1. Б . Догмид “Саран дээр туссан сүүдэр” туужид
задлал хийх
Агуулга
1. Зохиолчийн намтар
2. Үгийн тайлбар
3. Хэлц үгийн тайлбар
4. Хэвшмэл хэлц
5. Тууж онолын ойлголт
6. Зохиолын хэл
Мэдлэг I Дүрслэх хэрэглүүр
Мэдлэг II Яруу хэрэглүүр
7. Зохиолын уран сайхан
Мэдлэг I Зохиолын сэдэв, утгын сэдэв
Мэдлэг II Зохиолын уран дүр
Мэдлэг III Зохиолын зохиомж
Мэдлэг IY Зохиолын өгүүлэгдэхүүн
8. Үнэлгээ
9. Тест

2. Балжирын Догмид
Дорноговь аймгийн Алтанширээ суманд 1945 онд төрсөн.
1993 онд төрийн шагнал, 2007 онд Соёлын гавъяат цол
хүртсэн.
Бүтээлүүд:
“Хүлэг” 1970 он
“Цэнхэрлэн харагдана” 1974 он
“Гал шарга“ 1986 он
“Хулангийн " 1989 он
“Ус уухын заяа” 1991 он
“Догшин хутагтын сахиус” 1990 он
“Цөвүүн цагийн богд” 1992 он
“Учрах тавилан” 1993 он
“Хайрын нулимс хатдаггүй” кино 1993 он
“Үхэл ирвээс үл эмээтүгэй” роман 2004 он
“Оосор бүчгүй орчлон” 2009 он
Догмидын хэл

3. Хүн болгон өөр өөрийн сэтгэхүйтэй, түүнийгээ дагаад өөр
өөрийн хэлтэй гэж ч хэлж болно.Зохиолч, бичигч нар бол бас
нэг өөр өөрийн онцгойгоос онцгой хэл аялгуутай улс аж.
Зохиол бүтээлийг уншиж байхад ус, тос хоёр ялгардаг шиг
тэдний хэнээс ч хэтийдсэн хэл, сэтгэхүй нь ангид ялгарах нь
юунаас ч содон. Жинхэнэ сайхан монгол сэтгэхүй, монгол
үгээр бичиж байгаа нь эхнээсээ аваад дүүрэн байна.
Түүний гайхамшигт уран өгүүлэл, монгол ахуйн уран зургийн
төлөө биш түүний сэтгэж бичсэн уран торгон ухаан, хүй
цагаан манан, хар ногоон зун, дулаахан бор сүүдэр, амин
халуун хайр, бөрт бор царай, чандаган цагаан хөх, тансаг
зөөлөн агаар, тарлан сэвхтэй бөрт цагаан сар, босоо цагаан
тоос, хатуу хариг нулимс, томоогүй хонгор ааш, хөхөмдөг хөх
аялгуу, уснаас гал гаргах гэж хэн ч хэзээ ч хэлээгүй уран
торгон үгс эрх булбарай, эмнэг хангал, дэгжин шаавай, хар
хор, хүзүү шанаа, хөр хунгар, бүдэг дорой, хөшиж хөрөх гэж
хэн ч хаана ч хэрэглээгүй хоржоонтой хоршоо үг, хэллэг
мөнгөтэй хүн мөнхрөх юм шиг, цээжинд амар амгалан унтаж
байсан нохой нойрноос сэрэх, чавганц суудал, цаагуур явсан
бүхнийг наагуур хэмээн дуудах гэх мэт хачин хачин үг
хэллэгүүд олонтаа тааралдана. Догмидын хэл үнэхээр агуу
юм.
Үгийн тайлбар
- Эрлэг хаан - уйгар үг, хүчирхэг эрч хүчтэй гэсэн утгатай, нас
барсан хүний урьд төрөлдөө үйлдсэн муу үйлийг шүүн шийтгэгч
- Дүнчүүр – 9 оронтой тоо, зуун сая буюу арван голди

4. - Бурхан – санжай гэсэн санскрит үг, сэрээд дэлгэрсэн гэсэн
утгатай, буддын шашны ёсонд гэм бүхнийг тэвчиж эрдэм бүхнийг
гийгүүлж, хамгийг эрхшээсэн хүн
- Там – төвд үг, шашны ёсны гурван муу заяаны нэг, нүгэлт амьтны
сүнсийг цээрлүүлэн зовлонгоор тарчилгах аюулт орон 18 там, 108
там, аюуш там гэх мэт
- Сүнс – хий юм буюу нүдэнд харагдахгүй, гарт баригдахгүй гэсэн
санаа
- Замбуулин – манай дэлхийн өөр нэр
- Хувраг – гэндүн гэсэн уйгар үг, буянд чуулсан гэсэн утгатай,
дөрвөөс дээш ламыг хувраг гэнэ
- Шүтээн – шүтэх юм
- Маань – буддын шашны ёсны нэгэн зүйл уншлагын ном
- Банди – буддын шашны ёсны анхан шатны сахилтан
- Хамба – шашны ёсны сүм хийдийн хэргийг тэргүүлэн удирдах
хүний тушаалын нэр
- Гавж – 1. арван бэрх буюу арван боть цанидын гол судрыг судалж
нэвтэрхий мэдсэн хүнд өгдөг эрдмийн зэрэг 2.гавжийн дамжаа
барьсан хүн
- Дацан – шашны ёсны лам хуврагийн сургуулилах орон сүм

5. - Хошуу дарга – орон нутгийн хүн ардыг баримтлан захирч түүний
хэрэг үйлийг эрхлэн гүйцэтгэж, аймгуудын удирдлаган дор
захирагдаж байсан хувиар
- Жанч – 1. бороонд нөмрөх ханцуйгүй хувцас 2. лам нарын нөмрөх
хуниас гаргаж хийсэн хувцас
- Бэрээ – жанчихад зориулсан нарийн моголцог мод
- Жасаа – 1. жилээс доош тогтмол хугацаагаар залж халалцан
гүйцэтгэх албан үүрэг 2. айл өрх бүр өөр өөрийн бурхан
сахиусыг сахиж, хишиг буянаа дуудуулах тахилга
- Бирд – түрэг үг, том гэдэстэй, зүүний сүвэгч шиг хоолойтой авч
үргэлж идэхийг мөрөөдөж байдаг, идэх юм хоолойгоор нь
ордоггүй, орвол тэр нь гал болон шатаж амаар нь буцалж гардаг,
гурван муу заяат амьтны нэг өлөн чөтгөр буюу хадарган ч гэдэг.
- Ороолон – 1. буг чөтгөр 2. маш дүрсгүй
- Албин – ардын домогт гардаг нэгэн зүйл ад, ад албин
- Ганжир – шашны сүм орой дээрх төмөрлөгөөр хийсэн чимэг, алтан
ганжир
- Нирваан – санскрит үг, гаслангаас нөгчих буюу орчлонгийн
хүлээснээс ангижрах гэсэн утгатай
- Бойпор – үнэртэн шатаах сав
- Үйлийн үр - урд төрөлдөө ямар үйл хийсний үр дүн нь хойт
төрөлдөө гарна гэсэн шашны ойлголт

6. - Лам - төвд үг, эрхэм дээд их багш гэсэн утгатай, аврал
адистидийн эзэн, лам багш хэмээх нь авралын орон, амьтныг
зовлонгоос ангижруулагч, амгаланд хүрэх аргыг заагч, хутгийг
соёрхогч, бурхны лугаа ялгалгүй шүтээн
- Санваар – санскрит үг, лам хувраг болох хүнтэй сахилга сахих
ёсны тангараг өргөн гүйцэтгэх ёс
- Арван хар нүгэл – биеэр үйлдэх гурав нь амь таслах, эс өгснийг
авах, буруу хүсэл эдлэх, хэлний дөрвөн нүгэл нь худал өгүүлэх,
хов хэлэх, ширүүн үг, чалчаа үг сэтгэлийн гурав нь хомголзох
сэтгэл, хорлох сэтгэл, буруу үзэл
- Гүрэм – төвд үг, засал уншлага гэсэн утгатай, сахиусны хүчээр
аюул ослоос аврагдана хэмээн итгэж, тодорхой засал хийх
үйлээр гүйцэтгэдэг шүтлэгийн дом ёсны нэг хэлбэр
- Буян – санскрит үг, ариун нандин, сайн гэсэн утгатай, аз жаргал
эдлэх ерөөл тавилан гэсэн утгатай
- Нүгэл хилэнц – уйгар үг, гэм нүгэл, буруу муу үйл
Хэлц үг
 Алга урвуулахын төдий – агшин зуур, нүд ирмэх зуур, амархан
хялбар
 Ам алдах – 1. хэлэх ёсгүй зүйлийг гэнэдэж хэлэх
2. амлах, ам өгөх
 Амьсгал хураах – үхэх
 Арилсан дотортой – хэнэггүй, хайхрамжгүй
 Аяга тагш юм – согтууруулах ундааны зүйл

7.  Арван хуруу тэгш – бүх юмыг чаддаг, мэддэг, олон юманд
авъяастай
 Гол нь харлах – 1. харамсах 2. өлсөх
 Гар нь ганзаганд хүрэх – нас бие гүйцэх, эрийн цээнд хүрэх
 Гар султай – өгөөмөр, өглөгч, харамч биш
 Нүдний хор гаргах – ялимгүй жаахан унтах, зүүрмэглэх
 Нүд аних – үхэх
 Нүд дүүрэн – сайхан, дур татам
 Толгой гудайлгах – уруу царайлж явах
 Толгой гудайлгах – уруу царайлж явах
 Толгой холбох – ханилан суух, гэр бүл болох
 Улаан зээрд болох – нилээд халамцах
 Усан нүдлэх – уйлах
 Хар дарах – аймаар, муухай юм зүүдлэх
 Хормойгоо чирэх – урагшгүй, унхиагүй байх
 Хүнээ алдах – бүтэлгүй явдалтай болох, сахилгагүйтдэг
болох
 Хошуу дүрэх – хэрэгцээгүй юманд хөндлөнгөөс оролцох
 Чулуу хөөлгөх – хуурах, мэхлэх
 Шийр хатаах – урьд эцэг эхийнхээ хийж байсныг давтан
хийх, эцэг эхийгээ дууриах

8.  Элэг барих – басах, дорд үзэх, тоохгүй байх
 Эрлэгийнд очих – үхэх
 Эрлэг рүү явуулах – алах, хороох
 Яс өндөлзүүлэх – үхэж элсэн нойно нь муу хэлэх
 Яс горьдсон нохой шиг – хий горилон хүлээх
Хэвшмэл хэлц
- Унтах идэх ихдэхээр ухаан мохдог.
- Баян хүн гурван ноёнд нүүртэй.
- Хүний тус ухаан хоёр багаддаггүй.
- Шинэ баян шил шөргөөмтгий.
- Дармал хөрөнгө зам дээх хэвтэж байгаа чулуу хоёр ижил.

9. - Эр хүний дотор эмээлтэй хазаартай морь багтдаг.
- Архи савнаасаа бусдыг дийлдэг.
- Чоныг алсан хүнд нүгэл нь үсэрдэггүй.
- Цагаа болохоор цасан доороос ногоо ургадаг юм.
- Архи, авгай, ан гурав хоорондоо ганзага нийлдэггүй
- Чөтгөрийн бага нь адтай.
- Амьд явбал арга нь олдоно.
- Овооны их танд, олзны их маньд
- Хүний хүн идэхээр өөрийн нохой ид.
- Санаа байвч сачий хүрэхгүй.
- Дээрээс тэтгэх тэнгэр
- Дэргэдээс харах бурхан
- Хүний ухаан санаа сайн муу хоёр хязгааргүй.
- Холгүй их хөрөнгийн эзэн болж баяжина гэдэг саваа тулсан
гуйлгачин байхаас ч хэцүү
- Өвдсөн хүн өөнтөг гомдомтгой байдаг.
6. Зохиолын хэл
Мэдлэг I Дүрслэх хэрэглүүр
Мэдлэг II Яруу хэрэглүүр
Зохиолын хэл

10. Мэдлэг – I
Дүрслэх хэрэглүүр
Чимэг үг
улаан гараараа, үүрийн шаргал зосон туяа, хөөрхөн нүд, зөөлөн зүс
бороо, нялх таань, сайхан үнэртэй салхин, улаан наран, талын намхан
ухаа толгод, сайхан орон, мөнгөн аяга, бөрт цагаан сар
Зүйрлэл
нялх хүүхдийн нүд адил, үүл манан адил, мөндөл шиг жаахан хүү,
өнчин шувуу шиг, диваажингийн оронд ирсэн адил, амилсан бурхдын
дунд ирчихсэн юм шиг,бухын засаа шиг, байлдаантай киноны зураг
шиг, шамбалын дайн шиг, өндгөө даран өл хоолгүй хэвтсээр өлсөж
наршсан ногтруу адил, бурхан шиг бүсгүй, өөрийн эцэг адил өргөж
тойлох, цатгалан галуу адил таахалзан алхах, лусын хааных шиг
хөрөнгө эрдэнэс, хүний нууцыг мөнгөний авдар адил хадгалж чаддаг
хүн, түүний бие өвс өдил хөнгөхөн болсныг анзаарах, харалган хүнийх
шиг хөдөлгөөнгүй гөлийсөн нүдээр харах, лусыг эзэн шиг баян болох
Адилтгал
зүүдний юм шиг л зүрхэн дундуур нь дайраад өнгөрөх, чулуу улайдам
халуун нар, рак гэдэг өвчнийг хамрын ханиад шиг хялбархан эдгэх юм
шиг эндүүрэх, тугал наршим халуун
Ихэсгэл
хожмын өдөр хоолой тас хазах тийм араатан тэжээж тэтгэж байгаагаа
тэр даанч мэдсэнгүй, эмнэг хангалын ганц эрлэг, түм түчигнэж бум
бужигнасан орон хийдийн гороо гортиг, шуналын түймэр цээжинд нь
дүрэлзэн асах, уснаас гал гаргадаг ид шидтэй
Багасгал
утсан чинээхэн улаан гол, тэнгэрт тохмын чинээхэн ч үүлгүй нартай
өглөө утсан чинээхэн улаан гол, тэнгэрт тохмын чинээхэн ч үүлгүй
нартай өглөө, чамархайн судас дуулдахтай үгүйтэй тамир муутай
цохилох
Егөөдөл
тан шиг авдраа байтугай худгаа цоожилдог харамч хүнд таарсан
хүргэн л дээ
Амьшуулал

11. Орны хөндий дэх цар нь хагссан, хөлгүй нуур амьгүй хоёр нүдээрээ
өвгөний дээрээс ширтэн харах нь эзгүй хээр эзнээ явгалдаггүй хүлэг
сайн морины домгийг сэтгэлд шивнэж байна уу гэлтэй.
Дээрээс нь ширтэх хуурын толгой Дамбийн нүдэнд зэрэглээтэн, хоёр
гурав болон нийлж салан байснаа сарны гэрэлд тоног товруу нь
гялалзсан, мөнгөн хазаартай сартай хонгор морь болон хувирч, алсын
анир авав бололтой, зөөлнөөр үүрсэн чихээ сортолзууллаа.
Мэдлэг – II
Яруу хэрэглүүр
 шуналын түймэр цээжинд нь асах
 усны унхиа урсгал адил үгээ зөөсхийн өгүүлэх
 нүднийх нь өмнө гэрэл солонгоруулан харагдах шиг болох
 нүд эрээлжилж дуу алдах нь өнгөрсөн эр
 лусын хааны авдрын түлхүүрийг авсан мэт баярлах
 улайдсан ширмэн дээр гишгэсэн адил халуун оргих
 хормойд нь салхи орсон хүний янзтай харагдах

12. Зохиолын уран сайхан
Зохиолын сэдэв, утгын нэгдэл
Эхийн сэдэв
Мөнгөний төлөө юу ч хийхээс буцахгүй.
Хүний тусыг ачаар биш бачаар хариулдаг
1. Хэлцээр илэрхийлбэл
Шунал ихэдвэл шулам болно
Шуурга ихэдвэл зуд болно.
2. Зохиолын гол утга санааг илэрхийлсэн хэсгийг
зохиолоос олох, тайлбарлан ярих
• Дамбий Сүхтөмөрийг мал хөрөнгөө эзэн хүний ажилсаг
гараар бөөцийлөн өрх гэр толгойлсон эр хүний хийх ёстой
болгоныг хийж байна гэж боддог байснаас биш ааш
араншинг эвдэн бусниулагч шуналын хар эрээн могой
түүний цээжинд үүр өндгөө засан хэлээ билүүдэн байна
гэдгийг мэдсэнгүй.
Одоо тэр хорт могой аль хэдийнээ нас бие гүйцэн томроод,
Сүхтөмөрийн сэтгэлийн аль гялайж цайх болгоныг цөлмөж
дуусгаад, мөнгө хөрөнгөтэй хүн мөнхөрдөг гэж хэлэхэд
бараг итгэхээр болгожээ.
• Мөнгөтэй хүн санаснаараа жаргаж цэнгэдэг нүгэлт
хуурамчхан хорвоод энэ хэдэн насыг аятайхан өнгөрөөчих
газар хаа мундах вэ дээ.

13. • Мөнгөтэй хүн амь наснаас бусдыг худалдаад, хахуулдаад
авахад, болохгүй гэхийн газаргүй.
3. Зохиолын утга агуулга дүрийн талаар өөрт төрсөн
сэтгэгдэл үнэлэлт дүгнэлтээ ярих, бичих
4. Зохиолын санааг ургуулан ярих бичих
Хэрвээ мөнгийг олсон бол яах вэ?
Хөлгүй их хөрөнгийн эзэн болсоныхоо дараа юу
хийхээр төлөвлөсөн бэ?
Алт мөнгийг эхлээд зэс гуулинаас ялган хайлуулж авах
Алтмөнгийг цувин цохиж ээмэг бөгж хийх
Газар тараан булах
Мөнгө болгох
Банкинд дэвтэр нээлгэн хадгалуулах
5.Сүхтөмөр орчин тойрондоо хандах хандлагыг
гаргана уу? Энэ нь дүрийг товойлгоход ямар үүрэг
гүйцэтгэж байна вэ?
1 Хойд төрөл гэж хэзээ ч байхгүй. Энэхэн олдох
Хойд нас хэдэн насандаа аль нэгээр дутагдаж гачигдахыг
зовлон амсалгүй элбэг хангалуун амьдарч
хорвоогийн нэг өдрийг хоёр өдрийн дайтай болгон
жаргаж чадвал тэр л хойд нас болно гэсэн үг.
Бурхан шажин гэж шал дэмий юманд хууртан
мунхарч явахын хэрэг юу байна.
2 Нэгэнт эрлэгийн дансанд орчихсон хүн их зовж
Дамбий өвгөнд хажуугийн улсдаа удаж тээр дарамт бололгүй
хурдхан үхэж талийвал таарна.Энэ муу өвгөнд мод
төмөр балбахаас өөр юуны л ид шид эрдэм чадал
байгаа аж.
3 Юмаар дутаж гуньж гутарсан хүн архи уудаггүй
архи юм. Харин юм нь илүүдэж, эд хөрөнгөндөө аархан,
ааг омгоо багтааж ядсан баян тарган х үн л наргиж

14. жаргах гэхдээ ууж иддэг юм.
4 Мөнгөтэй хүн амь наснаас бусдыг худалдаад,
мөнгө хахуулдаад авахад, болохгүй гэхийн газаргүй.
5 Гурван хүүхэдтэй хөгшин авгайд хоргодоод байх
Цэвэлмаад юм даанч алга.Дургүй хүргээд байвал төрхөмд
чинь хүргээд өгчихнө шүү.
6 Аав чинь толгой малгай хоёр нь ялгагдахаар
хүүхдэдээ сэргэлэн төрсөн эр шүү. Амьдралын хар борхон
ухааныг ном судар сөхөж, сургуульд сууж ордоггүй
ухаан гэдэг овжин сэргэлэн хүний мах цусанд ээж
ааваас нь хамт төрдөг юм. Миний хүү агтны холыг
унаж, аавынхаа шийрийг хатаах эр болно.
Архины талаарх бодол
Дамбий Цэвэлмаа
Архи гэдэг нас ахихыг анддаггүй Архи гэдэг тавь хүрсэн авгайг арван
гайхал. наймтай охин болгож харагдуулдаг ид
шид садар самууны донтой идээ юм
гэнэ лээ.
Ингээд уугаад байвал мөд биегүй
болно.
Архитай нөхөрлөж ашиг хонжоо хайсан
хүний ааш эвдэрч адаг сүүлд нь
завхай зайдан явдалтай болдог юм
Архи савнаасаа бусдыг дийлдэг.
шив дээ.
Энгийн түвшний тест
1. Дүрслэх хэрэглүүрийг зөв харгалзуул.
1. адилтгал а. утсан чинээхэн улаан гол
2. зүйрлэл б. мөнгөн аяга
3. чимэг үг в. тугал наршим халуун
4. багасгал г. мөндөл шиг жаахан хүү

15. 2. Сүхтөмөрийн зан байдалтай холбоо бүхий дараах хэлцүүдийн утгыг зөв харгалзуул.
1.алганы хонхорхой хазах а. муу муухайгаа үзэх, тартагтаа тулах
2. амаараа шороо үмхэх б. бүтэшгүй юм сэдэх, хий хоосон санаашрах
3. амны хишиг нь ар дээрээ гарах в. аз харих, заяа зайлах
4. хувиа борлуулж довоо шарлуулах г. амиа аргалж өөрийгөө бөөцийлөх
3. ”Хүний нохой идэхээр өөрийн нохой ид” гэдэг хэвшмэл хэлцтэй аль нь утга ойролцоо
биш вэ?
А. өөрийн юм өөртөө сайхан, өртөөний морь унахад сайхан
Б. өөрийн үр өшсөн ч наашаа, хүний үр хүссэн ч цаашаа
В. таньдаггүй газрын бурхнаас таньдаг газрын чөтгөр дээр
Г. өөрийн газар халуун, хүний газар хүйтэн
4. Цэгийн оронд өгсөн үгүүдээс тохирох үгийг нөхөж хэлц үүсгэ
а/ ус... заяа, б/ түшиж тулах... , в/ мөнгө цагаан, н үд... г/ хамраараа... үмхэх,
д/ ... ухаантай, е/ арван... тэгш ё/ аяга... юм ж/ ... урвуулахын т өдий
з/... зээрд болох и/ нүдний... гаргах
Нөхөх үг / уух, хүнгүй, улаан, шороо, гүйлгээ, хуруу, тагш, алга, улаан, хар /
5. “Хэл гэсэн үг орсон хэлцийн утгад тохирох үгийг зөв харгалзуулсан үгийг ол
1. хэлэн дээр юм тавиагүй а/ олон юм шалгаах
2. хэл ам сугалчих гэх б/ олонд шүүмжлэгдэх
3. хэл ам хүрэх в/ юу ч идэж уугаагүй
4. хэл аманд орох г/ ажил үйл бүтэхгүй
Нийлмэл түвшний тест
1. Зохиолын өгүүлэгдэхүүний бүтцийг зөв тодорхойл.
1. Эхлэл а. өвгөн Дамбий нас барсан
2. Зангилаа б. Сүхтөмөрт бурхан тахил нуусан газрыг
буруугаар заан өгч чулуу х өөлг өс өн.
3. Өрнөл в. Дамбийн үгэнд хууртагдан чадагдсанаа мэдсэн.
4.Туйл г. Өвгөн Дамбий хэвтрийн х үн болоод 3 сарын н үүр үзэв.
5. Тайлал д. Намрын дунд сарын 17-ы өд өр болж н үх ухсан.

16. 6. Төгсгөл е. Алагийн хийдийн хамаг л үнэ цэнтэй алт м өнг ө нуусан
газрыг нь хэл үүлэх.
2. Дүрслэх хэрэглүүрийг зөв харгалзуул
1. ихэсгэл а. тэнгэрт тохмын чинээхэн ч үүлгүй нартай өглөө
2. багасгал б. бурхан шиг бүсгүй
3. зүйрлэл в. түм түжигнэж бум бужигнасан орон хийдийн гороо гортиг
4. адилтгал г. сүү байтугай мөнхийн ус уусан ч би гэдэг хүн сэхэхээсээ өнг өрчээ.
3. Хүний мөсгүй, хүн муутай хүнийг хэлцээр илэрхийлснийг зөв харгалзуул
1. ичих нүүрээ барсан а. бүтэлгүй явдалтай болох
2. хүндээ хөнгөнөөс өгөх б. ичиж зовохоо болих, эрээ цээрээ алдах
3. хүнээ алдах в. шинжгүй, хүний мөсгүй
4. хүний үнэргүй г. буурь суурьгүйтэх, хөнгөмсөг аашлах
4. Дараах хэллэгүүдээс бурхан шашинтай холбоотой хэлцийг олж тэмдэглэ.
1. Бурхан ч буруугаа мэддэг.
2. Хонх нь дуугарахаар дамар нь таг. Хоёулаа дуугарахаар дамар нь таг
3. Сурсан юмыг сураар боож болдоггүй
4. Бурхангүй газар бумба галзуурах
5. Дараах хэлцийн утгыг зөв харгалзуул
1. харж хандах хүнгүй а. нойр нь хүрэхгүй байх
2. нойрыг нь нохой авах б. өнчин өрөөсөн
3. бурхан шиг тахих в. нойронд ханахыг байх
4. дуг нойронд дугжрах г. хэтэрхий их өргөмжлөх
Учир шалтгааны түвшний тест
1. Өтөлж өвгөрч, үхэл ойртсоныг хэлсэн өвөрмөц хэлцийг олж тэмдэглэ.
А. Хөгшин хонины насгүй
Б. Тавьж хэлэхэд тавин жилийн насгүй, татаж хэлэхэд таван жилийн насгүй
В. Эсгий гэрээс холдож энгэр гэртээ очих
Г. Хазайсан дээр нь түлхэж, хахсан дээр нь нудрах

17. 2. Сүхтөмөр ямар хүн вэ? Түүнд үл тохирох үгийг дугуйл.
а. үхэр шиг б. хөлдүү толгой в. Маанаг г.сайхан сэтгэлтэй
3. “шиг” гэдэг чимэх үг орсон дараах зүйрлэсэн хэлцийн утгад тохирох үгийг ол.
1.яс горьдсон нохой шиг а. гөлөгнөх
2. дөргүй бух шиг б. зэрлэг дайрах
3. сүү долоосон гөлөг шиг в. зөрүүд
4. хотонд орсон чоно шиг г. хий горилон хүлээх
4. “хэл гэсэн үг орсон хэлцийн утгад тохирох үгийг зөв харгалзуулсан үгийг ол
1.хэлэн дээр юм тавиагүй а. олон юм шалгаах
2. хэл ам сугалчих гэх б. олонд шүүмжлэгдэх
3. хэл ам хүрэх в. юу ч идэж уугаагүй
4. хэл аманд орох г. ажил үйл бүтэхгүй
5. Хэлц үгийг хэлзүйн бүтцийн талаас зөвийг ол.
1.жинхэнэ нэр ба тэмдэг нэр 2-оос бүтсэн хэлц а. ясаа амраах
2. жинхэнэ нэр ба үйл үг 2-оос бүтсэн хэлц б. арван хуруу тэгш
3. тооны нэр ба жинхэнэ нэр в. нүд дүүрэн
4. үйл үг ба жинхэнэ нэр г. арилсан дотортой
Үнэлгээ
• Үнэлгээний зорилго

18. • Чадвар
• Шалгуур үзүүлэлт
• Шалгах арга хэлбэр