Tembang Macapat adalah salah satu jenis karya sastra tradisional Jawa berbentuk puisi. Tembang Macapat awalnya merupakan puisi mantra yang diubah menjadi bentuk tembang cilik yang mengandung unsur agama untuk mengajarkan norma kehidupan. Dokumen ini menjelaskan berbagai jenis tembang Macapat dan maknanya seperti Maskumambang, Mijil, Sinom, hingga Pocung beserta unsur-unsurn
Kelompok 1 Bimbingan Konseling Islami (Asas-Asas).pdf
TEMBANG MACAPAT
1. BY. AISYAH AMELIA 04 | XI MIPA 4
MACAPAT
SMA NEGERI 1
PASURUAN
Basa Jawa Kelas XI
Bab Tembang
Macapat, isine
jelasake macem
macem jenise
Tembang Macapat
TEMBANG
2. DAFTAR ISI
Pangerten Tembang Macapat...................1
Ancase Tembang Macapat.........................2
Filosofi Tembang Macapat........................3
Maskumambang..........................................................................................................3
Mijil....................................................................................................................................4
Sinom...............................................................................................................................5
Kinanthi...........................................................................................................................6
Asmaradhana...............................................................................................................7
Gambuh..........................................................................................................................8
Dhandhanggula...........................................................................................................9
Durma...........................................................................................................................10
Pangkur.........................................................................................................................11
Megatruh.....................................................................................................................12
Pocung..........................................................................................................................13
i
Paugeran Tembang Macapat
(Guru Gatra, Guru Wilangan, Guru
Lagu)........................................................14
Pangerten Guru Gatra, Guru Wilangan, Guru Lagu...............................14
Tabel Guru Gatra, Guru Wilangan, Guru Lagu..........................................14
Tuladha Paugeran Tembang Macapat..........................................................15
Unsur Kebasaan Tembang Macapat........16
Tembung Garba.......................................................................................................16
Tembung Kawi...........................................................................................................16
Dasanama...................................................................................................................16
Sandi Asma.................................................................................................................17
Sandi Karsa.................................................................................................................17
3. Tembang macapat yaiku salah sijine karya sastra
Jawa sing bentuke tembang utawa puisi tradisional
Jawa.
Tembang Macapat kuwi wacanan puisi mantra sing
wis ana sadurunge islam.
Cara Macae diarani kekawinan kanggo acara
keagamaan amargo sifate mantra, dening para wali
diubah maneh nganggo bentuk tembang cilik lan
ngelebokake unsur agama, budipakarti kanggo
ngajarake norma - norma ing kehidupan islam lan
ora kanggo peribadatan utawa pamujaan
TEMBANG
MACAPAT?
A P A I K U
Pangertian Saka Tembang Macapat
1
4. ana akeh ancase tembang macapat kanggo
manungsa yaiku:
1. Ancasan utamane yaiku kanggo
pandangan urip manungsa amarga ing
tembang macapat nyeritakake 11 babagan
kauripan manungsa ing dunya iki, tembang
macapat uga dadi pangeling-eling yen
manungsa bakale balik marang penciptae
2. Kanggo sarana pendidikan amarga
diajarake ana sekolah ing materi basa jawa
3. Kanggo sarana hiburan yan maca
tembang macapat mesti dilaguake
ANCASE
TEMBANG
MACAPAT
2
5. 1. MASKUMAMBANG
yaiku perjalanan manungsa sing
diawali saka alam roh,
bibit instane uwong sing tumbuh
dening rahim, selanjute dadi bentuk
jasad dening alam kandungan. Ing
fase iki masyarakat jawa
ngelakokake selametan kanggo
kesehatan lan nasib apik kanggo
wong tuwane sawise lair
MASKUMAMBANG
MASKUMAMBANG
3
6. 2. MIJIL
yaiku laire jabang bayi sing jenenge
manungsa. Tekane manungsa
dibarengi 2 hal sing beda yaiku,
kebahagiaane wong tuwa lan
tangisane anake. Kekuatan nafsu
ngewangi jasad manungsa kanggo
mahami kauripan awal pas anak -
anak. Pas umur anak - anak mulai
nyesuaiake diri
MIJIL
4
7. 3. SINOM
yaiku umur anak - anak mulai
nyesuaiake diri sairing mlakune
wayah. Nggambarake masa
enom akeh harapan utawa
angen - angen. Perkembangan
fisik yaiku fase sing
ngebahagiaake yaiku fase pas
anak - anak
SINOM
5
8. KINANTHI
yaiku masa nggawekake jati diri lan nitihake
jaman dening cita - cita utawa gegayuhan.
aslie saka kata kanti/tuntun yaiku butuhake
dalan sing bener supaya gegayuhan isa
tercapai.
4. KINANTHI
KINANTHI
6
9. yaiku olah asmara, wong lanang
dening wong wadon. Bentukake
madasi logika marang tresna.
Asmara yaiku tresna, ngisahake
ketresnaan. Fase iki yaiku dinamika
kang kompleks, ora nyekel agama
urip bakalan suram
5. ASMARADANA
ASMARADANA
7
10. jumbo utawa bersatu (utawa
komitmen ing perkawinan) pada
ngurmati loro pasangan individu lan
kaluwargane duweni jiwa sing gede
kanggo nyikapi urip sing dijalani
bareng - bareng
GAMBUH
6. GAMBUH
8
11. sawise loro insan dadi siji lairlah anak, wis
mapan sosial lan cukup sandhang lan pangan
papan. Maknae yaiku pait legine kauripan
DANDANG GULA
7. DANDANG GULA
9
12. DARMA
8 . D U R M A /
yaiku manungsa kudu ngelakoniake tindhakan
sing apik ing sosialisasi. Lek duweni ilmu arta
oleh disedekahake. Fase iki nyerminake jiwa
tolong menolong, diharapake kauripan
manungsa duweni manfaat ing pasa - pada
manungsa liane. Adoh teka ngamuk
DURMA
CONTOH TEMBANG DURMA
10
13. nyingkirake hawa nafsu lan angkara
murka. Manungsa jawa diajarake duweni
rasa prihatin utawa ngedem rasa,
ngamuk lan nafsu kanggo njalanake
perintah agama. Ing fase iki atine
manungsa diolah sing dijenengi pasrah
diri ing ALLAH. ngadohi kesenengan
dunya kaya pasa. Hasil teka fase iki
neriman takdir tuhan.
PUNGKUR
9. PUNGKUR
11
14. 10. MEGATRUH
ing fase iki manungsa ketemu karo Tuhan
sing Maha Esa. Fase iki pisahe nyawa teka
jasad, manungsa sing wis biasa ibadah
prosesi MEGATRUH diiringake dening
acara sing pada, lalek manungsa foya -
foya lan ora tobat akibate MEGATRUHe
bakalan elek. Manungsa iku dewe sing bisa
nggambarake tembang MEGATRUH
nduweni watak sedhih lan prihatin
MEGATRUH
12
15. 11. POCUNG
yaiku ruh balek menyang Tuhan sing Maha
Esa. Ngafani, pocung artine jasad
manungsa sing dibungkus kanggo kain
utawa istirahate manungsa
POCUNG
13
16. GURU
GATRA, WILANGAN, LAN LAGU
ING TEMBANG MACAPAT
TABEL:
GURU GATRA:
yaiku akehe (baris) saben sapada (bait)
tembang.
GURU WILANGAN:
yaiku akehe wanda (suku kata) ing saben gatra
(baris) tembang.
GURU LAGU:
yaiku dhong-dhinge utawa tibane swara ing
saben pungkasane gatra.
14
18. KEBASAAN
U N S U R
1. TEMBUNG GARBA
yaiku padha kaya geguritan (puisi gagrak anyar).
Gunakake pemilihan tembung kang awujud
tembung Entar, tembung Saroja, tembung
Dasanama, lan tembung - tembung mawa
wuwuhan.
Kanggo ngepasake cacahing ing saben gatra (guru
wilangane) ing tembang Macapat iku lumrahe
Garba kadang uga gunakake tembung Camboran.
yaiku tembung kang kedadean saka gandhenge tembung loro
utawa luwih.
Tuladha:
Sira padha tegese kaya: kowe,sampeyan, panjenengan
Rina padha tegese kaya: rinten, siyang, awan
Sudra padha tegese kaya: papa, mlarat, sengsara, kere
2. TEMBUNG KAWI
3. DASANAMA
yaiku tembung sing asale saka Basa Jawa Tengahan/Jawa
Kuna, tembung iki biasane digunakake kanggo omongan
sabendina, mula saiki wis arang keprungu.
Tuladha:
Tembung sudra ateges: mlarat.
Tembung lawan ateges: mungsuh, tandhing. Tembung
langar ateges: angkuh, sangar, seneng padu.
yaiku asale saka tembung 'dasan' ateges sepuluh, 'nama'
ateges jeneng utawa aran. Tegese jenenge wong utawa
aran siji nduweni jeneng utawa aran nganti sepuluh (utawa
luwih) kang padha utawa meh padha tegese.
Tuladha:
Sira padha tegese karo kowe, sampeyan, panjenengan.
Rina padha tegese karo: rinten, siyang, awan. Sudra
padha tegese karo papa, mlarat, sengsara, kere. 16
19. 4. SANDI ASMA
yaiku jenenge pengarang, pangripta, utawa pujangga
kang diwedharake kang satemene kang dipilah - pilah
adhapur wanda- wanda utawa aksara - aksara.
Tuladha:
Saiki aku arep dadi wresthi
Gemrudug amerta kang gumebyar nambahi kesyahduan
Hawane sing anyles gawe aku pingin males - malesan
Ambune bantala gawe aku rerem
Gawe aku mesti kelingan katentreman ing omah
Liwate wong sing kerjo ing dalanan
Jalwestri pada - pada kudanan
5. SANDI KARSA
yaiku ukara kang diwedharake kang satemene sing
dipilah - pilah adhapur huruf iki digawe medharake
cipta, gagasan, utawa kekarepan.
Tuladha:
Dimen lebdeng kawruh
Ing pakaryan mrih trengginas Nalar mulur rinengga
ambeg berbudi Esthining tyas maujud Naning mulya
Anjrah mring para siswa Pepinginan kang samya kae
Dina dina kepungkur
Iku dadi landhasaneki Dina kang bakal teka
Pepinginan kang samya kae
Esthining tyas maujud
Naning mulya Dina dina kepungkur Iku dadi
landhasaneki Dina kang bakal teka Ing pangangkah
tumus Kita bangsa Indonesia
Anemahi jaman
Nyrambahi Nuwsantar
17
syah
ai
m
a
e
Li
a
Sandi Asma : Aisyah Amelia
Sandi Karsa : Dina Pendidikan