂ« selie tĂ« pĂ«rhershme;  Çdo person tjetĂ«r pavarĂ«sisht nga forma juridike e regjistrimit tĂ« tij, pĂ«rfshirĂ« personat fizikĂ« tregtarĂ«, qĂ« nuk janĂ« subjekte tĂ« tatimit tĂ« thjeshtuar mbi fitimin, por janĂ« tĂ« regjistruar si subjekte tĂ« Tatimit mbi VlerĂ«n e Shtuar. GjatĂ« vitit ushtrimor tatimi mbi fitimin paguhet nga tatimpaguesi nĂ« formĂ« parapagimi paradhĂ«nie çdo muaj. PĂ«r pĂ«rcaktimin e kĂ«steve mujore tĂ« tatimit mbi fitimin ligji ka parashikuar njĂ« formulĂ«, e cila merr nĂ« konsideratĂ« tatimin mbi fitimin qĂ« Ă«shtĂ« paguar nga tatimpaguesi nĂ« dy vitet e fundit paraardhĂ«se.
40 GjatĂ« periudhĂ«s vijuese tatimore, tatimpaguesi paguan nĂ« llogarinĂ« e organeve tatimore, jo mĂ« vonĂ« se data 15 e çdo muaji, tatim fitimin mujor pĂ«rkatĂ«s, pĂ«r llogari tĂ« muajit nĂ« vijim, sipas formulĂ«s sĂ« pĂ«rllogaritjeve tĂ« pĂ«rshkruar mĂ« lart. Llogaritja definitive e tatimit mbi fitimin bazohet nĂ« tĂ« dhĂ«nat faktike tĂ« deklaratĂ«s tatimore dhe dokumenteve tĂ« tjera mbĂ«shtetĂ«se, si bilanci kontabĂ«l dhe anekset e tij, tĂ« dhĂ«nat nga rezultatet e kontrollit tatimor, si dhe çdo dokument tjetĂ«r ligjor qĂ« ndihmon nĂ« pĂ«rcaktimin e detyrimit tatimor. NĂ«se tatimi i deklaruar nĂ« bazĂ« tĂ« deklaratĂ«s vjetore tĂ« tĂ« ardhurave Ă«shtĂ« mĂ« i madh se paradhĂ«niet e bĂ«ra gjatĂ« vitit, tatimpaguesi Ă«shtĂ« i detyruar tĂ« derdhĂ« diferencĂ«n nĂ« momentin e paraqitjes sĂ« deklaratĂ«s. NĂ«se shumat e paradhĂ«nieve rezultojnĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha nga ato tĂ« deklaruara nĂ« deklaratĂ«n vjetore tĂ« tĂ« ardhurave, apo nga rezultatet e njĂ« kontrolli tatimor, organet tatimore janĂ« tĂ« detyruara t'i njohin kĂ«to shuma pĂ«r shlyerjen e detyrimeve tatimore tĂ« prapambetura ose pĂ«r pagesĂ«n e detyrimeve tatimore tĂ« ardhshme, pĂ«rfshirĂ« pagesĂ«n e kĂ«steve paradhĂ«nie pĂ«r periudhat e ardhshme. Me kĂ«rkesĂ«n e tatimpaguesit kĂ«to shuma mund t'i rikthehen atij brenda 60 ditĂ«sh nga marrja e deklaratĂ«s tatimore. Tatimi i thjeshtuar mbi fitimin, i cili paguhet nga tatimpaguesit e regjistruar por qĂ« realizojnĂ« njĂ« qarkullim vjetor i cili nuk e kalon pragun e regjistrimit nĂ« TVSH. Tatimpaguesit paguajnĂ« kĂ«stet e detyrimit vjetor nĂ« bazĂ« tĂ« qarkullimit tĂ« vlerĂ«suar pĂ«r vitin kalendarik. KĂ«stet paguhen si mĂ« poshtĂ«:  Jo mĂ« vonĂ« se data 20 Prill, 20 korrik dhe 20 Tetor, pĂ«rkatĂ«sisht pĂ«r tremujorĂ«t e parĂ«, tĂ« dytĂ« dhe tĂ« tretĂ« tĂ« vitit ushtrimor.  Jo mĂ« vonĂ« se data 20 Dhjetor pĂ«r tremujorin e katĂ«rt tĂ« vitit ushtrimor.  Diferencat e mundshme qĂ« lidhen me ndryshimin e xhiros sĂ« realizuar nĂ« fakt gjatĂ« vitit me atĂ« tĂ« paguar, deklarohen dhe paguhen nĂ« momentin e paraqitjes sĂ« deklaratĂ«s vjetore qĂ« me ligj pĂ«rcaktohet jo mĂ« vonĂ« se data 31 Mars e vitit pasardhĂ«s dhe sistemohen nĂ« çastin e pagesĂ«s sĂ« kĂ«stit tĂ« parĂ« tĂ« vitit pasardhĂ«s. Kur njĂ« biznes fillon gjatĂ« njĂ« periudhe tĂ« tatueshme, llogaritja e kĂ«steve bazohet nĂ« qarkullimin e vlerĂ«suar sipas parashikimeve tĂ« bĂ«ra nga vetĂ« tatimpaguesi dhe nĂ« vlerĂ«simet e bĂ«ra nga dega e tatimeve. Pagesa kryhet nĂ« pĂ«rputhje me afatet e pĂ«rcaktuara mĂ« sipĂ«r, pĂ«r kohĂ«n faktike tĂ« ushtrimit tĂ« veprimtarisĂ«. Kur tatimpaguesit dorĂ«zon njĂ« deklaratĂ« pĂ«r ndĂ«rprerjen e veprimtarisĂ«, pagesa e
41 tatimit bĂ«het jo mĂ« vonĂ« se 10 ditĂ« nga data e dorĂ«zimit tĂ« deklaratĂ«s. Tatimi i mbledhur derdhet nĂ« buxhetin e shtetit dhe i transferohet buxhetit tĂ« bashkisĂ« ose komunĂ«s ku tatimpaguesi Ă«shtĂ« regjistruar ose ka vendndodhjen e biznesit, njĂ« herĂ« nĂ« muaj. NĂ« rast ndĂ«rprerje tĂ« aktivitetit, ligji i ri parashikon njĂ« shkurtim prej 5 ditĂ«sh tĂ« afatit pĂ«r pagimin e tatimit. MeqenĂ«se po i njĂ«jti ligj pĂ«rjashton detyrimin e subjekteve qĂ« i nĂ«nshtrohen tatimit tĂ« thjeshtuar mbi fitimin pĂ«r t'u regjistruar çdo vit, atĂ«herĂ« Ă«shtĂ« eliminuar dhe çdo parashikim i ligjit tĂ« vjetĂ«r nĂ« lidhje me detyrimet pĂ«r pagesat e kĂ«steve nga subjektet e regjistruara pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« dhe ato qĂ« riregjistroheshin. Taksa vendore mbi biznesin e vogĂ«l, e cila paguhet nga tatimpaguesit e regjistruar por qĂ« realizojnĂ« njĂ« qarkullim vjetor i cili nuk e kalon pragun e regjistrimit nĂ« TVSH. Taksa vendore pĂ«r biznesin e vogĂ«l paguhet nĂ« dy kĂ«ste tĂ« barabarta. KĂ«sti i parĂ« paguhet brenda datĂ«s 20 Prill dhe kĂ«sti i dytĂ« paguhet jo mĂ« vonĂ« se data 20 Tetor. Vendi dhe mĂ«nyra e pagimit tĂ« tatimit pĂ«rcaktohet nĂ« njĂ« udhĂ«zim tĂ« veçantĂ«. NĂ« rast se tatimpaguesi fillon veprimtarinĂ« gjatĂ« vitit, tatimi paguhet pĂ«r muajt efektiv tĂ« punĂ«s nĂ« pĂ«rputhje me UdhĂ«zimin pĂ«rkatĂ«s tĂ« Ministrit tĂ« Financave. Ligji parashikon dhe uljen e masĂ«s sĂ« tatimit nĂ«se tatimpaguesit paguajnĂ« shumĂ«n e detyrimit para afateve tĂ« pĂ«rcaktuara si mĂ« poshtĂ«:  NĂ«se tatimpaguesi paguan shumĂ«n e plotĂ« tĂ« tatimit vjetor para datĂ«s 1 Shkurt, shuma e detyrimit tatimor zvogĂ«lohet nĂ« masĂ«n 5 %.  NĂ«se tatimpaguesi paguan shumĂ«n e plotĂ« tĂ« tatimit vjetor para datĂ«s 1 Mars shuma e detyrimit tatimor zvogĂ«lohet nĂ« masĂ«n 3%. NĂ«se organi tatimor pĂ«rgjegjĂ«s zbulon se tatimpaguesi ka dhĂ«nĂ« informacion tĂ« pasaktĂ« dhe zbulon se shuma fikse pĂ«r t'u paguar Ă«shtĂ« mĂ« e madhe se shuma e paguar, duhet tĂ« njoftojĂ« sipas rastit tatimpaguesin. Ky i fundit duhet tĂ« paguajĂ« detyrimin tatimor shtesĂ« brenda 15 ditĂ«sh nga marrja e njoftimit. Po kĂ«shtu, nĂ« rast se njĂ« biznes mbyllet dhe vlera e detyrimit tatimor Ă«shtĂ« mĂ« e vogĂ«l se ajo e paguar, diferenca i kthehet tatimpaguesit brenda 30 ditĂ«sh nga marrja e njoftimit pĂ«r mbylljen e biznesit. Personat rezidentĂ« tatimorĂ« shqiptarĂ« tatohen nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r tĂ« gjitha tĂ« ardhurat e realizuara nĂ« shkallĂ« botĂ«rore (tĂ« ardhurat me burim nĂ« ShqipĂ«ri dhe jashtĂ« saj). NdĂ«rsa personat jo rezidentĂ«, tatohen nĂ« ShqipĂ«ri vetĂ«m pĂ«r tĂ« ardhurat me burim nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«.
42 3.1. Parimi i RezidencĂ«s PĂ«rcaktimi i kritereve tĂ« rezidencĂ«s tatimore pĂ«r individĂ«t, pĂ«r personat juridikĂ« dhe pĂ«r personat fizikĂ« Ă«shtĂ« i lidhur me vendin e pagimit tĂ« tatimeve nga ana e tyre. Sipas ligjit, personat rezidentĂ« tatimorĂ« shqiptarĂ« tatohen nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r tĂ« gjitha tĂ« ardhurat e realizuara nĂ« shkallĂ« botĂ«rore (tĂ« ardhurat me burim nĂ« ShqipĂ«ri dhe jashtĂ« saj).NdĂ«rsa personat jo rezidentĂ«, tatohen nĂ« ShqipĂ«ri vetĂ«m pĂ«r tĂ« ardhurat me burim nĂ« RepublikĂ«n. NĂ« veçanti, pĂ«r personat qĂ« janĂ« rezidentĂ« nĂ« vendet me tĂ« cilat ShqipĂ«ria ka nĂ«nshkruar MarrĂ«veshje (Konventa) pĂ«r eliminimin e tatimeve tĂ« dyfishta dhe kĂ«to MarrĂ«veshje kanĂ« hyrĂ« nĂ« fuqi, do tĂ« zbatohen dispozitat e kĂ«tyre MarrĂ«veshjeve.  Individi konsiderohet rezident Shqiptar pĂ«r qĂ«llime tatimore, kur ka njĂ« banesĂ« tĂ« pĂ«rhershme, ka familjen, pra ka interesa jetĂ«sore dhe ekonomike nĂ« ShqipĂ«ri (vendi i interesave jetike), pavarĂ«sisht se mund tĂ« punojĂ« nĂ« periudha tĂ« ndryshme jashtĂ« vendit apo mund tĂ« ketĂ« nĂ«nshtetĂ«si tĂ« huaj.  Konsiderohet rezident Shqiptar pĂ«r qĂ«llime tatimore, edhe individi qĂ« qĂ«ndron nĂ« ShqipĂ«ri gjatĂ« njĂ« viti tatimor, nĂ« vazhdim ose me ndĂ«rprerje, nĂ« total, m Ă« tepĂ«r se 183 ditĂ«, pavarĂ«sisht nga nĂ«nshtetĂ«sia apo vendi ku ka interesat jetike. NĂ« llogaritjen e kohĂ«zgjatjes sĂ« qĂ«ndrimit nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«rfshihen ditĂ«t e prezencĂ«s fizike, pra jo vetĂ«m ditĂ«t e punĂ«s por edhe ditĂ«t e mbĂ«rritjes, largimit, pushimet. Pra, rezident tatimor Shqiptar konsiderohet çdo individ (pavarĂ«sisht nga nacionaliteti apo shtetĂ«sia), qĂ« plotĂ«son njĂ«rin ose tĂ« dy kriteret e sipĂ«r- pĂ«rmendura.  NjĂ« person juridik konsiderohet rezident tatimor Shqiptar nĂ«se: ka selinĂ« qendrore (zyrĂ«n qendrore) nĂ« RepublikĂ«n e Shqip Ă« risĂ«; dhe/ose ka vendin e menaxhimit (drejtimit) efektiv tĂ« biznesit nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«. NjĂ« person fizik konsiderohet rezident tatimor Shqiptar kur ushtron biznesin dhe regjistrohet si person fizik tregtar nĂ« GjykatĂ«n Shqiptare dhe nĂ« organet tatimore Shqiptare. 3.2. Nivelet e tatimeve direkte mbi biznesin. Shkalla tatimore e tatimit mbi fitimin pĂ«r vitin fiskal 1 Janar 2010 deri mĂ« 31 Dhjetor 2010 Ă«shtĂ« 23% dhe pĂ«r vitet e tjera fiskale 20%.Tarifa e tatimit tĂ« thjeshtuar mbi fitimin
43 Ă«shtĂ« 3% e tĂ« ardhurave bruto (qarkullimit) tĂ« tatimpaguesit. PĂ«r efekt tĂ« bazĂ«s tatimore mbi tĂ« cilĂ«n llogaritet ky tatim nuk njihet asnjĂ« lloj shpenzimi i zbritshĂ«m. Taksa vendore mbi biznesin e vogĂ«l Ă«shtĂ« njĂ« kuotĂ« fikse vjetore e detyrueshme pĂ«r tu paguar. Çdo biznes nĂ« çdo vendndodhje tĂ« tij taksohet mĂ« vete. KategoritĂ« e biznesit dhe niveli tregues i taksĂ«s paraqiten nĂ« tabelĂ«n e mĂ«poshtme. Nga statistikat e shumta vihet re qĂ« shqiptarĂ«t parapĂ«lqejnĂ« tĂ« kenĂ« njĂ« biznes tĂ« tyre privat, sado i vogĂ«l qoftĂ«! Ky fakt vĂ«rtetohet nga shifrat e rritjes sĂ« numrit tĂ« bizneseve tĂ« vogla nĂ« tĂ« gjitha qytetet e vendit. Bizneset qĂ« dominojnĂ« nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« ato me 1 deri nĂ« 4 tĂ« punĂ«suar, sipas klasifikimit zyrtar, qĂ« ndryshe njihen si biznese tĂ« vogla. TĂ« dhĂ«nat e vitit 2009 tĂ« Institutit tĂ« Statistikave tregojnĂ« se ato zĂ«nĂ« njĂ« shifĂ«r prej 92 pĂ«r qind, kundrejt totalit nĂ« vitin 2009,duke realizuar 19 % tĂ« shifrĂ«s sĂ« xhiros. NdĂ«rmarrjet e vogla janĂ« dominuese nĂ« prodhuesit e shĂ«rbimeve. NĂ« vitin 2009 kanĂ« qenĂ« aktive 73 700 ndĂ«rmarrje, me 251 700 tĂ« punĂ«suar, ku rreth 45 % e tĂ« punĂ«suarve kanĂ« punuar. MĂ« poshtĂ« po japim njĂ« tabelĂ« dhe grafikun pĂ«rkatĂ«s me tĂ« dhĂ«na pĂ«r ndĂ«rmarrjet sipas madhĂ«sive tĂ« tyre. Tabela 1: NdĂ«rmarrjet Sipas MadhĂ«sive tĂ« Tyre. Burimi: INSTAT-i NdĂ«rmarrje TĂ« punĂ«suarit MadhĂ«sia e ndĂ«rmarrjeve Nr. % Nr. % Gjithsej 73702 100 251799 100 1-4 tĂ« punĂ«suar 67471 92% 97316 39% 5-19 tĂ« punĂ«suar 4746 6 40825 16 20+ tĂ« punĂ«suar 1485 2 113658 45
44 Nivelet treguese tĂ« taksave vendore pĂ«r biznesin e vogĂ«l (nĂ« ‘000 LekĂ«) Nr. TIPI i BIZNESIT Kat.I Kat.II Kat.III A Shitje me pakicĂ« 60 20 15 B Shitje me shumicĂ« 60 20 15 C Prodhim 35 15 10 Ç ShĂ«rbime 20 10 10 D Profesione tĂ« lira 45 30 15 Dh Ambulant nĂ« fushĂ«n e tregtisĂ« dhe tĂ« shĂ«rbimeve 15 10 10 E Transport: 1. Transport pasagjerĂ«sh: Automjete deri nĂ« 5 vende (pĂ«rfshi shoferin) 35 Automjete me 6 deri nĂ« 9 vende (pĂ«rfshi shoferin) 70 Automjete me 10 deri nĂ« 25 vende (pĂ«rfshi shoferin) 80 Automjete me 26 deri nĂ« 42 vende (pĂ«rfshi shoferin) 90 Automjete me mbi 42 vende (pĂ«rfshi shoferin) 95 2. Transport mallrash: Automjete deri nĂ« 2 tonĂ« 55 Automjete nga 2,1 deri nĂ« 5 tonĂ« 80 Automjete nga nĂ« 5,1 deri nĂ« 10 tonĂ« 95 Automjete nga nĂ« 10,1 deri 16 tonĂ« 100 Automjete mbi 16 tonĂ« 150 3. Transport ujor Transport detar brenda vendit 110 Transport nĂ« liqene brenda vendit 95 Varka pĂ«r shĂ«titje 30 NĂ« kategorinĂ« I: Bashkia e TiranĂ«s, Bashkia e DurrĂ«sit. NĂ« kategorinĂ« II: BashkitĂ«: ShkodĂ«r, Korçë, VlorĂ«, SarandĂ«, GjirokastĂ«r, Elbasan, Fier, LushnjĂ«, Pogradec, Berat, LezhĂ« dhe KavajĂ«. NĂ« kategorinĂ« III: TĂ« gjitha bashkitĂ« e tjera. NĂ« komuna niveli tregues i taksĂ«s Ă«shtĂ« 50 pĂ«r qind e nivelit tregues tĂ« tij pĂ«r çdo kategori.
45 Burimi: INSTAT-i Ndërkaq duhet të përmendim që në vitin 2008 , sipas të dhënave, u krijuan vetëm 15 ndërmarrje me mbi 50 punëtorë, ndërkohë që në vitin 2007 qenë regjistruar 42 ndërmarrje të mëdha. Numri i ndërmarrjeve të mesme që janë me 10 - 49 punëtorë u rrit me 79 njësi gjatë 2008, ndërkohë që në 2007 ishin regjistruar 394 të tilla. Kjo tregon për një ulje të numrit të bizneseve të mëdha që operojnë në tregun tonë. Të dhënat më të fundit zyrtare nga INSTAT- i raportojnë për një përmirësim modest të treguesve të rritjes ekonomike përgjatë tremujorit të tretë të vitit 2010, por nga ana tjetër, ka edhe nga sektor të cilët vijojnë të ecin me hapa të ngadaltë, siç është ndërtimi. N.q.s. do krahasojmë periudhën shtator 2009- shtator 2010, sektori i ndërtimit ka një rënie prej afro 22 %. N.q.s. do bëjmë krahasime ndërmjet edhe vetë vitit 2010 do shohim që ka një rënie prej 2.5 përqind nga tremujori i dytë në atë të tretin. Nga ana tjetër e medaljes kemi një rritje prej afro 5 % në vitin 2010 e cila vjen si pasojë e ecurisë së mirë të sektorëve të ndryshëm të ekonomisë së vendit, siç mund të jenë ai i industrisë, tregtisë (rritje me 8%), bujqësisë e tregtisë; dhe transporti me një rritje prej afro 18 %. Duhet të pranojmë së treguesit e vitit 2010 krahasuar me ato të një viti më parë janë disi më të mira, gjë e cila tregon për një rimëkëmbje të ekonomisë edhe pse me hapa të ngadaltë. Nr.Ndermarrjeve Nr.Punesuarve
46 Tabelë 2: Ndërmarrjet, të punësuarit, % e xhiros dhe investimeve sipas aktivitetit. Ndërmarrjet Te punësuarit Aktiviteti ekonomik Nr. % Nr. % Gjithsej 73702 100 251799 100 Prodhues të te mirave TOTAL 11760 16 114429 45 Industri 8468 12% 77642 30.1 Ndërtim 3292 4.5 36778 14.6 Prodhues të shërbimeve 61942 84 137379 55 Transp.Kom. 8125 11 23923 9.5 Tregti 35642 48.4 67547 26.8 Shërbime 18175 24.7 45909 18.2 Grafik nr.2 - Përqindja e nr. të ndërmarrjeve dhe të punësuarve për vitin 2009 sipas aktivitetit ekonomik Burimi: INSTAT-i % Ndermarrjeve, Industri, 12, 12% % Ndermarrjeve, Ndertim, 4.5, 4% % Ndermarrjeve, Transp.Kom., 11, 11% % Ndermarrjeve, Tregti, 48.4, 48% % Ndermarrjeve, Sherbime, 24.7, 25% % Ndermarrjeve
47 TĂ« ardhurat nga bizneset sigurojnĂ« tĂ« ardhurat kryesore nĂ« buxhetin e shtetit. KĂ«shtu nĂ« vitin 2009 tĂ« ardhurat tatimore pĂ«rbĂ«nin 90,7% tĂ« totalit tĂ« tĂ« ardhurave nĂ« buxhet, ndĂ«rsa tĂ« ardhurat jotatimore 8.25% dhe grantet 1.1%. TĂ« ardhurat nga tatimi pĂ«rbĂ«n 23,7% tĂ« PBB-sĂ« nĂ« kĂ«tĂ« vit. NjĂ« zhvillim i mĂ«tejshĂ«m i kĂ«tij sektori tĂ« ekonomisĂ« do tĂ« nĂ«nkuptonte me shume tĂ« ardhura nga taksat dhe pĂ«r rrjedhim mĂ« shumĂ« tĂ« ardhura pĂ«r qeverinĂ«. Biznes i zhvilluar do tĂ« thotĂ« mĂ« shume mirĂ«qenie dhe mĂ« pak varfĂ«ri, do tĂ« thotĂ« mĂ« shumĂ« tĂ« punĂ«suar dhe mĂ« pak shpenzime pĂ«r papunĂ«sinĂ«, njĂ« jetĂ« sociale mire e mĂ« e shĂ«ndoshĂ«. VetĂ«m nĂ« vitin 2009 janĂ« shpenzuar 16 miliardĂ« nga buxheti i shtetit pĂ«r ndihma ekonomike, shpenzime tĂ« cilat mund tĂ« reduktohen me rritjen e tĂ« ardhurave qĂ« vijnĂ« nga tatimet e bizneseve. KREU IV NATYRA NXITESË E SISTEMIT FISKAL PËR INVESTIME NË SHQIPËRI. 4.1.Taksa tĂ« ulĂ«ta pĂ«r mĂ« shumĂ« investime e punĂ«sim. Bazuar nĂ« performancĂ«n e lartĂ« dhe efektet pozitive tĂ« vĂ«rejtura si dhe nĂ« vlerĂ«simet e pĂ«rfitimeve dhe risqeve reforma fiskale do tĂ« vazhdojĂ« tĂ« thellohet duke konsideruar disa drejtime tĂ« tjera potenciale si: ‱ Zbatimin e njĂ« shkalle mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« TVSH pĂ«r shĂ«rbimet e mallrat e lidhura me arsimin dhe shĂ«ndetĂ«sinĂ« ‱ Reduktimi i tatimit mbi dividendin ‱Reformimin rrĂ«njĂ«sor nĂ« taksimin e pasurisĂ« sĂ« patundshme duke nxitur punimin e tokĂ«s, shfrytĂ«zimin efektiv tĂ« ndĂ«rtesave si edhe duke shkallĂ«zuar shkallĂ«n tatimore pĂ«r shtĂ«pitĂ« e para e ato tĂ« dyta. Kalim nga tarife fikse pĂ«r m2 apo hektarĂ« nĂ« % mbi vlerĂ«n e patundshmĂ«risĂ«. ‱ReformĂ« e thellĂ« nĂ« taksimin e fitimit nĂ« kapital si pĂ«r rastin e letrave me vlerĂ« ashtu edhe tĂ« patundshmĂ«risĂ« ‱modifikime nĂ« sistemin e akcizave pĂ«r thjeshtĂ«zimi e listĂ«s sĂ« mallrave sipas praktikĂ«s evropiane dhe pĂ«rdorimin e shkallĂ«s specifike tĂ« taksimit dhe e tyre nĂ« vend tĂ« ad- valorem
48 ‱ do tĂ« studiohen avantazhet dhe risqet nĂ« zbatimin e incentivave fiskale nĂ« zonat mĂ« pak tĂ« favorizuara ‱ parqet industriale apo portet tĂ« kombinuara me zonat e lira ekonomike do tĂ« shĂ«rbejnĂ« gjithashtu si instrumente tĂ« nxitjes fiskale tĂ« investimeve private tĂ« huaja dhe shqiptare dhe rritjes sĂ« punĂ«simit dhe eksportit tĂ« mallrave e shĂ«rbimeve. 4.2. ShqipĂ«ria :Vend atraktiv pĂ«r investimet e huaja. MegjithĂ«se flukset e investimeve tĂ« huaja nĂ« ShqipĂ«ri kane qene nĂ« rritje tĂ« vazhdueshme, ato mbeten nĂ« nivele shume tĂ« ulĂ«ta nĂ«se i krahasojmĂ« me Rajonin. Kjo si pasoje e njĂ« trashĂ«gimie negative tĂ« dĂ«mtimit tĂ« rĂ«ndĂ« tĂ« klimĂ«s se biznesit, pĂ«r shkak tĂ« pengesave tĂ« konsiderueshme administrative, korrupsionit tĂ« pĂ«rhapur, dobĂ«sive regullatore si dhe riskut tĂ« perceptuar ekonomik dhe politik tĂ« vendit. Burimi: Banka e ShqipĂ«risĂ« Sikurse mund tĂ« shikohet edhe nga grafiku, vlera e investimeve tĂ« huaja direkte tĂ« matura nĂ« USD ka qene e luhatshme gjate 20 viteve tĂ« fundit. nĂ« fund tĂ« vitit 2010, vlera e investimeve tĂ« huaja direkte ka arritur nĂ« 1.11 miliardĂ« USD, qĂ« Ă«shtĂ« edhe vlera me e madhe e arritur gjate periudhĂ«s se analizĂ«s. Vlera me e ulet Ă«shtĂ« arritur nĂ« vitin 1999, ku shuma e investimeve tĂ« huaja direkte ishte vetĂ«m 41 milionĂ« USD. Rritja me
49 e madhe e investimeve të huaja direkte vihet re gjate vitit 2000, ku investimet e huaja direkte u rriten me 249 %, ndërsa ulja me e madhe vihet re gjatë vitit të krizës 1997, ku investimet e huaja direkte u ulën me 47%. Burimi Banka e Shqipërisë Në aspektin e prejardhjes ose origjinës, Italia dhe Greqia ruajnë një pozicion mbizotërues në investimet e huaja direkte në Shqiperi.51 % e ndërmarrjeve të investimit direkt janë me pjesëmarrje të kapitalit të huaj italian dhe 24 % me kapital të huaj grek. Ndjekësit me të afërt janë kapitali turk (4 %) dhe ai amerikan (3 %). Ndërkohë, vërejmë një hapje drejt lindjes se mesme, shoqëruar edhe me rritjen e flukseve të kapitalit nga këto vende. 0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 Shqiperi Maqedonia, FYR 341 497 2 488 1 076 151 5 174 966 Milion USD Fluksi i FDI-ve per vitin 2015 sipas vendeve të rajonit
50 Burimi: Banka e Shqipërisë Në këndvështrimin e stokut të kapitalit të huaj, në fund të vitit 2015, jo me pak se 82 për qind e këtij stoku ishte për llogari të vendeve të Bashkimit Evropian, me investitorë kryesore Greqinë(me 48 për qind të stokut të kapitalit të huaj në fund të vitit 2015) dhe Italinë(me 30 për qind).Greqia dhe Italia kane rritur ndjeshëm praninë e tyre në stokun e kapitalit të huaj në vend. Afërsia gjeografike e Shqipërisë me këto dy vende si dhe një bashkëpunim i fuqishëm ekonomik me BE, janë nder arsyet kryesore për dominimin e investitorëve të huaj nga këto vende. Rritja e stokut të kapitalit të huaj në vite, vërehet të ketë qenë më e ndjeshme përsa i perket kapitalit grek. Ky i fundit, në fund të vitit 2015 vlerësohet në rreth 18 miliardë leke nga 7 miliardë leke vlerësuar në fund të vitit 2010. Kapitali grek është i përqendruar kryesisht në sektorin e komunikacionit(68 për qind) ardhur si rezultat i përfshirjes në privatizime gjate viteve 2007-2008 dhe tregtisë me shumice(13 për qind). Përgjatë viteve të fundit është zbehur disi prania e tij në industrinë e veshjeve. Kapitali italian për periudhën e vrojtuar (2007-2008), ka ruajtur rreth intervaleve 60-65 % përfaqësimin e tij me investime në industrinë përpunuese. Në fund të vitit 2006,stoku i kapitalit italian vlerësohet në rreth 11.3 miliardë leke nga 3.8 miliardë leke në vitin 2007. IHD sipas vendeve të Origjinës Vendet e Rajonit 7.6% Lindja e Mesme 2.9% USA 2.7% Vende te tjera 11.4% Greqi 24.3% Italia 51.1%
51 Burimi: Banka e Shqipërisë Përsa i përket shpërndarjes gjeografike të IHD në Shqipëri, vihet re një përqendrim i tyre në Tirane (52%) dhe në pjesën perëndimore të vendit. Zonat ku janë përqendruar IHD janë zona me të ardhura me të larta dhe infrastrukture me të zhvilluar. Pjesa e brendshme qendrore si dhe verilindja e vendit, janë nder zonat me pak të preferuara nga investitorët e huaj. Përveç infrastrukturës se pazhvilluar të këtyre zonave dhe marketingut të munguar, një rol të rëndësishëm mendohet të ketë luajtur migrimi i brendshëm dhe i jashtëm, i cili vështirëson gjetjen e fuqisë punëtore të kualifikuar në to. Megjithatë, një përqindje të konsiderueshme të IHD kemi në rrethe kufitare me Greqinë, si Korça dhe Gjirokastra. Shpërndarja sektoriale e investimeve të huaja direkte në Shqipëri tregon një shkalle të larte përqendrimi të tyre në industrinë përpunuese dhe fushat e tregtisë. Investimet në industri kane synuar sektorët me përqendrim të larte të fuqisë punëtore dhe jo ato me përqendrim të kapitalit ose të teknologjisë duke i lënë pak hapësirë rolit të investimeve të huaja në transferimin e teknologjisë dhe rritjen e kapacitetit teknologjik të prodhimit në vend, duke minimizuar efektet pozitive anësore të këtyre investimeve në sektorët e tjerë të prodhimit. Stoku i kapitalit te huaj sipas origjines Itali 30% SHBA 2% Inst. Fin.Nderko mbetare 2% Liban 4% Maqedoni 2% Turqi 5% Te tjera 7% Greqi 48%
52 Burimi: Banka e Shqipërisë 4.3 Shqipëria, si një vend tërheqës për IHD, Analiza SWOT IHD sipas Sektorëve Industria 47.0% Te tjere 13.0% Ndertimi 8.0% Tregtia 27.0% Transporti dhe Telekomunikacioni 5.0% Mundësitë Integrimi Europian Integrimi ekonomik rajonal (CEFTA) Diasporë e gjerë Reforma e Sistemit të Arsimit Rindërtimi i Infrastrukturës Pikat e Forta Afërsi gjeografike me pjesën më të madhe të rajoneve dhe tregjeve në Europë Fuqi punëtore e kualifikuar me një kosto të ulët Kulturë pune Burimet minerare Atraksionet natyrale dhe turistike Një ambient ligjor i pranueshëm për investim
53 Pikat e dobëta Tregjet e vogla vendase Të ardhura të ulëta për frymë Infrastrukturë e dobët Teknologji industriale e vjetëruar Sektor i dobët financiar Risqet Konkurrenca e vendeve fqinje Rritje në paga dhe humbja e avantazhit konkurrues të kostos së ulët të punës
54 KREU V Efektet e IHD-ve nĂ« ShqipĂ«ri 5.1 Ecuria e IHD-ve, vĂ«shtrim i pĂ«rgjithshĂ«m NĂ« vitin 2012, ShqipĂ«ria u riklasifikua nga njĂ« vend me tĂ« ardhura tĂ« larta- tĂ« mesme, nĂ« njĂ« vend mĂ« tĂ« ardhura tĂ« ulĂ«ta- tĂ« mesme. ShqipĂ«ria ka njĂ« ekonomi tĂ« vogĂ«l nĂ« tĂ« cilin GNI pĂ«r frymĂ« ishte 3,980 USD nĂ« vitin 2011. Popullsia totale Ă«shtĂ« 3.21 milion, 46.6% e sĂ« cilĂ«s pĂ«rbĂ«het nga popullsia rurale. Rritja vjetore e popullsisĂ« Ă«shtĂ« 0.36%. Sipas raportit tĂ« EBRD, ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« nga ekonomitĂ« e pakĂ«ta nĂ« tranzicion qĂ« e kanĂ« pĂ«rballuar krizĂ«n mirĂ« dhe arsyeshĂ«m deri tani, dhe kjo pjesĂ«risht sepse ekonomia Ă«shtĂ« mĂ« pak e integruar me tregjet globale sesa ekonomitĂ« e tjera. Rritja e GDP (PBB) nĂ« vitet 2004 – 2008 ishte rreth 6%, nĂ« vitin 2009 arriti nĂ« 3.3% dhe nĂ« 2011 pati njĂ« ulje tĂ« mĂ«tejshme duke arritur nĂ« 3%. Sektori prodhues (manufacturing) zĂ« rreth 19% tĂ« GDP dhe ka ruajtur tĂ« njĂ«jtat pozita. ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« vend interesant pĂ«r thithjen e IHD-ve nĂ« Ballkanin PerĂ«ndimor. PĂ«rmirĂ«simi i dukshĂ«m i infrastrukturĂ«s sĂ« rrugĂ«ve, elektricitetit dhe furnizimit me ujĂ«, pĂ«rmirĂ«sime e mĂ«dha nĂ« shĂ«rbimet publike si dhe iniciativat e mire tĂ« marketingut kanĂ« tĂ«rhequr investitorĂ« kryesisht nĂ« fushat e energjisĂ«, hidrokarbureve, nĂ« infrastrukturĂ« si edhe nĂ« fushĂ«n e shitjeve me pakicĂ« dhe nĂ« industrinĂ« financiare. SektorĂ«t qĂ« kanĂ« pĂ«rthithur mĂ« shumĂ« IHD janĂ« edhe ata mĂ« rĂ«ndĂ«sishmit si p.sh.:  NĂ« sektorin e energjisĂ«; NĂ«pĂ«rmjet projekteve konçesionare qĂ« kanĂ« si qĂ«llim rritjen e prodhimit tĂ« energjisĂ« elektrike si dhe diversifikimin e burimeve energjetike pĂ«r energjitĂ« e rinovueshme. Gjithashtu, ShqipĂ«ria po lĂ«viz drejt tregut rajonal tĂ« energjisĂ« dhe nĂ« linjat rajonale tĂ« interkoneksionit (linja TiranĂ«- PrishtinĂ« apo shtrimi i kabllove nĂ«nujore me ItalinĂ«).  NĂ« sektorin minerar; janĂ« disa kompani tĂ« huaja qĂ« operojnĂ« nĂ« nxjerrjen e mineralit tĂ« kromit dhe tĂ« pĂ«rpunimit industrial tĂ« tij. Gjithashtu nĂ« nxjerrjen e mineralit tĂ« bakrit dhe tĂ« pĂ«rpunimit industrial. (Kurum Holding)  NĂ« industrinĂ« e naftĂ«s; janĂ« nĂ«nshkruar marrĂ«veshje pĂ«r zbulimin dhe prodhimin e naftĂ«s dhe gazit me disa kompani ndĂ«rkombĂ«tare. (Bankers
55 Petrolium Ltd). Gjithashtu investime tĂ« mĂ«dha janĂ« realizuar nĂ« industrinĂ« e çimentos me prezencĂ«n e kompanive tĂ« huaja (Titan, Colacem).  Edhe zhvillimi i infrastrukturĂ«s sĂ« vendit ka tĂ«rhequr investitorĂ« tĂ« huaj, tĂ« shumtĂ«. Aeroporti "NĂ«nĂ« Tereza", Rruga e Kombit, plani i rregullimit tĂ« Portit DurrĂ«s, etj., janĂ« projekte tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« realizuara e qĂ« vazhdojnĂ« tĂ« realizohen nĂ«pĂ«rmjet konçensioneve tĂ« dhĂ«na kompanive tĂ« huaja.  Telekomunikacioni Ă«shtĂ« zhvilluar kryesisht nĂ«pĂ«rmjet privatizimit, investimeve pasuese tĂ« bĂ«ra nga investitorĂ«t e huaj dhe nĂ« njĂ« farĂ« mase edhe nga investimet vendase. Prezenca e kompanive tĂ« huaja (operatoret Vodafon dhe AMC) ka bĂ«rĂ« qĂ« tĂ« rritet konkurrenca nĂ« treg, duke ofruar shĂ«rbime cilĂ«sore mĂ« tĂ« mira, me kosto tĂ« ulĂ«t dhe tĂ« krahasueshme me rajonin.  Industria e shĂ«rbimeve financiare ka bĂ«rĂ« ndryshime rrĂ«njĂ«sore nĂ« sajĂ« tĂ« zhvillimit tĂ« IHD-ve. Ky sektor mund tĂ« konsiderohet lider nĂ« tĂ«rheqjen e tyre. Privatizimi, pothuajse i tĂ« gjithĂ« industrisĂ« bankare nga bankat e huaja dhe investitorĂ«t e huaj ka rezultuar nĂ« njĂ« fluks tĂ« madh kapitali. IHD-tĂ« nĂ« shifra Investimet e Huaja Direkte nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« njĂ« fenomen i kohĂ«ve tĂ« fundit krahasuar kjo mĂ« vendet e tjera tĂ« rajonit. MegjithatĂ«, ato kanĂ« patur njĂ« ecuri rritĂ«se tĂ« qĂ«ndrueshme. NĂ« vitin 2007, investimet e huaja direkte nĂ« ShqipĂ«ri ishin 659 milionĂ« dollarĂ« dhe trendi rritĂ«s ka vazhduar edhe nĂ« vitin 2008, kur investimet arritĂ«n nĂ« 974 milionĂ« dollarĂ«, dhe nĂ« vitin 2009 me 996 milionĂ« dollarĂ«. Viti mĂ« i mirĂ« pĂ«r investimet e huaja ishte viti 2010, kur ato arritĂ«n plot 1.05 miliardĂ« dollarĂ«, ndĂ«rsa viti 2011 do tĂ« shĂ«nonte njĂ« rĂ«nie tĂ« lehtĂ« nĂ« 1.03 miliardĂ« dollarĂ« dhe nĂ« fund viti 2012, me njĂ« nivel investimesh 957 milionĂ« dollarĂ«.
56 Figurë: Investimet e Huaja Direkte 2007-2012 (milion $) Burimi BSH Në vitin 2009, stoku i IHD-ve hyrëse në Shqipëri arriti në afërsisht 2.7 miliardë euro, ndërsa stoku i IHD-ve dalëse vetëm në 131 milion euro. Ndërsa në fund të vitit 2011, stoku i investimeve të huaja direkte u vlerësua në rreth 3,036.6 milionë euro, rreth 13.9% më i lartë krahasuar më nivelin e regjistruar në vitin 2010. Ecuria pozitive në stokun e IHD-ve në vend pasqyron preferencën e investitorëve të huaj për vendin tonë në kushtet e kostove të prodhimit më të ulëta dhe marzheve të fitimit potencialisht më të larta. Në dy vitet e fundit, privatizimet kanë luajtur një rol modest në rritjen e IHD-ve duke qenë tregues i një interesi të investitorëve të huaj për vendin tonë. Sektorët më të rëndësishëm që kontribuuan në vlerën e IHD-ve, janë sektori i industrisë, ai i energjisë, sektori financiar dhe telekomunikacioni. 1. Sektori industrial (duke përfshirë prodhimin dhe minierat) vlerëson pothuaj 50% të fluksit të IHD për vitin 2010 dhe 2011, së bashku me minierat dhe industrinë mekanike, që konsiderohen sektorët kryesor në thithjen e investimeve. Disa industri me intensitet punësimi, siç janë industria e veshjeve dhe këpucëve kanë tërhequr një numër të madh projektesh por më sasi modeste kapitali.
57 Sipas Raportit tĂ« Zhvillimit Industrial tĂ« UNIDO, ShqipĂ«ria konsiderohet si vend me rĂ«ndĂ«si tĂ« ulĂ«t prodhuese dhe njĂ« rĂ«ndĂ«si tĂ« mesme bujqĂ«sore. Raporti i fluksit tĂ« IHD kundrejt PBB-s Ă«shtĂ« rritur nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« konsiderueshme. NĂ« vitin 2011 ai arriti nĂ« 8,1% kundrejt 3,6% qĂ« ishte nĂ« vitin 2006. 5.2 Origjina e IHD-ve, shpĂ«rndarja sipas sektorĂ«ve 1. Stoku i IHD-ve nĂ« ShqipĂ«ri sipas formĂ«s TĂ« dhĂ«nat pĂ«r stokun e IHD-ve regjistrohen nĂ« dy forma: - kapital aksioner dhe fitime tĂ« ri-investuara (tĂ« kombinuara) - kapital tjetĂ«r (kryesisht huatĂ« brenda kompanisĂ«). ZĂ«ri “kapital aksioner dhe fitime tĂ« ri-investuara” pĂ«rbĂ«n edhe pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« stokut tĂ« IHD-ve nĂ« ShqipĂ«ri – 97% nĂ« fund tĂ« vitit 2009, nga kĂ«to fluksi i IHD-ve nĂ« formĂ«n e kapitalit aksioner pĂ«rbĂ«n afĂ«rsisht 70% tĂ« totalit. Stoku i investimeve direkte dalĂ«se gjithashtu pĂ«rbĂ«hej kryesisht nga “kapital aksioner dhe fitime tĂ« ri- investuara”. Fitimet e ri-investuara pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« pĂ«rqindje mĂ« tĂ« vogĂ«l, ndonĂ«se nĂ« rritje, ndĂ«rsa pjesa e ”kapitalit tjetĂ«r” (qĂ« kryesisht janĂ« huatĂ« brenda kompanive) Ă«shtĂ« pothuajse e papĂ«rfillshme. Fitimet e ri-investuara pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« njĂ« komponent qĂ« po rritet, me rritjen nga viti nĂ« vit tĂ« IHD-ve nĂ« ShqipĂ«ri. PĂ«r vitin 2009, ato u vlerĂ«suan tĂ« ishin 222 milion euro, pra 50 milion euro mĂ« shumĂ« nga viti 2008. Tendenca pozitive flet pĂ«r produktivitetin e investimeve tĂ« huaja direkte dhe vendimin e investitorĂ«ve pĂ«r t’u sjellĂ« fitime sipĂ«rmarrjeve tĂ« tyre nĂ« vend. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« pĂ«rqindje shumĂ« e lartĂ« sipas krahasimeve ndĂ«rkombĂ«tare dhe pĂ«rbĂ«n njĂ« tjetĂ«r karakteristike tĂ« sjelljes sĂ« investitorĂ«ve nĂ« fazat fillestare tĂ« projekteve tĂ« investimeve. Kapitali tjetĂ«r - HuatĂ« brenda kompanive nĂ« pĂ«rgjithĂ«si demonstrojnĂ« luhatje tĂ« mĂ«dha nga viti nĂ« vit dhe kjo jo vetĂ«m nĂ« ShqipĂ«ri. Fluksi i kredive pĂ«r filialet e huaja nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« ishte negativ nĂ« vitin 2009, deri nĂ« masĂ«n prej afĂ«rsisht 40 milion euro. Arsyet pĂ«r kĂ«tĂ« nuk janĂ« tĂ« qarta, por pĂ«rvoja Ă«shtĂ« e ngjashme me atĂ« tĂ« disa vendeve tĂ« tjera tĂ« rajonit nĂ« kuadrin e krizĂ«s financiare. NjĂ« nga shpjegimet mund tĂ« jetĂ« qĂ« bankat e huaja dhe investitorĂ« tĂ« tjerĂ« tĂ«rhoqĂ«n disa prej kredive qĂ« kishin
58 ofruar mĂ« herĂ«t. NĂ« disa raste filialet (nĂ« gjendje) nĂ« vendin pritĂ«s ka ndodhur qĂ« u kanĂ« dhĂ«nĂ« kredi kompanive mĂ«ma, tĂ« cilat mund tĂ« jenĂ« prekur rĂ«ndĂ« nga kriza financiare. KĂ«tu mund tĂ« pĂ«rmendim rastin e ndĂ«rmarrjeve tĂ« investimeve tĂ« huaja nĂ« sektorin e telekomunikacionit qĂ« ishin aktivĂ« nĂ« dhĂ«nien e huave direkte investitorĂ«ve tĂ« tyre (si p.sh.: AMC-ja i dha kredi kompanisĂ« mĂ«mĂ«). Kjo pĂ«rbĂ«rje e IHD-ve Ă«shtĂ« njĂ« karakteristikĂ« pĂ«r vendet nĂ« fazat e para tĂ« pĂ«rfitimit tĂ« investimeve tĂ« huaja direkte; nĂ« vende ku kjo pjesĂ« Ă«shtĂ« mĂ« e maturuar rĂ«ndĂ«sia e kapitalit tjetĂ«r Ă«shtĂ« zakonisht mĂ« e madhe. Duke mbajtur nĂ« konsideratĂ« sĂ« shumica e projekteve tĂ« investimeve nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« tĂ« reja, njĂ« numĂ«r investitorĂ«sh po sjellin kapitale tĂ« reja nĂ« vend. TabelĂ« 5.1: ShqipĂ«ria: pĂ«rbĂ«rja e prurjeve tĂ« IHD-se, sipas formĂ«s, 2006–2011 (milionĂ« euro) KomponentĂ«t 2006 2007 2008 2009 2010 2011 IHD –Total 259 481 665 717 793 742 Kapital aksioner 199 487 420 516 600 755 Fitime tĂ« ri-investuara 0 0 182 229 186 64 Kapital tjetĂ«r 60 -6 63 -27 7 -77 2. Stoku i IHD-ve nĂ« ShqipĂ«ri sipas aktiviteteve kryesore ekonomike Numri i kompanive tĂ« huaja dhe atyre joint-venture sipas INSTAT, nĂ« fund tĂ« vitit 2011, numĂ«ron deri nĂ« 3572 ndĂ«rmarrje, qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« 3,2 % tĂ« numrit total tĂ« ndĂ«rmarrjeve aktive nĂ« vend. NjĂ« ndarje e kĂ«tyre ndĂ«rmarrjeve tĂ« huaja sipas sektorĂ«ve ekonomik Ă«shtĂ«; 32% nĂ« sektorin e tregtisĂ«, 25% nĂ« shĂ«rbime, 23% nĂ« industri, 11% nĂ« ndĂ«rtim, 6% nĂ« transport dhe komunikacion, 3% nĂ« hotele, kafe dhe restorante dhe 1% nĂ« bujqĂ«si dhe peshkim. NĂ« disa aktivitete, degĂ«t e kompanive tĂ« huaja pĂ«rbĂ«jnĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« kĂ«tyre kompanive, p.sh. mĂ« shumĂ« se gjysma e tyre operon nĂ« nxjerrjen e naftĂ«s, mĂ« shumĂ« se
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.
Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.

Recommended

Makro : politika fiskale
Makro : politika fiskaleMakro : politika fiskale
Makro : politika fiskale
Kastriot Gashi
 
Makroekonomi
MakroekonomiMakroekonomi
Makroekonomi
Ermon CĂ«rvadiku
 
MAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigje
MAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigjeMAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigje
MAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigje
fatonbajrami1
 
Ekonomia
EkonomiaEkonomia
EkonomiaMenaxherat
 
Politikat fiskale
Politikat fiskalePolitikat fiskale
Politikat fiskale
ERIC467133
 
Ushtrime nga lenda e statistikes
Ushtrime nga lenda e statistikesUshtrime nga lenda e statistikes
Ushtrime nga lenda e statistikeskulla 2010
 
Politika fiskale
Politika fiskalePolitika fiskale
Politika fiskale
UBT University
 
Kostoja E Prodhimit
Kostoja E ProdhimitKostoja E Prodhimit
Kostoja E Prodhimit
guest2514d3
 

Recommended

Makro : politika fiskale
Makro : politika fiskaleMakro : politika fiskale
Makro : politika fiskale
Kastriot Gashi
 
Makroekonomi
MakroekonomiMakroekonomi
Makroekonomi
Ermon CĂ«rvadiku
 
MAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigje
MAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigjeMAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigje
MAKROEKONOMIA - Pyetje dhe përgjigje
fatonbajrami1
 
Ekonomia
EkonomiaEkonomia
EkonomiaMenaxherat
 
Politikat fiskale
Politikat fiskalePolitikat fiskale
Politikat fiskale
ERIC467133
 
Ushtrime nga lenda e statistikes
Ushtrime nga lenda e statistikesUshtrime nga lenda e statistikes
Ushtrime nga lenda e statistikeskulla 2010
 
Politika fiskale
Politika fiskalePolitika fiskale
Politika fiskale
UBT University
 
Kostoja E Prodhimit
Kostoja E ProdhimitKostoja E Prodhimit
Kostoja E Prodhimit
guest2514d3
 
01 hyrje në menaxhimin e kostos ppt
01 hyrje në menaxhimin e kostos ppt01 hyrje në menaxhimin e kostos ppt
01 hyrje në menaxhimin e kostos pptcoupletea
 
Konceptet e kostos
Konceptet e kostosKonceptet e kostos
Konceptet e kostosHamit Agushi
 
Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3
Menaxherat
 
Pyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Pyetjet me përgjigje nga kontabilitetiPyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Pyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Kushtrim Xhemajli
 
Seminar makroekonomi
Seminar makroekonomiSeminar makroekonomi
Seminar makroekonomi
Zaim Kadiri
 
Ciklet e biznesit dhe rritja ekonomike
Ciklet e biznesit dhe rritja ekonomikeCiklet e biznesit dhe rritja ekonomike
Ciklet e biznesit dhe rritja ekonomikeMenaxherat
 
Hyrje ne Ekonomi - Investimet
Hyrje ne Ekonomi - Investimet Hyrje ne Ekonomi - Investimet
Hyrje ne Ekonomi - Investimet Menaxherat
 
Analizat Financiare Per Marrje Te Vendimeve
Analizat Financiare Per Marrje Te VendimeveAnalizat Financiare Per Marrje Te Vendimeve
Analizat Financiare Per Marrje Te Vendimeve
Fakulteti i Prishtines - FSHAB Pejë
 
Papunesia 1
Papunesia 1Papunesia 1
Papunesia 1
Veton Sopjani
 
Analiza financiare
Analiza financiareAnaliza financiare
Analiza financiare
LidijeRapaj
 
Makroekonomia slides
Makroekonomia slidesMakroekonomia slides
Makroekonomia slidesKastriot Gashi
 
Dobia Marxhinale
Dobia MarxhinaleDobia Marxhinale
Dobia MarxhinaleBessnik Latifi
 
Parimet baze te kontabilitetit
Parimet baze te kontabilitetitParimet baze te kontabilitetit
Parimet baze te kontabilitetitBledi Lila
 
Numrat indeksor
Numrat indeksorNumrat indeksor
Numrat indeksorMenaxherat
 
Analiza e thjeshte e regresionit
Analiza e thjeshte e regresionitAnaliza e thjeshte e regresionit
Analiza e thjeshte e regresionitMenaxherat
 
Hyrje ne financa
Hyrje ne financaHyrje ne financa
Hyrje ne financaMenaxherat
 
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1kushtrim11
 
Analiza e regresionit dhe korrelacionit
Analiza e regresionit dhe korrelacionitAnaliza e regresionit dhe korrelacionit
Analiza e regresionit dhe korrelacionitMenaxherat
 
Paraja dhe funksionet e saj
Paraja dhe funksionet e sajParaja dhe funksionet e saj
Paraja dhe funksionet e sajbehar199004
 
Politika Financiare dhe Parashikimi Financiar
Politika Financiare dhe Parashikimi FinanciarPolitika Financiare dhe Parashikimi Financiar
Politika Financiare dhe Parashikimi FinanciarLidijeRapaj
 
Politika fiskale
Politika fiskalePolitika fiskale
Politika fiskale
Veton Sopjani
 
Politika fiskale
Politika fiskalePolitika fiskale
Politika fiskale
Valmir Istogu
 

More Related Content

What's hot

01 hyrje në menaxhimin e kostos ppt
01 hyrje në menaxhimin e kostos ppt01 hyrje në menaxhimin e kostos ppt
01 hyrje në menaxhimin e kostos pptcoupletea
 
Konceptet e kostos
Konceptet e kostosKonceptet e kostos
Konceptet e kostosHamit Agushi
 
Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3
Menaxherat
 
Pyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Pyetjet me përgjigje nga kontabilitetiPyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Pyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Kushtrim Xhemajli
 
Seminar makroekonomi
Seminar makroekonomiSeminar makroekonomi
Seminar makroekonomi
Zaim Kadiri
 
Ciklet e biznesit dhe rritja ekonomike
Ciklet e biznesit dhe rritja ekonomikeCiklet e biznesit dhe rritja ekonomike
Ciklet e biznesit dhe rritja ekonomikeMenaxherat
 
Hyrje ne Ekonomi - Investimet
Hyrje ne Ekonomi - Investimet Hyrje ne Ekonomi - Investimet
Hyrje ne Ekonomi - Investimet Menaxherat
 
Analizat Financiare Per Marrje Te Vendimeve
Analizat Financiare Per Marrje Te VendimeveAnalizat Financiare Per Marrje Te Vendimeve
Analizat Financiare Per Marrje Te Vendimeve
Fakulteti i Prishtines - FSHAB Pejë
 
Papunesia 1
Papunesia 1Papunesia 1
Papunesia 1
Veton Sopjani
 
Analiza financiare
Analiza financiareAnaliza financiare
Analiza financiare
LidijeRapaj
 
Makroekonomia slides
Makroekonomia slidesMakroekonomia slides
Makroekonomia slidesKastriot Gashi
 
Dobia Marxhinale
Dobia MarxhinaleDobia Marxhinale
Dobia MarxhinaleBessnik Latifi
 
Parimet baze te kontabilitetit
Parimet baze te kontabilitetitParimet baze te kontabilitetit
Parimet baze te kontabilitetitBledi Lila
 
Numrat indeksor
Numrat indeksorNumrat indeksor
Numrat indeksorMenaxherat
 
Analiza e thjeshte e regresionit
Analiza e thjeshte e regresionitAnaliza e thjeshte e regresionit
Analiza e thjeshte e regresionitMenaxherat
 
Hyrje ne financa
Hyrje ne financaHyrje ne financa
Hyrje ne financaMenaxherat
 
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1kushtrim11
 
Analiza e regresionit dhe korrelacionit
Analiza e regresionit dhe korrelacionitAnaliza e regresionit dhe korrelacionit
Analiza e regresionit dhe korrelacionitMenaxherat
 
Paraja dhe funksionet e saj
Paraja dhe funksionet e sajParaja dhe funksionet e saj
Paraja dhe funksionet e sajbehar199004
 
Politika Financiare dhe Parashikimi Financiar
Politika Financiare dhe Parashikimi FinanciarPolitika Financiare dhe Parashikimi Financiar
Politika Financiare dhe Parashikimi FinanciarLidijeRapaj
 

What's hot (20)

01 hyrje në menaxhimin e kostos ppt
01 hyrje në menaxhimin e kostos ppt01 hyrje në menaxhimin e kostos ppt
01 hyrje në menaxhimin e kostos ppt
 
Konceptet e kostos
Konceptet e kostosKonceptet e kostos
Konceptet e kostos
 
Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3Financat ushtrime 1-3
Financat ushtrime 1-3
 
Pyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Pyetjet me përgjigje nga kontabilitetiPyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
Pyetjet me përgjigje nga kontabiliteti
 
Seminar makroekonomi
Seminar makroekonomiSeminar makroekonomi
Seminar makroekonomi
 
Ciklet e biznesit dhe rritja ekonomike
Ciklet e biznesit dhe rritja ekonomikeCiklet e biznesit dhe rritja ekonomike
Ciklet e biznesit dhe rritja ekonomike
 
Hyrje ne Ekonomi - Investimet
Hyrje ne Ekonomi - Investimet Hyrje ne Ekonomi - Investimet
Hyrje ne Ekonomi - Investimet
 
Analizat Financiare Per Marrje Te Vendimeve
Analizat Financiare Per Marrje Te VendimeveAnalizat Financiare Per Marrje Te Vendimeve
Analizat Financiare Per Marrje Te Vendimeve
 
Papunesia 1
Papunesia 1Papunesia 1
Papunesia 1
 
Analiza financiare
Analiza financiareAnaliza financiare
Analiza financiare
 
Makroekonomia slides
Makroekonomia slidesMakroekonomia slides
Makroekonomia slides
 
Dobia Marxhinale
Dobia MarxhinaleDobia Marxhinale
Dobia Marxhinale
 
Parimet baze te kontabilitetit
Parimet baze te kontabilitetitParimet baze te kontabilitetit
Parimet baze te kontabilitetit
 
Numrat indeksor
Numrat indeksorNumrat indeksor
Numrat indeksor
 
Analiza e thjeshte e regresionit
Analiza e thjeshte e regresionitAnaliza e thjeshte e regresionit
Analiza e thjeshte e regresionit
 
Hyrje ne financa
Hyrje ne financaHyrje ne financa
Hyrje ne financa
 
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1
Ekonometria 1dhe 2me_detyrat_e_komentume_1
 
Analiza e regresionit dhe korrelacionit
Analiza e regresionit dhe korrelacionitAnaliza e regresionit dhe korrelacionit
Analiza e regresionit dhe korrelacionit
 
Paraja dhe funksionet e saj
Paraja dhe funksionet e sajParaja dhe funksionet e saj
Paraja dhe funksionet e saj
 
Politika Financiare dhe Parashikimi Financiar
Politika Financiare dhe Parashikimi FinanciarPolitika Financiare dhe Parashikimi Financiar
Politika Financiare dhe Parashikimi Financiar
 

Viewers also liked

Politika fiskale
Politika fiskalePolitika fiskale
Politika fiskale
Veton Sopjani
 
Politika fiskale
Politika fiskalePolitika fiskale
Politika fiskale
Valmir Istogu
 
Sistemi tatimor dhe stimujt për investimet në shqipëri, 2016
Sistemi tatimor dhe stimujt për investimet në shqipëri, 2016Sistemi tatimor dhe stimujt për investimet në shqipëri, 2016
Sistemi tatimor dhe stimujt për investimet në shqipëri, 2016
ALTAX Consulting
 
Tatimi mbi vleren e shtuar (Kontabiliteti Tatimor)
Tatimi mbi vleren e shtuar (Kontabiliteti Tatimor)Tatimi mbi vleren e shtuar (Kontabiliteti Tatimor)
Tatimi mbi vleren e shtuar (Kontabiliteti Tatimor)Fisnik Morina
 
Tatimet detyra
Tatimet detyra Tatimet detyra
Tatimet detyra
student
 
Tatimi mbi vleren e shtuar-Doracaku
Tatimi mbi vleren e shtuar-Doracaku Tatimi mbi vleren e shtuar-Doracaku
Tatimi mbi vleren e shtuar-Doracaku Fisnik Morina
 
TVSH
TVSHTVSH
TVSH
Fatos Hysenaj
 
Hyrje ne kontabilitetin e tatimeve
Hyrje ne kontabilitetin e tatimeveHyrje ne kontabilitetin e tatimeve
Hyrje ne kontabilitetin e tatimeveFisnik Morina
 
Makro . paraja dhe sistemi bankar
Makro . paraja dhe sistemi bankarMakro . paraja dhe sistemi bankar
Makro . paraja dhe sistemi bankarKastriot Gashi
 
Syprina e katërorit dhe drejtkëndëshit
Syprina e katërorit dhe drejtkëndëshitSyprina e katërorit dhe drejtkëndëshit
Syprina e katërorit dhe drejtkëndëshit
Adelina Fejzulla
 
Tregtia Nderkombetare dhe Globalizimi
Tregtia Nderkombetare dhe GlobalizimiTregtia Nderkombetare dhe Globalizimi
Tregtia Nderkombetare dhe GlobalizimiGetoarSalihu
 
Siperfaqja e figurave gjeometrike
Siperfaqja e figurave gjeometrikeSiperfaqja e figurave gjeometrike
Siperfaqja e figurave gjeometrike
Klodian Tashi
 
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
Menaxherat
 
Politika fiskale.5
Politika fiskale.5Politika fiskale.5
Politika fiskale.5Menaxherat
 

Viewers also liked (15)

Politika fiskale
Politika fiskalePolitika fiskale
Politika fiskale
 
Politika fiskale
Politika fiskalePolitika fiskale
Politika fiskale
 
Sistemi tatimor dhe stimujt për investimet në shqipëri, 2016
Sistemi tatimor dhe stimujt për investimet në shqipëri, 2016Sistemi tatimor dhe stimujt për investimet në shqipëri, 2016
Sistemi tatimor dhe stimujt për investimet në shqipëri, 2016
 
Tatimi mbi vleren e shtuar (Kontabiliteti Tatimor)
Tatimi mbi vleren e shtuar (Kontabiliteti Tatimor)Tatimi mbi vleren e shtuar (Kontabiliteti Tatimor)
Tatimi mbi vleren e shtuar (Kontabiliteti Tatimor)
 
Politika fiskale
Politika fiskalePolitika fiskale
Politika fiskale
 
Tatimet detyra
Tatimet detyra Tatimet detyra
Tatimet detyra
 
Tatimi mbi vleren e shtuar-Doracaku
Tatimi mbi vleren e shtuar-Doracaku Tatimi mbi vleren e shtuar-Doracaku
Tatimi mbi vleren e shtuar-Doracaku
 
TVSH
TVSHTVSH
TVSH
 
Hyrje ne kontabilitetin e tatimeve
Hyrje ne kontabilitetin e tatimeveHyrje ne kontabilitetin e tatimeve
Hyrje ne kontabilitetin e tatimeve
 
Makro . paraja dhe sistemi bankar
Makro . paraja dhe sistemi bankarMakro . paraja dhe sistemi bankar
Makro . paraja dhe sistemi bankar
 
Syprina e katërorit dhe drejtkëndëshit
Syprina e katërorit dhe drejtkëndëshitSyprina e katërorit dhe drejtkëndëshit
Syprina e katërorit dhe drejtkëndëshit
 
Tregtia Nderkombetare dhe Globalizimi
Tregtia Nderkombetare dhe GlobalizimiTregtia Nderkombetare dhe Globalizimi
Tregtia Nderkombetare dhe Globalizimi
 
Siperfaqja e figurave gjeometrike
Siperfaqja e figurave gjeometrikeSiperfaqja e figurave gjeometrike
Siperfaqja e figurave gjeometrike
 
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
Tatimi mbi vleren e shtuar dhe tatimi ne te ardhurat e korporatave taksa d...
 
Politika fiskale.5
Politika fiskale.5Politika fiskale.5
Politika fiskale.5
 

Similar to Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.

Makroekonomia
MakroekonomiaMakroekonomia
Makroekonomia
shpatvjanova
 
Ndikimi i shpenzimeve qeveritare ne inflacjon
Ndikimi i shpenzimeve qeveritare ne inflacjonNdikimi i shpenzimeve qeveritare ne inflacjon
Ndikimi i shpenzimeve qeveritare ne inflacjon
betrex
 
5 politika për tu zbatuar për të tkurrur pabarazinë e të ardhurave në shqipëri
5 politika për tu zbatuar për të tkurrur pabarazinë e të ardhurave në shqipëri5 politika për tu zbatuar për të tkurrur pabarazinë e të ardhurave në shqipëri
5 politika për tu zbatuar për të tkurrur pabarazinë e të ardhurave në shqipëri
ALTAX Consulting
 
3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove
3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove
3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosoveValdet Shala
 
Viti buxhetor 2015: Besoj, Dua, Kerkoj
Viti buxhetor 2015: Besoj, Dua, KerkojViti buxhetor 2015: Besoj, Dua, Kerkoj
Viti buxhetor 2015: Besoj, Dua, Kerkoj
ALTAX Consulting
 
TĂ« ardhurat nga pagat dhe progresi i tatimit mbi to
TĂ« ardhurat nga pagat dhe progresi i tatimit mbi toTĂ« ardhurat nga pagat dhe progresi i tatimit mbi to
TĂ« ardhurat nga pagat dhe progresi i tatimit mbi to
ALTAX Consulting
 
Kapitalizimi i hollë në Shqipëri
Kapitalizimi i hollë në ShqipëriKapitalizimi i hollë në Shqipëri
Kapitalizimi i hollë në Shqipëri
ALTAX Consulting
 
Hyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet Kyqe
Hyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet KyqeHyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet Kyqe
Hyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet Kyqe
Menaxherat
 
Investimet publike e rritin ekonominë më shumë se ato private
Investimet publike e rritin ekonominë më shumë se ato privateInvestimet publike e rritin ekonominë më shumë se ato private
Investimet publike e rritin ekonominë më shumë se ato private
ALTAX Consulting
 
Detyre kursi bq&pm
Detyre kursi bq&pmDetyre kursi bq&pm
Detyre kursi bq&pmXhuljo Guga
 
Mundet paraja e_madhe_të_bëjë_kthesën_e_madhe_në_ekonominë_shqiptare
Mundet paraja e_madhe_të_bëjë_kthesën_e_madhe_në_ekonominë_shqiptareMundet paraja e_madhe_të_bëjë_kthesën_e_madhe_në_ekonominë_shqiptare
Mundet paraja e_madhe_të_bëjë_kthesën_e_madhe_në_ekonominë_shqiptare
ALTAX Consulting
 
RËNDËSIA E EKONOMISË APLIKATIVE
RËNDËSIA E EKONOMISË APLIKATIVERËNDËSIA E EKONOMISË APLIKATIVE
RËNDËSIA E EKONOMISË APLIKATIVEMenaxherat
 
Efektet e reformës tatimore
Efektet e reformës tatimoreEfektet e reformës tatimore
Efektet e reformës tatimore
ALTAX Consulting
 
Lufta ndaj informalitetit dhe evazionit
Lufta ndaj informalitetit dhe evazionitLufta ndaj informalitetit dhe evazionit
Lufta ndaj informalitetit dhe evazionit
ALTAX Consulting
 
4 stinët e kostos së qeverisjes
4 stinët e kostos së qeverisjes4 stinët e kostos së qeverisjes
4 stinët e kostos së qeverisjes
ALTAX Consulting
 
Problematikat e borxhit publik per zhvillimin
Problematikat e borxhit publik per zhvilliminProblematikat e borxhit publik per zhvillimin
Problematikat e borxhit publik per zhvillimin
Anita Dogani
 
Si do të_rritet_ekonomia_dhe_investimet_po_të_ardhurat_e_mia_shqip
Si do të_rritet_ekonomia_dhe_investimet_po_të_ardhurat_e_mia_shqipSi do të_rritet_ekonomia_dhe_investimet_po_të_ardhurat_e_mia_shqip
Si do të_rritet_ekonomia_dhe_investimet_po_të_ardhurat_e_mia_shqip
ALTAX Consulting
 
Stimuj tatimorë për Kërkimin dhe Zhvillimin
Stimuj tatimorë për Kërkimin dhe ZhvilliminStimuj tatimorë për Kërkimin dhe Zhvillimin
Stimuj tatimorë për Kërkimin dhe Zhvillimin
ALTAX Consulting
 
Menaxhimi Financiar
Menaxhimi FinanciarMenaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar
Veton Sopjani
 
7 analiza e sistemeve ekonomike dhe ndermarresia
7 analiza e sistemeve ekonomike dhe ndermarresia7 analiza e sistemeve ekonomike dhe ndermarresia
7 analiza e sistemeve ekonomike dhe ndermarresiaValdet Shala
 

Similar to Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf. (20)

Makroekonomia
MakroekonomiaMakroekonomia
Makroekonomia
 
Ndikimi i shpenzimeve qeveritare ne inflacjon
Ndikimi i shpenzimeve qeveritare ne inflacjonNdikimi i shpenzimeve qeveritare ne inflacjon
Ndikimi i shpenzimeve qeveritare ne inflacjon
 
5 politika për tu zbatuar për të tkurrur pabarazinë e të ardhurave në shqipëri
5 politika për tu zbatuar për të tkurrur pabarazinë e të ardhurave në shqipëri5 politika për tu zbatuar për të tkurrur pabarazinë e të ardhurave në shqipëri
5 politika për tu zbatuar për të tkurrur pabarazinë e të ardhurave në shqipëri
 
3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove
3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove
3 4 kompleksiteti sistemi i tranzicionit ne kosove
 
Viti buxhetor 2015: Besoj, Dua, Kerkoj
Viti buxhetor 2015: Besoj, Dua, KerkojViti buxhetor 2015: Besoj, Dua, Kerkoj
Viti buxhetor 2015: Besoj, Dua, Kerkoj
 
TĂ« ardhurat nga pagat dhe progresi i tatimit mbi to
TĂ« ardhurat nga pagat dhe progresi i tatimit mbi toTĂ« ardhurat nga pagat dhe progresi i tatimit mbi to
TĂ« ardhurat nga pagat dhe progresi i tatimit mbi to
 
Kapitalizimi i hollë në Shqipëri
Kapitalizimi i hollë në ShqipëriKapitalizimi i hollë në Shqipëri
Kapitalizimi i hollë në Shqipëri
 
Hyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet Kyqe
Hyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet KyqeHyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet Kyqe
Hyrje ne MakroEkonomi dhe Konceptet Kyqe
 
Investimet publike e rritin ekonominë më shumë se ato private
Investimet publike e rritin ekonominë më shumë se ato privateInvestimet publike e rritin ekonominë më shumë se ato private
Investimet publike e rritin ekonominë më shumë se ato private
 
Detyre kursi bq&pm
Detyre kursi bq&pmDetyre kursi bq&pm
Detyre kursi bq&pm
 
Mundet paraja e_madhe_të_bëjë_kthesën_e_madhe_në_ekonominë_shqiptare
Mundet paraja e_madhe_të_bëjë_kthesën_e_madhe_në_ekonominë_shqiptareMundet paraja e_madhe_të_bëjë_kthesën_e_madhe_në_ekonominë_shqiptare
Mundet paraja e_madhe_të_bëjë_kthesën_e_madhe_në_ekonominë_shqiptare
 
RËNDËSIA E EKONOMISË APLIKATIVE
RËNDËSIA E EKONOMISË APLIKATIVERËNDËSIA E EKONOMISË APLIKATIVE
RËNDËSIA E EKONOMISË APLIKATIVE
 
Efektet e reformës tatimore
Efektet e reformës tatimoreEfektet e reformës tatimore
Efektet e reformës tatimore
 
Lufta ndaj informalitetit dhe evazionit
Lufta ndaj informalitetit dhe evazionitLufta ndaj informalitetit dhe evazionit
Lufta ndaj informalitetit dhe evazionit
 
4 stinët e kostos së qeverisjes
4 stinët e kostos së qeverisjes4 stinët e kostos së qeverisjes
4 stinët e kostos së qeverisjes
 
Problematikat e borxhit publik per zhvillimin
Problematikat e borxhit publik per zhvilliminProblematikat e borxhit publik per zhvillimin
Problematikat e borxhit publik per zhvillimin
 
Si do të_rritet_ekonomia_dhe_investimet_po_të_ardhurat_e_mia_shqip
Si do të_rritet_ekonomia_dhe_investimet_po_të_ardhurat_e_mia_shqipSi do të_rritet_ekonomia_dhe_investimet_po_të_ardhurat_e_mia_shqip
Si do të_rritet_ekonomia_dhe_investimet_po_të_ardhurat_e_mia_shqip
 
Stimuj tatimorë për Kërkimin dhe Zhvillimin
Stimuj tatimorë për Kërkimin dhe ZhvilliminStimuj tatimorë për Kërkimin dhe Zhvillimin
Stimuj tatimorë për Kërkimin dhe Zhvillimin
 
Menaxhimi Financiar
Menaxhimi FinanciarMenaxhimi Financiar
Menaxhimi Financiar
 
7 analiza e sistemeve ekonomike dhe ndermarresia
7 analiza e sistemeve ekonomike dhe ndermarresia7 analiza e sistemeve ekonomike dhe ndermarresia
7 analiza e sistemeve ekonomike dhe ndermarresia
 

Ndikimi i politikes fiskale ne permiresimin e ekonomise shqiptare. pdf.

  • 1. 1 UNIVERSITETI I TIRANЁS FAKULTETI I EKONOMISЁ DEPARTAMENTI FINANCЁS MIKROTEZË NDIKIMI I POLITIKËS FISKALE NË PËRMIRËSIMIN E EKONOMISË SHQIPTARE Punoi Pranoi Jonida MUÇI Prof.As.Dr. Dorina KRIPA (GORICA) TiranĂ«, Mars 2016
  • 2. 2 VĂ«rtetohet se ky Komision VlerĂ«simi Ă«shtĂ« mbledhur nĂ« datĂ«n ____________ pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« vlerĂ«simin e kĂ«saj Mikroteze tĂ« Studimeve pĂ«r pĂ«rftimin e DiplomĂ«s sĂ« sistemit part-time cikli i dytĂ«, Master Profesional nĂ« FinancĂ«. VlerĂ«simi Ă«shtĂ« realizuar nĂ« pĂ«rputhje me rregullat e Universitetit tĂ« TiranĂ«s. ________________________________ Dr. EmĂ«r MbiemĂ«r Titulli Kryetar Komisioni Fakulteti i EkonomisĂ« Universiteti i TiranĂ«s ________________________________ Dr. EmĂ«r MbiemĂ«r Titulli AnĂ«tar Komisioni Fakulteti i EkonomisĂ« Universiteti i TiranĂ«s
  • 3. 3 ________________________________ Dr. EmĂ«r MbiemĂ«r Titulli AnĂ«tar Komisioni Fakulteti i EkonomisĂ« Universiteti i TiranĂ«s _________________________________ Dr. EmĂ«r MbiemĂ«r Titulli Drejtues i Departamentit ____________ Fakulteti i EkonomisĂ« Universiteti i TiranĂ«s Data: ______________________ © Copyright Emri Mbiemri i studentit (grupit tĂ« studentĂ«ve), Viti PĂ«rmbajtja e kĂ«tij punimi Ă«shtĂ« totalisht autentike. TĂ« gjitha tĂ« drejtat e rezervuara.
  • 4. 4 DEKLARATË UnĂ« (Ne), i/e nĂ«nshkruari/s (tĂ« nĂ«nshkruarit) Jonida MUÇI deklaroj(mĂ«) qĂ«: (1) Kjo mikrotezĂ« pĂ«rfaqĂ«son punimin tim (tonĂ«) origjinal, pĂ«rveç rasteve tĂ« citimeve dhe referencave dhe (2) Kjo mikrotezĂ« nuk Ă«shtĂ« pĂ«rdorur mĂ« parĂ« si mikrotezĂ« apo projekt kursi nĂ« kĂ«tĂ« Universitet apo nĂ« Universitete tĂ« tjera. _______________________ Emri Mbiemri i Studentit (grupit tĂ« studentĂ«ve) Data :
  • 5. 5 ABSTRAKT Ndikimi i politikĂ«s fiskale nĂ« pĂ«rmirĂ«simin e ekonomisĂ« shqiptare. Studenti: Jonida MUÇI Profesori udhĂ«heqĂ«s: Prof.Ass.Dr. Dorina KRIPA (GORICA) Universiteti i TiranĂ«s Fakulteti i EkonomisĂ« Departamenti i FINANCËS TiranĂ«, 29/03/2016 PĂ«r tĂ« arritur mirĂ«qenie dhe stabilitet politik, qeveritĂ« kombĂ«tare synojnĂ« arritjen e ekuilibrit ekonomik. Qeveria pĂ«rdor instrumente tĂ« ndryshme pĂ«r tĂ« stimuluar rritjen e ekonomisĂ«, pĂ«r tĂ« ulur papunĂ«sinĂ« dhe pĂ«r tĂ« arritur objektivat makroekonomike. NĂ« kontekst tĂ« rritjes sĂ« ngadalshme ekonomike tĂ« viteve tĂ« fundit dhe tĂ« presioneve fiskale, vendi ynĂ« ballafaqohet me sfidĂ«n komplekse tĂ« zhvillimit ekonomik. PapunĂ«sia vazhdon tĂ« jetĂ« nĂ« njĂ« shkallĂ« tĂ« lartĂ«. KĂ«rkesa pĂ«r fuqi punĂ«tore Ă«shtĂ« ende shumĂ« e ulĂ«t dhe krijimi i njĂ« ambienti qĂ« do tĂ« favorizojĂ« formimin e vendeve tĂ« qĂ«ndrueshme tĂ« punĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« detyrĂ« sfiduese qĂ« kĂ«rkon reforma shumĂ«dimensionale nĂ« ekonomi. Ky punim adreson çështjen e impaktit tĂ« politikĂ«s fiskale nĂ« zbutjen e papunĂ«sisĂ«, rritjen e investimeve dhe tĂ« konsumit pĂ«r tĂ« gjeneruar rritje ekonomike tĂ« qĂ«ndrueshme. To achieve prosperity and political stability, national governments aimed at achieving economic equilibrium. The government uses different instruments to stimulate economic growth, to reduce unemployment and to achieve macroeconomic objectives. In the context of slow economic growth in recent years and fiscal pressures, our country is faced with the complex challenge of economic development. Unemployment remains at a high level. Demand for laborforce is still too low and creation of an environment that will favor the formation of stable workplaces is a challenging task that requires a multidimensional reforms in the economy. This paper addresses the issue of the impact of fiscal policy on reducing unemployment, increasing investment and consumption to generate sustainable economic growth.
  • 6. 6 FALENDERIME DHE DEDIKIME NjĂ« falenderim shkon pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata qĂ« bĂ«nĂ« tĂ« mundur arritjen time deri kĂ«tu ku jam sot! Personat e parĂ« qĂ« dua tĂ« falenderoj janĂ« familja ime dhe veçanĂ«risht dy prindĂ«rit e mi, tĂ« cilĂ«t mĂ« kanĂ« ndjekur nĂ« çdo hap tĂ« jetĂ«s. Ata kanĂ« qenĂ« mbĂ«shtetja mĂ« e madhe dhe shtysa ime kryesore nĂ« rrugĂ«n e jetĂ«s. Nuk mund tĂ« lĂ« pa falenderuar mĂ«suesit qĂ« mĂ« kanĂ« mĂ«suar A,B,C-nĂ« e parĂ«, si dhe tĂ« gjithĂ« pedagogĂ«t, tĂ« cilĂ«t mĂ« kanĂ« mĂ«suar bazat se si ta ushtroj kĂ«tĂ« profesion qĂ« kam zgjedhur pĂ«r jetĂ«n. Padyshim njĂ« falĂ«nderim i veçantĂ« shkon pĂ«r Prof. As. Dr. Dorina Kripa, e cila mĂ« ka dhĂ«nĂ« njĂ« ndihmesĂ« tĂ« madhe pĂ«r zhvillimin e kĂ«saj mikroteze. Ajo mĂ« ka ndihmuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pakushtĂ«zuar dhe realisht mĂ« ka mĂ«suar shumĂ« gjĂ«ra tĂ« vlefshme nĂ« kaq kohĂ« qĂ« kemi bashkĂ«punuar pĂ«r realizimin e kĂ«tij punimi.
  • 7. 7 PËRMBAJTJA E PUNIMIT HYRJE

























.....


..
..8 KREU I – POLITIKAT FISKALE















.....


... 11 Taksat dhe tatimet kryesore nĂ« sistemin tatimor














.....11 1.1.Legjislacioni tatimor



















......

..
..11 1.2.Shkalla tatimore






















......

...11 1.3.Llojet e taksave kombĂ«tare


















......
..
16 KREU II – SISTEMI TATIMOR NË EKONOMINË E TREGUT TË LIRË


.....
24 2.1. Evazioni tatimor dhe ndikimi i tij nĂ« kategorinĂ« e tatimpaguesve
............................24 2.2. VlerĂ«simi i sistemit tatimor bazohet nĂ« strukturĂ«n ekonomike

............................25 2.3. FaktorĂ«t kyç tĂ« njĂ« administrimi efektiv tatimor












..
.29 2.4. Politikat tatimore

























...30 2.5. Aspektet e administratĂ«s tatimore














...

..

36 KREU III – NDIKIMI I TATIMEVE DIREKTE MBI BIZNESIN





............39 3.1. Parimi i rezidencĂ«s






















..

..42 3.2. Nivelet e tatimeve direkte mbi biznesin







........................................42 KREU IV –NATYRA NXITËSE E SISTEMIT FISKAL PËR INVESTIME


.
...47 4.1. Taksa tĂ« ulĂ«ta pĂ«r mĂ« shumĂ« investime e punĂ«sim











..
...47 4.2. ShqipĂ«ria: NjĂ« vend atraktiv pĂ«r investimet e huaja










..
...48 4.3. Analiza SWOT
























..

52 KREU V- EFEKTET E IHD-ve NË SHQIPËRI













.........54 5.1. Ecuria e IHD-ve, vĂ«shtrim i pĂ«rgjithshĂ«m















....54 5.2. Origjina e IHD-ve, shpĂ«rndarja sipas sektorĂ«ve













...57 5.3. Efektet e IHD-ve nĂ« ekonominĂ« shqiptare















....64 KREU VI- INSTRUMENTET DHE EFEKTET E POLITIKËS FISKALE



.......73 6.1. Veprimi i politikĂ«s fiskale nĂ« shtimin ekonomik












..
73 6.2. Veprimi i politikĂ«s fiskale nĂ« punĂ«sim dhe nivelin e çmimeve







....74 6.3. Veprimi i politikĂ«s fiskale nĂ« rishpĂ«rndarjen e tĂ« ardhurĂ«s dhe pasurisë    .....75 6.4. Efekte tjera tĂ« aplikimit tĂ« instrumenteve tĂ« politikĂ«s fiskale







......76 KONKLUZIONE 


























...77 REFERENCA



























..
78
  • 8. 8 HYRJE Shpenzimet dhe taksat e shtetit ndikojnĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« nĂ« performancat e pĂ«rgjithshme ekonomike meqĂ« ato pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« madhe tĂ« aktivitetit nĂ« ekonominĂ« kombĂ«tare. Politika fiskale bashkĂ« me politikĂ«n monetare janĂ« dy komponentĂ« themelore tĂ« politikĂ«s ekonomike shtetĂ«rore tĂ« cilat shfrytĂ«zohen pĂ«r qĂ«llime makroekonomike: influencimin e produktit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m vendor, nivelin e punĂ«simit, tĂ« ardhurĂ«n dhe nivelin e çmimeve. Politika fiskale lidhet me veprimet e qeverisĂ« nĂ« ndryshimin e kompozicionit tĂ« tĂ« hyrave dhe shpenzimeve publike, me qĂ«llim tĂ« menaxhimit tĂ« kĂ«rkesĂ«s agregate pĂ«r tĂ« mbajtur rritje tĂ« qĂ«ndrueshme ekonomike me punĂ«sim relativisht tĂ« lartĂ«, pa gjenerim tĂ« inflacionit, pa rritje tĂ« borxhit publik dhe me bilanc tĂ« kĂ«naqshĂ«m tĂ« pagesave. VarĂ«sisht nga ecuritĂ« ekonomike, politika fiskale mund tĂ« jetĂ« ekspansioniste dhe e shtrĂ«nguar. NjĂ« ekspansion fiskal do tĂ« thotĂ« shkurtim i taksave ose rritje e shpenzimeve publike me qĂ«llim tĂ« stimulimit tĂ« rritjes sĂ« konsumit, respektivisht rritjen e kĂ«rkesĂ«s agregate. Kjo ndodh kur qeveria vĂ«ren ngecje apo shtim tĂ« ngadalshĂ«m ekonomik ose kur papunĂ«sia Ă«shtĂ« e lartĂ«. KĂ«shtu, me rritjen e shpenzimeve publike dhe shkurtimin e taksave, individĂ«ve dhe firmave u lihet njĂ« sasi mĂ« e madhe parash pĂ«r t’i shfrytĂ«zuar nĂ« shpenzime konsumi ose investime. Kjo ndikon drejtpĂ«rdrejtĂ« nĂ« rritjen e punĂ«simit dhe shtimin ekonomik. NdĂ«rsa, politika fiskale shtrĂ«nguese do tĂ« thotĂ« ulje e shpenzimeve publike dhe rritje e taksave. Kur qeveria synon uljen e kĂ«rkesĂ«s agregate pĂ«r tĂ« ngadalĂ«suar shtimin ekonomik apo uljen e inflacionit, pĂ«rcaktohet pĂ«r drejtimin e politikĂ«s fiskale shtrĂ«nguese. NĂ«pĂ«rmjet politikĂ«s fiskale shtrĂ«nguese ulet oferta e parasĂ« e cila mĂ« tutje ul shpenzimet dhe kĂ«rkesĂ«n agregate. NjĂ«soj, ulja e ofertĂ«s sĂ« parasĂ« bĂ«rĂ« presion edhe nĂ« ngritjen e çmimeve tĂ« gjithmbarshme nĂ« ekonomi. Kur qeveria pĂ«rcaktohet pĂ«r politikĂ«n fiskale, ajo bĂ«nĂ« paraprakisht vlerĂ«simin e njĂ« numri tĂ« madh faktorĂ«sh pĂ«rfshirĂ« dhe ecurinĂ« e variablave dhe indikatorĂ«ve kryesore ekonomik dhe financiar, pĂ«r shkak tĂ« ndikimit tĂ« tyre nĂ« shumĂ«n e tĂ« hyrave tĂ« grumbulluara pĂ«rmes taksave me tĂ« cilat pĂ«rmbushen nevojat e financimit tĂ« programeve qeveritare. NjĂ« çështje tjetĂ«r me rendĂ«si pĂ«r qeverinĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rcaktimi lidhur me deficitin buxhetor, pra a do tĂ« mbulohen shpenzimet e rritura ose tĂ« pambuluara tĂ« qeverisĂ« me financim nga huaja apo pĂ«rmes emetimit tĂ« parasĂ« (financimi monetar i deficitit). Vendimet lidhur me politikat fiskale nĂ« masĂ« tĂ« madhe varen nga konsideratat politike si, besueshmĂ«ria dhe roli qĂ« luan qeveria nĂ« ekonomi por edhe nga reagimet publike lidhur
  • 9. 9 me drejtimin dhe veprimet e qeverisĂ«. Vendimet e tilla mund tĂ« ndikohen edhe nga faktorĂ«t e jashtĂ«m qĂ« do tĂ« thotĂ« se qeveria duhet tĂ« marrĂ« parasysh trendet globale ekonomike dhe politikat fiskale tĂ« vendeve tjera, tĂ« cilat mund tĂ« kenĂ« efekt nĂ« rialokacion tĂ« kompanive vendore pĂ«rmes lehtĂ«sirave fiskale. Objektivat e politikĂ«s fiskale NĂ« procesin e formulimit tĂ« politikĂ«s fiskale, politikĂ«bĂ«rĂ«sit pĂ«rcaktojnĂ« objektivat tĂ« cilat synojnĂ« t’i realizojnĂ« dhe instrumentet me tĂ« cilat ato objektiva bĂ«hen tĂ« realizueshme, duke iu pĂ«rmbajtur detyrimisht principeve tĂ« menaxhimit fiskal si: a) transparenca lidhur me objektivat, implementimin e politikĂ«s fiskale dhe publikimin e llogarive publike; b) stabiliteti i procesit tĂ« bĂ«rjes sĂ« politikĂ«s fiskale; c) efikasiteti i ndikimit tĂ« politikĂ«s fiskale nĂ« ekonomi; d) pĂ«rgjegjĂ«sia nĂ« menaxhimin e financave publike; e) efikasiteti i modelimit dhe implementimit tĂ« politikĂ«s fiskale; f) drejtĂ«sia (paanĂ«sia) duke pĂ«rfshirĂ« atĂ« ndĂ«rmjet gjeneratave. Objektivat e politikĂ«s fiskale lidhen me rritjen e mirĂ«qenies sĂ« pĂ«rgjithshme shoqĂ«rore si qĂ«llim parĂ«sor i njĂ« shoqĂ«rie bashkĂ«kohore. Kjo mirĂ«qenie sigurohet vetĂ«m nĂ« kushtet e njĂ« ambienti qĂ« e cilĂ«sojnĂ« stabiliteti ekonomik, politik dhe social. Pra, kur flasim pĂ«r objektivat e politikĂ«s fiskale kemi parasysh : 1) pĂ«rmbushjen e nevojave publike pĂ«rmes njĂ« sistemi tĂ« shĂ«ndoshĂ« tĂ« financimit publik; 2) realizimin e punĂ«simit tĂ« plotĂ«; 3) rritjen e normĂ«s sĂ« shtimit ekonomik; 4) ruajtjen e stabilitetit tĂ« çmimeve; 5) stabilitetin e bilancit tĂ« pagesave; 6) pĂ«rmirĂ«simin e kushteve tĂ« punĂ«s duke pĂ«rfshirĂ« pĂ«rmirĂ«simin e strukturĂ«s kualifikuese tĂ« fuqisĂ« punĂ«tore dhe pĂ«rparimin teknologjik; 7) stimulimin e kursimeve; 8) stimulimin e investimeve; 9) rritjen e aftĂ«sisĂ« konkurruese tĂ« produkteve dhe shĂ«rbimeve vendore; 10) rritjen e cilĂ«sisĂ« sĂ« shĂ«rbimeve nĂ« arsim dhe shĂ«ndetĂ«si.
  • 10. 10 Realizimi i kĂ«tyre objektivave varet nga: aftĂ«sia e qeverisĂ« pĂ«r bashkĂ«renditjen e tyre me instrumentet fiskale pĂ«r tĂ« influencuar kompozicionin dhe nivelin e kĂ«rkesĂ«s agregate; saktĂ«sia e analizave makroekonomike lidhur me trendĂ«t e indikatorĂ«ve kryesorĂ« ekonomik dhe financiar; rregullimi dhe marrĂ«veshjet institucionale pĂ«r koordinimin e politikave makroekonomike.
  • 11. 11 KREU I POLITIKA FISKALE TAKSAT DHE TATIMET KRYESORE NË SISTEMIN TATIMOR SHQIPTAR 1.1. Legjislacioni tatimor Regjimi tatimor nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ« pĂ«rbĂ«het nga njĂ« paketĂ« ligjesh, direktivash, rregulloresh, marrĂ«veshjesh tatimore me vendet e tjera, tĂ« cilat paraqesin njĂ« pĂ«rmbledhje tĂ« plotĂ« tĂ« tĂ« gjitha llojeve, niveleve, llogaritjeve, procedurave, si dhe metodave dhe formave tĂ« kontrollit tatimor pĂ«r taksat, tarifat dhe tatimet qĂ« pĂ«rfshin sistemi tatimor shqiptar. Legjislacioni tatimor u nĂ«nshtrohet amendimeve dhe ndryshimeve tĂ« vazhdueshme, pĂ«r shkak tĂ« zhvillimeve tĂ« shpejta tĂ« ekonomisĂ«. PĂ«r mĂ« shumĂ« detaje, shih faqen e internetit www.tatime.gov.al. 1.2. Shkalla tatimore Personat juridikĂ« dhe fizikĂ« nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ« janĂ« subjekt i tatimeve tĂ« mĂ«poshtme: Lloji i tatimit Norma e tatimit Tatimi mbi fitimin 10% Tatimi mbi tĂ« ardhurat personale ish 10%1 Tatimi i mbajtur nĂ« burim 10% Tatimi mbi vlerĂ«n e shtuar 20% a) Tatimi mbi fitimin TĂ« gjitha kompanitĂ« (tĂ« huaja ose jo), qĂ« janĂ« tĂ« regjistruara nĂ« regjistrin tregtar dhe paguajnĂ« TVSH, janĂ« subjekt i tatimit mbi fitimin. Tatimpaguesit rezidentĂ« i nĂ«nshtrohen tatimit vetĂ«m pĂ«r tĂ« ardhurat e gjeneruara nĂ« territorin e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«. 1 Norma e tatimit mbi pagat u ndryshua nĂ« vitin 2014 dhe nĂ« vend tĂ« saj zbatohet njĂ« normĂ« progresive tatimi.
  • 12. 12 NjĂ« person juridik konsiderohet rezident nĂ« ShqipĂ«ri, nĂ«se: a) ai ka njĂ« vendbanim tĂ« pĂ«rhershĂ«m (zyrat qendrore) nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«; b) ai ka njĂ« qendĂ«r efektive tĂ« menaxhimit tĂ« biznesit nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ« Norma e tatimit mbi fitimin Ă«shtĂ« 10 %. Fitimi i tatueshĂ«m pĂ«r periudhĂ«n tatimore pĂ«rcaktohet nĂ« bazĂ« tĂ« bilancit dhe shtojcave tĂ« tij, tĂ« cilat duhet tĂ« jenĂ« nĂ« pĂ«rputhje me ligjin "PĂ«r kontabilitetin", me dispozitat e kĂ«tij ligji, si dhe me aktet nĂ«nligjore tĂ« nxjerra nga Ministria e Financave pĂ«r kĂ«tĂ« qĂ«llim. NĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« pĂ«rcaktohet fitimi i tatueshĂ«m nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«, konsiderohen si shpenzime tĂ« gjitha shpenzimet e kryera pĂ«r tĂ« planifikuar, mbajtur dhe siguruar fitim, nĂ« rastin kur kĂ«to shpenzime janĂ« tĂ« certifikuara dhe tĂ« dokumentuara nga tatimpaguesi, si dhe kur ato u nĂ«nshtrohen kufizimeve tĂ« specifikuara nga ky ligj. Dokumentet bazĂ« qĂ« pĂ«rdoren pĂ«r tĂ« justifikuar shpenzimet pĂ«r efekt tatimor janĂ«: fatura tatimore me TVSH, fatura e thjeshtĂ« tatimore dhe çdo dokument tjetĂ«r i pĂ«rpiluar dhe lĂ«shuar nĂ« pĂ«rputhje me udhĂ«zimet e ministrit tĂ« Financave, nĂ« zbatim tĂ« legjislacionit tatimor. Norma e tatimit pĂ«r korporatat do tĂ« rritet pak nĂ« vitin 2014 krahasuar me normĂ«n aktuale. b) Tatimi mbi vlerĂ«n e shtuar Tatimi mbi vlerĂ«n e shtuar (TVSH) paguhet: a. pĂ«r tĂ« gjitha furnizimet e tatueshme tĂ« mallrave dhe shĂ«rbimeve tĂ« realizuara kundrejt pagesĂ«s nga personi i tatueshĂ«m, si pjesĂ« e veprimtarisĂ« sĂ« tij ekonomike nĂ« territorin e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«; b. pĂ«r tĂ« gjitha importet e mallrave nĂ« territorin e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«. Pragu i TVSH-sĂ« pĂ«r regjistrim Ă«shtĂ« 5 milionĂ« lekĂ« (pĂ«r vitin kalendarik) pĂ«r xhiron vjetore tĂ« biznesit. TĂ« gjithĂ« personat fizikĂ« dhe juridikĂ« tĂ« pĂ«rfshirĂ« nĂ« aktivitetet e eksportit apo importit, janĂ« tĂ« detyruar tĂ« regjistrohen, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« paguajnĂ« TVSH-nĂ«. Çdo subjekt tjetĂ«r i tillĂ« si: individĂ«t, njĂ«sitĂ« e qeverisjes qendrore dhe vendore,
  • 13. 13 organizatat shoqĂ«rore, politike dhe ndĂ«rkombĂ«tare, misionet diplomatike etj., tĂ« cilat kryejnĂ« veprimtari import-eksporti, pavarĂ«sisht nga xhiroja, janĂ« gjithashtu tĂ« detyruara tĂ« regjistrohen. PĂ«r çdo subjekt qĂ« ushtron veprimtarinĂ« e import-eksportit, operacionet doganore do tĂ« vazhdojnĂ« pasi ai tĂ« dorĂ«zojĂ« origjinalin ose kopje tĂ« noterizuar tĂ« CertifikatĂ«s sĂ« Numrit tĂ« Identifikimit pĂ«r Personin e TatueshĂ«m (NIPT). Xhiroja e pĂ«rgjithshme vjetore llogaritet nĂ« bazĂ« tĂ« çmimit total tĂ« paguar nga blerĂ«si dhe pĂ«rfshin edhe taksat, edhe gjobat. Deklarimi i TVSH-sĂ« dhe formulari i pagesĂ«s plotĂ«sohen nĂ« dy kopje dhe personi i tatueshĂ«m e paraqet atĂ« nĂ« bankĂ«n pĂ«rkatĂ«se me tĂ« cilĂ«n Drejtoria e PĂ«rgjithshme e Tatimeve (DPT) ka njĂ« marrĂ«veshje nĂ« lidhje me pranimin e pagesave tĂ« TVSH-sĂ«, brenda 14 ditĂ«ve pas pĂ«rfundimit tĂ« periudhĂ«s tatimore. TVSH-ja zbatohet nĂ« masĂ«n 20%, me pĂ«rjashtim tĂ« furnizimit tĂ« barnave dhe shĂ«rbimeve shĂ«ndetĂ«sore nga institucionet shĂ«ndetĂ«sore, publike dhe private, tĂ« cilat tatohen me njĂ« normĂ« prej 10 pĂ«r qind. Veprimet e mĂ«poshtme pĂ«rjashtohen nga pagesa e TVSH-sĂ«:  Furnizimi me shĂ«rbime financiare;  Furnizimi me ar, kartĂ«monedha apo monedha tĂ« BankĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«;  Furnizimi me pulla postare, tĂ« cilat pĂ«rdoren pĂ«r shĂ«rbimin e postĂ«s ose pulla tĂ« ngjashme;  Furnizimi me kusht nga njĂ« organizatĂ« jofitimprurĂ«se kundrejt njĂ« pagese tĂ« reduktuar konsiderohet njĂ« furnizim i pĂ«rjashtuar nĂ« kushtet e pĂ«rcaktuara nĂ« nenin 24;  Furnizimi i tokĂ«s dhe marrja me qira e saj Ă«shtĂ« furnizim i pĂ«rjashtuar, pĂ«rveçse kur toka pĂ«rdoret pĂ«r parkim apo si garazh pĂ«r automjetet dhe mjetet e tjera tĂ« lĂ«vizshme;  Furnizimi i ndĂ«rtesave, pĂ«rveç procesit tĂ« ndĂ«rtimit;  DhĂ«nia me qira e ndĂ«rtesave Ă«shtĂ« furnizim i pĂ«rjashtuar, pĂ«rveç rasteve: a) kur periudha e qiradhĂ«nies nuk i kalon dy muaj; b) tĂ« strehimit nĂ« hotele ose vende pushimi;  Furnizimi i shĂ«rbimeve arsimore nga institucionet e arsimit publik dhe privat, nĂ« bazĂ« tĂ« rregulloreve tĂ« veçanta;
  • 14. 14  Ministri i Financave pĂ«rcakton udhĂ«zimet pĂ«r pĂ«rjashtimin e furnizimit tĂ« misioneve diplomatike dhe konsullore dhe personelit tĂ« tyre mbi bazĂ«n e reciprocitetit dhe pĂ«rjashtimin e furnizimit tĂ« organizatave ndĂ«rkombĂ«tare mbi bazĂ«n e marrĂ«veshjeve ndĂ«rkombĂ«tare; ‱ Operacionet e naftĂ«s; ‱ Ambalazhimi dhe materialet e barnave; ‱ Shitja e librave, gazetave dhe shĂ«rbimi i publicitetit tĂ« tyre; ‱ Furnizimi pĂ«r emergjencat civile; ‱ PĂ«rpunimi i mallrave jo shqiptare tĂ« destinuara pĂ«r rieksport; ‱ Furnizimi i shĂ«rbimeve tĂ« lojĂ«rave tĂ« fatit, kazinove dhe hipodromeve; ‱ Furnizimi i kartave tĂ« identitetit; ‱ Furnizimi i hekurit dhe çimentos; ‱ PĂ«rjashtimi i importeve si mĂ« poshtĂ«: 1. Importimi i mallrave qĂ« pĂ«rjashtohen nĂ« tregun e brendshĂ«m; 2. Mallrat nĂ« regjim tranziti; 3. Mallrat nĂ« regjim importi tĂ« pĂ«rkohshĂ«m ose nĂ« regjim pĂ«rpunimi aktiv; 4. Importimi i kafshĂ«ve tĂ« gjalla pĂ«r mbarĂ«shtim; 5. Importimi i mallrave nga NATO dhe organet e saj; 6. Mjetet e importit, tĂ« cilat ndihmojnĂ« pĂ«r tĂ« integruar individĂ«t me aftĂ«si tĂ« kufizuara p.sh. paraplegjikĂ«t; 7. Importimi i anijeve; 8. Importimi i makinerive dhe pajisjeve, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« pĂ«rmbushen kontrata dhe investime me vlerĂ« mbi 50 milionĂ« lekĂ«; 9. Importimi i makinerive dhe pajisjeve, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« arrihen kontratat e investimit nĂ« regjimin e pĂ«rpunimit tĂ« brendshĂ«m dhe tĂ« agrobiznesit, 10. Importimi i hekurit; 11. Importimi i makinerive prodhuese nga subjekte tĂ« tatimit mbi tĂ« ardhurat personale pĂ«r biznesin e vogĂ«l. Vlera e tatueshme e furnizimit Ă«shtĂ« shuma totale e paguar pĂ«r atĂ« furnizim, pĂ«rveç rasteve kur Ă«shtĂ« vendosur ndryshe nga ligji nr. 7928, datĂ« 1995/04/24.
  • 15. 15 c) Tatimi i mbajtur nĂ« burim TĂ« gjithĂ« rezidentĂ«t nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«, njĂ«sitĂ« e qeverisjes qendrore dhe vendore, organizatat jofitimprurĂ«se dhe çdo subjekt tjetĂ«r i njohur nga legjislacioni nĂ« fuqi, janĂ« tĂ« detyruar tĂ« mbajnĂ« nĂ« burim tatimin nĂ« masĂ«n 10% nga shuma bruto e pagesave tĂ« mĂ«poshtme, tĂ« gjeneruara nga njĂ« burim nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«. Interesat 10% Pjesa e fitimit 10% Tarifa pĂ«r shĂ«rbimet teknike, tĂ« menaxhimit dhe ato financiare etj. 10% Tarifa pĂ«r qira 10% Dividend 10% Pagesa pĂ«r tĂ« drejtĂ«n e autorit dhe pronĂ«sinĂ« intelektuale 10% Baza e tatueshme TĂ« ardhurat e tatueshme janĂ« tĂ« fiksuara nĂ« bazĂ« tĂ« bilancit dhe shtojcave tĂ« tij, tĂ« cilat duhet tĂ« jenĂ« nĂ« pĂ«rputhje me ligjin "PĂ«r kontabilitetin", me dispozitat e kĂ«tij ligji, si dhe me aktet nĂ«nligjore tĂ« nxjerra nga Ministria e Financave. Fitimet ose tĂ« ardhurat e tjera neto janĂ« tĂ« barabarta me diferencĂ«n midis tĂ« ardhurave dhe shpenzimeve tĂ« zbritshme. Viti tatimor pĂ«rkon me vitin kalendarik dhe fillon qĂ« nga data 1 janar e pĂ«rfundon mĂ« 31 dhjetor. Shpenzime tĂ« zbritshme Ashtu si nĂ« vendet e tjera tĂ« rajonit, shpenzimet qĂ« zbriten nga taksat, janĂ« ato qĂ« prodhojnĂ« tĂ« ardhura, qĂ« sigurojnĂ« dhe ruajnĂ« tĂ« ardhurat e tatueshme. Shpenzimet janĂ« tĂ« zbritshme, nĂ« qoftĂ« se:  RezultojnĂ« nga aktivitetet ekonomike qĂ« prodhojnĂ« tĂ« ardhura, ose nĂ« qoftĂ« se ato janĂ« tĂ« lidhura me menaxhimin e zakonshĂ«m tĂ« aktivitetit tĂ« biznesit tĂ« tatimpaguesit;  Ofrohen dokumente tĂ« mjaftueshme, tĂ« cilat konfirmojnĂ« destinacionin e kĂ«tyre shpenzimeve;  Pasqyrohen nĂ« librin e llogarive duke ulur asetet neto.
  • 16. 16 d) Tatimi mbi tĂ« Ardhurat Personale TĂ« gjithĂ« individĂ«t rezidentĂ« nĂ« ShqipĂ«ri u nĂ«nshtrohen tatimeve pĂ«r tĂ« gjitha tĂ« ardhurat e prodhuara kudo nĂ« botĂ«, ndĂ«rsa jo-rezidentĂ«t janĂ« subjekt i tatimeve vetĂ«m pĂ«r tĂ« ardhurat e prodhuara brenda kufijve tĂ« territorit shqiptar. Tatimi mbi tĂ« Ardhurat Personale nga puna TĂ« ardhurat e tatueshme (lekĂ«/muaj) Norma e tatimit (%) Mbi Deri nĂ« 0 30,000 30.001 + Dhe mĂ« shumĂ« + 10% mbi pagĂ«n bruto 1.3. LLOJET E TAKSAVE KOMBËTARE a) Taksat kombĂ«tare janĂ«: 1. Taksat portuale; 2. Taksa e qarkullimit mbi benzinĂ«n (kodet tarifore tĂ« NKM 2710 11 41 2710 11 45 2710 11 49 2710 11 51 2710 11 59) dhe gazoilin (kodet tarifore 2710 19 31, 2710 19 35, 2710 19 41, 2710 19 45, 2710 19 49). 3. Taksa e automjeteve tĂ« pĂ«rdorura tĂ« transportit; 4. Taksa e rentĂ«s minerare; 5. Taksa e akteve dhe e pullĂ«s; 6. Taksa e karbonit pĂ«r benzinĂ«n (NKM kodet tarifore tĂ« 2710 11 41, 2710 11 45, 2710 11 49, 2710 11 51, 2710 11 59), pĂ«r gazoilin (kodet tarifore 2710 19 31 2710 1935 2710 19 41, 2710 19 45, 2710 19 49) dhe pĂ«r qymyrin, me 2701 dhe 2702, pĂ«r benzinĂ«n (kodet kokat tarifore tĂ« NKM-sĂ« tarifore 2710 19 11-2710 19 29), pĂ«r karburantin (sipas kodit tarifor 2710 19 61), pĂ«r naftĂ«n bruto (kodet tarifore tĂ« NKM-sĂ« 2710 19 63, 2710 19 65 dhe 2710 19 69) dhe pĂ«r naftĂ«n koks (NKM nĂ«n titujt tarifore 2713-sĂ« 00 dhe 2713 11 12 00). 7. Taksa pĂ«r ushtrimin e aktivitetit tĂ« peshkimit; 8. Taksat pĂ«r ambalazhimin plastik dhe ambalazhimin me qelq njĂ«pĂ«rdorimĂ«sh.
  • 17. 17 1. Taksa portuale Taksa portuale Ă«shtĂ« 1 euro. Kjo taksĂ« paguhet nga çdo anije qĂ« Ă«shtĂ« ankoruar dhe tregton nĂ« tĂ« gjitha portet shqiptare. 2. Taksa e qarkullimit mbi benzinĂ«n Taksa e qarkullimit mbi benzinĂ«n dhe gazoilin caktohet nĂ« masĂ«n 5 lekĂ« pĂ«r litĂ«r deri mĂ« 31.12.2011. Pas kĂ«saj date, taksa e qarkullimit mbi benzinĂ«n dhe naftĂ«n do tĂ« jetĂ« nĂ« 7 lekĂ« pĂ«r litĂ«r. Kjo tarifĂ« vlen pĂ«r benzinĂ«n dhe gazoilin e importuar, si dhe pĂ«r ato tĂ« prodhuara nĂ« vend. 3. Taksa mbi automjetet e pĂ«rdorura tĂ« transportit Taksa mbi automjetet e pĂ«rdorura tĂ« transportit Ă«shtĂ« e vlefshme pĂ«r 365 ditĂ« dhe llogaritet sipas kĂ«saj formule: CilindĂ«r nĂ« cm3 x koeficienti i fiksuar sipas moshĂ«s x tarifa fikse pĂ«r llojin e karburantit. Tarifa fikse pĂ«r llojin e karburantit Ă«shtĂ« 12.5 lekĂ« pĂ«r naftĂ«n dhe 10 lekĂ« pĂ«r benzinĂ«n. Koeficienti sipas moshĂ«s sĂ« automjetit paraqitet nĂ« shtojcĂ«n 1 bashkĂ«ngjitur kĂ«tij ligji. Mjetet nga 0-3 vjeç nuk janĂ« subjekt i kĂ«saj takse. 4. Taksa e karbonit pĂ«r benzinĂ«n, naftĂ«n dhe gazoilin Taksa e karbonit Ă«shtĂ« 1.5 lekĂ«/litĂ«r pĂ«r benzinĂ«n, 3 lekĂ«/litĂ«r pĂ«r gazoilin, 3 lekĂ«/kilogram pĂ«r qymyrin, 3 lekĂ«/litĂ«r pĂ«r solarin, 3 lekĂ«/litĂ«r pĂ«r mazutin, 3 lekĂ«/litĂ«r pĂ«r vajgurin dhe 3 lekĂ«/kilogram pĂ«r koks nafte. 5. Renta minerare Çdo person fizik / juridik, qĂ« Ă«shtĂ« i licencuar dhe/ose vepron nĂ« industrinĂ« minerare, sipas njĂ« marrĂ«dhĂ«nieje kontraktuale me ministrin pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r ekonominĂ«, duhet tĂ« paguajĂ« qira pĂ«r burimet natyrore tĂ« nxjerra nga, mbi dhe nĂ«n tokĂ«n e RSH. Renta minerare llogaritet si detyrim mujor i tatimpaguesit, nĂ« kohĂ«n kur ai shet produkte minerale. NĂ« rastin e eksportit tĂ« produkteve minerale, qiraja paguhet nĂ« kohĂ«n kur bĂ«het deklarata e eksportit. 25 % e tĂ« ardhurave nga renta minerare i kalon pushtetit lokal, ku kryhet aktiviteti. PĂ«rcaktimi i honorareve pĂ«r tĂ« gjitha mineralet kryhet nĂ« pĂ«rputhje me dispozitat e pĂ«rfshira nĂ« aneksin 2, bashkĂ«lidhur kĂ«tij ligji.
  • 18. 18 KLASIFIKIMI I PËRQINDJES SË RENTËS MINERARE Nr. EmĂ«rtimi i grupit tĂ« mineraleve sipas ligjit minerar PĂ«rqindja e rentĂ«s minerare I Grupi i parĂ« (I) MINERALET METALIKE 1 Mineralet e argjendit 10 2 Mineralet e arit 10 3 Mineralet e bakrit 6 4 Mineralet e kromit 6 5 Mineralet e nikelit (nikel-silikat) 6 6 Mineralet e hekurit (hekur-nikel) 5 7 Mineralet e plumbit 5 8 Mineralet e zinkut 7 9 GjithĂ« mineralet e tjera metalike 4 II Grupi i dytĂ« (II) Mineralet jometalike 10 TĂ« gjitha mineralet jometalike 4 III Grupi i tretĂ« (III) Qymyret dhe Bitumet 11 Qymyret 5 12 Bitumet 5 13 RĂ«rat bituminoze 5 14 Reshpet naftore 5 15 Piro-bitum 6 IV Grupi i katĂ«rt (IV) MINERALET DHE MATERIALET E NDËRTIMIT 16 Graniti 6 17 GĂ«lqerorĂ«t 5 18 Gabrot 5 19 Bazaltet 4 20 Konglomerate 7 21 Mermeri 7 22 Pllakat e ndĂ«rtimit 7 23 Pllagjiogranitet 5 24 Ranoret 7 25 Serpentinitet 5 26 Travertinat 5 27 Traktolitet 5 28 TĂ« gjitha mineralet e tjera tĂ« grupit tĂ« katĂ«rt 5 V Grupi i pestĂ« (V) GurĂ«t e çmuar 29 TĂ« gjitha mineralet e grupit tĂ« pestĂ« 10 VI Grupi i gjashtĂ« (VI) GurĂ«t gjysmĂ« tĂ« çmuar dhe opali 30 TĂ« gjitha mineralet e grupit tĂ« gjashtĂ« 10 31 Grupi i shtatĂ« (VII) Nafta dhe gaz 10
  • 19. 19 6. Taksa e akteve dhe e pullĂ«s Masa e taksĂ«s NĂ« lekĂ« 1. PĂ«r lĂ«shimin e certifikatave pĂ«r pĂ«rdorim brenda vendit 50 2. PĂ«r lĂ«shimin e dokumentit "CertifikatĂ« pĂ«r lidhje martese” nĂ« gjuhĂ« tĂ« huaj 200 3. PĂ«r lĂ«shimin e dokumentit "CertifikatĂ« lindjeje" nĂ« gjuhĂ« tĂ« huaj 200 4. PĂ«r lĂ«shimin e dokumentit "CertifikatĂ« martese” nĂ« gjuhĂ« tĂ« huaj 2000 5. PĂ«r regjistrimin e shtetasve tĂ« huaj pas dhĂ«nies sĂ« shtetĂ«sisĂ« shqiptare 2000 6. PĂ«r tĂ« regjistruar vendimin e ndryshimit tĂ« emrit/mbiemrit 1000 7. PĂ«r mbajtjen e akteve tĂ« lidhjes sĂ« martesĂ«s 1000 8. PĂ«r procedurĂ«n pĂ«r veçim/bashkim familjesh tĂ« shtetasve 1000 7. TAKSAT VJETORE PËR USHTRIMIN E AKTIVITETIT TË PESHKIMIT LekĂ« nĂ« vit Peshkimi detar (pĂ«r 1 anije) 1. Peshkimi detar fundor: - anije 160-200 HP 40 000 - anije 201-410 HP 50 000 - anije mbi 410 HP 80 000 2. Peshkimi pellagjik me tratavolante: - anije 160-200 HP 20 000 - anije 201-410 HP 30 000 - anije mbi 410 HP 40 000 3. Peshkimi pellagjik me rrethime: - anije 80-200 HP 10 000 - anije 201-410 HP 20 000 - anije mbi 410 HP 30 000 4. Peshkimi pellagjik dhe fundor: - anije 160-200 HP 40 000 - anije 201-410 HP 60 000 - anije mbi 410 HP 90 000 5. Peshkimi me mjete selektike: - anije 40 - 80 HP 15 000 - anije 81-160 HP 25 000 - anije 161-200 HP 40 000 - anije 201-410 HP 50 000 - anije mbi 410 HP 80 000 6. Peshkimi i molusqeve dyvalvorĂ« 60 000 (i autorizuar)
  • 20. 20 II. Peshkimi artizanal me mjete tĂ« lehta: Peshkimi nĂ« bregdet (pĂ«r njĂ« sanall dhe motor deri nĂ« 40HP) 7 000 2. Peshkimi nĂ« lagunat bregdetare: - nĂ« lagunĂ« (1 lundror) 10 000 - nĂ« dajlane (1 peshkatar) 12 000 3. Peshkimi nĂ« ujĂ«rat e brendshme: - aktiv (1 lundror) 5 000 - nĂ« dajlane e prita (1 peshkatar) 8 000 4. Mbledhja e molusqeve bivalvore me mjete tĂ« lehta (Gabie) pĂ«r njĂ« peshkatar 20 000 III. Peshkimi sportiv nĂ« det me mjete lundruese (pĂ«r njĂ« mjet) 40 000 IV. Akuakultura: 1. Kultivimi i midhjeve pĂ«r njĂ« impiant 10 000 2. Kultivimi i peshqve me impiante nĂ« det, liqene, rezervuare 1 000 3. AkuakulturĂ« me impiante nĂ« tokĂ« 10 000 ShĂ«nim: PĂ«r anijet e huaja, tarifat pĂ«r licencĂ« peshkimi nĂ« ujĂ«rat tona territoriale janĂ« sa dyfishi i atyre pĂ«r anijet shqiptare. Nuk i nĂ«nshtrohen kĂ«tij tatimi, anijet e autorizuara nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit tĂ« UjĂ«rave (Drejtoria e Peshkimit), tĂ« cilat peshkojnĂ« pĂ«r qĂ«llime tĂ« kĂ«rkimit shkencor. 8. Taksat pĂ«r ambalazhet plastike njĂ«pĂ«rdorimĂ«she dhe ambalazhet e qelqit Taksa pĂ«r ambalazhet plastike njĂ«pĂ«rdorimĂ«she Ă«shtĂ« vendosur 100 lekĂ«/kg dhe aplikohet mbi produktet vendase dhe ato tĂ« importit. VetĂ«m pĂ«r industrinĂ« e riciklimit, tarifa e ambalazhit, i prodhuar nga mbeturinat plastike tĂ« riciklueshme tĂ« gjeneruara nĂ« vend, Ă«shtĂ« vendosur 50 lekĂ«/kg. Kjo taksĂ« mblidhet nga administrata doganore pĂ«r produktet e huaja, nĂ« kohĂ«n kur ato importohen, ose nga administrata tatimore nĂ« rastin e produkteve vendase. Taksa pĂ«r ambalazhet e qelqit njĂ«pĂ«rdorimĂ«she Ă«shtĂ« 10 lekĂ«/kg dhe aplikohet pĂ«r produktet vendase dhe ato tĂ« importit. Kjo taksĂ« mblidhet nga administrata doganore pĂ«r produktet e huaja, nĂ« kohĂ«n kur ato importohen, ose nga administrata tatimore nĂ« rastin e produkteve vendase. b)Taksat vendore janĂ«: 1) Taksa vendore mbi biznesin e vogĂ«l;
  • 21. 21 2) Taksa mbi pasurinĂ« e paluajtshme, e cila pĂ«rbĂ«het prej taksĂ«s mbi ndĂ«rtesat dhe taksĂ«s mbi tokĂ«n bujqĂ«sore; 3) taksa e fjetjes nĂ« hotel; 4) taksa mbi efektin nĂ« infrastrukturĂ« (dĂ«met) nga ndĂ«rtimet e reja; 5) taksa mbi tĂ« drejtĂ«n e transferimit tĂ« pronĂ«sisĂ« mbi pasurinĂ« e paluajtshme; 6) tarifĂ« mbi zĂ«nien e njĂ« vendi publik nĂ« treg; 7) taksa mbi tabelĂ«n; 8) tarifa tĂ« pĂ«rkohshme. 1) Taksa vendore mbi biznesin e vogĂ«l Çdo subjekt qĂ« kryen njĂ« biznes, pĂ«rmes tĂ« cilit qarkullojnĂ«, gjatĂ« vitit fiskal, tĂ« ardhura vjetore bruto (qarkullim) mĂ« tĂ« ulĂ«ta ose tĂ« barabarta me 8.000.000 (tetĂ« milionĂ«), Ă«shtĂ« subjekt i detyrimit pĂ«r tĂ« paguar taksĂ«n vendore mbi biznesin e vogĂ«l. KĂ«shilli komunal ose bashkiak vendos pĂ«r nivelin e taksĂ«s pĂ«r secilĂ«n kategori bazĂ« tatimore minimale qĂ« do tĂ« zbatohet, paraqitur nĂ« shtojcĂ«n 5 tĂ« kĂ«tij ligji, nĂ« kufijtĂ« e plus 10/ minus 30% e nivelit tregues tĂ« taksĂ«s pĂ«r kategorinĂ« pĂ«rkatĂ«se dhe pĂ«r secilin interval tĂ« qarkullimit, nĂ« pĂ«rputhje me udhĂ«zimet pĂ«rkatĂ«se. 2) Taksa mbi pasurinĂ« e paluajtshme Subjekt i taksĂ«s mbi pasurinĂ« e paluajtshme janĂ« tĂ« gjithĂ« personat fizikĂ« ose juridikĂ«, vendas ose tĂ« huaj, pronarĂ«t e pasurive tĂ« mĂ«sipĂ«rme nĂ« territorin e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«, pavarĂ«sisht nga niveli i shfrytĂ«zimit tĂ« kĂ«saj pasurie. PĂ«rjashtohen rastet e pĂ«rcaktuara ndryshe nĂ« ligj. Pronari ose bashkĂ«pronarĂ«t janĂ« tĂ« detyruar tĂ« paguajnĂ« taksĂ«n mbi pasurinĂ« e paluajtshme, nĂ« bazĂ« tĂ« pĂ«rqindjes sĂ« pronĂ«s nĂ« posedim. Taksa mbi pasurinĂ« e paluajtshme pĂ«rfshin: a) taksĂ«n mbi ndĂ«rtesat; b) taksĂ«n mbi tokĂ«n bujqĂ«sore. 3) Taksa mbi ndĂ«rtesat Baza e taksĂ«s mbi ndĂ«rtesat Ă«shtĂ« sipĂ«rfaqja e ndĂ«rtimit (vendi) nĂ« metra katrorĂ« tĂ« ndĂ«rtimit apo pjesĂ« tĂ« tij, mbi dhe nĂ«n nivelin e tokĂ«s, dhe sipĂ«rfaqja e çdo kati. SipĂ«rfaqja nĂ« pronĂ«si tĂ« tatimpaguesit vlerĂ«sohet nĂ« bazĂ« tĂ« dokumenteve qĂ« vĂ«rtetojnĂ«
  • 22. 22 njĂ« pasuri tĂ« tillĂ«. KategoritĂ« minimale tĂ« ndĂ«rtesĂ«s, pĂ«r efekt tĂ« bazĂ«s sĂ« tatueshme, jepen nĂ« shtojcĂ«n 1 tĂ« kĂ«tij ligji. KĂ«shilli bashkiak ose komunal mund tĂ« miratojĂ« nĂ«nkategoritĂ« e ndĂ«rtimit, pĂ«r çdo kategori minimale ndĂ«rtimi nĂ« territorin qĂ« mbulon komuna apo bashkia pĂ«rkatĂ«se. Niveli i taksĂ«s Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar nĂ« lekĂ« pĂ«r metĂ«r katror. Detyrimi i taksĂ«s llogaritet duke shumĂ«zuar nivelin e taksĂ«s me bazĂ«n e tatueshme. 4) Taksa mbi tokĂ«n bujqĂ«sore Baza e taksĂ«s mbi tokĂ«n bujqĂ«sore Ă«shtĂ« sipĂ«rfaqja e tokĂ«s bujqĂ«sore nĂ« hektarĂ«, nĂ« pronĂ«si tĂ« tatimpaguesit. PronĂ«sia e kĂ«tyre tokave bujqĂ«sore pĂ«rcaktohet nĂ« dokumentet qĂ« e vĂ«rtetojnĂ« atĂ«. KategoritĂ« minimale tĂ« tokĂ«s bujqĂ«sore jepen nĂ« shtojcĂ«n 2. KĂ«shilli bashkiak ose komunal mund tĂ« miratojĂ« nĂ«nkategoritĂ« pĂ«r çdo kategori minimale tĂ« tokĂ«s bujqĂ«sore. Niveli i taksĂ«s pĂ«rcaktohet nĂ« lekĂ« pĂ«r hektar. Detyrimi tatimor llogaritet duke shumĂ«zuar normĂ«n e taksĂ«s me bazĂ«n e tatueshme. NĂ« shtojcĂ«n 2 tĂ« kĂ«tij ligji, jepet niveli i taksave pĂ«r çdo kategori minimale tĂ« bazĂ«s sĂ« taksĂ«s. 5) Taksa e fjetjes nĂ« hotel Baza e tatueshme pĂ«r fjetje nĂ« hotel Ă«shtĂ« çmimi qĂ« paguhet pĂ«r fjetje, i cili mund tĂ« shprehet si çmimi pĂ«r dhomĂ« ose çmim pĂ«r person/natĂ«. Niveli i taksĂ«s Ă«shtĂ« deri nĂ« 5% tĂ« pagesĂ«s pĂ«r fjetje. KĂ«shilli bashkiak ose komunal mund tĂ« miratojĂ« kategoritĂ« dhe nĂ«nkategoritĂ« pĂ«r klasifikimin e hoteleve, si dhe tĂ« pĂ«rcaktojĂ« nivelet e taksave pĂ«r kategoritĂ« dhe nĂ«nkategoritĂ« e miratuara, brenda kufijve tĂ« nivelit tĂ« taksave. Ky detyrim tatimor llogaritet duke shumĂ«zuar nivelin e taksave tĂ« miratuar nga bashkia ose komuna, me tarifĂ«n e fjetjes pĂ«r njĂ« natĂ«, sipas netĂ«ve tĂ« fjetjes nĂ« hotel. Klienti Ă«shtĂ« subjekt i kĂ«saj takse, e cila mbahet nga hoteli dhe derdhet nĂ« llogarinĂ« bankare tĂ« bashkisĂ« ose komunĂ«s, nĂ« territorin e sĂ« cilĂ«s ndodhet hoteli. Fatura e lĂ«shuar nga hoteli pĂ«rfshin tarifĂ«n e fjetjes dhe vlerĂ«n e taksĂ«s. 6) Taksa pĂ«r efektin nĂ« infrastrukturĂ« (dĂ«met) nga ndĂ«rtimet e reja Baza e taksĂ«s Ă«shtĂ« vlera e njĂ« investimi tĂ« ri qĂ« kĂ«rkohet tĂ« kryhet. Klasifikimi si investim i ri dhe vlera pĂ«rkatĂ«se e tij pĂ«rcaktohet nĂ« pĂ«rputhje me legjislacionin nĂ« fuqi mbi dhĂ«nien e lejes sĂ« ndĂ«rtimit. Vlera e taksĂ«s shprehet si pĂ«rqindje ndaj vlerĂ«s sĂ«
  • 23. 23 investimit, 1% deri nĂ« 3% e vlerĂ«s sĂ« kĂ«tij investimi, ndĂ«rsa pĂ«r bashkinĂ« e TiranĂ«s Ă«shtĂ« 2% deri 4% e vlerĂ«s sĂ« investimit. Investitori Ă«shtĂ« subjekt i kĂ«tij tatimi. 7) Taksa mbi tĂ« drejtĂ«n e transferimit tĂ« pronĂ«sisĂ« mbi pasuritĂ« e paluajtshme Taksa mbi tĂ« drejtĂ«n e kalimit tĂ« pronĂ«sisĂ« mbi pasuritĂ« e paluajtshme vendoset mbi ndĂ«rtesat dhe tĂ« gjitha pasuritĂ« e tjera tĂ« paluajtshme, mbi tĂ« drejtĂ«n e transferimit tĂ« kĂ«saj pronĂ«sie. Ajo paguhet nga transferuesi i sĂ« drejtĂ«s mbi pasurinĂ« e paluajtshme, pĂ«rpara regjistrimit, sipas legjislacionit nĂ« fuqi. Baza e taksĂ«s e transferimit tĂ« sĂ« drejtĂ«s mbi pasuritĂ« e paluajtshme mbi ndĂ«rtesat Ă«shtĂ« sipĂ«rfaqja e ndĂ«rtesĂ«s, pĂ«r tĂ« cilĂ«n transferohet e drejta e pronĂ«sisĂ«. Niveli i taksĂ«s pĂ«rcaktohet nĂ« lekĂ« pĂ«r metĂ«r katror tĂ« bazĂ«s tatimore. Detyrimi i taksĂ«s llogaritet duke shumĂ«zuar nivelin e taksĂ«s me bazĂ«n e taksĂ«s. Baza e taksĂ«s mbi tĂ« drejtĂ«n e transferimit tĂ« pronĂ«sisĂ« mbi pasuritĂ« e paluajtshme pĂ«r pasuritĂ« e tjera tĂ« paluajtshme Ă«shtĂ« sa vlera e shitjes e kĂ«saj pasurie. Niveli i taksĂ«s pĂ«rcaktohet nĂ« pĂ«rqindje dhe niveli tregues i saj Ă«shtĂ« 2%. Detyrimi i taksĂ«s llogaritet duke shumĂ«zuar nivelin e taksĂ«s me bazĂ«n e saj. 8) Tarifa mbi zĂ«nien e njĂ« vendi publik nĂ« treg dhe taksa mbi tabelĂ«n KĂ«shilli bashkiak ose komunal pĂ«rcakton shkallĂ«n tatimore pĂ«r zĂ«nien e njĂ« vendi publik pĂ«r qĂ«llime tĂ« biznesit, bazĂ«n dhe nivelin e taksĂ«s mbi tabelĂ«n. NĂ« rastin e taksave mbi zĂ«nien e njĂ« vendi publik pĂ«r qĂ«llime tĂ« biznesit, detyrimi tatimor llogaritet mbi baza mujore dhe baza e taksĂ«s shprehet nĂ« metra katrorĂ« tĂ« zonĂ«s publike tĂ« zĂ«nĂ«. 9) Tarifat e pĂ«rkohshme KĂ«shilli bashkiak ose komunal, nĂ« rastet kur e sheh tĂ« nevojshme, mund tĂ« vendosĂ« taksa me karakter tĂ« pĂ«rkohshĂ«m, tĂ« cilat janĂ« nĂ« interes tĂ« pĂ«rbashkĂ«t tĂ« popullsisĂ« qĂ« jeton nĂ« territorin nĂ«n juridiksionin e bashkisĂ« apo tĂ« komunĂ«s. Masat tatimore tĂ« njĂ« natyre tĂ« pĂ«rkohshme, sĂ« bashku me taksat dhe tarifat e aplikueshme, nuk duhet tĂ« kalojnĂ« kufirin prej plus 10 pĂ«r qind tĂ« nivelit tregues tĂ« taksĂ«s mbi biznesin e vogĂ«l.
  • 24. 24 KREU II SISTEMI TATIMOR NË EKONIMINË E TREGUT TË LIRË Zakonisht thuhet se tatimpaguesit e biznesit tĂ« vogĂ«l pozojnĂ« njĂ« problem pĂ«r administratĂ«n tatimore, por faktet tregojnĂ« se shumĂ« administrata tatimore janĂ« nĂ« favor tĂ« pikĂ«pamjes se pjesa mĂ« e madhe e tĂ« ardhurave sigurohet nga tatimpaguesit e mĂ«dhenj. NjĂ« praktikĂ« e tillĂ« ka argumentuar se tatimpaguesit e biznesit tĂ« vogĂ«l nuk duhet tĂ« paguajnĂ« tatim mbi bazĂ«n e njĂ« strukture komplekse tatimore dhe pĂ«r kĂ«tĂ« arsye pĂ«r ata Ă«shtĂ« vendosur njĂ« regjim tatimor i thjeshtĂ«zuar, i cili qĂ« nĂ« gjenezĂ«n e tij ka pasur idenĂ« e njĂ« “tatimi tĂ« vetĂ«m”, qĂ« ndeshet si kuadĂ«r ligjor nĂ« mbarĂ« botĂ«n, sipas tĂ« cilit tatimpaguesit e biznesit tĂ« vogĂ«l duhet tĂ« paguajnĂ« vetĂ«m njĂ« tatim, si kombinim tĂ« disa tatimeve qĂ« paguajnĂ« tatimpaguesit e mĂ«dhenj. 2.1 Evazioni dhe ndikimi i tij nĂ« kategorinĂ« e tatimpaguesve. NĂ« lidhje me prezantimin e njĂ« tatimi tĂ« vetĂ«m tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ« nga disa tatime tĂ« veçanta, shumĂ« ekspertĂ« tatimorĂ« e kanĂ« argumentuar me uljen e nivelit tĂ« evazionit tatimor nĂ« kategorinĂ« e tatimpaguesve tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l. Ulja e nivelit tĂ« evazionit tatimor nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r kategorinĂ« e tatimpaguesve tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l (siç vĂ«rtetohet nga rritja e numrit tĂ« bizneseve tĂ« vogla tĂ« regjistruara nĂ« QKR) ishte marrĂ« me mend qĂ« kur regjimi tatimor i kĂ«rkon mĂ« pak tĂ« ardhura (nga 3 pĂ«r qind nĂ« 1.5 pĂ«r qind) kĂ«saj kategorie tatimpaguesish, krahasuar me masĂ«n e vĂ«rtetĂ« tĂ« tĂ« ardhurave tĂ« tyre. Duke vlerĂ«suar rĂ«ndĂ«sinĂ« e veçantĂ« qĂ« ka njĂ«sia e tatimpaguesve tĂ« mĂ«dhenj nĂ« mbledhjen e tĂ« ardhurave tatimore, nuk do tĂ« thotĂ« se duhet tĂ« injorohet fakti qĂ« i njĂ«jti kujdes tĂ« shtrihet edhe mbi tatimpaguesit e biznesit tĂ« vogĂ«l sepse kĂ«shtu tentohet tĂ« pĂ«rmirĂ«sohet barazia e trajtimit tatimor, efiçenca dhe objektivat e tĂ« ardhurave tatimore nĂ« tĂ«rĂ«si, si dhe rĂ«ndĂ«sia e veçantĂ« qĂ« merr caktimi i burimeve administrative pĂ«r tĂ« gjitha kategoritĂ« e tatimpaguesve nĂ« raport me tĂ« ardhurat qĂ« mund tĂ« mblidhen nga ata. Pra, çdo strategji, nĂ« thelb, synon nga njĂ«ra anĂ« qĂ« legjislacioni tatimor tĂ« jetĂ« sa mĂ« i thjeshtĂ« qĂ« tĂ« jetĂ« e mundur; mĂ«nyra e tĂ« tatuarit tĂ« jetĂ« e pĂ«rgjithshme me pak pĂ«rjashtime, kreditime, rimbursime dhe shpenzime tĂ« zbritshme; tĂ« mos pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« arritur shumĂ« qĂ«llime ekonomike dhe shoqĂ«rore; si dhe tĂ« monitorohet vazhdimisht.
  • 25. 25 Nga ana tjetĂ«r, administrata tatimore tĂ« pĂ«rqendrohet mbi detyra tĂ« tilla bazĂ« si mbledhja e tatimit; nĂ« mbledhjen e informacionit jo mĂ« shumĂ« nga sa mund tĂ« pĂ«rpunojĂ«; nĂ« inkurajimin e mbajtjes sĂ« rregullt tĂ« tĂ« dhĂ«nave; dhe tĂ« vetĂ«vlerĂ«simi si njĂ« qĂ«llim afatgjatĂ«. KĂ«to fjalĂ« tĂ« mençura nĂ« formĂ« klisheje, prapĂ«seprapĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« tĂ« vetmen mĂ«nyrĂ« qĂ« mund tĂ« pĂ«rshkruajnĂ« suksesin qĂ« ka arritur reforma tatimore nĂ« ShqipĂ«ri dhe, nĂ« kĂ«tĂ« kuptim, nuk ka rĂ«ndĂ«si as rĂ«ndĂ«sia teorike e legjislacionit tatimor, as praktika e administratĂ«s tatimore, sepse tĂ« dyja bashkĂ« kĂ«rkojnĂ« njĂ« mjedis tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r tĂ« arritur rezultate tĂ« mira. 2.2.VlerĂ«simi i sistemit tatimor bazohet nĂ« strukturĂ«n ekonomike. Duke lĂ«nĂ« mĂ«njanĂ« komentet nĂ« lidhje me pĂ«rqindjen qĂ« zĂ«nĂ« tatimet nĂ« fitimin e biznesit, sjell nĂ« vĂ«mendjen e tĂ« interesuarve faktin se pjesa mĂ« e madhe e analistĂ«ve tatimorĂ« nĂ« mbarĂ« botĂ«n si Richard M. Bird, Milka Casanegra de Jatscher, Erik Zolt etj. kanĂ« arritur nĂ« pĂ«rfundimin se vlerĂ«simi mĂ« i mirĂ« i sistemit tatimor tĂ« njĂ« vendi bĂ«het duke marrĂ« nĂ« konsideratĂ« strukturĂ«n ekonomike, kapacitetin pĂ«r tĂ« administruar tatimet, nevojat publike dhe kulturĂ«n tatimore tĂ« vendit, si dhe strukturat tatimore tĂ« vendeve fqinje. Por kĂ«ta analistĂ«, gjithashtu, kanĂ« arritur nĂ« pĂ«rfundimin se tatimet nĂ« rritje priren kah rritja e tĂ« ardhurave pĂ«r frymĂ« dhe nĂ« kĂ«tĂ« kontekst, vendet nĂ« mbarĂ« botĂ«n ndahen nĂ« kategoritĂ« e mĂ«poshtme: 1. 17 pĂ«r qind tĂ« PBB-sĂ« pĂ«rfaqĂ«son (I) grupin e vendeve me tĂ« ardhura tĂ« ulĂ«ta pĂ«r frymĂ«; 2. 22 pĂ«r qind tĂ« PBB-sĂ«, pĂ«rfaqĂ«son (II) grupin e vendeve me tĂ« ardhura tĂ« mesme pĂ«r frymĂ«; dhe 3. 27 pĂ«r qind tĂ« PBB-sĂ«, (III) grupin e vendeve me tĂ« ardhura tĂ« larta pĂ«r frymĂ«. MarrĂ«dhĂ«niet e krijuara nĂ« raportet e mĂ«sipĂ«rme mund tĂ« shpjegohen me anĂ« tĂ« disa faktorĂ«ve. PĂ«r shembull, analistĂ«t e lartpĂ«rmendur argumentojnĂ« se kĂ«rkesa pĂ«r shĂ«rbime publike mund tĂ« rritet mĂ« shpejt se tĂ« ardhurat, veçanĂ«risht nĂ« zonat urbane tĂ« vendeve me tĂ« ardhura tĂ« pakta pĂ«r frymĂ«. ËshtĂ« vĂ«rtetuar se tatimet mblidhen mĂ« lehtĂ« nĂ« zonat urbane ku edhe kĂ«rkesat pĂ«r shĂ«rbime publike janĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha, pasi krahas rritjes sĂ« tĂ« ardhurave pĂ«r frymĂ« rritet edhe kapaciteti i mbledhjes sĂ« tatimeve. PĂ«r ta konkretizuar idenĂ« do tĂ« mjaftonte njĂ« krahasim i tĂ« ardhurave tĂ« mbledhura nga
  • 26. 26 tatimpaguesit e mĂ«dhenj me vendndodhje nĂ« TiranĂ«, DurrĂ«s dhe Fier kundrejt tĂ« ardhurave tatimore gjithsej tĂ« mbledhura nga Drejtoria e Tatimpaguesve tĂ« MĂ«dhenj ose kundrejt totalit tĂ« tĂ« ardhurave tatimore nĂ« shkallĂ« vendi pĂ«r tĂ« kuptuar sa i vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« ky pĂ«rfundim i arritur nga analistĂ«t nĂ« lidhje me prirjen pĂ«r tĂ« rritur tĂ« ardhurat e mbledhura nĂ« dogana dhe nĂ«pĂ«rmjet administrimit efektiv tĂ« tatimeve dhe tatimpaguesve mĂ« tĂ« mĂ«dhenj (FMN rekomandon qĂ« nĂ« ShqipĂ«ri 60 pĂ«r qind e totalit tĂ« tĂ« ardhurave tatimore duhet tĂ« mblidhet nga tatimpaguesit e mĂ«dhenj). NĂ« parim, nĂ« rast se ritmi i rritjes sĂ« tĂ« ardhurave tatimore nuk Ă«shtĂ« i njĂ«jtĂ« me rritjen e PBB- sĂ«, atĂ«herĂ« ky tregues tĂ« çon nĂ« reforma tĂ« shpeshta, tĂ« cilat nuk e arrijnĂ« qĂ«llimin e tyre pĂ«r tĂ« siguruar njĂ« elasticitet tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m tatimor dhe faktorĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m pĂ«r kĂ«tĂ« janĂ«: kostot e administrimit dhe kostot e zbatimit tĂ« legjislacionit tatimor, tĂ« cilat rriten kur administrata tatimore kĂ«rkon informacion mĂ« shumĂ« se duhet nga tatimpaguesit, kur ndĂ«rmerr shumĂ« kontrolle etj. Ka pasur dhe vazhdon tĂ« ketĂ« debate nĂ« lidhje me kĂ«to kosto, megjithatĂ« analistĂ«t kanĂ« arritur nĂ« konsensus, se kĂ«to kosto arrijnĂ« mĂ« shumĂ« se 30 % tĂ« tĂ« ardhurave tĂ« mbledhura, tregues ky qĂ« tregon efiçencĂ«n e vendimmarrjes politike nĂ« lidhje me rishpĂ«rndarjen e tĂ« ardhurave tĂ« mbledhura nĂ« vend nĂ«pĂ«rmjet sistemit fiskal. Prandaj, rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« ka minimizimi i kĂ«tyre kostove qĂ« nuk shihen ose nuk llogariten direkt. Sistemi tatimor nĂ« ShqipĂ«ri, nĂ« thelb, karakterizohet nga njĂ« bazĂ« e gjerĂ« tatimore e TVSH-sĂ«, ka pak artikuj luksi tĂ« tatuar me akcizĂ« tĂ« lartĂ«, njĂ« bazĂ« e gjerĂ« tatimore pĂ«r tatimin mbi tĂ« ardhurat, pĂ«rqindje tĂ« ulĂ«ta tatimore pĂ«r biznesin e vogĂ«l, kushte pĂ«r parandalimin e shmangies, evazionit dhe mashtrimit tatimor, pavarĂ«sisht vĂ«shtirĂ«sive qĂ« ndeshen nĂ« pagimin e tatimit mbi kapitalin (dividendin) pĂ«r shkak tĂ« ruajtjes sĂ« fitimeve, ose mosshpĂ«rndarjes sĂ« tyre. Por duhet pohuar se veprimet e fundit tĂ« administratĂ«s tatimore prapa kanĂ« njĂ« arsye shumĂ« tĂ« fortĂ«: shkallĂ«n e konsiderueshme tĂ« ekonomisĂ« informale, çka vĂ«rteton se sistemi tatimor nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«rfshin njĂ« bazĂ« tatimore mĂ« tĂ« vogĂ«l nĂ« krahasim me veprimtarinĂ« ekonomike qĂ« ushtrohet nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«. KĂ«sisoj, madhĂ«sia e ekonomisĂ« sĂ« patatuar nĂ« ShqipĂ«ri, pjesĂ«risht, mbetet ende njĂ« nga funksionet e politikĂ«s tatimore, ndĂ«rsa pĂ«rmirĂ«simi i administrimit tatimor do tĂ« mbetet nĂ« qendĂ«r tĂ« zgjidhjeve tĂ« strukturave tatimore pĂ«r pĂ«rmirĂ«simin e mĂ«nyrĂ«s sĂ« tĂ« tatuarit. ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« vend i vĂ«shtirĂ« pĂ«r ta tatuar biznesin e vogĂ«l dhe ekonominĂ«
  • 27. 27 informale dhe kjo Ă«shtĂ« arsyeja pĂ«rse tĂ« ardhurat tatimore mbi 50 % tĂ« tyre sigurohen nga TVSH-ja dhe akciza. Ekonomia informale, niveli i saj tregon shkallĂ«n deri ku shoqĂ«ria shqiptare e legjitimon shtetin dhe aftĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« siguruar burime pĂ«r tĂ« qeverisur dhe pĂ«r t’u zhvilluar. Presioni i ditĂ«ve tĂ« fundit kundrejt masave dhe veprimeve tĂ« administratĂ«s tatimore pĂ«r tĂ« zgjeruar bazĂ«n tatimore tĂ« asaj pjese tĂ« ekonomisĂ« informale qĂ« konkurron nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« padrejtĂ« dhe tĂ« paligjshme. Gjetja e njĂ« regjimi tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m tĂ« TVSH-sĂ« pĂ«r bizneset e vogla Ă«shtĂ« ai qĂ« i vendos ata nĂ«n njĂ« prag tĂ« caktuar tatimor duke i lejuar ata ta zgjedhin trajtimin tatimor. Deri tani nuk ka njĂ« mekanizĂ«m sipas tĂ« cilit administrata tatimore tĂ« raportojĂ« rregullisht mbi (I) numrin e bizneseve qĂ« kanĂ« mbetur nĂ«n pragun tatimor pĂ«r njĂ« numĂ«r vitesh, pĂ«r tĂ« siguruar njĂ« arsyetim tĂ« shĂ«ndoshĂ« tĂ« administratĂ«s tatimore nĂ« pĂ«rputhje me kĂ«rkesat e kohĂ«s dhe (II) pĂ«rqindjen me tĂ« cilĂ«n ka ndryshuar regjistri i pĂ«rgjithshĂ«m i tatimpaguesve dhe, nĂ« veçanti, i tatimpaguesve tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l qĂ« t’i bashkĂ«ngjiten shpjegime tĂ« pĂ«rshtatshme pĂ«r lĂ«vizje tĂ« tilla si kalimi pĂ«r trajtimin me TVSH, tatim fitimi etj. tĂ« tatimpaguesve tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l. NĂ« fakt, faktorĂ« tĂ« tillĂ« si (1) njĂ« prag tatimor i lartĂ« i TVSH-sĂ«; (2) mbulim i dobĂ«t i shĂ«rbimeve nĂ« bazĂ«n e TVSH-sĂ«; dhe (3) fshehja e sipĂ«rmarrjeve tĂ« madhĂ«sisĂ« sĂ« mesme nĂ«n pragun tatimor tĂ« TVSH-sĂ«, tĂ« çojnĂ« nĂ« mbledhjen e tĂ« ardhurave tĂ« ulĂ«ta tatimore. TĂ« qĂ«ndruarit pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ« tĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«ve tatimpagues nĂ« kategorinĂ« e biznesit tĂ« vogĂ«l tĂ« çon nĂ« dukurinĂ« e veçantĂ« tĂ« dobĂ«simit tĂ« luftĂ«s kundĂ«r evazionit tatimor. NĂ« njĂ« ekonomi tĂ« vogĂ«l si e ShqipĂ«risĂ«, me kohĂ« Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« re zhvillimi i njĂ« tregu dytĂ«sor nĂ« duart e tatimpaguesve tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l pĂ«r faturat e TVSH-sĂ«, tĂ« cilat ata nuk mund t’i pĂ«rdorin pĂ«r tĂ« kredituar TVSH-nĂ« e paguar nĂ« blerje sepse janĂ« poshtĂ« pragut tatimor tĂ« TVSH-sĂ«. Pra, ky prag tatimor ka krijuar njĂ« segment shumĂ« tĂ« madh tĂ« paguesve potencialĂ« tĂ« TVSH-sĂ«, qĂ« aktualisht bĂ«jnĂ« pjesĂ« tĂ« kategoria e biznesit tĂ« vogĂ«l, si dhe njĂ« treg me leverdi pĂ«r faturat e tyre kur ata janĂ« furnizues dhe jo shitĂ«s me pakicĂ«. KĂ«rkuesit e faturave janĂ« paguesit e mĂ«dhenj dhe/ose tĂ« rregullt tĂ« TVSH-sĂ« tĂ« cilĂ«t janĂ« njĂ« grup mĂ« i vogĂ«l qĂ« mbajnĂ« njĂ« barrĂ« jopropocionale tĂ« tatimit dhe nxiten tĂ« gjejnĂ« rrugĂ« pĂ«r tĂ« shmangur, ose evaduar tatimin, duke blerĂ« nĂ« treg fatura qĂ« nuk kanĂ« lidhje me veprimtarinĂ« e tyre tĂ« biznesit, si dhe duke kredituar TVSH-nĂ« e paguar nĂ« blerje mbi bazĂ«n e kĂ«tyre faturave. Kjo dukuri e fshehjes sĂ« bizneseve tĂ« madhĂ«sisĂ« sĂ« mesme nĂ«n
  • 28. 28 pragun tatimor tĂ« TVSH-sĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« thelbĂ«sore kĂ«rkon vigjilencĂ« tĂ« fortĂ« administrative, qĂ« nĂ«nkupton vlerĂ«simin e vazhdueshĂ«m tĂ« trajtimit tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l nĂ«n regjimin e TVSH-sĂ« dhe asimilimin progresiv tĂ« tyre nĂ« administrimin e pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« TVSH-sĂ«. NĂ« vitin 2005 nĂ« ShqipĂ«ri ushtronin veprimtarinĂ« e tyre gjithsej 46 mijĂ« biznese (natyrisht rreth 10 mijĂ« ishin tĂ« regjistruara pĂ«r TVSH, diferenca ishte e regjistruar si tatimpagues pĂ«r qĂ«llime tĂ« tatimit mbi biznesin e vogĂ«l), ndĂ«rsa sot janĂ« regjistruar gjithsej 102 000 biznese (dhe nĂ« qoftĂ« se pĂ«rfshijmĂ« kĂ«tu edhe rrjetin e dyqaneve tĂ« kompanive tĂ« mĂ«dha, nĂ« fakt janĂ« 130 000 vende efektive biznesi ku ushtrohet veprimtari ekonomike). SipĂ«rmarrĂ«sit e mesĂ«m, veçanĂ«risht ata tĂ« sektorit tĂ« shĂ«rbimeve, duhet tĂ« mbulohen gjithashtu nĂ«n rrjetin e trajtimit me TVSH, por jo vetĂ«m nĂ« dukje, sepse nĂ« qoftĂ« se nuk bĂ«het kjo, gjenerimi i tĂ« ardhurave tĂ« TVSH-sĂ« do tĂ« vazhdojĂ« tĂ« jetĂ« i ulĂ«t. PĂ«rvoja ka nxjerrĂ« nĂ« pah se mbledhja e TVSH-sĂ« poshtĂ« 1/3 tĂ« njĂ« pĂ«rqindje prej 20 pĂ«r qind tĂ« TVSH-sĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« tipike, nĂ«nkupton pĂ«rjashtimin e shumĂ« tatimpaguesve nga trajtimi me TVSH ose duke vendosur njĂ« prag tatimor shumĂ« tĂ« lartĂ« qĂ« vetĂ«m mbi atĂ« tĂ« zbatohet TVSH-ja e rregullt. NĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« Ă«shtĂ« jashtĂ«zakonisht e rĂ«ndĂ«sishme tĂ« pĂ«rfshihen sa mĂ« shumĂ« biznese nĂ« sektorin e shĂ«rbimeve qĂ« Ă«shtĂ« e mundur nĂ« bazĂ«n e TVSH-sĂ« dhe ketĂ« njĂ« program tĂ« vazhdueshĂ«m tĂ« lĂ«vizjes sĂ« njĂ« numri gjithnjĂ« nĂ« rritje tĂ« tatimpaguesve nga kategoria e tatimpaguesve tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l nĂ« kategorinĂ« e tatimpaguesve tĂ« rregullt tĂ« TVSH- sĂ«. Kjo nuk Ă«shtĂ« njĂ« detyrĂ« e lehtĂ«, sepse nĂ« fakt priten vĂ«shtirĂ«si nga dy drejtime. SĂ« pari, lobingu politik nĂ« favor tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l Ă«shtĂ« mjaft i fuqishĂ«m, pasi biznesi i vogĂ«l pĂ«rfaqĂ«son njĂ« numĂ«r tĂ« madh punĂ«dhĂ«nĂ«sish dhe mund tĂ« jetĂ« e vĂ«shtirĂ« qĂ« administrata tatimore tĂ« fitojĂ« besimin e tyre pĂ«r t’i trajtuar si tatimpagues tĂ« TVSH-sĂ«. SĂ« dyti, vetĂ« administrata tatimore nuk Ă«shtĂ« e sigurt nĂ«se do tĂ« siguronte njĂ« tĂ« ardhur tĂ« konsiderueshme nĂ« qoftĂ« se TVSH-ja do tĂ« shtrihej tĂ« tatimpaguesit e biznesit tĂ« vogĂ«l, veçanĂ«risht po tĂ« vendoset pragu i TVSH-sĂ« nĂ« 5 milionĂ« lekĂ« nĂ« vit. MegjithatĂ«, nuk duhet injoruar fakti se pasqyrimi i degĂ«zimeve negative qĂ« ka rezultuar nga trajtimi i sektorit tĂ« biznesit tĂ« vogĂ«l nĂ«n pragun tatimor tĂ« TVSH-sĂ«, meriton vĂ«nien nĂ« jetĂ« tĂ«
  • 29. 29 njĂ« politike vigjilente tĂ« administrimit tĂ« kĂ«saj kategorie tatimpaguesish. 2.3.FaktorĂ«t kyç tĂ« njĂ« administrimi efektiv tatimor. AnalistĂ«t dhe studiuesit e njohur tĂ« sistemit tatimor nĂ« vendet nĂ« tranzicion argumentojnĂ« se tre janĂ« faktorĂ«t kyçë me gjasa pĂ«r njĂ« administrim efektiv tatimor: (1) vullneti politik pĂ«r ta administruar sistemin tatimor nĂ« mĂ«nyrĂ« efektive, vullnet qĂ« dĂ«shmohet me anĂ« tĂ« tĂ« ardhurave tatimore; (2) strategjia e qartĂ« pĂ«r arritjen e qĂ«llimit, strategji qĂ« nĂ« fakt ka vuajtur pĂ«r shkak tĂ« ndryshimeve tĂ« shpeshta tĂ« menaxherĂ«ve dhe personelit tĂ« administratĂ«s tatimore brenda njĂ« periudhe katĂ«rvjeçare; dhe (3) pĂ«rcaktimi i burimeve tĂ« personelit. NjĂ« politikĂ« tatimore e projektuar mirĂ« nuk mund tĂ« garantojĂ« sukses tĂ« vazhdueshĂ«m pa marrĂ« nĂ« konsideratĂ« tĂ« veçantĂ« si dhe pa i vlerĂ«suar njĂ«lloj tĂ« tre faktorĂ«t nĂ« fjalĂ«, çka dĂ«shmon se nĂ« qoftĂ« se nuk luftohen fort interesat e politikĂ«s pĂ«r tĂ« ndĂ«rhyrĂ« nĂ« administratĂ«n fiskale, si dhe pa siguruar kohĂ«n, burimet dhe njĂ« mbĂ«shtetje afatgjatĂ« politike, nĂ« ShqipĂ«ri nuk mund tĂ« parashikohet njĂ« administrim efektiv dhe efiçent i mbledhjes sĂ« tatimeve, tregues ky i cili nga analistĂ«t perĂ«ndimorĂ«, vlerĂ«sohet si njĂ« nga treguesit e nivelit tĂ« themeleve politike tĂ« shtetit. Pra, si kusht kryesor pĂ«r njĂ« administrim tatimor efektiv mbetet sigurimi i njĂ« personeli cilĂ«sor pĂ«r administratĂ«n tatimore, i cili duhet tĂ« jetĂ« nĂ« gjendje ta trajtojĂ« tatimpaguesin si klient, por si njĂ« klient qĂ« nuk Ă«shtĂ« i gatshĂ«m pĂ«r tĂ« paguar dhe jo si njĂ« hajdut qĂ« duhet kapur, duke synuar tĂ« kemi njĂ« administratĂ« tatimore profesionale, me qĂ«llimin kryesor ndĂ«rtimin e njĂ« sistemi tatimor tĂ« bazuar nĂ« pĂ«rmbushjen me bindje tĂ« detyrimeve tatimore. Por, ndĂ«rkohĂ« opinioni publik Ă«shtĂ« i ndĂ«rgjegjshĂ«m se jo tĂ« gjithĂ« tatimpaguesit deklarojnĂ« ndershmĂ«risht tĂ« gjitha detyrimet e tyre tatimore nĂ« pĂ«rputhje me ligjin dhe nĂ« njĂ« masĂ« jo tĂ« vogĂ«l kjo vjen nga fakti se tatimpaguesit nuk besojnĂ« plotĂ«sisht se ata trajtohen nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« barabartĂ«. Aspekti mĂ« i neglizhuar i administrimit tatimor Ă«shtĂ« mosndjekja e menjĂ«hershme e tatimpaguesve qĂ« nuk plotĂ«sojnĂ« deklaratat dhe i atyre qĂ« pagesat nuk u pĂ«rputhen me detyrimet tatimore (tatimpaguesit informalĂ«). VetĂ«m duke njohur bazĂ«n e mosdeklarimit tĂ« tĂ« ardhurave ose tĂ« qarkullimit dhe arsyet e tjera, administrata tatimore mund t’i pĂ«rcaktojĂ« siç duhet burimet e saj pĂ«r tĂ« pĂ«rmirĂ«suar mbledhjen e tatimeve dhe pĂ«r tĂ« siguruar trajtim tĂ« barabartĂ« tĂ«
  • 30. 30 tatimpaguesve dhe njĂ« barrĂ« tĂ« njĂ«jtĂ« tatimore. PĂ«r tĂ« arritur njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«, pĂ«rveç kontakteve sa mĂ« tĂ« pakta me tatimpaguesit, qĂ« tashmĂ« e ndihmon nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« konsiderueshme marrja dhe dorĂ«zimi online i deklaratave tatimore, zyrtarĂ«ve tatimorĂ« duhet t’u pakĂ«sohet nĂ« maksimum e drejta (maturia personale) nĂ« marrjen e vendimeve pĂ«r trajtimin e tatimpaguesve, pĂ«rndryshe do tĂ« vazhdojĂ« keqpĂ«rdorimi i detyrĂ«s dhe i autoritetit qĂ« u jep ligji nga zyrtarĂ«t tatimorĂ«, duke dĂ«mtuar edhe mĂ« tej besimin publik ndaj pjesĂ«s tjetĂ«r tĂ« stafit dhe ndaj administratĂ«s. 2.4 Politikat tatimore. Ky kapitull tregon politikat kryesore pĂ«r arritjen e strategjisĂ« sĂ« sektorit pĂ«r vitet e ardhshme. PĂ«r vitet e ardhshme, janĂ« listuar vetĂ«m politikat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme. Ky Ă«shtĂ« njĂ« proces strategjik i pĂ«rsĂ«ritshĂ«m dhe politika mĂ« tĂ« detajuara pĂ«r vitet qĂ« do tĂ« vijnĂ« do tĂ« hartohen me afrimin e viteve. 1.Zgjerimi i bazĂ«s sĂ« taksueshme dhe pĂ«rputhja e politikave tatimore me prioritetet kombĂ«tare Angazhimet nĂ« kuadĂ«r tĂ« MSA-sĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« bazĂ«n e standardeve dhe tĂ« procesit tĂ« monitorimit pĂ«r kĂ«tĂ« sektor politikash. PĂ«rveç kĂ«tyre, prioritet Ă«shtĂ« formimi i njĂ« baze tĂ« dhĂ«nash pĂ«r analizĂ«n e veçorive tĂ« sistemit aktual tĂ« taksave dhe zhvillimi i njĂ« strategjie gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«se dhe transparente pĂ«r politikĂ«n e taksave. Indikatori PĂ«rbĂ«rja Burimi aktual Burimi i ardhshĂ«m Vlera 2011 MCC Indeksi i politikĂ«s sĂ« taksave MCA Vlera nĂ« pĂ«rfundim tĂ« programit ROSC 1 QartĂ«sia e roleve dhe e pĂ«rgjegjĂ«sive 1.1 Kuadri rregullator pĂ«r zhvillimin e ROSC ROSC Legjislacioni tatimor Ă«shtĂ« i qartĂ« nĂ« vija nĂ« tĂ« pĂ«rgjithshme, por disa nga dispozitat
  • 31. 31 aktivitetit ekonomik 1.2 Formulimi dhe zbatimi i legjislacionit tatimor nuk janĂ« tĂ« pĂ«rcaktuara qartĂ«. Forcimi i politikave tatimore do tĂ« realizohet nĂ«pĂ«rmjet kĂ«tyre politikave: 2. Rritja e bazĂ«s sĂ« taksueshme dhe shpĂ«rndarja e saj nĂ« mĂ«nyrĂ« mĂ« tĂ« drejtĂ« dhe mĂ« pak deformuese. Zgjerimi i bazĂ«s tatimore, nĂ« situatĂ«n aktuale tĂ« evazionit fiskal nĂ« ShqipĂ«ri, ka tĂ« bĂ«jĂ« mĂ« shumĂ« me administrimin e taksave sesa me ndryshimet legjislative. Por, politikat tatimore do tĂ« kontribuojnĂ« nĂ« rritjen e pajtueshmerisĂ« sĂ« taksapaguesve me detyrimet e tyre ndaj shtetit dhe nĂ« rritjen e kulturĂ«s sĂ« taksave nĂ« ShqipĂ«ri. Politikat kyçe do tĂ« jenĂ«:  Adoptimi i njĂ« sistemi tĂ« rrafshĂ«t fiskal, me norma mĂ« tĂ« ulĂ«ta taksash nĂ« krahasim me ato aktualet. PolitikĂ« afatgjate qĂ« pritet tĂ« thjeshtojĂ« administrimin e taksave, tĂ« pakĂ«sojĂ« deformimet e sistemit aktual fiskal dhe tĂ« nxisĂ« formalizimin e ekonomisĂ«.  Menaxhimi i pajtueshmerisĂ« fiskale. Politikat do tĂ« fokusohen drejt identifikimit dhe rregullimit tĂ« burimeve kryesore tĂ« evazionit fiskal dhe uljes sĂ« hendekut midis taksave tĂ« mbledhshme nĂ« bazĂ« tĂ« legjislacionit ekzistues dhe taksave qĂ« efektivisht mblidhen. Studime dhe analiza nga burime tĂ« ndryshme kanĂ« identifikuar si fusha veçanĂ«risht tĂ« goditur nga evazioni Tatimin mbi tĂ« Ardhurat Personale (PIT) dhe Kontributet e sigurimeve shoqĂ«rore. NjĂ« burim tjetĂ«r i konsiderueshĂ«m evazioni Ă«shtĂ« edhe mos raportimi pĂ«r efekt tĂ« regjistrimit me TVSH. Disa nga ndryshimet ligjore qĂ« do tĂ« realizohen janĂ«:  Vendosja e deklarimit integral tĂ« tĂ« ardhurave. Deklarimi i tĂ« ardhurave personale konsiderohet faktor kyç pĂ«r parandalimin e tatimit mbi tĂ« ardhurat personale. Kjo sepse, nĂ« kushtet aktuale tĂ« mos raportimit dhe tĂ« pagesĂ«s se
  • 32. 32 rrogave me para cash, kontrollet dhe inspektimet pĂ«r mbajtjen nĂ« burim tĂ« PIT kane shume pak efekt nĂ« mbledhjen e tĂ« ardhurave shtese nĂ« krahasim me koston e tyre. Vendosja e deklarimit integral tĂ« tĂ« ardhurave personale do tĂ« ndikoje gjithashtu edhe nĂ« mbledhjen e disa taksave qĂ« aktualisht derdhen nĂ« sasi tĂ« papĂ«rfillshme nĂ« buxhetin e shtetit, siç Ă«shtĂ« tatimi mbi qeratĂ« dhe kontributet e sigurimeve shoqĂ«rore. Vendimi qĂ« kjo politikĂ« tĂ« jetĂ« afatgjatĂ« lidhet me vĂ«shtirĂ«sitĂ« dhe kufizimet serioze tĂ« administratĂ«s tatimore pĂ«r tĂ« menaxhuar siç duhet kĂ«rkesat e deklarimit integral.  Thjeshtimi dhe reduktimi i normave tatimore. nĂ« periudhĂ«n afatshkurtĂ«r dhe afatmesme reformat nĂ« politikĂ«n e taksave do tĂ« synojnĂ« nĂ« uljen graduale dhe tĂ« kujdesshme tĂ« taksave si dhe nĂ« thjeshtimin e tyre. PĂ«r çdo ndryshim tĂ« tille do tĂ« analizohen fitimet efektive nĂ« mbledhjen e tĂ« ardhurave dhe qĂ«ndrueshmĂ«ria e tyre. Theksi do tĂ« vihet nĂ« uljen e barrĂ«s tatimore mbi punĂ«simin nĂ«pĂ«rmjet uljes se kontributeve tĂ« sigurimeve shoqĂ«rore, tĂ« cilat mbeten me tĂ« lartat nĂ« rajon, duke mbajtur nĂ« konsiderate dhe ruajtjen e qĂ«ndrueshmĂ«risĂ« se sistemit tĂ« pensioneve. Kjo politike synon rritjen e numrit tĂ« punonjĂ«sve tĂ« deklaruar. nĂ« periudhĂ«n afatshkurtĂ«r dhe afatmesme do tĂ« realizohen dhe ulje paralele tĂ« taksave mbi biznesin dhe tĂ« ardhurat personale. Ulja e taksave pĂ«r biznesin pritet tĂ« pakĂ«sojĂ« stimujt pĂ«r mos raportim tĂ« nivelit tĂ« xhiros me qellim kategorizimin si biznes i vogĂ«l tĂ« bizneseve. Ulja e TVSH- se do tĂ« konsiderohet nĂ« periudhĂ«n afatgjatĂ«.  Ndryshime nĂ« legjislacionin tatimor dhe udhĂ«zimet pĂ«rkatĂ«se. Ligjet tatimore shqiptare (ne veçanti ai mbi procedurat tatimore dhe tatim fitimi) pĂ«rmbajnĂ« dispozita kontradiktore, nene qĂ« mbivendosen, dhe boshllĂ«qe, qĂ« duhet tĂ« qartĂ«sohen. Kjo situate i krijon mundĂ«si tatimoreve tĂ« ushtrojnĂ« lirinĂ« e tyre nĂ« interpretimin e ligjeve, duke i hapur rruge korrupsionit dhe duke ulur/dekurajuar shlyerjen vullnetare tĂ« detyrimeve. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye, ka filluar dhe do tĂ« vazhdoje rishikimi i tĂ« gjitha rregullave dhe procedurave, pĂ«r harmonizimin e legjislacionit tatimor shqiptar. nĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r, shume i rĂ«ndĂ«sishĂ«m Ă«shtĂ« rishikimi dhe amendimi i ligjit mbi procedurat tatimore dhe rishikimi dhe amendimi i procedurave tĂ« mbledhjes se tatim fitimit.
  • 33. 33 Ne kuadrin e transferimit tĂ« mbledhjes se taksĂ«s mbi biznesin e vogĂ«l tek administrata lokale, do t’i jepet zgjidhje pĂ«rmes bashkĂ«punimit, problemeve qĂ« mund tĂ« lindin nga mbivendosjet administrative midis administratĂ«s tatimore qendrore dhe atyre lokale gjate kryerjes se detyrave tĂ« tyre, sidomos ato qĂ« lidhen me regjistrimin e bizneseve dhe kontrollet pĂ«r mos raportim tĂ« xhiros efektive pĂ«r efekt mospagimi TVSH-je dhe tatim fitimi.
  • 34. 34 3.Zhvillimi i njĂ« sistemi taksash qĂ« mbĂ«shtet formulimin e politikave fiskale tĂ« drejta dhe nxitĂ«se pĂ«r zhvillimin ekonomik dhe tĂ« biznesit. PĂ«rmbushja e detyrimeve qĂ« rrjedhin nga politika tregtare e ShqipĂ«risĂ«. Angazhimet nĂ« kuadrin e OBT-se dhe MTL-ve do tĂ« pasqyrohen nĂ« paketat fiskale tĂ« çdo viti. KĂ«to janĂ«:  NĂ«nshkrimi i MarrĂ«veshjes Unike tĂ« TregtisĂ« sĂ« LirĂ«, CEFTA, e Amenduar dhe Zgjeruar, qĂ« do tĂ« krijojĂ« zonĂ«n rajonale tĂ« tregtisĂ« sĂ« lirĂ« midis ShqipĂ«risĂ«, BullgarisĂ«, KroacisĂ«, MaqedonisĂ«, MoldavisĂ«, RumanisĂ« dhe Unionit Serbi dhe Mali i Zi, si dhe UNMIK dhe KosovĂ«.  Negocimi dhe nĂ«nshkrimi brenda 5 vjetĂ«ve nga hyrja nĂ« fuqi e marrĂ«veshjes sĂ« TregtisĂ« sĂ« LirĂ« me BE -nĂ« i MarrĂ«veshjes sĂ« TregtisĂ« sĂ« LirĂ« me TurqinĂ«.  Do tĂ« sigurohet zbatimi i skedulit tĂ« rishikuar, pa bĂ«rĂ« asnjĂ« derogim tĂ« mĂ«tejshĂ«m, nĂ« kuadrin e angazhimeve tĂ« marra nĂ« OBT. Krijimi i klimĂ«s se pĂ«rshtatshme pĂ«r investimet:  Ulja e tatim fitimit pĂ«r shoqĂ«ritĂ« qĂ« ri-investojnĂ« fitimin, krijojnĂ« punĂ«sim ose eksportojnĂ«.  Rimbursimi i TVSH-se pĂ«r shoqĂ«ritĂ« eksportuese dhe ulja pĂ«r kĂ«to shoqĂ«ri e tatim fitimit nĂ« masĂ«n 20%.  Stimulimi i investimeve tĂ« huaja me qellim eksportin.  Stimulimi i investimeve nga emigrantet qĂ« kthehen nĂ« vend me lehtĂ«sira fiskale. 4.Perafrimi i politikave pĂ«r taksat me legjislacionin Europian. PĂ«rafrimi i legjislacionit pĂ«r taksat indirekte me legjislacionin e BE-se, sipas rekomandimeve tĂ« BE-se; Reduktimi gradual dhe eliminimi i barrierave tregtare tarifore me vendet e BE-se. Zgjerimi i bazĂ«s se taksueshme dhe pĂ«rputhja e politikave tatimore me Rritja e bazĂ«s se taksueshme dhe shpĂ«rndarja e saj nĂ« mĂ«nyrĂ« me tĂ« drejtĂ« Zhvillimi i njĂ« sistemi taksash qĂ« mbĂ«shtet formulimin e politikave fiskale tĂ« PĂ«rafrimi i politikave pĂ«r taksat me legjislacionin Europian
  • 35. 35 prioritetet kombĂ«tare dhe me pak deformuese drejta dhe nxitĂ«se pĂ«r zhvillimin ekonomik dhe tĂ« biznesit. 2007-2009 Menaxhimi i hendekut tĂ« shlyerjes vullnetare tĂ« detyrimeve .Zgjidhja e problemeve tĂ« mbivendosjeve administrative midis administratĂ«s lokale dhe asaj qendrore pĂ«r mbledhjen e tatimit mbi biznesin e vogĂ«l. PĂ«rmbushja e detyrimeve qĂ« rrjedhin nga politika tregtare CEFTA MTL me TurqinĂ« Skeduli i angazhimeve tĂ« OBT-se Krijimi i klimĂ«s se pĂ«rshtatshme pĂ«r investime: VlerĂ«simi i impaktit tĂ« eliminimit tĂ« pengesave tarifore dhe jo tarifore Vendosja e stimujve fiskale jo deformues pĂ«r nxitjen e investimeve Racionalizimi i numrit dhe llojeve tĂ« taksave PĂ«rafrimi i legjislacionit pĂ«r taksat indirekte Reduktimi gradual dhe eliminimi i barrierave tregtare me vendet e BE-se. 2010-2011 Menaxhimi i hendekut tĂ« shlyerjes vullnetare tĂ« detyrimeve PĂ«rmbushja e detyrimeve qĂ« rrjedhin nga politika tregtare Reduktimi gradual dhe eliminimi i barrierave tregtare me vendet e BE-se.
  • 36. 36 Skeduli i angazhimeve tĂ« OBT-se. Krijimi i klimĂ«s se pĂ«rshtatshme pĂ«r investime: 2012-2013 Adoptimi i njĂ« sistemi tĂ« rrafshet fiskal PĂ«rmbushja e detyrimeve qĂ« rrjedhin nga politika tregtare 2.5. Aspektet e AdministratĂ«s Tatimore. A) Forcimi i performancĂ«s dhe besueshmĂ«risĂ« se administratave tatimore. Forcimi i menaxhimit tĂ« pajtueshmĂ«risĂ« me taksat. PajtueshmĂ«ria me taksat pĂ«rkthehet nĂ« shlyerjen vullnetare tĂ« detyrimeve ndaj shtetit tĂ« individĂ«ve dhe bizneseve. Drejtoria e PĂ«rgjithshme e Tatimeve do tĂ« pĂ«rqendrohet nĂ« menaxhimin e pajtueshmĂ«risĂ« me taksat dhe jo nĂ« objektivin e plotĂ«simit tĂ« planit tĂ« te ardhurave, siç Ă«shtĂ« praktika aktuale. Ky ndryshim objektivash pune do tĂ« kĂ«rkojĂ«: monitorim nga afĂ«r tĂ« nivelit tĂ« pajtueshmĂ«risĂ« tĂ« taksapaguesve me detyrimet e tyre fiskale nĂ« lidhje me regjistrimin, deklarimin, pagesĂ«n, mos raportimin dhe mĂ«nyrat e tjera tĂ« evazionit fiskal. VĂ«mendja do tĂ« pĂ«rqendrohet nĂ«:  PĂ«rmirĂ«simi nĂ« mbledhjen e tatimit mbi tĂ« ardhurat personale dhe kontributeve shoqĂ«rore. nĂ« periudhĂ«n afatshkurtĂ«r dhe afatmesme politikat do tĂ« pĂ«rqendrohen nĂ« thjeshtimin e procedurave pĂ«r deklarimin dhe mbajtjen nĂ« burim tĂ« PIT dhe kontributeve shoqĂ«rore; intensifikimin e kontrolleve mbi detyrimet e deklarimeve dhe pagesave, dhe auditimet e pĂ«rbashkĂ«ta pĂ«r tĂ« dyja taksat, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« shfrytĂ«zohen ekonomitĂ« e shkalles dhe tĂ« rriten tĂ« ardhurat, si pasoje e kombinimit tĂ« dy funksioneve. nĂ« periudhĂ«n afatgjate do tĂ« vendoset deklarimi integral i tĂ« ardhurave, i shoqĂ«ruar nga njĂ« program pĂ«r pĂ«rmirĂ«simin e pajtueshmĂ«risĂ« se individĂ«ve me ligjin, bazuar nĂ« kontrolle efektive mbi deklarimin dhe pagesĂ«n, nĂ« procese auditimi efektive dhe administrim eficent tĂ« pagesave tĂ« pashlyera.
  • 37. 37  PĂ«rmirĂ«simi i administrimit tĂ« TVSH-se: duke forcuar kontrollet mbi zbatimin dhe pagesĂ«n e TVSH-se dhe duke zgjidhur problemin e mos raportimeve. NjĂ« element kyç i zbatimit tĂ« kĂ«saj takse Ă«shtĂ« rimbursimi, qĂ« ka efekte tĂ« rĂ«ndĂ«sishme mbi pajtueshmĂ«rinĂ« dhe pagesĂ«n e saj nga taksapaguesi. PĂ«r kĂ«tĂ«, planet strategjike tĂ« DPT dhe menaxhimi i performancĂ«s do tĂ« kenĂ« si objektiv zbatimin e plote tĂ« detyrimeve pĂ«r TVSH-ne e parimbursuar dhe identifikimin dhe zbatimin e metodave tĂ« punĂ«s pĂ«r tĂ« siguruar rimbursimin nĂ« kohe tĂ« TVSH-se.  Thjeshtimi i procedurave tĂ« regjistrimit dhe pagesĂ«s se taksave. Pritet qĂ« masat nĂ« kĂ«tĂ« drejtim tĂ« kenĂ« efekte tĂ« rĂ«ndĂ«sishme nĂ« uljen e kostos se shlyerjes se detyrimeve dhe nĂ« rritjen e numrit tĂ« bizneseve tĂ« regjistruara. Disa nga politikat nĂ« periudhĂ«n afatshkurtĂ«r dhe afatmesme do tĂ« jene thjeshtimi i procedurave tĂ« regjistrimit dhe ulja e kohĂ«s se regjistrimit duke ulur kĂ«rkesat nĂ« lidhje me dokumentet e nevojshme pĂ«r regjistrim. nĂ« njĂ« periudhe me tĂ« afatgjate, do tĂ« konsiderohet mundĂ«sia e pagesĂ«s se taksave nĂ«pĂ«rmjet internetit, mbĂ«shtetur nga monitorimi i zhvillimeve nĂ« lidhje me pĂ«rdorimin nga ana e biznesit tĂ« internetit dhe duke balancuar kostot dhe pĂ«rfitimet. B) PĂ«rmirĂ«simi i cilĂ«sisĂ« se shpenzimeve dhe politika fiskale. Forcimi i shĂ«rbimeve ndaj taksapaguesve, nĂ«pĂ«rmjet rritjes se stafit dhe administrimit tĂ« duhur tĂ« kĂ«tij funksioni. Rritja dhe pĂ«rmirĂ«simi i aksesit tĂ« taksapaguesve ndaj shĂ«rbimeve, nĂ« terma orari, pĂ«rkushtimi, vendndodhje, shpejtĂ«sie pĂ«rgjigje, dhe rritja e qartĂ«sisĂ«, transparencĂ«s dhe konsistencĂ«s se ligjeve dhe rregulloreve tĂ« tatimeve. Promovimi i njĂ« kulture shĂ«rbimi brenda administratĂ«s tatimore Ă«shtĂ« njĂ« objektiv me afatgjate, rĂ«ndĂ«sia e tĂ« cilit qĂ«ndron nĂ« rritjen e shlyerjes vullnetare tĂ« detyrimeve nga taksapaguesit dhe rritjen e tĂ« ardhurave. Kjo do tĂ« arrihet pĂ«rmes:  Vendosjes se objektivave tĂ« qarte dhe specifik nĂ« lidhje me shĂ«rbimet pĂ«r taksapaguesit dhe pĂ«rcaktimi i indikatorĂ«ve pĂ«r matjen e performancĂ«s nĂ« arritjen e objektivave.  Zhvillimi dhe shpĂ«rndarja e programeve edukative dhe tĂ« informimit pĂ«r taksapaguesit.  Forcimi i sistemit apelues, pĂ«r tĂ« garantuar mbrojtjen e tatimpaguesit nĂ« dy nivele: njĂ« instance apeluese Ă«shtĂ« ngritur brenda administratĂ«s tatimore (dhe
  • 38. 38 me pas nĂ« AgjencinĂ« KombĂ«tare tĂ« te Ardhurave) dhe njĂ« tjetĂ«r tĂ« pavarur nga ekzekutivi, do tĂ« ngrihet nĂ« formĂ«n e njĂ« Gjykate Tatimore, si shkalle e fundit e ankimimit administrativ. Burimi: Drejtoria e PĂ«rgjithshme e Tatimeve Te tjera Modernizimi I menaxhimit te borxhit Permiresimi I cilesise se shpenzimeve dhe politika fiskale Forcimi I performances tatime dhe dogana
  • 39. 39 KREU III- Ndikimi i tatimeve direkte mbi biznesin. Tre janĂ« tatimet kryesore direkte qĂ« paguhen nga tatimpaguesit e regjistruar nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«: 1. Tatimi mbi fitimin. 2. Tatimi i thjeshtuar mbi fitimin. 3. Taksa vendore mbi biznesin e vogĂ«l. Tatimi mbi fitimin, i cili paguhet nga tatimpaguesit qĂ« e kalojnĂ« pragun e regjistrimit nĂ« TVSH. Pragu i regjistrimit nĂ« TVSH Ă«shtĂ« 8 milionĂ« lekĂ« nĂ« njĂ« vit kalendarik. Sikurse theksuam tatimit mbi fitimin i nĂ«nshtrohen tĂ« gjithĂ« tatimpaguesit e regjistruar nĂ« organin tatimor, qarkullimi vjetor i tĂ« cilĂ«ve e kalon kufirin e regjistrimit nĂ« TVSH. NĂ« kĂ«tĂ« kategori tatimpaguesish bĂ«jnĂ« pjesĂ«: Personat juridikĂ« tĂ« krijuar sipas Ligjit ‘'PĂ«r shoqĂ«ritĂ« tregtare'' dhe qĂ« janĂ« tĂ« regjistruar nĂ« TVSH;  Personat juridikĂ« tĂ« themeluar sipas Kodit Civil tĂ« cilĂ«t ushtrojnĂ« veprimtari fitimprurĂ«se nĂ« territorin e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ«;  Personat e tjerĂ« juridikĂ« tĂ« themeluar ose tĂ« njohur si tĂ« tillĂ« me ligje tĂ« veçanta;  OrtakĂ«ritĂ«;  Personat juridikĂ«, ortakĂ«ritĂ« apo bashkimet e tjera tĂ« personave tĂ« themeluara ose tĂ« organizuara nĂ« bazĂ« tĂ« njĂ« ligji tĂ« huaj dhe qĂ« ushtrojnĂ« veprimtari nĂ« territorin e RepublikĂ«s sĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ«pĂ«rmjet njĂ« selie tĂ« pĂ«rhershme;  Çdo person tjetĂ«r pavarĂ«sisht nga forma juridike e regjistrimit tĂ« tij, pĂ«rfshirĂ« personat fizikĂ« tregtarĂ«, qĂ« nuk janĂ« subjekte tĂ« tatimit tĂ« thjeshtuar mbi fitimin, por janĂ« tĂ« regjistruar si subjekte tĂ« Tatimit mbi VlerĂ«n e Shtuar. GjatĂ« vitit ushtrimor tatimi mbi fitimin paguhet nga tatimpaguesi nĂ« formĂ« parapagimi paradhĂ«nie çdo muaj. PĂ«r pĂ«rcaktimin e kĂ«steve mujore tĂ« tatimit mbi fitimin ligji ka parashikuar njĂ« formulĂ«, e cila merr nĂ« konsideratĂ« tatimin mbi fitimin qĂ« Ă«shtĂ« paguar nga tatimpaguesi nĂ« dy vitet e fundit paraardhĂ«se.
  • 40. 40 GjatĂ« periudhĂ«s vijuese tatimore, tatimpaguesi paguan nĂ« llogarinĂ« e organeve tatimore, jo mĂ« vonĂ« se data 15 e çdo muaji, tatim fitimin mujor pĂ«rkatĂ«s, pĂ«r llogari tĂ« muajit nĂ« vijim, sipas formulĂ«s sĂ« pĂ«rllogaritjeve tĂ« pĂ«rshkruar mĂ« lart. Llogaritja definitive e tatimit mbi fitimin bazohet nĂ« tĂ« dhĂ«nat faktike tĂ« deklaratĂ«s tatimore dhe dokumenteve tĂ« tjera mbĂ«shtetĂ«se, si bilanci kontabĂ«l dhe anekset e tij, tĂ« dhĂ«nat nga rezultatet e kontrollit tatimor, si dhe çdo dokument tjetĂ«r ligjor qĂ« ndihmon nĂ« pĂ«rcaktimin e detyrimit tatimor. NĂ«se tatimi i deklaruar nĂ« bazĂ« tĂ« deklaratĂ«s vjetore tĂ« tĂ« ardhurave Ă«shtĂ« mĂ« i madh se paradhĂ«niet e bĂ«ra gjatĂ« vitit, tatimpaguesi Ă«shtĂ« i detyruar tĂ« derdhĂ« diferencĂ«n nĂ« momentin e paraqitjes sĂ« deklaratĂ«s. NĂ«se shumat e paradhĂ«nieve rezultojnĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha nga ato tĂ« deklaruara nĂ« deklaratĂ«n vjetore tĂ« tĂ« ardhurave, apo nga rezultatet e njĂ« kontrolli tatimor, organet tatimore janĂ« tĂ« detyruara t'i njohin kĂ«to shuma pĂ«r shlyerjen e detyrimeve tatimore tĂ« prapambetura ose pĂ«r pagesĂ«n e detyrimeve tatimore tĂ« ardhshme, pĂ«rfshirĂ« pagesĂ«n e kĂ«steve paradhĂ«nie pĂ«r periudhat e ardhshme. Me kĂ«rkesĂ«n e tatimpaguesit kĂ«to shuma mund t'i rikthehen atij brenda 60 ditĂ«sh nga marrja e deklaratĂ«s tatimore. Tatimi i thjeshtuar mbi fitimin, i cili paguhet nga tatimpaguesit e regjistruar por qĂ« realizojnĂ« njĂ« qarkullim vjetor i cili nuk e kalon pragun e regjistrimit nĂ« TVSH. Tatimpaguesit paguajnĂ« kĂ«stet e detyrimit vjetor nĂ« bazĂ« tĂ« qarkullimit tĂ« vlerĂ«suar pĂ«r vitin kalendarik. KĂ«stet paguhen si mĂ« poshtĂ«:  Jo mĂ« vonĂ« se data 20 Prill, 20 korrik dhe 20 Tetor, pĂ«rkatĂ«sisht pĂ«r tremujorĂ«t e parĂ«, tĂ« dytĂ« dhe tĂ« tretĂ« tĂ« vitit ushtrimor.  Jo mĂ« vonĂ« se data 20 Dhjetor pĂ«r tremujorin e katĂ«rt tĂ« vitit ushtrimor.  Diferencat e mundshme qĂ« lidhen me ndryshimin e xhiros sĂ« realizuar nĂ« fakt gjatĂ« vitit me atĂ« tĂ« paguar, deklarohen dhe paguhen nĂ« momentin e paraqitjes sĂ« deklaratĂ«s vjetore qĂ« me ligj pĂ«rcaktohet jo mĂ« vonĂ« se data 31 Mars e vitit pasardhĂ«s dhe sistemohen nĂ« çastin e pagesĂ«s sĂ« kĂ«stit tĂ« parĂ« tĂ« vitit pasardhĂ«s. Kur njĂ« biznes fillon gjatĂ« njĂ« periudhe tĂ« tatueshme, llogaritja e kĂ«steve bazohet nĂ« qarkullimin e vlerĂ«suar sipas parashikimeve tĂ« bĂ«ra nga vetĂ« tatimpaguesi dhe nĂ« vlerĂ«simet e bĂ«ra nga dega e tatimeve. Pagesa kryhet nĂ« pĂ«rputhje me afatet e pĂ«rcaktuara mĂ« sipĂ«r, pĂ«r kohĂ«n faktike tĂ« ushtrimit tĂ« veprimtarisĂ«. Kur tatimpaguesit dorĂ«zon njĂ« deklaratĂ« pĂ«r ndĂ«rprerjen e veprimtarisĂ«, pagesa e
  • 41. 41 tatimit bĂ«het jo mĂ« vonĂ« se 10 ditĂ« nga data e dorĂ«zimit tĂ« deklaratĂ«s. Tatimi i mbledhur derdhet nĂ« buxhetin e shtetit dhe i transferohet buxhetit tĂ« bashkisĂ« ose komunĂ«s ku tatimpaguesi Ă«shtĂ« regjistruar ose ka vendndodhjen e biznesit, njĂ« herĂ« nĂ« muaj. NĂ« rast ndĂ«rprerje tĂ« aktivitetit, ligji i ri parashikon njĂ« shkurtim prej 5 ditĂ«sh tĂ« afatit pĂ«r pagimin e tatimit. MeqenĂ«se po i njĂ«jti ligj pĂ«rjashton detyrimin e subjekteve qĂ« i nĂ«nshtrohen tatimit tĂ« thjeshtuar mbi fitimin pĂ«r t'u regjistruar çdo vit, atĂ«herĂ« Ă«shtĂ« eliminuar dhe çdo parashikim i ligjit tĂ« vjetĂ«r nĂ« lidhje me detyrimet pĂ«r pagesat e kĂ«steve nga subjektet e regjistruara pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« dhe ato qĂ« riregjistroheshin. Taksa vendore mbi biznesin e vogĂ«l, e cila paguhet nga tatimpaguesit e regjistruar por qĂ« realizojnĂ« njĂ« qarkullim vjetor i cili nuk e kalon pragun e regjistrimit nĂ« TVSH. Taksa vendore pĂ«r biznesin e vogĂ«l paguhet nĂ« dy kĂ«ste tĂ« barabarta. KĂ«sti i parĂ« paguhet brenda datĂ«s 20 Prill dhe kĂ«sti i dytĂ« paguhet jo mĂ« vonĂ« se data 20 Tetor. Vendi dhe mĂ«nyra e pagimit tĂ« tatimit pĂ«rcaktohet nĂ« njĂ« udhĂ«zim tĂ« veçantĂ«. NĂ« rast se tatimpaguesi fillon veprimtarinĂ« gjatĂ« vitit, tatimi paguhet pĂ«r muajt efektiv tĂ« punĂ«s nĂ« pĂ«rputhje me UdhĂ«zimin pĂ«rkatĂ«s tĂ« Ministrit tĂ« Financave. Ligji parashikon dhe uljen e masĂ«s sĂ« tatimit nĂ«se tatimpaguesit paguajnĂ« shumĂ«n e detyrimit para afateve tĂ« pĂ«rcaktuara si mĂ« poshtĂ«:  NĂ«se tatimpaguesi paguan shumĂ«n e plotĂ« tĂ« tatimit vjetor para datĂ«s 1 Shkurt, shuma e detyrimit tatimor zvogĂ«lohet nĂ« masĂ«n 5 %.  NĂ«se tatimpaguesi paguan shumĂ«n e plotĂ« tĂ« tatimit vjetor para datĂ«s 1 Mars shuma e detyrimit tatimor zvogĂ«lohet nĂ« masĂ«n 3%. NĂ«se organi tatimor pĂ«rgjegjĂ«s zbulon se tatimpaguesi ka dhĂ«nĂ« informacion tĂ« pasaktĂ« dhe zbulon se shuma fikse pĂ«r t'u paguar Ă«shtĂ« mĂ« e madhe se shuma e paguar, duhet tĂ« njoftojĂ« sipas rastit tatimpaguesin. Ky i fundit duhet tĂ« paguajĂ« detyrimin tatimor shtesĂ« brenda 15 ditĂ«sh nga marrja e njoftimit. Po kĂ«shtu, nĂ« rast se njĂ« biznes mbyllet dhe vlera e detyrimit tatimor Ă«shtĂ« mĂ« e vogĂ«l se ajo e paguar, diferenca i kthehet tatimpaguesit brenda 30 ditĂ«sh nga marrja e njoftimit pĂ«r mbylljen e biznesit. Personat rezidentĂ« tatimorĂ« shqiptarĂ« tatohen nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r tĂ« gjitha tĂ« ardhurat e realizuara nĂ« shkallĂ« botĂ«rore (tĂ« ardhurat me burim nĂ« ShqipĂ«ri dhe jashtĂ« saj). NdĂ«rsa personat jo rezidentĂ«, tatohen nĂ« ShqipĂ«ri vetĂ«m pĂ«r tĂ« ardhurat me burim nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«.
  • 42. 42 3.1. Parimi i RezidencĂ«s PĂ«rcaktimi i kritereve tĂ« rezidencĂ«s tatimore pĂ«r individĂ«t, pĂ«r personat juridikĂ« dhe pĂ«r personat fizikĂ« Ă«shtĂ« i lidhur me vendin e pagimit tĂ« tatimeve nga ana e tyre. Sipas ligjit, personat rezidentĂ« tatimorĂ« shqiptarĂ« tatohen nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r tĂ« gjitha tĂ« ardhurat e realizuara nĂ« shkallĂ« botĂ«rore (tĂ« ardhurat me burim nĂ« ShqipĂ«ri dhe jashtĂ« saj).NdĂ«rsa personat jo rezidentĂ«, tatohen nĂ« ShqipĂ«ri vetĂ«m pĂ«r tĂ« ardhurat me burim nĂ« RepublikĂ«n. NĂ« veçanti, pĂ«r personat qĂ« janĂ« rezidentĂ« nĂ« vendet me tĂ« cilat ShqipĂ«ria ka nĂ«nshkruar MarrĂ«veshje (Konventa) pĂ«r eliminimin e tatimeve tĂ« dyfishta dhe kĂ«to MarrĂ«veshje kanĂ« hyrĂ« nĂ« fuqi, do tĂ« zbatohen dispozitat e kĂ«tyre MarrĂ«veshjeve.  Individi konsiderohet rezident Shqiptar pĂ«r qĂ«llime tatimore, kur ka njĂ« banesĂ« tĂ« pĂ«rhershme, ka familjen, pra ka interesa jetĂ«sore dhe ekonomike nĂ« ShqipĂ«ri (vendi i interesave jetike), pavarĂ«sisht se mund tĂ« punojĂ« nĂ« periudha tĂ« ndryshme jashtĂ« vendit apo mund tĂ« ketĂ« nĂ«nshtetĂ«si tĂ« huaj.  Konsiderohet rezident Shqiptar pĂ«r qĂ«llime tatimore, edhe individi qĂ« qĂ«ndron nĂ« ShqipĂ«ri gjatĂ« njĂ« viti tatimor, nĂ« vazhdim ose me ndĂ«rprerje, nĂ« total, m Ă« tepĂ«r se 183 ditĂ«, pavarĂ«sisht nga nĂ«nshtetĂ«sia apo vendi ku ka interesat jetike. NĂ« llogaritjen e kohĂ«zgjatjes sĂ« qĂ«ndrimit nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«rfshihen ditĂ«t e prezencĂ«s fizike, pra jo vetĂ«m ditĂ«t e punĂ«s por edhe ditĂ«t e mbĂ«rritjes, largimit, pushimet. Pra, rezident tatimor Shqiptar konsiderohet çdo individ (pavarĂ«sisht nga nacionaliteti apo shtetĂ«sia), qĂ« plotĂ«son njĂ«rin ose tĂ« dy kriteret e sipĂ«r- pĂ«rmendura.  NjĂ« person juridik konsiderohet rezident tatimor Shqiptar nĂ«se: ka selinĂ« qendrore (zyrĂ«n qendrore) nĂ« RepublikĂ«n e Shqip Ă« risĂ«; dhe/ose ka vendin e menaxhimit (drejtimit) efektiv tĂ« biznesit nĂ« RepublikĂ«n e ShqipĂ«risĂ«. NjĂ« person fizik konsiderohet rezident tatimor Shqiptar kur ushtron biznesin dhe regjistrohet si person fizik tregtar nĂ« GjykatĂ«n Shqiptare dhe nĂ« organet tatimore Shqiptare. 3.2. Nivelet e tatimeve direkte mbi biznesin. Shkalla tatimore e tatimit mbi fitimin pĂ«r vitin fiskal 1 Janar 2010 deri mĂ« 31 Dhjetor 2010 Ă«shtĂ« 23% dhe pĂ«r vitet e tjera fiskale 20%.Tarifa e tatimit tĂ« thjeshtuar mbi fitimin
  • 43. 43 Ă«shtĂ« 3% e tĂ« ardhurave bruto (qarkullimit) tĂ« tatimpaguesit. PĂ«r efekt tĂ« bazĂ«s tatimore mbi tĂ« cilĂ«n llogaritet ky tatim nuk njihet asnjĂ« lloj shpenzimi i zbritshĂ«m. Taksa vendore mbi biznesin e vogĂ«l Ă«shtĂ« njĂ« kuotĂ« fikse vjetore e detyrueshme pĂ«r tu paguar. Çdo biznes nĂ« çdo vendndodhje tĂ« tij taksohet mĂ« vete. KategoritĂ« e biznesit dhe niveli tregues i taksĂ«s paraqiten nĂ« tabelĂ«n e mĂ«poshtme. Nga statistikat e shumta vihet re qĂ« shqiptarĂ«t parapĂ«lqejnĂ« tĂ« kenĂ« njĂ« biznes tĂ« tyre privat, sado i vogĂ«l qoftĂ«! Ky fakt vĂ«rtetohet nga shifrat e rritjes sĂ« numrit tĂ« bizneseve tĂ« vogla nĂ« tĂ« gjitha qytetet e vendit. Bizneset qĂ« dominojnĂ« nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« ato me 1 deri nĂ« 4 tĂ« punĂ«suar, sipas klasifikimit zyrtar, qĂ« ndryshe njihen si biznese tĂ« vogla. TĂ« dhĂ«nat e vitit 2009 tĂ« Institutit tĂ« Statistikave tregojnĂ« se ato zĂ«nĂ« njĂ« shifĂ«r prej 92 pĂ«r qind, kundrejt totalit nĂ« vitin 2009,duke realizuar 19 % tĂ« shifrĂ«s sĂ« xhiros. NdĂ«rmarrjet e vogla janĂ« dominuese nĂ« prodhuesit e shĂ«rbimeve. NĂ« vitin 2009 kanĂ« qenĂ« aktive 73 700 ndĂ«rmarrje, me 251 700 tĂ« punĂ«suar, ku rreth 45 % e tĂ« punĂ«suarve kanĂ« punuar. MĂ« poshtĂ« po japim njĂ« tabelĂ« dhe grafikun pĂ«rkatĂ«s me tĂ« dhĂ«na pĂ«r ndĂ«rmarrjet sipas madhĂ«sive tĂ« tyre. Tabela 1: NdĂ«rmarrjet Sipas MadhĂ«sive tĂ« Tyre. Burimi: INSTAT-i NdĂ«rmarrje TĂ« punĂ«suarit MadhĂ«sia e ndĂ«rmarrjeve Nr. % Nr. % Gjithsej 73702 100 251799 100 1-4 tĂ« punĂ«suar 67471 92% 97316 39% 5-19 tĂ« punĂ«suar 4746 6 40825 16 20+ tĂ« punĂ«suar 1485 2 113658 45
  • 44. 44 Nivelet treguese tĂ« taksave vendore pĂ«r biznesin e vogĂ«l (nĂ« ‘000 LekĂ«) Nr. TIPI i BIZNESIT Kat.I Kat.II Kat.III A Shitje me pakicĂ« 60 20 15 B Shitje me shumicĂ« 60 20 15 C Prodhim 35 15 10 Ç ShĂ«rbime 20 10 10 D Profesione tĂ« lira 45 30 15 Dh Ambulant nĂ« fushĂ«n e tregtisĂ« dhe tĂ« shĂ«rbimeve 15 10 10 E Transport: 1. Transport pasagjerĂ«sh: Automjete deri nĂ« 5 vende (pĂ«rfshi shoferin) 35 Automjete me 6 deri nĂ« 9 vende (pĂ«rfshi shoferin) 70 Automjete me 10 deri nĂ« 25 vende (pĂ«rfshi shoferin) 80 Automjete me 26 deri nĂ« 42 vende (pĂ«rfshi shoferin) 90 Automjete me mbi 42 vende (pĂ«rfshi shoferin) 95 2. Transport mallrash: Automjete deri nĂ« 2 tonĂ« 55 Automjete nga 2,1 deri nĂ« 5 tonĂ« 80 Automjete nga nĂ« 5,1 deri nĂ« 10 tonĂ« 95 Automjete nga nĂ« 10,1 deri 16 tonĂ« 100 Automjete mbi 16 tonĂ« 150 3. Transport ujor Transport detar brenda vendit 110 Transport nĂ« liqene brenda vendit 95 Varka pĂ«r shĂ«titje 30 NĂ« kategorinĂ« I: Bashkia e TiranĂ«s, Bashkia e DurrĂ«sit. NĂ« kategorinĂ« II: BashkitĂ«: ShkodĂ«r, Korçë, VlorĂ«, SarandĂ«, GjirokastĂ«r, Elbasan, Fier, LushnjĂ«, Pogradec, Berat, LezhĂ« dhe KavajĂ«. NĂ« kategorinĂ« III: TĂ« gjitha bashkitĂ« e tjera. NĂ« komuna niveli tregues i taksĂ«s Ă«shtĂ« 50 pĂ«r qind e nivelit tregues tĂ« tij pĂ«r çdo kategori.
  • 45. 45 Burimi: INSTAT-i NdĂ«rkaq duhet tĂ« pĂ«rmendim qĂ« nĂ« vitin 2008 , sipas tĂ« dhĂ«nave, u krijuan vetĂ«m 15 ndĂ«rmarrje me mbi 50 punĂ«torĂ«, ndĂ«rkohĂ« qĂ« nĂ« vitin 2007 qenĂ« regjistruar 42 ndĂ«rmarrje tĂ« mĂ«dha. Numri i ndĂ«rmarrjeve tĂ« mesme qĂ« janĂ« me 10 - 49 punĂ«torĂ« u rrit me 79 njĂ«si gjatĂ« 2008, ndĂ«rkohĂ« qĂ« nĂ« 2007 ishin regjistruar 394 tĂ« tilla. Kjo tregon pĂ«r njĂ« ulje tĂ« numrit tĂ« bizneseve tĂ« mĂ«dha qĂ« operojnĂ« nĂ« tregun tonĂ«. TĂ« dhĂ«nat mĂ« tĂ« fundit zyrtare nga INSTAT- i raportojnĂ« pĂ«r njĂ« pĂ«rmirĂ«sim modest tĂ« treguesve tĂ« rritjes ekonomike pĂ«rgjatĂ« tremujorit tĂ« tretĂ« tĂ« vitit 2010, por nga ana tjetĂ«r, ka edhe nga sektor tĂ« cilĂ«t vijojnĂ« tĂ« ecin me hapa tĂ« ngadaltĂ«, siç Ă«shtĂ« ndĂ«rtimi. N.q.s. do krahasojmĂ« periudhĂ«n shtator 2009- shtator 2010, sektori i ndĂ«rtimit ka njĂ« rĂ«nie prej afro 22 %. N.q.s. do bĂ«jmĂ« krahasime ndĂ«rmjet edhe vetĂ« vitit 2010 do shohim qĂ« ka njĂ« rĂ«nie prej 2.5 pĂ«rqind nga tremujori i dytĂ« nĂ« atĂ« tĂ« tretin. Nga ana tjetĂ«r e medaljes kemi njĂ« rritje prej afro 5 % nĂ« vitin 2010 e cila vjen si pasojĂ« e ecurisĂ« sĂ« mirĂ« tĂ« sektorĂ«ve tĂ« ndryshĂ«m tĂ« ekonomisĂ« sĂ« vendit, siç mund tĂ« jenĂ« ai i industrisĂ«, tregtisĂ« (rritje me 8%), bujqĂ«sisĂ« e tregtisĂ«; dhe transporti me njĂ« rritje prej afro 18 %. Duhet tĂ« pranojmĂ« sĂ« treguesit e vitit 2010 krahasuar me ato tĂ« njĂ« viti mĂ« parĂ« janĂ« disi mĂ« tĂ« mira, gjĂ« e cila tregon pĂ«r njĂ« rimĂ«kĂ«mbje tĂ« ekonomisĂ« edhe pse me hapa tĂ« ngadaltĂ«. Nr.Ndermarrjeve Nr.Punesuarve
  • 46. 46 TabelĂ« 2: NdĂ«rmarrjet, tĂ« punĂ«suarit, % e xhiros dhe investimeve sipas aktivitetit. NdĂ«rmarrjet Te punĂ«suarit Aktiviteti ekonomik Nr. % Nr. % Gjithsej 73702 100 251799 100 Prodhues tĂ« te mirave TOTAL 11760 16 114429 45 Industri 8468 12% 77642 30.1 NdĂ«rtim 3292 4.5 36778 14.6 Prodhues tĂ« shĂ«rbimeve 61942 84 137379 55 Transp.Kom. 8125 11 23923 9.5 Tregti 35642 48.4 67547 26.8 ShĂ«rbime 18175 24.7 45909 18.2 Grafik nr.2 - PĂ«rqindja e nr. tĂ« ndĂ«rmarrjeve dhe tĂ« punĂ«suarve pĂ«r vitin 2009 sipas aktivitetit ekonomik Burimi: INSTAT-i % Ndermarrjeve, Industri, 12, 12% % Ndermarrjeve, Ndertim, 4.5, 4% % Ndermarrjeve, Transp.Kom., 11, 11% % Ndermarrjeve, Tregti, 48.4, 48% % Ndermarrjeve, Sherbime, 24.7, 25% % Ndermarrjeve
  • 47. 47 TĂ« ardhurat nga bizneset sigurojnĂ« tĂ« ardhurat kryesore nĂ« buxhetin e shtetit. KĂ«shtu nĂ« vitin 2009 tĂ« ardhurat tatimore pĂ«rbĂ«nin 90,7% tĂ« totalit tĂ« tĂ« ardhurave nĂ« buxhet, ndĂ«rsa tĂ« ardhurat jotatimore 8.25% dhe grantet 1.1%. TĂ« ardhurat nga tatimi pĂ«rbĂ«n 23,7% tĂ« PBB-sĂ« nĂ« kĂ«tĂ« vit. NjĂ« zhvillim i mĂ«tejshĂ«m i kĂ«tij sektori tĂ« ekonomisĂ« do tĂ« nĂ«nkuptonte me shume tĂ« ardhura nga taksat dhe pĂ«r rrjedhim mĂ« shumĂ« tĂ« ardhura pĂ«r qeverinĂ«. Biznes i zhvilluar do tĂ« thotĂ« mĂ« shume mirĂ«qenie dhe mĂ« pak varfĂ«ri, do tĂ« thotĂ« mĂ« shumĂ« tĂ« punĂ«suar dhe mĂ« pak shpenzime pĂ«r papunĂ«sinĂ«, njĂ« jetĂ« sociale mire e mĂ« e shĂ«ndoshĂ«. VetĂ«m nĂ« vitin 2009 janĂ« shpenzuar 16 miliardĂ« nga buxheti i shtetit pĂ«r ndihma ekonomike, shpenzime tĂ« cilat mund tĂ« reduktohen me rritjen e tĂ« ardhurave qĂ« vijnĂ« nga tatimet e bizneseve. KREU IV NATYRA NXITESË E SISTEMIT FISKAL PËR INVESTIME NË SHQIPËRI. 4.1.Taksa tĂ« ulĂ«ta pĂ«r mĂ« shumĂ« investime e punĂ«sim. Bazuar nĂ« performancĂ«n e lartĂ« dhe efektet pozitive tĂ« vĂ«rejtura si dhe nĂ« vlerĂ«simet e pĂ«rfitimeve dhe risqeve reforma fiskale do tĂ« vazhdojĂ« tĂ« thellohet duke konsideruar disa drejtime tĂ« tjera potenciale si: ‱ Zbatimin e njĂ« shkalle mĂ« tĂ« ulĂ«t tĂ« TVSH pĂ«r shĂ«rbimet e mallrat e lidhura me arsimin dhe shĂ«ndetĂ«sinĂ« ‱ Reduktimi i tatimit mbi dividendin ‱Reformimin rrĂ«njĂ«sor nĂ« taksimin e pasurisĂ« sĂ« patundshme duke nxitur punimin e tokĂ«s, shfrytĂ«zimin efektiv tĂ« ndĂ«rtesave si edhe duke shkallĂ«zuar shkallĂ«n tatimore pĂ«r shtĂ«pitĂ« e para e ato tĂ« dyta. Kalim nga tarife fikse pĂ«r m2 apo hektarĂ« nĂ« % mbi vlerĂ«n e patundshmĂ«risĂ«. ‱ReformĂ« e thellĂ« nĂ« taksimin e fitimit nĂ« kapital si pĂ«r rastin e letrave me vlerĂ« ashtu edhe tĂ« patundshmĂ«risĂ« ‱modifikime nĂ« sistemin e akcizave pĂ«r thjeshtĂ«zimi e listĂ«s sĂ« mallrave sipas praktikĂ«s evropiane dhe pĂ«rdorimin e shkallĂ«s specifike tĂ« taksimit dhe e tyre nĂ« vend tĂ« ad- valorem
  • 48. 48 ‱ do tĂ« studiohen avantazhet dhe risqet nĂ« zbatimin e incentivave fiskale nĂ« zonat mĂ« pak tĂ« favorizuara ‱ parqet industriale apo portet tĂ« kombinuara me zonat e lira ekonomike do tĂ« shĂ«rbejnĂ« gjithashtu si instrumente tĂ« nxitjes fiskale tĂ« investimeve private tĂ« huaja dhe shqiptare dhe rritjes sĂ« punĂ«simit dhe eksportit tĂ« mallrave e shĂ«rbimeve. 4.2. ShqipĂ«ria :Vend atraktiv pĂ«r investimet e huaja. MegjithĂ«se flukset e investimeve tĂ« huaja nĂ« ShqipĂ«ri kane qene nĂ« rritje tĂ« vazhdueshme, ato mbeten nĂ« nivele shume tĂ« ulĂ«ta nĂ«se i krahasojmĂ« me Rajonin. Kjo si pasoje e njĂ« trashĂ«gimie negative tĂ« dĂ«mtimit tĂ« rĂ«ndĂ« tĂ« klimĂ«s se biznesit, pĂ«r shkak tĂ« pengesave tĂ« konsiderueshme administrative, korrupsionit tĂ« pĂ«rhapur, dobĂ«sive regullatore si dhe riskut tĂ« perceptuar ekonomik dhe politik tĂ« vendit. Burimi: Banka e ShqipĂ«risĂ« Sikurse mund tĂ« shikohet edhe nga grafiku, vlera e investimeve tĂ« huaja direkte tĂ« matura nĂ« USD ka qene e luhatshme gjate 20 viteve tĂ« fundit. nĂ« fund tĂ« vitit 2010, vlera e investimeve tĂ« huaja direkte ka arritur nĂ« 1.11 miliardĂ« USD, qĂ« Ă«shtĂ« edhe vlera me e madhe e arritur gjate periudhĂ«s se analizĂ«s. Vlera me e ulet Ă«shtĂ« arritur nĂ« vitin 1999, ku shuma e investimeve tĂ« huaja direkte ishte vetĂ«m 41 milionĂ« USD. Rritja me
  • 49. 49 e madhe e investimeve tĂ« huaja direkte vihet re gjate vitit 2000, ku investimet e huaja direkte u rriten me 249 %, ndĂ«rsa ulja me e madhe vihet re gjatĂ« vitit tĂ« krizĂ«s 1997, ku investimet e huaja direkte u ulĂ«n me 47%. Burimi Banka e ShqipĂ«risĂ« NĂ« aspektin e prejardhjes ose origjinĂ«s, Italia dhe Greqia ruajnĂ« njĂ« pozicion mbizotĂ«rues nĂ« investimet e huaja direkte nĂ« Shqiperi.51 % e ndĂ«rmarrjeve tĂ« investimit direkt janĂ« me pjesĂ«marrje tĂ« kapitalit tĂ« huaj italian dhe 24 % me kapital tĂ« huaj grek. NdjekĂ«sit me tĂ« afĂ«rt janĂ« kapitali turk (4 %) dhe ai amerikan (3 %). NdĂ«rkohĂ«, vĂ«rejmĂ« njĂ« hapje drejt lindjes se mesme, shoqĂ«ruar edhe me rritjen e flukseve tĂ« kapitalit nga kĂ«to vende. 0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 Shqiperi Maqedonia, FYR 341 497 2 488 1 076 151 5 174 966 Milion USD Fluksi i FDI-ve per vitin 2015 sipas vendeve tĂ« rajonit
  • 50. 50 Burimi: Banka e ShqipĂ«risĂ« NĂ« kĂ«ndvĂ«shtrimin e stokut tĂ« kapitalit tĂ« huaj, nĂ« fund tĂ« vitit 2015, jo me pak se 82 pĂ«r qind e kĂ«tij stoku ishte pĂ«r llogari tĂ« vendeve tĂ« Bashkimit Evropian, me investitorĂ« kryesore GreqinĂ«(me 48 pĂ«r qind tĂ« stokut tĂ« kapitalit tĂ« huaj nĂ« fund tĂ« vitit 2015) dhe ItalinĂ«(me 30 pĂ«r qind).Greqia dhe Italia kane rritur ndjeshĂ«m praninĂ« e tyre nĂ« stokun e kapitalit tĂ« huaj nĂ« vend. AfĂ«rsia gjeografike e ShqipĂ«risĂ« me kĂ«to dy vende si dhe njĂ« bashkĂ«punim i fuqishĂ«m ekonomik me BE, janĂ« nder arsyet kryesore pĂ«r dominimin e investitorĂ«ve tĂ« huaj nga kĂ«to vende. Rritja e stokut tĂ« kapitalit tĂ« huaj nĂ« vite, vĂ«rehet tĂ« ketĂ« qenĂ« mĂ« e ndjeshme pĂ«rsa i perket kapitalit grek. Ky i fundit, nĂ« fund tĂ« vitit 2015 vlerĂ«sohet nĂ« rreth 18 miliardĂ« leke nga 7 miliardĂ« leke vlerĂ«suar nĂ« fund tĂ« vitit 2010. Kapitali grek Ă«shtĂ« i pĂ«rqendruar kryesisht nĂ« sektorin e komunikacionit(68 pĂ«r qind) ardhur si rezultat i pĂ«rfshirjes nĂ« privatizime gjate viteve 2007-2008 dhe tregtisĂ« me shumice(13 pĂ«r qind). PĂ«rgjatĂ« viteve tĂ« fundit Ă«shtĂ« zbehur disi prania e tij nĂ« industrinĂ« e veshjeve. Kapitali italian pĂ«r periudhĂ«n e vrojtuar (2007-2008), ka ruajtur rreth intervaleve 60-65 % pĂ«rfaqĂ«simin e tij me investime nĂ« industrinĂ« pĂ«rpunuese. NĂ« fund tĂ« vitit 2006,stoku i kapitalit italian vlerĂ«sohet nĂ« rreth 11.3 miliardĂ« leke nga 3.8 miliardĂ« leke nĂ« vitin 2007. IHD sipas vendeve tĂ« OrigjinĂ«s Vendet e Rajonit 7.6% Lindja e Mesme 2.9% USA 2.7% Vende te tjera 11.4% Greqi 24.3% Italia 51.1%
  • 51. 51 Burimi: Banka e ShqipĂ«risĂ« PĂ«rsa i pĂ«rket shpĂ«rndarjes gjeografike tĂ« IHD nĂ« ShqipĂ«ri, vihet re njĂ« pĂ«rqendrim i tyre nĂ« Tirane (52%) dhe nĂ« pjesĂ«n perĂ«ndimore tĂ« vendit. Zonat ku janĂ« pĂ«rqendruar IHD janĂ« zona me tĂ« ardhura me tĂ« larta dhe infrastrukture me tĂ« zhvilluar. Pjesa e brendshme qendrore si dhe verilindja e vendit, janĂ« nder zonat me pak tĂ« preferuara nga investitorĂ«t e huaj. PĂ«rveç infrastrukturĂ«s se pazhvilluar tĂ« kĂ«tyre zonave dhe marketingut tĂ« munguar, njĂ« rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m mendohet tĂ« ketĂ« luajtur migrimi i brendshĂ«m dhe i jashtĂ«m, i cili vĂ«shtirĂ«son gjetjen e fuqisĂ« punĂ«tore tĂ« kualifikuar nĂ« to. MegjithatĂ«, njĂ« pĂ«rqindje tĂ« konsiderueshme tĂ« IHD kemi nĂ« rrethe kufitare me GreqinĂ«, si Korça dhe Gjirokastra. ShpĂ«rndarja sektoriale e investimeve tĂ« huaja direkte nĂ« ShqipĂ«ri tregon njĂ« shkalle tĂ« larte pĂ«rqendrimi tĂ« tyre nĂ« industrinĂ« pĂ«rpunuese dhe fushat e tregtisĂ«. Investimet nĂ« industri kane synuar sektorĂ«t me pĂ«rqendrim tĂ« larte tĂ« fuqisĂ« punĂ«tore dhe jo ato me pĂ«rqendrim tĂ« kapitalit ose tĂ« teknologjisĂ« duke i lĂ«nĂ« pak hapĂ«sirĂ« rolit tĂ« investimeve tĂ« huaja nĂ« transferimin e teknologjisĂ« dhe rritjen e kapacitetit teknologjik tĂ« prodhimit nĂ« vend, duke minimizuar efektet pozitive anĂ«sore tĂ« kĂ«tyre investimeve nĂ« sektorĂ«t e tjerĂ« tĂ« prodhimit. Stoku i kapitalit te huaj sipas origjines Itali 30% SHBA 2% Inst. Fin.Nderko mbetare 2% Liban 4% Maqedoni 2% Turqi 5% Te tjera 7% Greqi 48%
  • 52. 52 Burimi: Banka e ShqipĂ«risĂ« 4.3 ShqipĂ«ria, si njĂ« vend tĂ«rheqĂ«s pĂ«r IHD, Analiza SWOT IHD sipas SektorĂ«ve Industria 47.0% Te tjere 13.0% Ndertimi 8.0% Tregtia 27.0% Transporti dhe Telekomunikacioni 5.0% MundĂ«sitĂ« Integrimi Europian Integrimi ekonomik rajonal (CEFTA) DiasporĂ« e gjerĂ« Reforma e Sistemit tĂ« Arsimit RindĂ«rtimi i InfrastrukturĂ«s Pikat e Forta AfĂ«rsi gjeografike me pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« rajoneve dhe tregjeve nĂ« EuropĂ« Fuqi punĂ«tore e kualifikuar me njĂ« kosto tĂ« ulĂ«t KulturĂ« pune Burimet minerare Atraksionet natyrale dhe turistike NjĂ« ambient ligjor i pranueshĂ«m pĂ«r investim
  • 53. 53 Pikat e dobĂ«ta Tregjet e vogla vendase TĂ« ardhura tĂ« ulĂ«ta pĂ«r frymĂ« InfrastrukturĂ« e dobĂ«t Teknologji industriale e vjetĂ«ruar Sektor i dobĂ«t financiar Risqet Konkurrenca e vendeve fqinje Rritje nĂ« paga dhe humbja e avantazhit konkurrues tĂ« kostos sĂ« ulĂ«t tĂ« punĂ«s
  • 54. 54 KREU V Efektet e IHD-ve nĂ« ShqipĂ«ri 5.1 Ecuria e IHD-ve, vĂ«shtrim i pĂ«rgjithshĂ«m NĂ« vitin 2012, ShqipĂ«ria u riklasifikua nga njĂ« vend me tĂ« ardhura tĂ« larta- tĂ« mesme, nĂ« njĂ« vend mĂ« tĂ« ardhura tĂ« ulĂ«ta- tĂ« mesme. ShqipĂ«ria ka njĂ« ekonomi tĂ« vogĂ«l nĂ« tĂ« cilin GNI pĂ«r frymĂ« ishte 3,980 USD nĂ« vitin 2011. Popullsia totale Ă«shtĂ« 3.21 milion, 46.6% e sĂ« cilĂ«s pĂ«rbĂ«het nga popullsia rurale. Rritja vjetore e popullsisĂ« Ă«shtĂ« 0.36%. Sipas raportit tĂ« EBRD, ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« nga ekonomitĂ« e pakĂ«ta nĂ« tranzicion qĂ« e kanĂ« pĂ«rballuar krizĂ«n mirĂ« dhe arsyeshĂ«m deri tani, dhe kjo pjesĂ«risht sepse ekonomia Ă«shtĂ« mĂ« pak e integruar me tregjet globale sesa ekonomitĂ« e tjera. Rritja e GDP (PBB) nĂ« vitet 2004 – 2008 ishte rreth 6%, nĂ« vitin 2009 arriti nĂ« 3.3% dhe nĂ« 2011 pati njĂ« ulje tĂ« mĂ«tejshme duke arritur nĂ« 3%. Sektori prodhues (manufacturing) zĂ« rreth 19% tĂ« GDP dhe ka ruajtur tĂ« njĂ«jtat pozita. ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« vend interesant pĂ«r thithjen e IHD-ve nĂ« Ballkanin PerĂ«ndimor. PĂ«rmirĂ«simi i dukshĂ«m i infrastrukturĂ«s sĂ« rrugĂ«ve, elektricitetit dhe furnizimit me ujĂ«, pĂ«rmirĂ«sime e mĂ«dha nĂ« shĂ«rbimet publike si dhe iniciativat e mire tĂ« marketingut kanĂ« tĂ«rhequr investitorĂ« kryesisht nĂ« fushat e energjisĂ«, hidrokarbureve, nĂ« infrastrukturĂ« si edhe nĂ« fushĂ«n e shitjeve me pakicĂ« dhe nĂ« industrinĂ« financiare. SektorĂ«t qĂ« kanĂ« pĂ«rthithur mĂ« shumĂ« IHD janĂ« edhe ata mĂ« rĂ«ndĂ«sishmit si p.sh.:  NĂ« sektorin e energjisĂ«; NĂ«pĂ«rmjet projekteve konçesionare qĂ« kanĂ« si qĂ«llim rritjen e prodhimit tĂ« energjisĂ« elektrike si dhe diversifikimin e burimeve energjetike pĂ«r energjitĂ« e rinovueshme. Gjithashtu, ShqipĂ«ria po lĂ«viz drejt tregut rajonal tĂ« energjisĂ« dhe nĂ« linjat rajonale tĂ« interkoneksionit (linja TiranĂ«- PrishtinĂ« apo shtrimi i kabllove nĂ«nujore me ItalinĂ«).  NĂ« sektorin minerar; janĂ« disa kompani tĂ« huaja qĂ« operojnĂ« nĂ« nxjerrjen e mineralit tĂ« kromit dhe tĂ« pĂ«rpunimit industrial tĂ« tij. Gjithashtu nĂ« nxjerrjen e mineralit tĂ« bakrit dhe tĂ« pĂ«rpunimit industrial. (Kurum Holding)  NĂ« industrinĂ« e naftĂ«s; janĂ« nĂ«nshkruar marrĂ«veshje pĂ«r zbulimin dhe prodhimin e naftĂ«s dhe gazit me disa kompani ndĂ«rkombĂ«tare. (Bankers
  • 55. 55 Petrolium Ltd). Gjithashtu investime tĂ« mĂ«dha janĂ« realizuar nĂ« industrinĂ« e çimentos me prezencĂ«n e kompanive tĂ« huaja (Titan, Colacem).  Edhe zhvillimi i infrastrukturĂ«s sĂ« vendit ka tĂ«rhequr investitorĂ« tĂ« huaj, tĂ« shumtĂ«. Aeroporti "NĂ«nĂ« Tereza", Rruga e Kombit, plani i rregullimit tĂ« Portit DurrĂ«s, etj., janĂ« projekte tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« realizuara e qĂ« vazhdojnĂ« tĂ« realizohen nĂ«pĂ«rmjet konçensioneve tĂ« dhĂ«na kompanive tĂ« huaja.  Telekomunikacioni Ă«shtĂ« zhvilluar kryesisht nĂ«pĂ«rmjet privatizimit, investimeve pasuese tĂ« bĂ«ra nga investitorĂ«t e huaj dhe nĂ« njĂ« farĂ« mase edhe nga investimet vendase. Prezenca e kompanive tĂ« huaja (operatoret Vodafon dhe AMC) ka bĂ«rĂ« qĂ« tĂ« rritet konkurrenca nĂ« treg, duke ofruar shĂ«rbime cilĂ«sore mĂ« tĂ« mira, me kosto tĂ« ulĂ«t dhe tĂ« krahasueshme me rajonin.  Industria e shĂ«rbimeve financiare ka bĂ«rĂ« ndryshime rrĂ«njĂ«sore nĂ« sajĂ« tĂ« zhvillimit tĂ« IHD-ve. Ky sektor mund tĂ« konsiderohet lider nĂ« tĂ«rheqjen e tyre. Privatizimi, pothuajse i tĂ« gjithĂ« industrisĂ« bankare nga bankat e huaja dhe investitorĂ«t e huaj ka rezultuar nĂ« njĂ« fluks tĂ« madh kapitali. IHD-tĂ« nĂ« shifra Investimet e Huaja Direkte nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« njĂ« fenomen i kohĂ«ve tĂ« fundit krahasuar kjo mĂ« vendet e tjera tĂ« rajonit. MegjithatĂ«, ato kanĂ« patur njĂ« ecuri rritĂ«se tĂ« qĂ«ndrueshme. NĂ« vitin 2007, investimet e huaja direkte nĂ« ShqipĂ«ri ishin 659 milionĂ« dollarĂ« dhe trendi rritĂ«s ka vazhduar edhe nĂ« vitin 2008, kur investimet arritĂ«n nĂ« 974 milionĂ« dollarĂ«, dhe nĂ« vitin 2009 me 996 milionĂ« dollarĂ«. Viti mĂ« i mirĂ« pĂ«r investimet e huaja ishte viti 2010, kur ato arritĂ«n plot 1.05 miliardĂ« dollarĂ«, ndĂ«rsa viti 2011 do tĂ« shĂ«nonte njĂ« rĂ«nie tĂ« lehtĂ« nĂ« 1.03 miliardĂ« dollarĂ« dhe nĂ« fund viti 2012, me njĂ« nivel investimesh 957 milionĂ« dollarĂ«.
  • 56. 56 FigurĂ«: Investimet e Huaja Direkte 2007-2012 (milion $) Burimi BSH NĂ« vitin 2009, stoku i IHD-ve hyrĂ«se nĂ« ShqipĂ«ri arriti nĂ« afĂ«rsisht 2.7 miliardĂ« euro, ndĂ«rsa stoku i IHD-ve dalĂ«se vetĂ«m nĂ« 131 milion euro. NdĂ«rsa nĂ« fund tĂ« vitit 2011, stoku i investimeve tĂ« huaja direkte u vlerĂ«sua nĂ« rreth 3,036.6 milionĂ« euro, rreth 13.9% mĂ« i lartĂ« krahasuar mĂ« nivelin e regjistruar nĂ« vitin 2010. Ecuria pozitive nĂ« stokun e IHD-ve nĂ« vend pasqyron preferencĂ«n e investitorĂ«ve tĂ« huaj pĂ«r vendin tonĂ« nĂ« kushtet e kostove tĂ« prodhimit mĂ« tĂ« ulĂ«ta dhe marzheve tĂ« fitimit potencialisht mĂ« tĂ« larta. NĂ« dy vitet e fundit, privatizimet kanĂ« luajtur njĂ« rol modest nĂ« rritjen e IHD-ve duke qenĂ« tregues i njĂ« interesi tĂ« investitorĂ«ve tĂ« huaj pĂ«r vendin tonĂ«. SektorĂ«t mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m qĂ« kontribuuan nĂ« vlerĂ«n e IHD-ve, janĂ« sektori i industrisĂ«, ai i energjisĂ«, sektori financiar dhe telekomunikacioni. 1. Sektori industrial (duke pĂ«rfshirĂ« prodhimin dhe minierat) vlerĂ«son pothuaj 50% tĂ« fluksit tĂ« IHD pĂ«r vitin 2010 dhe 2011, sĂ« bashku me minierat dhe industrinĂ« mekanike, qĂ« konsiderohen sektorĂ«t kryesor nĂ« thithjen e investimeve. Disa industri me intensitet punĂ«simi, siç janĂ« industria e veshjeve dhe kĂ«pucĂ«ve kanĂ« tĂ«rhequr njĂ« numĂ«r tĂ« madh projektesh por mĂ« sasi modeste kapitali.
  • 57. 57 Sipas Raportit tĂ« Zhvillimit Industrial tĂ« UNIDO, ShqipĂ«ria konsiderohet si vend me rĂ«ndĂ«si tĂ« ulĂ«t prodhuese dhe njĂ« rĂ«ndĂ«si tĂ« mesme bujqĂ«sore. Raporti i fluksit tĂ« IHD kundrejt PBB-s Ă«shtĂ« rritur nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« konsiderueshme. NĂ« vitin 2011 ai arriti nĂ« 8,1% kundrejt 3,6% qĂ« ishte nĂ« vitin 2006. 5.2 Origjina e IHD-ve, shpĂ«rndarja sipas sektorĂ«ve 1. Stoku i IHD-ve nĂ« ShqipĂ«ri sipas formĂ«s TĂ« dhĂ«nat pĂ«r stokun e IHD-ve regjistrohen nĂ« dy forma: - kapital aksioner dhe fitime tĂ« ri-investuara (tĂ« kombinuara) - kapital tjetĂ«r (kryesisht huatĂ« brenda kompanisĂ«). ZĂ«ri “kapital aksioner dhe fitime tĂ« ri-investuara” pĂ«rbĂ«n edhe pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« stokut tĂ« IHD-ve nĂ« ShqipĂ«ri – 97% nĂ« fund tĂ« vitit 2009, nga kĂ«to fluksi i IHD-ve nĂ« formĂ«n e kapitalit aksioner pĂ«rbĂ«n afĂ«rsisht 70% tĂ« totalit. Stoku i investimeve direkte dalĂ«se gjithashtu pĂ«rbĂ«hej kryesisht nga “kapital aksioner dhe fitime tĂ« ri- investuara”. Fitimet e ri-investuara pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« pĂ«rqindje mĂ« tĂ« vogĂ«l, ndonĂ«se nĂ« rritje, ndĂ«rsa pjesa e ”kapitalit tjetĂ«r” (qĂ« kryesisht janĂ« huatĂ« brenda kompanive) Ă«shtĂ« pothuajse e papĂ«rfillshme. Fitimet e ri-investuara pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« njĂ« komponent qĂ« po rritet, me rritjen nga viti nĂ« vit tĂ« IHD-ve nĂ« ShqipĂ«ri. PĂ«r vitin 2009, ato u vlerĂ«suan tĂ« ishin 222 milion euro, pra 50 milion euro mĂ« shumĂ« nga viti 2008. Tendenca pozitive flet pĂ«r produktivitetin e investimeve tĂ« huaja direkte dhe vendimin e investitorĂ«ve pĂ«r t’u sjellĂ« fitime sipĂ«rmarrjeve tĂ« tyre nĂ« vend. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« pĂ«rqindje shumĂ« e lartĂ« sipas krahasimeve ndĂ«rkombĂ«tare dhe pĂ«rbĂ«n njĂ« tjetĂ«r karakteristike tĂ« sjelljes sĂ« investitorĂ«ve nĂ« fazat fillestare tĂ« projekteve tĂ« investimeve. Kapitali tjetĂ«r - HuatĂ« brenda kompanive nĂ« pĂ«rgjithĂ«si demonstrojnĂ« luhatje tĂ« mĂ«dha nga viti nĂ« vit dhe kjo jo vetĂ«m nĂ« ShqipĂ«ri. Fluksi i kredive pĂ«r filialet e huaja nĂ« ShqipĂ«ri pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« ishte negativ nĂ« vitin 2009, deri nĂ« masĂ«n prej afĂ«rsisht 40 milion euro. Arsyet pĂ«r kĂ«tĂ« nuk janĂ« tĂ« qarta, por pĂ«rvoja Ă«shtĂ« e ngjashme me atĂ« tĂ« disa vendeve tĂ« tjera tĂ« rajonit nĂ« kuadrin e krizĂ«s financiare. NjĂ« nga shpjegimet mund tĂ« jetĂ« qĂ« bankat e huaja dhe investitorĂ« tĂ« tjerĂ« tĂ«rhoqĂ«n disa prej kredive qĂ« kishin
  • 58. 58 ofruar mĂ« herĂ«t. NĂ« disa raste filialet (nĂ« gjendje) nĂ« vendin pritĂ«s ka ndodhur qĂ« u kanĂ« dhĂ«nĂ« kredi kompanive mĂ«ma, tĂ« cilat mund tĂ« jenĂ« prekur rĂ«ndĂ« nga kriza financiare. KĂ«tu mund tĂ« pĂ«rmendim rastin e ndĂ«rmarrjeve tĂ« investimeve tĂ« huaja nĂ« sektorin e telekomunikacionit qĂ« ishin aktivĂ« nĂ« dhĂ«nien e huave direkte investitorĂ«ve tĂ« tyre (si p.sh.: AMC-ja i dha kredi kompanisĂ« mĂ«mĂ«). Kjo pĂ«rbĂ«rje e IHD-ve Ă«shtĂ« njĂ« karakteristikĂ« pĂ«r vendet nĂ« fazat e para tĂ« pĂ«rfitimit tĂ« investimeve tĂ« huaja direkte; nĂ« vende ku kjo pjesĂ« Ă«shtĂ« mĂ« e maturuar rĂ«ndĂ«sia e kapitalit tjetĂ«r Ă«shtĂ« zakonisht mĂ« e madhe. Duke mbajtur nĂ« konsideratĂ« sĂ« shumica e projekteve tĂ« investimeve nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« tĂ« reja, njĂ« numĂ«r investitorĂ«sh po sjellin kapitale tĂ« reja nĂ« vend. TabelĂ« 5.1: ShqipĂ«ria: pĂ«rbĂ«rja e prurjeve tĂ« IHD-se, sipas formĂ«s, 2006–2011 (milionĂ« euro) KomponentĂ«t 2006 2007 2008 2009 2010 2011 IHD –Total 259 481 665 717 793 742 Kapital aksioner 199 487 420 516 600 755 Fitime tĂ« ri-investuara 0 0 182 229 186 64 Kapital tjetĂ«r 60 -6 63 -27 7 -77 2. Stoku i IHD-ve nĂ« ShqipĂ«ri sipas aktiviteteve kryesore ekonomike Numri i kompanive tĂ« huaja dhe atyre joint-venture sipas INSTAT, nĂ« fund tĂ« vitit 2011, numĂ«ron deri nĂ« 3572 ndĂ«rmarrje, qĂ« pĂ«rfaqĂ«sojnĂ« 3,2 % tĂ« numrit total tĂ« ndĂ«rmarrjeve aktive nĂ« vend. NjĂ« ndarje e kĂ«tyre ndĂ«rmarrjeve tĂ« huaja sipas sektorĂ«ve ekonomik Ă«shtĂ«; 32% nĂ« sektorin e tregtisĂ«, 25% nĂ« shĂ«rbime, 23% nĂ« industri, 11% nĂ« ndĂ«rtim, 6% nĂ« transport dhe komunikacion, 3% nĂ« hotele, kafe dhe restorante dhe 1% nĂ« bujqĂ«si dhe peshkim. NĂ« disa aktivitete, degĂ«t e kompanive tĂ« huaja pĂ«rbĂ«jnĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« kĂ«tyre kompanive, p.sh. mĂ« shumĂ« se gjysma e tyre operon nĂ« nxjerrjen e naftĂ«s, mĂ« shumĂ« se