Komentarz do projektu Małopolskiego Instytutu Kultury: Poprawa jakości gromadzenia danych – o publicznych i niepublicznych instytucjach kultury w Polsce

1. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
1
Komentarz do projektu Małopolskiego Instytutu Kultury:
Poprawa jakości gromadzenia danych – o publicznych i niepublicznych instytucjach kultury w
Polsce
Maciej Zygmunt, Regionalne Obserwatorium Kultury w Katowicach
I. Wstęp
Poniższy, wielowątkowy komentarz powstał w ramach projektu badawczego
Poprawa jakości gromadzenia danych o publicznych i niepublicznych instytucjach kultury w
Polsce realizowanego przez Małopolski Instytut Kultury w Krakowie. W szerokim rozumieniu
projekt ma charakter ewaluacji i metaanalizy programu statystyki publicznej w dziedzinie
kultury – rozwoju, finansowania, zasobów oraz działalności instytucji kultury w Polsce.
Zamierzonym efektem będzie raport zawierający dane z pilotażu nowej, wypracowanej w
ramach prac projektowych propozycji badania funkcjonowania i działalności instytucji
kultury. Jego częścią będzie zestaw rekomendacji dotyczących reorganizacji systemu
gromadzenia danych o instytucjach kultury w Polsce, w szczególności w zakresie
monitorowania usług publicznych w dziedzinie kultury oraz otwartości danych źródłowych
produkowanych przez instytucje kultury i ich organizatorów.
Jednym z partnerów merytorycznych projektu jest Regionalne Obserwatorium Kultury (ROK)
funkcjonujące w ramach Regionalnego Ośrodka Kultury w Katowicach. Poniższa analiza
stanowi efekt zaangażowania kierownika obserwatorium Macieja Zygmunta jeden z etapów
wymienionego projektu przeprowadzony w grudniu 2014 r. pod nazwą Realizacja paneli
eksperckich z interesariuszami statystyki publicznej w obszarze kultury.
Podstawą poniższej refleksji jest wieloletnie doświadczenie katowickiego ROK w działalności
analitycznej i badawczej sektora kreatywnego, w tym dedykowanej samorządom, oraz
szeroko rozumiana i różnorodna współpraca z samorządowymi instytucjami kultury i

2. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
2
organizacjami. Należy zaznaczyć, że instytucja ta pozostaje aktywnym interesariuszem
publicznej statystyki sektora kultury.
II. Publiczna statystyka sektora kultury – filozofia, interesariusze, deficyty
Kluczowe dla zrozumienia problemu jest scharakteryzowanie współczesnego systemu
statystyki publicznej sektora kultury, w tym m.in. jednej z osi projektu – prowadzonego przez
Główny Urząd Statystyczny badania Obiekty i działalność instytucji kultury (GUS 1.28.01).
Publikacja, będąca efektem również tego badania, dostarcza sporej ilości informacji
charakteryzujących omawiany obszar. Umożliwiają one wielopłaszczyznową analizę wielu
wskaźników z uwzględnieniem tych infrastrukturalnych. Co niezmiernie istotne, uczestnictwo
„instytucji kultury” w badaniu podlega obowiązkowi ustawowemu, a dzięki zastosowaniu
narzędzi teleinformatycznych bywa łatwe do przeprowadzenia. Profesjonalnie przygotowana
metodologia, ogólnopolska skala oraz rzetelnie opracowane dane mogą świadczyć o
pożądanym standardzie badania, a jego efektem mogą być wyniki „przyjazne” dla
współczesnego interesariusza.
Obecnie interesariuszami badania są przede wszystkim ośrodki rządowe i samorządowe,
organizacje badawcze i analityczne, środowisko akademickie, a dalej przedsiębiorcy,
organizacje pozarządowe oraz sami obywatele. Indeks interesariuszy nie jest jednak
zamknięty. Istnieją również realne perspektywy poszerzenia grona beneficjentów systemu
statystyki publicznej sektora kultury, czemu – jak rozumiem – służyć mają idee projektu
Poprawa jakości gromadzenia danych o publicznych i niepublicznych instytucjach kultury w
Polsce. Wracając do meritum, należy zaznaczyć, że z racji zróżnicowanego profilu
współczesnych interesariuszy systemu statystyki publicznej sektora kultury, ich potrzeb oraz
kompetencji stopień rozumienia oraz zastosowania danych również diametralnie się różni.
Dla celów promodernizacyjnych skupmy się więc teraz na oznaczonych słabych stronach
statystyki publicznej sektora kultury prowadzonej przez GUS. Należy zaznaczyć, że wskazane
deficyty są uniwersalne dla całej grupy interesariuszy badania. Zacząć warto od niejasnych
bądź nieaktualizowanych od lat definicji oraz systematyki poszczególnych wskaźników.

3. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
3
Kolejnym problemem, podnoszonym głównie przez badaczy kultury i specjalistów, jest
dominacja ilościowego charakteru badania. Współcześnie wiemy, że pomiar
„instytucjonalnego uczestnictwa w kulturze” nie wystarcza do jakościowego opisu stanu
faktycznego badanego obszaru – pożądanego dla wyników badań w humanistyce.
Podsumowując, potrzebna wydaje się korekta modelu prowadzenia statystyki publicznej
sektora kultury. Modernizacja systemu i towarzyszące jej wdrożenia wymagają jednak
zaangażowania i dialogu wszystkich zainteresowanych stron: począwszy od ciał
ustawodawczych, obecnych i potencjalnych realizatorów publicznej statystyki sektora
kultury, specjalistów, doradców wspierających oraz innych interesariuszy, z uwzględnieniem
interesów strony społecznej. Poniższa analiza, wnioski i dalsze rekomendacje to głos
wspierający poprawę jakości gromadzenia danych na temat publicznych i niepublicznych
instytucji kultury w Polsce, odnoszący się również bezpośrednio do treści omawianych w
ramach etapu Realizacja paneli eksperckich z interesariuszami statystyki publicznej w
obszarze kultury.
III. Regionalne Obserwatorium Kultury Regionalnego Ośrodka Kultury w
Katowicach – perspektywa interesariusza
Poniżej przedstawię dwie formy zastosowania statystyki publicznej sektora kultury,
odwołując się do konkretnych działań analitycznych i badawczych, odwołując się do
wybranych praktyk katowickiego ROK. Analiza poniższych przypadków pozwala diagnozować
obszary wymagające pogłębionej refleksji poświęconej rozwojowi idei i funkcji statystyki
publicznej sektora kultury, a w przyszłości budowie innego, bardziej spójnego i
odpowiadającego na potrzeby współczesności modelu publicznego sektora kultury w Polsce.
1. Działalność analityczna ROK w Katowicach
ROK sporządza coroczny Raport wskaźnikowy sektora kultury dla województwa
śląskiego – opracowanie danych sektora kultury z terenu województwa śląskiego.
Raport powstaje na zamówienie Wydziału Kultury Urzędu Marszałkowskiego

4. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
4
Województwa Śląskiego (UMWŚ) w Katowicach i jest jednym z podstawowych
narzędzi monitorujących i korygujących politykę kulturalną wdrażaną przez ten urząd.
Raport w całości bazuje na ilościowych danych GUS, począwszy od liczby instytucji
według ich typów oraz liczby wydarzeń i uczestników, poprzez dane dotyczące szkół
artystycznych, na finansowaniu kończąc. Dokument odpowiada zarazem na potrzebę
monitoringu dużej części wskaźników świadczących o stopniu realizacji Strategii
rozwoju kultury w województwie śląskim na lata 2006–2020.
Na bazie corocznych raportów katowicki ROK dokonuje również szerszych analiz trendów w
ramach poszczególnych wskaźników lub koreluje je, uwzględniając dane ogólnopolskie.
Wydaje się, że dla ostatecznego interesariusza – w tym przypadku jednostki samorządu
terytorialnego – jest to optymalne i być może wyczerpujące źródło informacji, zestawienie
dostarcza bowiem danych na temat liczby instytucji, „uczestnictwa”, wydatków na kulturę.
Należy dodać, że ów raport funkcjonuje równolegle z autonomicznym i zróżnicowanym pod
kątem badanych ilości i jakości sprawozdawstwem wewnętrznym instytucji, dla których
województwo śląskie jest organizatorem. Wiedzę decydentów z Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Śląskiego uzupełniają również rezultaty własnych lub współorganizowanych,
małych i dużych projektów badawczych oraz sondaży. Współcześnie to opisany powyższy
komplet danych staje się punktem odniesienia dla monitoringu realizacji samorządowej
polityki kulturalnej, łatwym i „przejrzystym” sposobem porównywania oddziaływania
poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w sferze kultury oraz dalszego
planowania.
Warto zauważyć, że w obowiązującym standardzie monitoringu samorządowej polityki
kulturalnej właściwe jest korzystanie z publicznych, GUS-owskich źródeł informacji. Porządek
ten to bezpośrednia konsekwencja budowania strategii samorządowych i długofalowych
programów rozwoju kultury w oparciu o sposób badania kultury obowiązujący współcześnie
w GUS. Zachęcając do zmiany myślenia o statystyce publicznej sektora kultury, nie
powinniśmy pominąć rozmów z jednostkami samorządu terytorialnego, jako kluczowymi
„rozgrywającymi” w kreowaniu przestrzeni kultury w regionach. Tak, by realizując własne

5. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
5
polityki kulturalne, w większym stopniu kierowały się, zarówno w ich budowaniu, jak i
monitorowaniu, wskaźnikami jakościowymi proponowanymi w omawianym projekcie.
Współcześnie wiemy, że np. „uczestnictwo” to coś więcej niż liczba słuchaczy i oglądających,
wiemy również, że liczba instytucji nie oddaje w pełni potencjału instytucjonalnego dla
rozwoju sektora kultury. Trudno również identyfikować trendy, czytać zjawiska kultury i
korelować je w różnych kontekstach – poświęconych badaniu kapitału społecznego,
rozwojowi gospodarczemu – bazując jedynie na podstawowych danych ilościowych GUS.
Wartościowy wydaje się natomiast publikowany w statystyce publicznej sektora kultury
wskaźnik wydatków na kulturę. Mimo niedoskonałości pozwala on ocenić udział środków
budżetowych jednostek samorządu terytorialnego w finansowaniu sektora kultury.
W mojej ocenie projekt Poprawa jakości gromadzenia danych o publicznych i niepublicznych
instytucjach kultury w Polsce słusznie komunikuje potrzebę szerszego rozumienia mechaniki
kultury finansowanej z „publicznej kasy”, rozumienia jej w sensie usługi publicznej, której
funkcjonowanie określają takie elementy, jak dostępność, potrzeba, jakość i edukacja. Usługi
nastawionej na rozwój społeczny i ekonomiczny, który należy monitorować poprzez:
 badanie podmiotów prowadzących działalność kulturalną – program badawczy
dotyczący dostępności i zakresu publicznych usług społecznych, takich jak edukacja,
kultura, pomoc społeczna itp.;
 badanie przemysłów kreatywnych – program badawczy dotyczący rozwoju
kluczowych obszarów nowoczesnej gospodarki w powiązaniu z rozwojem nauki itp.;
 badanie uczestnictwa w kulturze – program badawczy dotyczący jakości życia,
diagnoz społecznych itp.;
 badanie kultury w ramach sektora organizacji pozarządowych – program badawczy
dotyczący kondycji rozwoju sektora pozarządowego, w tym wolontariatu.
Uzupełnieniem winno być upowszechnianie wiedzy na temat potrzeby i zastosowania
pogłębionych ponadsektorowych analiz realizowanych w partnerstwach, a także wzmożony

6. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
6
wysiłek na rzecz propagowania „dobrego nawyku” prowadzenia zaangażowanych badań
społecznych przez środowiska samorządowe.
2. Działalność badawcza ROK w Katowicach
Katowicki ROK realizuje autorskie, zróżnicowane w problematyce projekty badawcze
sektora kreatywnego, w tym realizowane dzięki programom grantowym, m.in.
MKiDN. Projekty badawcze mają charakter regionalny i ogólnopolski. Prowadzi
również badania animacyjne i diagnostyczne w społecznościach lokalnych.
W powyższej działalności również wykorzystywane są dane publicznej statystyki sektora
kultury. W tym jednak przypadku stanowią one jedynie podstawę przygotowania badań.
Popularne dane ilościowe oraz inne, specjalistyczne dane GUS wykorzystywane są w
procesie konceptualizacji projektu badawczego. Na ich podstawie zespoły badawcze
przygotowują m.in. dobór próby badawczej – niezmiernie istotny dla procesu badawczego.
Dane pozyskuje się na dwa podstawowe sposoby: (1) bezpłatnie – poprzez ogólnodostępną
bazę i przyjazny użytkownikowi interfejs witryny internetowej banku danych GUS; (2)
komercyjnie – za pośrednictwem Centrum Informacji Statystycznej, w ramach umowy
kupna-sprzedaży baz danych, która reguluje i określa m.in. tryb i pola ich eksploatacji.
Zrecenzuję drugi z przytoczonych przykładów – komercyjny tryb pozyskiwania baz danych
GUS.
Jako interesariusze, podatnicy nie mamy wpływu na to, które rodzaje danych będące w
dyspozycji GUS funkcjonują w obiegu komercyjnym i z jakim skutkiem (ceny). Jako aktywny
interesariusz i kontrahent GUS nie dostrzegam w tym znaczącego problemu. Jako słabość i
brak konsekwencji po stronie dostarczyciela tego typu usług odczytuję natomiast fakt, że
dane GUS udostępniane komercyjne bywają nieaktualne i nieuzupełniane. Dotyczy to
głównie różnego typu informacji na temat instytucji i organizacji. Z przykrością stwierdzam,
że od wprowadzanego do obrotu komercyjnego produktu GUS oczekujemy odpowiedniej
jakości. Z drugiej zaś strony jestem przekonany, że duża część rynku interesariuszy byłaby

7. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
7
zdolna pozyskiwać droższe dane i/lub w systemach lojalnościowych, jeśli tylko wyróżniałyby
się one jakością nieporównywalnie wyższą w stosunku do dzisiejszej.
Za pomocą powyższej analizy dwóch typów działalności opisałem stopień użyteczności,
jakość oraz pole zastosowania publicznej statystyki sektora kultury przez jednego z
aktywnych interesariuszy – jednostki badawczej sektora kreatywnego ROK w Katowicach.
Płynące zeń wnioski, istotne dla omawianego projektu, możemy uzupełnić o wykazane
deficyty i słabe strony. Dla dobrego wykorzystania publicznej sektora kultury warto podjąć
kroki modernizacyjne w następujących przestrzeniach:
 poprawa definicji wskaźników: uszczegółowienie i uwspółcześnienie pojęć oraz
definicji;
 opracowanie wizji realizacji publicznej statystyki publicznej w przyszłości, z
uwzględnieniem potrzeb i interesów szerokiego grona interesariuszy oraz koncepcji
szerszych niż współcześnie podejmowane problemy badawcze;
 potrzebę szerszego rozumienia kultury finansowanej z „publicznej kasy”, a więc
usługi publicznej uwzględniającej takie czynniki, jak dostępność, potrzeba, jakość i
edukacja;
 efektywne pozyskiwanie i aktualizacja danych statystycznych udostępnianych
komercyjnie, m.in. za pośrednictwem Centrum Informacji Statystycznej.
Podsumowując, należy zauważyć, że istnieją perspektywy dla polepszenia kondycji i
użyteczności publicznej statystyki sektora kultury. Począwszy od filozofii identyfikowania
obszarów badawczych i konkretnych problemów badawczych, pojęć i definicji, na kwestiach
legislacyjnych, technicznych i narzędziowych kończąc.

8. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
8
IV. Poprawa jakości gromadzenia danych o publicznych i niepublicznych
instytucjach kultury w Polsce – proces
Poniższe treści bezpośrednio nawiązują do konkretnych rozwiązań, wypracowanych
przez zespół badawczy omawianego projektu i omawianych w ramach etapu Realizacja
paneli eksperckich z interesariuszami statystyki publicznej w obszarze kultury. Propozycja
modernizacyjna wzbogaca filozofię działającego systemu statystyki publicznej sektora
kultury, określając się mianem „systemu statystyki publicznej części usług publicznych
obszaru społeczno-kulturnego i edukacyjnego”. Przedstawiona metodologia badania wraz z
elektronicznym kwestionariuszem badania podmiotów prowadzących działalność kulturalną
wydają się uzasadnione i zgodne ze współczesnymi potrzebami szerokiego grona
interesantów. Propozycja staje się też bezpośrednią odpowiedzią na sygnalizowane w
niniejszym artykule wątpliwości i deficyty publicznej statystyki sektora kultury, np.
odnoszących się do mierzenia „instytucjonalnego uczestnictwa w kulturze” poprzez proste
zestawienia odbiorców.
Zespół badawczy przedstawił rozbudowane, ale przyjazne narzędzie online – portal
sprawozdawczy – przeznaczony dla podmiotów prowadzących działalność kulturalną
finansowaną w całości lub w części ze środków publicznych, a więc: instytucjom kultury,
organizacjom pozarządowym, prywatnym firmom obsługującym zamówienia publiczne,
wszystko to w ramach poszczególnych profili działalności oraz w kontekście społeczności
terytorialnych. Obiektywnie rzecz ujmując, ten punkt wyjścia ma wiele zalet i może
prowadzić do szerszego, bardziej jakościowego oglądu rzeczywistości!
Dla powodzenia samego narzędzia istotna jest jego prostota i czytelność, logiczna budowa
formularzy, intuicyjny dostęp do wszystkich funkcji, optymalizacja technologii obsługi.
Korzystne mogą się ponadto okazać dodatkowe profity oferowane sprawozdającej się
organizacji, np. personalizacja funkcji analizy wybranych danych, platforma wymiany
informacji czy inne pragmatyczne funkcje, których potrzeba zostanie ujawniona podczas
pilotażu narzędzia planowanego w dalszej części projektu. Ogromnym wyzwaniem jest

9. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
9
identyfikacja i opis badanych przez proponowane narzędzie obszarów oraz wprowadzenie w
ich ramy czytelnych wskaźników i podwskaźników. Właściwa wydaje się opcja, by pierwotnie
wyszczególnić takie zakresy usług, których jakość i dostępność istotnie wpływa na warunki
życia oraz możliwości rozwoju gospodarczo-społecznego. Autorzy wyodrębnili tu następujące
przestrzenie:
 wydarzenia kulturalne – ich produkcja i upowszechnianie;
 działania związane z ochroną dziedzictwa materialnego i niematerialnego, animacja i
edukacja związana z dziedzictwem kulturowym;
 dostęp do informacji i wiedzy;
 inicjowanie i wspieranie aktywności społecznej i gospodarczej w dziedzinie kultury;
 edukacja artystyczna, kulturalna i kulturowa;
 kształtowanie przyjaznej przestrzeni publicznej i obywatelskiej: debaty, spotkania,
dyskusje konsultacje społeczne;
 badania i analizy.
W proponowanym kwestionariuszu znajdą się również konieczne moduły dotyczące
przygotowania instytucjonalno-infrastrukturalnego oraz działań techniczno-organizacyjnych
związanych z realizacją tychże usług. Powyższe obszary w pełni korespondują z ideami
zmiany filozofii podejścia do publicznej statystyki sektora kultury. Niemniej w ramach etapu
Realizacja paneli eksperckich z interesariuszami statystyki publicznej w obszarze kultury
uznano je za godne uszczegółowienia. Odnosząc się do wskazanych obszarów, wspierając
pracę nad ich uszczegółowieniem i uzupełnieniem, polecam skupienie uwagi na trzech
kwestiach:
1. Warto rozważyć pominiętą w zestawieniu „promocję twórczości” w rozumieniu
zupełnie autonomicznego obszaru. Uważam, że wsparcie i promocja twórczości to

10. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
10
„pośrednia” usługa publiczna, podnosząca jakość życia mieszkańców,
zwiększająca poziom identyfikacji miejsca, budująca jego wizerunek. Ma też
swoje ekonomiczne konsekwencje: dodany obszar poszerza grono interesariuszy
statystyki publicznej sektora kultury, otwiera nowe, ciekawe przestrzenie
korelacji danych.
2. Dla dobrego opisu pożądanych obszarów badawczych istotne może być również
inne niż przyjęte i dominujące rozumienie pojęć w nawiązaniu do wartości
kapitału społecznego. W celu uzupełnienia i uszczegółowienia obszarów
badawczych użyteczne stać się może zastosowanie innych „filtrów” pojęciowych,
np. ekonomicznych i gospodarczych. To działanie może pomóc w ostatecznym
wyznaczeniu granic pomiędzy poszczególnymi grupami badanych usług, które są
bardzo często powiązane tematycznie, celowościowo i funkcjonalnie.
V. Podsumowanie
Wnioski aktywnego interesariusza publicznej statystyki sektora kultury – przedstawiciela
ROK w Katowicach – oraz sugestia zmiany podejścia do tej kwestii, rozpatrywana w ramach
etapu Realizacja paneli eksperckich z interesariuszami statystyki publicznej w obszarze
kultury omawianego projektu, okazuje się uzasadniona i zgodna ze współczesnymi
potrzebami szerokiego grona pozostałych, świadomych interesariuszy. Planowany pilotaż
zaproponowanego przez zespół badawczy narzędzia może dostarczyć wielu nieoczekiwanych
informacji, a te mogą wzbogacić jego funkcjonalność i być doskonałym źródłem inspiracji do
dalszych prac koncepcyjnych w ramach projektu. Ważne, by w przyszłości skutecznie badać
jakość i dostępność usług publicznych determinujących jakość życia obywateli, a tym samym
sprawnie planować, monitorować i korygować właściwą politykę kulturalną bazującą na
publicznym finansowaniu lub współfinansowaniu.