Dokumen tersebut membahas tentang tembang macapat dan filosofinya. Secara ringkas, tembang macapat merupakan genre puisi tradisional Jawa yang memiliki unsur-unsur filosofis tentang perjalanan hidup manusia mulai dari lahir hingga meninggal. Jenis-jenis tembang macapat seperti maskumambang, mijil, dan lainnya masing-masing memiliki makna tersendiri sesuai dengan tahapan perkembangan manusia.
2. Daftar Isi
Ancas lan Jenise Tembang
Macapat............(halaman: 3-4)
Filosofi Tembang Macapat ..........
(halaman: 5-8)
Kaedah Basa Tembang Macapat lan
Tuladhane..........(Halaman 10-13)
Guru Gatra,Wilangan, lan Lagu.
............ (Halaman: 9)
2
3. Ancase Tembang
Macapat
Ing jaman biyen tembang
macapat nduweni ancas wewacan
utowo mantra kanggo muji Gusti
ing tradisi Hindu Jawa. Nanging,
ing jamane para walisongo
tembang macapat nduweni ancas
kanggo piwulang urip lan sarana
dakwah islam sing nduweni
filosofi kang luhur.
3
5. Filosofi Tembang
Macapat
Maskumambang
1.
Maskumambang nduwene
makna kemambange nyowo
mudun menyang alam ndunyo
liwat rahim ibu. Mulo Yen arep
Cabang bayi dadi wong kang
becik kudu slametan arupo
neloni, mitoni, lan
sapinunggalane.
2. Mijil
Mijil nduwene makna lahire cabang
bayi menyang alam ndunyo lan
ditempleake sadulur papat (4 nafsu).
Lahire cabang bayi gawe seneng lan
bahagia kaluwarga, nanging gawe
sedih bayi amerga yen wes lahir pun
disiapaken kalean Gusti Allah
cobaan hidup sing dipungkasi
nganggo sadulur papat.
5
6. 3. Sinom
Sinom nduweni makna cabang
bayi tumbuh tambah gede kang
dumadi cah enom (bocah cilik)
sing nganti berkembang. Ing fase
sinom niki wong towo kudu
ndampingi perkembangane anake,
supaya anak mboten dumadi ora
becik (ala) lan mbetetel (nakal).
4. Kinanthi
Kinanthi nduweni makna fase
kang dadi awal dalan cah enom
maguru lan ngumpulake ilmu.
Fase cah enom dituntun lan
dibimbing Kallan guru supaya
Kinanthi becik lan Kinanthi
ngerti agama lan gusti Allah.
5. Asmaradana
Asmaradana nduweni makna fase
manungso ngerasaake tresno lan
gave kisah asmara awake dhewe.
Rasa tresno kang dumadi riwuh
amarga ngorbanaken ego. Ing fase
iki manungso kudu nyekel kuat
ajaran agama supaya ora
kebablasan amarga rasa tresno
ingkang gede.
6
7. 6. Gambuh
Gambuh nduweni makna
amarga tresno kang dumadi,
mulo manungso ngiket janji lan
gawe komitmen kanggo
mbangun rumah tangga liwat
akad nikah. Ngegambuh
Kanggo nyiptaake rumah
tangga kang guyub rukun
mawaddah Ian sakinah, wa
rahmah.
7. Dhandhanggula
Dhandhanggula nduweni makna
fase manungso ndoleki
kasejahteraan keluarga liwat
perjuangan ngadepi manis lan
pahite urip bareng-bareng. Fase
kang nuntut manungso nduweni
parbedaan kalean pasangan,
mulo ing fase iki suami lan istri
kudu Saling ngerteni lan saling
ngelengkapi.
8. Durma
Durma nduweni makna fase
manungso dituntut ngertine
darma opo sing was dilakoni.
Fase Iki ngambaraken
Instropeksi diri saka manungso
bab darma sing ora kelakon,
fase niki nyerminaken jiwa
becik sing kudu dimunculkan
manungsa supaya adoh saka
sifat kang ala.
7
8. 1,9 Miliar
Total Pasar yang Tersedia (TAM)
9. Pangkur
Pangkur nduweni makna fase
kekuatan raga lan batin manungso
mulai mungkur, fase manungso
wes ora dadi cah enom mane. Ing
fase Iki menungso kudu nyingkur
saka penggawean sing ala lan
nyendek menyang gusti Allah
serta ngakeake penggawean kang
becik Ian manfaat kangen liyane.
10. Megatruh
Megatruh nduweni makna fase
manungsa megat ruh saka raga
kanggo nemoni sang pencipto.
Fase kang gawe uwong liyan
ngenang Ian nangis amarga jasa
sing wes awak dhewe lakoni.
Fase kang dumadi ajang temu
kangen manungso kalean Gusti
Allah.
11. Pocung
Pocung nduweni makna yen
ruh wes mboten ono ing raga,
raga pun dibungkus kaen kafan
putih, bar di pocung lan
dikubur. Ing Fase niki
manungso sampun tutuk ing
alam kubur lan nganthi dipun
tangled kalean malaikat
Mungkar lan Nakir.
8
9. Guru Gatra, Guru Lagu,
Guru Wilangan
Guru gatra yaiku cacahing gatra ing saben
sapadha (jumlah baris dalam satu bait).
Guru lagu yaiku tibaning swara ing saben
pungkasane Gatra.
Guru wilangan yaiku cacahing wanda (suku
kata) ing saben sagatra.
Guru Gatra
Guru Lagu
Guru Wilangan
9
10. Kaedah Basa
Tembang Macapat
1. Tembung Kawi
Tembung kawi yaiku
tetembungan kang cak-
cakane winates ana ing
basa endah,umpamane
kanggo ing kesenian
wayang,kethoprak,lan
acara liyane kang
gegayutan karo adat
kejawen kuno.
2. Tembung Garba
Tembung garba yaiku
tetembungan sing
digabung saka 2 kata
utowo lebih kanggo
nyekak 2 kata kasebut
dadi siji.
3. Dasanama
Dasanama yaiku
tembung pirang-pirang
kang duwe teges siji
utawa padha.
4. Sandi Asma
lan Sandi Karsa
- Sandi asma yaiku asma kang
sinandi utawa jeneng kang sinamun
(sinamar) ing sajroning tembang.
- Sandi Karsa yaiku tujuan, ancas,
utawa karep kang sinamun utawa
sinamar ana ing tembang.
10
11. Tuladhane Kaedah
Basa Tembang
Macapat
1. Tembung Kawi
- Mandhala -> Bumi
- Harsana -> Seneng
- Arsa -> Nekmat
- Darma -> Kelakoan becik
- Dusta -> Ngapusi
2. Tembung Garba
- Nateng -> Nata ing
- Aneng -> Ana ing
- Jalwestri -> Jalu estri
- Ratwagung -> Ratu agung
3. Dasanama
- Durta -> Ala (elek)
- Adyo -> Becik (apik)
- Candra -> Wulan
- Gunthur -> Beldheg
11
12. *Rogo kang nateng Mandhala*
(Raga Yang ditata di bumi)
*Becik lan ala mung citrane anggana*
(Baik dan buruk hanya citra diri)
*Yen adya bakal harsana*
(Jika baik akan bahagia)
*Amung durta tandha siap Kasudra*
(Tapi bila buruk tanda siap sengsara)
*Tustha, Punika lelakon darma*
(Senang ketika melakukan kebaikan)
*Bukti abdi, Marang Gusti Maharja*
(Bukti taat Pada Tuhan Sang Penguasa)
*Arsa yen kelakon dusta*
(Nikmat saat berbuat buruk)
*Tandha apti murkane gusti*
(Tanda akan murkanya tuhan)
*ana uripmu ora ketulung*
(Hancurnya hidupmu tidak tertolong).
Tuladha
Sandi Asma
Sandi Asma : Robby Ahadi Arif
12
13. *Pelan nanging pasti*
(Perlahan tapi pasti )
*Ndidik awak supaya abdi*
(Mendidik diri untuk mengabdi )
*Diancasi kangge maguru*
(Ditujukan untuk berguru)
*Kanthi jalar ilmu menyang ati*
(Sampai menjalar kedalam hati)
*Nggoh iling menyang Gusti Maharaja*
(Untuk mengingat Tuhan sang penguasa)
*Supoyo mulyo lan becik urip e*
(Agar mulia dan baik hidupnya )
Tuladha
Sandi Karsa
Sandi Karsa : Pendidikan Ilmu
13