More Related Content
Similar to Mongol helnii torol uge sudlal
Similar to Mongol helnii torol uge sudlal (20)
More from National University Of Mongolia
More from National University Of Mongolia (20)
Mongol helnii torol uge sudlal
- 2. ТӨРӨЛ (УТГАТ) ҮГ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
• Төрөл утгат үг гэдэг бол илэрхийлж байгаа ухагдахууны
багтах ба багтаах багтаамжаар шүтэлцээтэй орших,
аймаг зүйл юмсын холбоог үзүүлэх үгийн сангийн бүлэг
нэгжийн олонлог юм.
• Ямарваа нэг юм үзэгдлийн аймаг нам бүхлийг ерөнхий
нэрлэсэн үгс бол зүйл хэсгийг нэрийдсэн үгсийг
харьяалж байдаг бөгөөд нэгэн утгын оронд багтана.
• Олон утгат үг нь олон үглэврийн учир шалтгааны болон
зүйлчилсэн харьцааг илэрхийлэх үгийн сан-утгазүйн ай
юм.
• “Утгын хувьд ялгаатай боловч нэгэн төрөл зүйл ангид
хамаарах бүлэг үгсийг төрөл үг буюу гипоним гэнэ.
ОЦМХ:333
- 3. Төрөл үгийн ангилал
• Төрөл нэр, төлөөлсөн нэр гэж ангилна.
• Төрөл нэр нь үгийн ухагдахууны багтаамжаар явцуу
ерөнхийлөх чанар эрэмбээр доогуур бусад үгэнд
багтан эрхшээгдсэн үгс юм. Жнь: хуш, хус, нарс,
улиас, хайлаас, хар мод, гацуур гэх мэт мод хэмээх
аймагт багтсан доод буюу төрөл нэр болно.
• Төлөөлсөн нэр нь ухагдахууны багтаамжаар өргөн,
ерөнхийлөх чанар эрэмбээр дээгүүр, бусад үгийг
багтаан эрхшээсэн үг юм. Мод гэдэг бусад хуш хус-
тай жишвэл төлөөлсөн нэр болно.
- 4. Төрөл нэрийн төрөл
• Төрөл нэр нь нэрээс гадна үйл үгээр байна.
Оёх гэдэг үгийн хүрээнд шаглах, хавах,
нэвтгэлзэх, хөвөрдөх, эмхэрдэх, торгох гэх
мэт оёх үйлийн төрөл багтмой.
• Төрөл утгат үгийн төлөөлсөн нэрс төрөл
нэрсээ шатлан харьяална. Жишээ нь:
банхар, хоточ нохой, нохой, амьтан, шим
ертөнц гэх мэт.
- 5. Монгол төрөл үгийн онцлог
• Хэн хүний сэрэгдэн хэлэхүй төлөөлсөн нэрээрээ хэрэглэгдэх
төрөл утгат үгс олон.
• Мал: хонь, ямаа ...
• Дөрвөн улирал ...
• Таван цул:
• Таван эрхтэн:
• Таван махбод:
• Есөн эрдэнэ:
• Арван хоёр жил:
• Арван цагаан буян:
• Арван хар нүгэл: биеэр үйлдэх: алах, хулгайлах, буруу хурьцах,
Хэлээр үйлдэх: худал хэлэх, хов ярих, чалчих, хэрэлдэх, сэтгэлээр
үйлдэх: илүү үзэх, хөнөөхийг бодох, буруу үзэл сэлт.
- 6. Төрөл утгат үгийн харьцаа
• Тэнгэр мандал утгын оронт: ангараг, буд ...
• Шим ертөнц утгын орон: хүн төвт, аав ээж, амьтан
төвт, хонь ямаа, ургамал төвт, хар мод, сарнай,
мойл, хиаг,
• Сав ертөнц утгын оронт: газар төвт, боржин, элс
шороо, ус төвт, гол мөрөн, байгалийн үзэгдэл төвт,
салхи, шуурга, цахилгаан, эд агуурс юм төвт: гэр
орон, ташуур, хувин, өрөм
• Хөдөлгөөн утгын оронт: тэнгэр мандал: ургах,
хүүшлэх, шим ертөнц: ярих, явах, бодох, хазах, сав
ертөнц: хагарах, хуучрах, унах, ярайх, хийсвэрлэл
утгын орны хөдлөл: хорлох, алгадах, шүглэх, авах
- 7. Төрөл үгийн багтаамж
• Төрөл үгийн багтаамж төрөл төрлөөр
байна.
• Ангаахай, алманцог - мазаалай, ногуул -
шилүүс, бамбар, шовшоорой – хүдэр,
янгуудай – бор гөрөөс, бэлтрэг, бор, бөжин,
хээл, хуй, гөлөг, гөлчгий, монио, мөндөл,
ишиг, хурга, унага, ботго, тугал гэх мэт
• Ертөнцийн гурван цагаан: өсөхөд шүд
цагаан, өтлөхөд үс цагаан, үхэхэд яс цагаан.
- 8. НОМЗҮЙ
• Хамтын, “Орчин цагийн монгол хэлний үгийн
сангийн үндэс”, Уб.,
• Б.Идэрбаяр, 2005, “Монгол хэлний төсөөт үг”,
Уб., 87 тал
• Д.Бадамдорж, 2006, “Монгол хэлний үгийн
сангийн утгазүй”, Уб., 217-20 дах тал.
• Б.Мөнгөнцэцэг, 2012, “Монгол хэлний
ойролцоо зэргэд”, Уб., 74-81 дэх тал.
• Хамтын, 2012, “Орчин цагийн монгол хэл”, Уб.,
333 дэх тал.