ÜLKÜ (Aralık 2019) - Yatırım Projelerinde Fayda ve Maliyet Analizi: Örnek Uygulamalar

Yatırım Projelerinde Fayda ve Maliyet Analizi: Örnek
Uygulamalar
Yunus Emre ÜLKÜ*
Danışman
Doç. Dr. Mustafa Kadir DOĞAN
* Yüksek Lisans Öğrencisi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekonomi ve Mali Piyasalar Analizi Anabilim Dalı, E-mail:
ynsulku@hotmail.com, ORCID ID: orcid.org/0000-0003-0674-9592
Ankara Aralık 2019

SUNUM BAŞLIKLARI (TASLAĞI)
Sunumun Amaçları
Yatırımve YatırımProjesineİlişkinKavramsalÇerçeve
YatırımProjeleri Değerleme Yöntemleri
Genel Hatlarıyla Fayda-Maliyet Analizi
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Sunumun Amaçları
Yatırım veYatırım Projesine İlişkinKavramsal Çerçeveyi Çizmek
Yatırım Projeleri Değerleme Yöntemlerini Açıklamak
Fayda-Maliyet Analizini Genel Hatlarıyla İncelemek
Bu Değerleme Yöntemlerini Uygulamalar İle Göstermek
Referans: Yıldırım vd. (2016) ve Üstündağ (2005)
1
Sunum Planı

Sunumun Amaçları
YatırımveYatırımProjesineİlişkinKavramsalÇerçeve
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Yatırım ve Yatırım Projesine İlişkin Kavramsal Çerçeve
Yatırımlar, fizikisermaye stokuna yapılanilavelerdir.
Diğer bir ifadeyle, reel üretim vasıtalarına belirli bir
dönemde yapılan ilaveler ya da yapılan üretimden
tüketilmeyen kısmının amaçlar seti doğrultusunda
kullanılmasıdır.
Yatırım harcamaları; inşaat yapımı, fabrika yapımı,
üretim makineleri alımı ve firmaların stoklarına
yapılan ilaveleri kapsamına alır.
2
Sunum Planı
Referanslar: Yıldırım vd. (2016: 99) ve Üstündağ (2005: 5)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Yatırımlar, üretim kapasitesini artırmaya yönelik faaliyet
olarak düşünülürse eğitim ve sağlık harcamalarının da bu
amaca hizmet ettiği görülür ve bu nedenle “beşeri
sermaye yatırımı” şeklindeadlandırılabilir.
Yatırımlar; gelecekteki üretime, mevcut talep ve istihdama
katkıda bulunur ve dolayısıyla bu katkıların optimal
olmasını sağlamak için yatırım yapılmasını teşvik etmek
gerekir.
3
Sunum Planı
Referanslar: Yıldırım vd. (2016: 99) ve Eisner (1978: 1)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Yatırımlar, niteliklerine göreüçeayrılmaktadır:
(i) Yenibirtesisyahutyenibirürüniçinyapılanyatırımlar
olarak “yeniyatırım projeleri”,
(ii) Kurulu bir tesiste kapasite artışı sağlayan yatırımlar
olarak “tevsi projeleri” ve
(iii) Üretiminkapasiteveniteliğini değiştirmedentesis ve
metotta yenileme amacıyla yapılan yatırım olarak
“yenileme veidameyatırımları”.
4
Sunum Planı
Referanslar: Üstündağ (2005: 5), Türker (1989: 84) ve Kaya ve Özdemir (2013: 6-8).

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Yatırım projeleri, bir yatırım işleminin uygulamaya
konulacağıandanitibareniktisadiömrününsonunakadar,
içinde bulunacağı ve etkisinde kalacağı her türlü teknik,
iktisadi ve sosyal koşulların ve ortamın ve bunlarla ilgili
parametrelerin nitel ve nicel yönlerden incelenmesi ve
değerlendirilmesi davranışıdır.
5
Sunum Planı
Referanslar: Gedik vd. (2005: 52)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Genel anlamda, buprojelerşuşartları sağlamalıdır:
(i) Birüretimkapasitesi yaratmalı,
(ii) Ekonomiden fizikigirdiler almalı,
(iii) İşgücüne dayanmalı ve
(iv) İçvedışpiyasaya malsunabilmelidir.
6
Sunum Planı
Referanslar: Üstündağ (2005: 5)

Sunumun Amaçları
Yatırım Projeleri Değerleme Yöntemleri
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Bir yatırım projesi hayata geçirilmeden önce, projenin ve projeye
ilişkin mevcut ve hedeflenen pazar ya da üretim ortamının
tanımlandığı, projeye ilişkin beklenen nakit akışlarının gösterildiği,
teknik çözümlerin, bölgesel ve sosyal etkilerin anlatıldığı, risklerinin
ve diğer gerekli bilgilerin tanımlandığı ve uygun yöntemlerle
projenin finansal ve iktisadi açıdan değerlendirmesinin yapıldığı
raporlara“Fizibilite(Yapılabilirlik)Etüdü”adıverilmektedir.
7
Sunum Planı
Referanslar: Uygur (2015: 57)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Bu etüd, kesin yatırım kararının alınmasından ve kesin
projenin hazırlanmasından önce yapılan, iktisadi, teknik ve
malietüdleri kapsayan birrapor olarakgörülebilir.
Bu etüdler; projenin gerçek anlamda yapılabilir olduğunu ve
yatırımcıya yararlı olabileceğini kanıtlamak amacıyla
hazırlanır.
8
Sunum Planı
Referanslar: Özpeynirci (2001: 90)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Bir yatırım projesine başlamadan önce bütün parametreler
ortayakonulmalı vebunagöre,kararverilmelidir.
Fizibilite etüdü, genel anlamda parasal ve teknik
parametreleri ortayakoyar.
Bu veriler iyi bir şekilde işlenip proje buna göre
değerlendirilmelidir.
9
Sunum Planı
Referanslar: Üstündağ (2005: 5)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Projedeğerlendirmedegenellikleaşağıdakiişlemleryerinegetirilir:
(i) girdilerinveçıktılarınyatırımıniktisadiömrüiçerisindekidağılımı,
(ii) gelirvegiderlerinyıllaragöredağılımıve
(iii) gelirlervegiderlerarasındakiilişkininirdelenmesidir.
Budeğerlendirmekıstaslarıbağlamındabirkararverilir.
Buna göre; ya proje reddedilir, ya da kabul edilerek fiziki olarak
yatırımabaşlanır.
10
Sunum Planı
Referanslar: Üstündağ (2005: 5-6)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Bir yatırım projesinin değerlemesini yapmak amacıyla çeşitli
yöntemlerkullanılabilmektedir.
Tablo1.YatırımProjelerininDeğerlendirilmesinde KullanılanYöntem
11
Sunum Planı
Referanslar: Alpaslan (1977: 34), Türker (1989: 92-95), Özkan (2004: 71), Gedik vd. (2005: 55-57), Üstündağ (2005:
6-7), Cesur (2006: 22) ve Balçık (2010: 127)
Statik Değerleme Yöntemleri
(Paranın Zaman Değerini
Dikkate Almayan Yöntemler)
Dinamik Değerleme Yöntemleri
(Paranın Zaman Değerini
Dikkate Alan Yöntemler)
-Basit Karlılık Oranı ya da Ortalama Getiri
Yöntemi
-Geri Ödeme Süresi Yöntemi
-Net Şimdiki Değer Yöntemi
-Fayda-Maliyet/Masraf Oranı Yöntemi
-İç Karlılık Oranı Yöntemi
-Yıllık Eşdeğer Masraf Oranı/Gider
Yöntemi

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Buyöntemlerarasında,doğalolarak,farklıkombinasyonlarsözkonusu
olabilmektedir.
Çalışmamızda, örnek uygulamaları, dinamik değerleme yöntemleri
bağlamındavebasitleştiricivarsayımlaraltındaelealacağız.
12
Sunum Planı
Referanslar: Üstündağ (2005: 5-6)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Öncelikle fayda, yatırılan mal ve hizmetlerin mikro ve makro açıdan
verimliliğinin parasal değerini gösterirken; maliyet ise bu mal ve
hizmetlerin arz edilebilmeleri için gerekli olan minimum harcamayı
gösterir.
Üretilen mal ve hizmetlerin sağladığı faydanın ölçülmesi hizmetin
getirdiği “faydanın parasal değerlerle ölçülmesi” olanağına bağlı
bulunmaktadır.
Buölçüm,fayda-maliyet analiziniçokyakındanilgilendirmektedir.
13
Sunum Planı
Referanslar: Alpaslan (1977: 12)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Fayda-maliyet (bazen de maliyet-fayda) analizi (“FMA”), kamu
ekonomisinde yatırım projelerini etkinlik yönünden değerlendirmeye
yarayan, topluma en yüksek faydayı sağlayacak olan projelerin
seçiminde yahut öncelik sırasının tespit edilmesinde yararlanılan bir
teknikolaraktanımlanabilir.
“FMA”, aynı zamanda getiri oranı analizi olarak da bilinmekte ve
temelde, sıradan bir yatırım projesi değerlendirmesinde izlenen
işlemlerebenzemektedir.
14
Sunum Planı
Referanslar: Aktan ve Sakal (1999: 103) ve Psacharopoulos (1999: 247)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Başka bir ifadeyle “FMA”, kamu kesiminin yalnızca belirli faaliyet
alanlarıiçerisindeyararlanabileceği birtekniktir.
Çünkü ölçülemeyen ya da ölçülse bile parasal bir şekilde ifade
edilemeyen fayda ve maliyetlerin “FMA” kapsamına alınması
olanaksızbirdurumdur.
Bununla beraber, kamu yatırımlarında israf ve savurganlıkların
ortadan kaldırılmasında “FMA”nın uygulanması son derece önem
taşımaktadır.
“FMA”, esas itibariyle özel kesimdeki yatırım projelerine
uygulanmakla birlikte, zaman içerisinde kamuyatırım projelerindede
genişbirşekildeuygulanmayabaşlanmıştır.
15
Sunum Planı
Referanslar: Alpaslan (1977: 13), Dündar (1995: 177), Aktan ve Sakal (1999: 13) ve Karayılmazlar ve İşler (2019: 69)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
16
Sunum Planı
Referanslar: Burkhead ve Miner (1971), Yıldırım (1985: 48), Aktan ve Sakal (1999: 105) ve
Karayılmazlar ve İşler (2019: 69)
Tablo2.KamuYatırımProjelerinde“FMA”yaİlişkinLiteratür
Ülke/
Çalışmayı Yapan
Yıl Uygulama
ABD 1808 “FMA” uygulamada ilk olarak Su Projelerinin Fayda ve Maliyetlerinin
Belirlenmesi Çalışmalarında kullanılmıştır.
Fransa/J. Dupuit 1844 Kamu yatırımlarının sosyal faydasını ölçmeyi amaçlayan Dupuit’e göre kamusal
hizmetlerin faydası bireylerin ödedikleri fiyat değil, ödemeyi kabul edeceği
maksimum tutara eşittir (Fayda=Ödenen Tutar+Tüketici Artığı).
ABD/Federal
Hükümet
1936-37 1936 yılında çıkarılmış “Taşkın Önleme Yasası (The Flood Control Act)”da
(“Yasa”) kamu yatırım kararlarının sosyal yapısına da değinilmiş olmasına
rağmen, fayda kavramına tam anlamıyla bir açıklık getirilememiştir. Oregon
eyaletinde karayolu projesinde “FMA” uygulanmıştır
İtalya/Pareto &
Kaldor & Hicks
1940 Pareto İyileştirme Ölçütü ve Hicks-Kaldor Tazmin ilkesi’nin “FMA”nın
temellerini oluşturan teoriler olduğu belirtilebilir.
İngiltere 1960-63 “FMA”, Londra-Birmingham karayolu ve Londra metrosuna
Victory Hattı inşaatında uygulanmıştır.
İngiltere 1970 İngiltere’de 1968 yılında Londra 3. Havalimanının inşaatı için Londra’da bulunan
4 ayrı bölgenin iyi yönlerinin fayda maliyet analizi yapılmıştır

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
17
Sunum Planı
Referanslar: Yıldırım (1985: 48), Aktan ve Sakal (1999: 105) ve Karayılmazlar ve İşler (2019: 69)
Tablo2.KamuYatırımProjelerinde“FMA”yaİlişkinLiteratür(Devamı)
Ülke/
Çalışmayı Yapan
Yıl Uygulama
Pearce 1973 ÖZEL “FMA”= Doğrudan Fayda;
SOSYAL “FMA” = Doğrudan + Dolaylı faydalar
Türkiye 1960 İlk ciddi çalışma, planlı ekonomiye geçiş/planlı dönem ile başlamıştır
(Planlama, Programlama ve Bütçeleme Sistemi).
Mishan 1979 Tüketici artığında meydana gelen artışları ölçmeyen bir “FMA” hiçbir anlam
ifade etmeyecektir (Tüketici Fazlası + Dışsal ekonomiler ve Yeniden Dağılıma
etkisi, Ticari “FMA” ve Sosyal “FMA” arasındaki farktır)
Çakır 1999 Sosyal ve özel fayda ve maliyetleri içeren Kınalı-Sakarya geçiş yolu ile E80
karayolunun karşılaştırılması (r = %73).
Özkan 2000 Farklı otoyol projeleri için r %12 alınarak fayda maliyet oranlarına göre
sıralaması yapılmıştır.
Belçika/Proost 2005 Sheldt nehri altından Anvers şehrine yapılan tünel projesinin maliyeti 1 milyar
Avro olarak belirlenmiş ve analiz sonucu proje faydalı sonuçlanmıştır.
Hindistan/Murty 2006 Delhi metrosu için uygulanmıştır ve İç Getiri Oranı ve Net Bugünkü Değer
analizleri sonucu proje olumlu sonuçlanmıştır.

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
“FMA”nın mantığı, kar motivasyonları ve fiyat mekanizmaları
temelinde alınan yatırım kararlarının bazı durumlarda (örneğin
asimetrik enformasyon, dışa taşan etkiler, kamu malları ve benzeri gibi
piyasa başarısızlıkları) sosyal olarak istenmeyen sonuçlara yol açtığı
gözlemindeyatmaktadır.
18
Sunum Planı
Referanslar: European Commission (2015: 25)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Bu kapsamda, “FMA”ya yönelik özel kesim ile kamu kesimi arasında bir karşılaştırma yapabilir ve
bunudabirtabloyardımıylagösterebiliriz.
19
Sunum Planı
Referanslar: Demirer (2005: 2)
Tablo3.“FMA”nınKıstaslarınaGöreÖzelKesimileKamuKesimiArasındaBirKarşılaştırma
KıstaslarSektörler Özel Sektör Kamu Sektörü
Amaç -Etik kurallar içerisinde kalmak kaydıyla kar elde
etmek amacıyla mal ve/veya hizmet sağlamak
-Karı maksimize ederken; maliyeti minimize
etmek
-Sağlığı korumak
-İstihdamyaratmak
-Hizmet sağlarken karı göz ardı etmek
Finans Sermaye Kaynakları -Özel yatırımcılar
-Sermaye sahipleri
-Ortaklıklar
-Bireysel yatırımcılar
-Vergi tahsilatları
Çok Amaçlılık -Belirli ölçülerde -Ortak ve genele yönelik (örn. elektrik üretimi,
sulama, eğitim ve sağlık)
Yatırım Ömrü -Genel olarak kısa ömürlü (5 ya da 10 yıllık) -Genel olarak uzun ömürlü (20 ya da 60 yıllık)
Sahiplerinin Yatırımla İlişkisi -Doğrudan -Dolaylı yoldan yahut hiç yok
Yatırımdan Yararlananlar -Özel gruplar -Genel halk
Etkinliğin Ölçümü -Sermayenin geri dönüşü -Özel sektör yatırımlarıyla doğrudan
karşılaştırılması çok zor ya da neredeyse
mümkün değil

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
İlk olarak, bir yatırımın net bugünkü değeri (NBD), o projenin iktisadi
ömrü boyunca belli bir iskonto oranına göre hesaplanan indirgenmiş
gelirlerinin toplamı ile indirgenmiş giderlerinin toplamı arasındaki fark
olaraktanımlanabilir.
Bufarkınpozitifolmasıhalindeprojekabuledilir(NBD>0)olmalıdırve
birden fazla proje olması halinde NBD’si yüksek olan proje tercih
edilmelidir.
Eğer NBD = 0 olursa, yıllık hasılat akımlarının işletme maliyetlerini ve
yıllıkyatırımmaliyetlerini ancakarşıladığıanlaşılır.
20
Sunum Planı
Referanslar: Uygur (2015: 58), Cesur (2006: 25) ve Gedik vd. (2005: 56)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
NBD’ninformülüne ilişkin genelgösterim şuşekildedir:
[Not:Örnekuygulamalarımızda;yatırımharcamalarıbirdenfazladönemdegerçekleştiğiveyatırımın
faydalı ömrü sonundaki hurda değerini olduğu varsayılmıştır. Bu nedenle, kullanacağımız
formüllerde hurdadeğeri toplulaştırılarak gösterilmiştir.]
Buradaki 𝛽𝑡 , 𝑡 yılındaki nakit girişlerini/proje gelirlerini; 𝐶𝑡 , 𝑡 yılındaki nakit
çıkışlarını/proje giderlerini; (𝛽 − 𝐶) 𝑡, 𝛽𝑡’nin 𝑡 yılındaki proje gelirlerinden, 𝐶𝑡’nin 𝑡
yılındaki proje giderlerinin çıkarılmasıyla ulaşılan proje gelirinin netini;
𝑛, projenin iktisadi ömrünü ve 𝑟 ise iskonto/indirgeme oranını ifade eder.
21
Sunum Planı
Referanslar: Uygur (2015: 58), Cesur (2006: 25) ve Gedik vd. (2005: 56)
𝑁𝐵𝐷 =
𝑡=0
𝑛
𝛽𝑡
1 + 𝑟 𝑡
−
𝑡=0
𝑛
𝐶𝑡
1 + 𝑟 𝑡
=
𝑡=0
𝑛
𝛽 − )𝐶 𝑡
1 + 𝑟 𝑡

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
Analizlerde kullanılan iskonto oranı, analiz sonuçlarını doğrudan etkileyen bir faktör
olduğuiçinbuoranındoğrubelirlenmesigerekmektedir.
Birbakımabuoran,yatırımdanbeklenenverimoranınıyansıtmaktadır.
İskontooranıbelirlenirkenizlenenyaklaşımlarışuşekildebelirtmekmümkündür:
(i) Yatırım proje finansmanının sadece özkaynaklardan sağlanması durumunda,
kullanılacak kaynakların sermaye maliyeti (iskonto oranı), bu kaynakların alternatif
yatırımalanlarındanvazgeçilmesininyaratacağıfırsatmaliyetidir.
Fırsat maliyetininen iyigöstergesidefinansalpiyasalarda oluşan faiz oranı olarak kabul
edilmektedir.
Bu bağlamda, faiz oranları; vade yapısı, yatırımların geri ödeme riski ve uygulanan vergi
oranıgibipiyasakoşullarınabağlıbulunmaktadır.
22
Sunum Planı
Referanslar: Gedik vd., (2005: 56) ve Uygur (2015: 58)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
İskonto oranıbelirlenirkenizlenenyaklaşımlarışuşekildebelirtmekmümkündür:
(ii) Yatırım proje finansmanının yalnız yabancı kaynaklardan sağlanması durumunda
sağlanankredininiskontooranı,MerkezBankasınınuzundönemliborçlariçinuyguladığı
faizoranlarıdır.
Bu uzun dönemli faizlerin, borçlanma maliyetlerini (örn. yatırım ve tüketim gibi) ve
ülkeninreeliktisadifaaliyetlerinietkilemesinedeniyleönemtaşıdığıbelirtmekgerekir.
(iii) Yatırım proje finansmanının özkaynaklardan ve yabancı kaynaklardan eşit yahut
farklıoranlardasağlanmasıhalindeiseözkaynakveyabancıkaynaksermayemaliyetinin
ağırlıklıortalamasına göreiskonto oranıbelirlenmektedir.
23
Sunum Planı
Referanslar: Gedik vd., (2005: 56) ve Uygur (2015: 58)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
Genelgösterim üzerindebirkaçdeğişiklikyapıpdahafarklıifadeetmeyeçalışalım.
Projelerimizden ilki Κ, ikincisi Μ ne olsun ve bu projelerin NBD ’sini sırasıyla şu şekilde
gösterebiliriz:
𝑁𝐵𝐷 𝛫 =
𝑡=0
𝑛
(𝛽 𝛫−𝐶 𝛫) 𝑡
(1 + 𝑟) 𝑡 = (𝛽 𝛫−𝐶 𝛫)0 +
(𝛽 𝛫−𝐶 𝛫)1
(1 + 𝑟)1 + ⋯ +
(𝛽 𝛫−𝐶 𝛫) 𝑡
(1 + 𝑟) 𝑡
ve
𝑁𝐵𝐷 𝑀 =
𝑡=0
𝑛
(𝛽 𝑀−𝐶 𝑀) 𝑡
(1 + 𝑟) 𝑡 = (𝛽 𝑀−𝐶 𝑀)0 +
(𝛽 𝑀−𝐶 𝑀)1
(1 + 𝑟)1 + ⋯ +
(𝛽 𝑀−𝐶 𝑀) 𝑡
(1 + 𝑟) 𝑡
24
Sunum Planı

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
Bu çerçevede; bu iki projeye yönelik örnek bir uygulamayı Tablo 4’deki bilgilere göre
yapalım.
25
Sunum Planı
Tablo4.NBD’yeYönelikÖrnekUygulama
Proje Bilgileri K Projesi M Projesi
İlk Yatırımın Maliyeti (TL) 10.000.000 10.000.000
Yıllık Proje Gelirleri (TL) 2.500.000 2.450.000
Yıllık Proje Giderleri (TL) 550.000 450.000
Net Proje Geliri (TL) 1.950.000 2.000.000
Projenin İktisadi Ömrü (Yıl) 5 7
İskonto Oranı (%) 20 20
Hurda Değeri (TL) 2.750.000 3.250.000

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
Hesaplamalarherbirprojeiçinşuşekildedir:
𝑁𝐵𝐷 𝛫 = −10.000.000 +
1.950.000
1+0,20 1 + ⋯ +
1.950.000
1+0,20 5 +
2.750.000
1+0,20 5 = −1.113.143,00 TL
ve
𝑁𝐵𝐷 𝑀 = −10.000.000 +
2.000.000
1+0,20 1 + ⋯ +
2.000.000
1+0,20 7 +
3.250.000
1+0,20 7 = 116.198,88 TL
olacaktır ve dolayısıyla bu yönteme göre, M projesi kabul edilecektir.
26
Sunum Planı
Hurda
Değerler

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
NBD’nin en büyük eksikliği, hesaplamanın yapılmasında, iskonto oranının (sermayenin
fırsatmaliyetinin)veriolarakelealınmasıdır.
Bununla birlikte, sermayenin fırsat maliyetini tahmin etmenin genel olarak güç
olmasının yanı sıra, zaman içerisinde sermaye maliyetinin değişmesi ve bu kapsamda,
projenin iktisadi ömrünün farklı olması durumunda, bu oranın tahmini daha komplike
sonuçlarayolaçabilir.
Bu aksaklıklara karşın, projenin tüm iktisadi ömrünü hesaba katması, gelecekteki nakit
akımlarınıbugünküdeğereindirerekzamantercihlerinidegözönündebulundurmasıve
belirli bir iskonto oranını kullanarak sermayenin fırsat maliyetini de nazara almış olması,
NBD’nin,rasyonelyatırımkararlarınınalınmasındaoldukçakullanışlıbiryöntemolduğu
belirtebilir.
27
Sunum Planı
Referanslar: Balçık (2010: 143-144), Aktan ve Sakal (1999) ve Üstündağ (2005: 6)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
ŞimdiiseFayda/MasrafyadaMaliyetOranıYöntemini(FMO)elealalım.
FMO,NBD’nindeğişikbirbiçimdeuygulanmasıileeldeedilmektedir.
Bir projenin FMO’sı, yatırımın iktisadi ömrü boyunca sağlayacağı, gelecekte
beklenen faydaların (proje gelirlerinin/nakit girişlerinin) bugünkü değerinin
toplamının maliyetlerin (proje giderleri/yatırım harcamaları ve diğer nakit çıkışları)
bugünküdeğerlerinintoplamınaoranıdır:
𝐹𝑀𝑂 =
𝑡=0
𝑛 𝛽𝑡
1 + 𝑟 𝑡
𝑡=0
𝑛 𝐶𝑡
1 + 𝑟 𝑡
; Kabul şartı: 𝐹𝑀𝑂 > 1
28
Sunum Planı

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
BirprojeninkabuledilebilmesiiçinFMO’nun1’denbüyükolmasıgerekir;aksihalde,
projerededilecektir.
AynızamandaFMO,bizeaynıyatırımprojesiiçinNBD>0olacağınıgösterir.
Birden fazla proje arasında bu yönteme göre sıralama yapılması halinde, FMO
büyüktenküçüğedoğrusıralanır.
Burada da, NBD’de belirtildiği şekliyle, iskonto oranının isabetli bir şekilde
saptanmasıgerekmektedir.
Buyöntem,biroranşeklinde ifadeedildiğindendolayı NBD’deki durumun tersine,
projebüyüklüğündenilkeolaraketkilenmeyeceğibelirtebilir.
29
Sunum Planı
Referanslar: Türker (1989: 94), Gedik vd. (2005: 57), Balçık (2010: 144) ve Uygur (2015: 58)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
BuyöntemleilgiliörnekuygulamayageçmedenönceK ileMprojelerineilişkinnotasyonuşuşekildebelirtelim:
𝐹𝑀𝑂 𝐾
=
𝑡=0
𝑛 𝛽𝑡
𝐾
1 + 𝑟 𝑡
𝑡=0
𝑛 𝐶𝑡
𝐾
1 + 𝑟 𝑡
ve 𝐹𝑀𝑂 𝑀
=
𝑡=0
𝑛 𝛽𝑡
𝑀
1 + 𝑟 𝑡
𝑡=0
𝑛 𝐶𝑡
𝑀
1 + 𝑟 𝑡
; Kabul şartı: 𝐹𝑀𝑂 𝐾
, 𝐹𝑀𝑂 𝑀
> 1
Bukapsamda,Tablo3’dekibilgileri kullanıpprojelereyönelikFMO’yuhesaplayacakolursak;
𝐹𝑀𝑂 𝐾
=
2.500.000 +
2.500.000
1 + 0,20 1 + ⋯
2.500.000
1 + 0,20 5 +
2.750.000
1 + 0,20 5
550.000 +
2.500.000
1 + 0,20 1 + ⋯ +
2.500.000
1 + 0,20 5 + 10.000.000
=
11.081.693,67
12.194.836,68
= 0,90872
ve
𝐹𝑀𝑂 𝑀
=
2.450.000 +
2.450.000
1 + 0,20 1 + ⋯
2.450.000
1 + 0,20 7 +
3.250.000
1 + 0,20 7
450.000 +
450.000
1 + 0,20 1 + ⋯ +
450.000
1 + 0,20 5 + 10.000.000
=
12.188.265,17
12.072.066,29
= 1,00963
sonucunaulaşırızvebusonucagöre, 𝐹𝑀𝑂 𝑀
> 𝐹𝑀𝑂 𝐾
olduğundandolayı,Mprojesiniseçmemizgerekir. 30
Sunum Planı

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
ŞimdideİçKarlılıkOranı(IKO)Yönteminielealalım.
İlk olarak, bu yöntemde paranın zaman değerini hesaba katan yöntemlerden farklı
olarak,iskontooranıbilinmemekte vehesaplanmakistenmektedir.
IKO,biryatırımprojesininNBD’sinisıfıryapaniskontooranıolaraktanımlanabilir.
Buna göre; projenin indirgenmiş gelirleri toplamı ile indirgenmiş giderleri toplamını
eşitleyeniskontooranı(r),oprojeninIKO’sudur.
𝑡=0
𝑛
𝛽𝑡
(1 + 𝑟) 𝑡
=
𝑡=0
𝑛
𝐶𝑡
(1 + 𝑟) 𝑡
;
𝑡=0
𝑛
𝛽𝑡
(1 + 𝑟) 𝑡
−
𝑡=0
𝑛
𝐶𝑡
1 + 𝑟 𝑡
= 0
31
Sunum Planı

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
IKO’yaaynızamandaİçVerimOranı’dadenilmektedir.
ProjeninIKO’sunailişkinhesaplama yapılırkendenemeyanılmayöntemiile belirlenen
bir iskonto oranı kullanılır ve bu şekilde, iterasyonlar/enterpolasyonlar (yinemeler)
yapılarak indirgenmiş nakit girişleri (proje gelirleri) toplamını indirgenmiş nakit çıkışları
(projegiderleri)toplamınaeşitleyenIKOhesaplanır.
Bir projenin buna göre değerlendirildiği durumlarda; hesaplanan IKO’nun sermaye
maliyetine göre belirlenen iskonto oranından (r) büyük olması durumunda, proje
yapılabilirolarakkabuledilmektedir
(IKO>riseprojeyapılabilir;aksihaldered).
32
Sunum Planı
Referanslar: Türker (1989: 94-95), Gedik vd. (2005: 57) ve Uygur (2015: 58)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
Bununla birlikte, IKO piyasa faiz haddine, sektörün özelliklerine ve projenin
iktisadiömrünegibiunsurlaragöredeğişiklikgöstermektedir.
Eğer birden fazla proje arasında seçim yapılması gerektiren durumlar söz
konusuiseIKOdeğerienyüksekolanprojenindiğerlerinekıyasladahayapılabilir
olanıkabuledilecektir.
33
Sunum Planı
Referanslar: Türker (1989: 94-95), Gedik vd. (2005: 57) ve Uygur (2015: 58)

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
Yineaynıverilerikullanalım,amabuseferiskontooranını%15(i)ve%25(ii)olarakdeğiştirelimve
projeler içinIKO’yuşuşekilde hesaplamayaçalışalım:
(i)durum:r=%15
𝐼𝐾𝑂 𝐺𝑒𝑙𝑖𝑟
𝐾
= 2.500.000 +
2.500.000
1+0,15 1 + ⋯
2.500.000
1+0,15 5 +
2.750.000
1+0,15 5 = 12.247.623,77 TL;
𝐼𝐾𝑂 𝐺𝑖𝑑𝑒𝑟
𝐾
= 550.000 +
550.000
1+0,15 1 + ⋯
550.000
1+0,15 5 + 10.000.000 = 12.393.685,30 TL
ve
𝑀
= 2.450.000 +
2.450.000
1+0,15 1 + ⋯
2.450.000
1+0,15 7 +
3.250.000
1+0,15 7 = 13.905.236,96 TL;
𝑀
= 450.000 +
450.000
1+0,15 1 + ⋯
450.000
1+0,15 5 + 10.000.000 = 12.322.188,88 TL
olarak bulunur.
𝐾
< 𝐼𝐾𝑂 𝐺𝑖𝑑𝑒𝑟
𝐾
(-146.061,54 TL) olduğundan iskonto oranı azaltılmalı;
𝑀
> 𝐼𝐾𝑂 𝐺𝑖𝑑𝑒𝑟
𝑀
(1.583.048,08 TL) olduğu için iskonto oranı artırılmalıdır.
34
Sunum Planı

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
Yine aynı verileri kullanalım, ama bu sefer iskonto oranını %15 (i) ve %25 (ii) olarak değiştirelim ve
projeler içinIKO’yuşuşekilde hesaplamayaçalışalım:
(ii)durum:r=%25
𝐾
= 2.500.000 +
2.500.000
1+0,25 1 + ⋯
2.500.000
1+0,25 5 +
2.750.000
1+0,25 5 = 10.124.320,00 TL;
𝐾
= 550.000 +
550.000
1+0,25 1 + ⋯
550.000
1+0,25 5 + 10.000.000 = 12.029.104,00 TL
ve
𝑀
= 2.450.000 +
2.450.000
1+0,25 1 + ⋯
2.450.000
1+0,25 7 +
3.250.000
1+0,25 7 = 10.876.365,44 TL;
𝑀
= 450.000 +
450.000
1+0,25 1 + ⋯
450.000
1+0,25 5 + 10.000.000 = 11.872.512,64 TL
olarak bulunur.
𝐾
𝐾
(-1.904.784,00 TL) ve 𝐼𝐾𝑂 𝐺𝑒𝑙𝑖𝑟
𝑀
𝑀
(-996.147,20 TL)
olduğundan dolayı ikisi için de iskonto oranı azaltılmalıdır.
35
Sunum Planı

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
Projelere enterpolasyon yapmadanöncegenelgösterimi şuşekilde belirtelim:
𝑟𝐼𝐾𝑂 = 𝑟1 +
𝑁𝐵𝐷(𝑟1)
𝑁𝐵𝐷(𝑟1) + 𝑁𝐵𝐷(𝑟2)
∗ (𝑟2 − 𝑟1)
Bu gösterimi 𝐾 ile 𝑀 projeleri için düzenleyecek olursak;
𝑟𝐼𝐾𝑂
𝐾
= 𝑟1
𝐾
+
𝑁𝐵𝐷(𝑟1
𝐾)
𝑁𝐵𝐷(𝑟1
𝐾) + 𝑁𝐵𝐷(𝑟2
𝐾)
∗ 𝑟2
𝐾
− 𝑟1
𝐾
ve
𝑟𝐼𝐾𝑂
𝑀
= 𝑟1
𝑀
+
𝑁𝐵𝐷(𝑟1
𝑀)
𝑁𝐵𝐷(𝑟1
𝑀) + 𝑁𝐵𝐷(𝑟2
𝑀)
∗ 𝑟2
𝑀
− 𝑟1
𝑀
şeklinde olacaktır.
Buradaki 𝑁𝐵𝐷(𝑟1,2
𝐾,𝑀
)
ifadesini 𝐼𝐾𝑂 𝐺𝑒𝑙𝑖𝑟,𝐺𝑖𝑑𝑒𝑟
𝐾,𝑀
< , > 𝐼𝐾𝑂 𝐺𝑖𝑑𝑒𝑟,𝐺𝑒𝑙𝑖𝑟
𝐾,𝑀
(netine) göre belirleyip
göstereceğiz.
36
Sunum Planı

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
Buikiprojeyeyönelikenterpolasyonyaptığımızise;
𝑟𝐼𝐾𝑂
𝐾
= 𝑟0,15
𝐾
+
𝑁𝐵𝐷(𝑟0,15
𝐾
)
𝐾 ) + 𝑁𝐵𝐷(𝑟0,25
𝐾 )
∗ 𝑟0,25
𝐾
− 𝑟0,15
𝐾
= 0,15 +
−146.061,54
−146.061,54 + −1.904.784,00
∗ 0,25 − 0,15 = 0,1417
ve
𝑟𝐼𝐾𝑂
𝑀
= 𝑟0,15
𝑀
+
𝑀 )
𝑀 ) + 𝑁𝐵𝐷(𝑟0,25
𝑀 )
∗ 𝑟0,25
𝑀
− 𝑟0,15
𝑀
= 0,15 +
−1.583.048,08
−1.583.048,08 + −996.147,20
∗ 0,25 − 0,15 = 0,2114
olarak buluruz.
37
Sunum Planı

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Örnek Uygulamalar
Bu üç yöntemdeki sonuçlara göre; 𝑀 projesi, %20 ve üzeri [< 0,2114]
iskonto oranı için kabul edilip uygulamaya konulabilir
(𝑟𝐼𝐾𝑂
𝑀
= 0,2114 > 𝑟 = 0,2000).
Buna karşın, 𝐾 projesi diğer şartları sağlamadığı için yine reddedilir (𝑟𝐼𝐾𝑂
𝐾
=
0,1417 < 𝑟 = 0,2000).
Sonuç olarak, 𝑀 projesi hem 𝑁𝐵𝐷’ye hem de 𝐼𝐾𝑂’ya göre kabul edilip bu
iskonto oranı aralığında uygulanabilir bir durumundadır.
38
Sunum Planı

Sunumun Amaçları
Örnek Uygulamalar
Sonuç
Sonuç
Yatırımlar, fiziki sermaye stokuna yapılan ilavelerdir ve gelecekteki üretime, mevcut
talep ve istihdama katkıda bulunmaktadır.
Bu amaçla, bu katkıların optimal olması sağlamak amacıyla yatırım yapılmasını teşvik
etmek gerekmektedir.
Yatırımcıların, yatırım projelerine ilişkin olumlu sonuç alabilmek için çok iyi bir analiz
ve planlama yapmaları gerekmektedir ve bu da, fizibilite etüdlerinin uygun bir
şekilde hazırlanmasına bağlı bulunmaktadır.
Bununla birlikte, bir yatırım projesine başlamadan önce bütün parametreler ortaya
konulması ve buna göre karar verilmesi gerekmektedir.
Bir yatırım projesinin yatırım karlılığını ölçmek amacıyla çeşitli yöntemler kullanılabilir
ve bu yöntemler arasında, farklı kombinasyonlar yapılabilir.
39
Sunum Planı

Referanslar
⁍ Aktan, Coşkun Can ve Sakal, Mustafa. (Mart-Nisan 1999), “Kamu Yatırım Projelerinde Karar Alma ve Fayda-Maliyet Analizi”, Yeni
Türkiye Dergisi, Kalite Özel Sayısı, ss. 103-119.
⁍ Alpaslan, Faruk. (Ekim 1977), “Fayda Maliyet Analizlerinin Teorik Yapısı”, Atatürk Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme Dergisi, Cilt: 2,
Sayı: 4, ss. 11-44.
⁍ Balçık, Bahattin. (Ağustos 2010), “Yatırım Projelerinin Teşebbüs Yönünden Değerlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari
Bilimler Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 3-4, ss. 125-154.
⁍ Burkhead, Jesse and Miner, Jerry. (January 1971), Public Expenditure, The Macmillan Press Ltd., Chicago.
⁍ Cesur, A. Mithat. (Ekim 2006), Proje Değerlendirme Yöntemleri ve Kullanılan Enstrümanlar, Ankara.
⁍ Demirer, Ahmet. (Aralık 2015), “Mühendislik Ekonomisi-8: Fayda Maliyet Analizi”, Ders Notları, Sakarya Üniversitesi Teknoloji
Fakültesi.
⁍ Dündar, Uğur. (Şubat 1995), Sağlık Sektöründe Maliyet-Fayda Analizi Uygulamaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C.
Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, Ankara.
⁍ Eisner, Robert. (1978), “Introduction to “Factors in Business Investment””, in Factors in Business Investment, (Ed.) Robert Eisner,
NBER, http://www.nber.org/chapters/c3838, pp. 1-16.
⁍ European Commission. (2015), Guide to Cost-Benefit Analysis of Investment Projects, Economic appraisal tool for Cohesion Policy
2014-2020, Directorate-General for Regional and Urban Policy, Brussels, ISBN: 978-92-79-34796-2.
⁍ Gedik, Tarık; Akyüz, Kadri Cemil ve Akyüz, İlker. (2005), “Yatırım Projelerinin Hazırlanması ve Değerlendirilmesi (İç Karlılık Oranı ve
Net Bugünkü Değer Yöntemlerinin İncelenmesi)”, Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 7, ss. 51-61.
⁍ Karayılmazlar, Ekrem ve İşler, İsmail. (Nisan 2019), “Kamu Yatırım Projelerinde Fayda Maliyet Analizi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 35, ss. 65-82.
Referans: X
40

Referanslar
⁍ Kaya, M. Veysel ve Özdemir, M. Gökhan. (2013), “Yatırım Projeleri, Teşvikler ve Ekonomi Üzerindeki Etkileri”, Academia:
http://www.academia.edu/download/36898931/YATIRIM_PROJELERI_VE_EKONOMI_UZERINDEKI_ETKISI.doc,
(Erişim Tarihi: 16.12.2019).
⁍ Özkan, Turgut. (2004), “Giderek Artan ve Maksimizasyon Sonrası Giderek Azalan Nakit Çıkış ve Girişlerine Sahip Yatırım
Projelerinin Analitik Analizi ve Bir Örnekleme”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, ss. 69-86.
⁍ Özpeynirci, Rabia. (2001), “Yatırım Projeleri Kapsamında Mali Etüd Üzerine Bir Çalışma”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, Güz, Sayı: 5, ss. 89-104.
⁍ Psacharopoulos, George. (1999), “Maliyet Fayda Modeli 1”, Çeviren: Şakir Çınkır, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi
Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 1, ss. 247-258.
⁍ Türker, Ahmet. (1989), “Proje Analizi”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: B, Cilt: 39, Sayı: 3, ss. 83-97.
⁍ Uygur, Mehmet. (2015), “Yatırım Projesi Değerlendirme Yöntemleri”, Demiryolu Mühendisleri Derneği, Railway Engineering, Sayı:
2, ss. 57-59.
⁍ Üstündağ, Erdal. (Eylül 2005), “Yatırım Projeleri Değerlendirme Kriterleri”, SÜMAE Yunus Araştırma Bülteni, Cilt: 5, Sayı: 3, ss. 5-7.
⁍ Yıldırım, Kemal; Karaman, Doğan ve Taşdemir, Murat. (Ağustos 2016), Makroekonomi, 13. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
⁍ Yıldırım, Z. Refia. (1985), Kamu Harcamalarında Planlama Tekniği Olarak Fayda - Maliyet Analizi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, T.C.
Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Referans: X
41

ÜLKÜ (Aralık 2019) - Yatırım Projelerinde Fayda ve Maliyet Analizi: Örnek Uygulamalar

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to ÜLKÜ (Aralık 2019) - Yatırım Projelerinde Fayda ve Maliyet Analizi: Örnek Uygulamalar

Similar to ÜLKÜ (Aralık 2019) - Yatırım Projelerinde Fayda ve Maliyet Analizi: Örnek Uygulamalar (20)

More from Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekonomi ve Mali Piyasalar Analizi Anabilim Dalı

More from Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekonomi ve Mali Piyasalar Analizi Anabilim Dalı (8)

ÜLKÜ (Aralık 2019) - Yatırım Projelerinde Fayda ve Maliyet Analizi: Örnek Uygulamalar