BUKU DIGITAL BAB TEMBANG MACAPAT Ameylin Ghanja Tsani 04 XI MIPA 5 SMAN1 PASURUAN

1. Tembang
Macapat
SMAN 1
PASURUAN
Ameylin Ghania
Tsani (04)
XI MIPA 5

2. Guru gatra,
guru lagu, guru
wilangan
Daftar
Isi
Filosofi tembang
macapat
01
05
Ancase tembang
macapat
Tabel guru gatra,
guru lagu, guru
wilangan
07
Unsur Kebahasaan
06
08

3. MASKUMAMBANG
1.
Ing bagian iki, isine yaiku anae sperma
teko bapak nang saluran reproduksine
ibu kanggo nemoni ovum. Nanging
sperma lan ovum wis ngalami
pembuahan, iki bakal mbentuk zigot lan
dadi jabang bayi.
Ing fase iki, para leluhur ngelakoni adat
lan ritual supaya bayi sing lahir iso sehat
lan nggowo berkah kanggo kaluwarga
lan wong tuwa.
2. Mijil
Njelasake kelahiran manungsa ing
dunia. Lahire manungsa pasti diiringi
karo senyum wong tuwo lan tangisan
pertama bayi. Lahire manungsa iki
sekaligus lahire 4 nafsu manungsa.
nafsu ikilah sing memacu si anak
gawe mberangkang, mlaku, mblayu.
Biasane ana acara selametan gawe
nyelamati kelahiran bayi, yaiku
Brokuhan.
FILOSOFI TEMBANG MACAPAT
Ing jaman biyen, para leluhur lan kyai kang nyebarno ajaran
agama biasane ngandani nasehat kang diguritno utawa
dilagunu, kaya mantra. Biasane mantra kassebut diwaca ing
ritual wae, nanging sakniki geguritan niki diarani macapat.
Macapat nduweni arti maca papat-papat, sing isine filosofi
jawa kang berguna kanggo nggolek petunjuk, jati diri,
nasehat kanggo uripe manungsa sing nduweni papat nafsu
kang kudu diati-ati. Tembang macapat iki nggambarake
kehidupan manungsa saka awal sampe akhir
01

4. 4. Kinanthi
Njelasake proses pembentukan jati di.
Wong tuwa pada mulai mikir gawe
ngekei pendidikan marang anake
supaya iso ngeraih cita-citane. Ing
sekolah, anak-anak bakal diajari nilai
sosial. Ing omah, anak-anak bakal
diajari tentang agama. biasane wong
tuwa nyekolahno anake ing sekolah
pesantren. hal ikulah seng nggarai ono
sebutan nyantren ing Jawa.
3. Sinom
Njelasake fase anak-anak. Ing
fase iki, manungsa bakal mulai
beradaptasi nang lingkungane, wis
mulai bergerak, dulin, mlaku,
mblayu. Nggambarake masa kecil
kang bahagia amarga kelucuan lan
kapolosan anak-anak
5. Asmarandhana
Berisi fase manungsa sing mulai
jatuh cinta marang lawan jenis.
asmarandhana nggambarake cinta
lan logika manungsa. Dinamika
kehidupan wis mulai nyata,
manungsa kudu akeh-akeh
ngurangi ego yen iso bersatu ing
njerone toleransi. Yen ora kuat
iman, bakal lugur ing
kasengsaraan, lan kesedihan.
02

5. 7. Dhandanggula
Nduweni makna yen hidup iku
sing cukup wae, ora usah
mewah. sak marine iki
manungsa kudu nggoleki
kemapanan sosial kanggo
menuhi sandang, pangan,
papane. Hal iki pisan kanggo
nggawe keturunan ing
paturute kahirupan.
6. Gambung
Gambung iki disebut jumbung
utawa bersama. ing fase iki
tecipta kesepakatan irup
bersama ing rumah tangga.
Pernikahan iku ora mek nikahi
pasangan tapi yo keluwargane.
Dadi, kene kudu nerimo toleransi
yen iso nyikape perbedaan
supaya iso hidup bahagia.
8. Durma
Nggambarake manungsa sing wani
ngadepi kahuripan kanggo watak
kang kuat lan percaya diri.
Durma nduweni makna kebaikan
kanggo sesama lan apike tingkah
laku manungsa. Yen kene ora nduwe
dhuwit gae sedekah, diganti karo
senyum lan doa kanggo wong liyo.
Hal iki nggambrake cinta lan kasih
sayang marang sesama.
03

6. 9. Pangkur
Nggambaraake wong sing
sairing berjalannya waktu
bakal tambah tuwo.
Kekuatan rasa kan
tenaga karo pikiran wes
tambah berkurang.
10. Megatruh
Megatruh iku dijupuk saka kata
megat lan ruh. Ing bagian iki,
dijelasno yen manungsa ketemu
karo Tuhan Yang Maha Esa saka
terpisah e ruh saka awak
manungsa. Ana 2 fase kematian
kang bedo. Pertama, manungsa
sing amal e apik bakal meninggal
secara baik. Kedua, manungsa kang
ala bakal meninggal secara ala.
Kematian iku wes dadi kodrat
setiap makhluk hidup. Megatruh
nggambarake watak kang sedih,
kecewa, putus asa, lan kehilangan.
11. Pucung
Nduweni arti kata
pocong, yaiku
nggambarake jasad e
manungsa sing wis
dibungkus kain kafan lan
bakal diterno ing liyang
lahat sebagai panggon
istirahat terakhir.
04

7. Tembang Macapat ndueni ancas
kang isine pelajaran hidup lan
petunjuk agawe manungsa saka
awal sampai akhir hidupe. Tembang
Macapat nduweni ancas apik kang
bakal nuntun manungsa ing nilai-
nilai kahirupan kang apik lan
menuju jalan kang apik
ANCASE TEMBANG
MACAPAT
05

8. Guru Wilangan yaiku cacahe
wanda (suku kata) ing saben
sagatra (baris) tembang
Guru Lagu yaiku dhog-
dhinge/tibaning swara ing saben
pungkasaning gatra
Guru Gatra yaiku cacahe gatra
(baris) saben sapada (bait)
tembang
Guru Gatra
Guru Wilangan
Guru Lagu
06

9. TABEL
GURU GATRA,
GURU LAGU, LAN
GURU WILANGAN
07

10. 1. Tembung Kawi
Tembung Jawa Kuno kang bahasane
dicamput nganggo Bahasa sansekerta.
Jaman biyen, tembung biasane sering
digunakake ing kahirupan sehari-hari tapi
saiki wis ora krungu maneh abane
Tuladha: Aldaka (Gunung), Culika
(Durjana), Kaca (Rambut)
08
UNSUR KEBAHASAAN
2. Tembung Garba
Tembung kang kedadeyan saka
gandhenge tembung loro utawa lebih
Tuladha:
aglis saka age lan gelis
aneng saka ana lan ing
araneki saka arane lan iki

11. tanah = bantala, kisma, pratala,
pratiwi, lemah
api = agni, pawaka, dahana, geni
ayah = bapak, bapa, yayah,
sudarma
2. Tembung Dasanama
Asale saka tembung 'Dasan" ateges
sepuluh, "Nama" ateges jeneng utawa
aran. Yen diringkas, tembung
dasanama yaiku jenenge wong utawa
aran siji nduweni jeneng utawa aran
nganti sepuluh utawa luwih kang padha
utawa meh pdha tegese.
Tuladha:
1.
2.
3.
09

12. 4. Sandi Asma
Sandi asma yaiku jenenge
pengarang, pangripta, utawa
pujangga kang diwedharake lan
dipilah-pilahake adhapur wanda-
wanda utawa aksara-aksara e
Tuladha:
10
Pandhawa Dumangga
Panuwun dres saking
Bomantra dhawah
Kathah jalma asura wis
Apsara bramanya
Dumadi tan nelangsa
Gadhah manah sampun mati
Arjuma prabangga

13. 5. Sandi Karsa
Ukara kang diwedharake kang satemene
lan dipilah-pilah adhapur huruf. Sandi iki
digawe medharake cipta, gagasan,
kekarepan
Tuladha:
Sangalas wolung puluh
Mijil skolah saka makdum NU
Abiwada klawan manteping
penggalih
Nenggih bala dwija tuju
Utamane siswa asor
Minangka paesing laku
Adiluhung tur makadi
Adiwiyata kasita
Rupa SMA Maarif
Ilmu agama tinampa
Fasih ngaji sung prestasi
Para siswa elingana
Aywa kesed nyuprih ilmu agami
Nadyan ilmu donya butuh
Dienggo saben dina
Amrih ngerti piwulangan sopan santun
Adigang-gung-adiguna
Nora bisa kasil kaki
11

14. MATUR
NUWUN