2. PLANLAMA, BÜTÇE VE
TAHMİNLEME KAVRAMLARI
Planlam a, bir birim i çin gelecekte arzu ed ilen d urum un
saptanarak bunun belirli zam and a gerçekleştirilm esi i çin
kullan ılacak etkin yöntem lerin belirlenm esid ir.
B ütçe, belirli bir süre, genel olarak bir yıl i çind eki gelir ve
gid erlerin ayrıntıların ı tasarlayan hesap cetvelid ir.
Tahm inlem e, ge çm i ş ve m evcut d urum d aki veri ve bilgiler göz
ön ünd e bulund urularak gelece ğe yönelik varsayım ve
öngörülerin yap ılm asıd ır.
3. FİNANSAL PLANLAMA NEDİR?
• İşletm elerin finansm an yatırım seçeneklerini analiz
etm e,
• C ari kararların gelecekte d o ğuracağı sonu çları
tahm inlem e,
• Seçilecek alternatiflere karar verm e,
• Finansal pland a belirlenen hed eflere göre ulaşılan
perform ansı ölçm e aşam alarınd an olu şan bir süre çtir.
4. FİNANSAL PLANLAMANIN
İŞLEVLERİ
• Neden F inansal Planlama?
Fon giri ş-çık ışların ın sistem atik bir bi çim d e
tahm ini: D o ğru zam and a d o ğru tahsilat ve öd em e
O ptim um finansm an m iktarı
Gelece ğe yönelik hareket bi çim i ve politikalar
belirlem e, kararlara gerek çe olu şturm a “Yol
H aritası”.
Fiili d urum la karşılaştırm a ve sapm a analizleri.
– “Perform ans D e ğerlem e”.
6. BÜTÇE ÇEŞİTLERİ
• Satış B ütçesi
• Üretim B ütçesi
• D irekt İ lk M ad d e ve M alzem e B ütçesi
• D irekt İşçilik B ütçesi
• Satışların M aliyeti B ütçesi
• N akit B ütçesi
7. BÜTÇELEME NEDİR?
• B ütçelem e d önem lik finansal faaliyetlerin
planlanm asıd ır.
• Y öneticilerin elind e i şletm enin kaynakların ı en
verim li en karlı şekild e kullan ılm asın ı sağlam aya
yönelik bir araçtır.
8. BÜTÇELEMENİN AMAÇ VE
ÜSTÜNLÜKLERİ
• Y öneticileri, tem el politikaları önced en d üşünm eye zorlar.
• Yeterli ve uygun bir organizasyonu gerektirir.
• Yukarıd an aşağıya, yönetim in b ütün üyelerinin i şletm e
hed efinin saptanm asına katılm ayı zorlar.
• Y önetim i; i şçilik, m alzem e, tesis ve serm ayelerin en
ekonom ik kullan ım ın ı planlam aya zorlar.
9. • K ararlaştırılm ış politikalar ve açık yetki ili şkileriyle
yöneticileri günlük problem lerd en kurtararak planlam a ve
yaratıcı d üşünce i çin yöneticiye zam an sağlar.
• Alt kad em e yöneticilerind e politika ve am açlar konusund aki
belirsizlik bulutunu kald ırır.
• Etkinli ği veya yetersizli ği gösterir.
• Y öneticileri, i şletm e faaliyetlerini d önem sel olarak analize
zorlar.
• Am açlara d o ğru geli şm eyi ve geli şm ed eki eksiklikleri
gösterir.
10. İŞL E T M E
B Ü T Ç E L E R İN İN
YAR AR LAR I
S I N I R LAR I VE
S O R U N LAR I
11. YARARLARI
• Tem el politikaların erken ele alınm asın ı sağlar.
• Y önetim d e m antıklı ve sistem li karar alm a geleneğini
yerle ştirir.
• Genel ekonom i ve i ş kollarınd a beklenen trend lerin
etkisinin zam an ınd a ve etkince alınm asın ı sağlar.
• Çe şitli b ölüm yöneticileri arasınd a karşılıklı sorunlara ili şkin
ortak görüş birli ğinin yaratılm asınd a yard ım cı olur.
12. • İşletm e yönetim ini yeterli sonu çlara ili şkin hed efleri
rakam sal olarak saptam aya zorlar.
• Y önetim i üretim faktörlerind en ve d i ğer
kaynaklard an en ekonom ik bi çim d e yararlanm aya ve
planlam aya zorlar.
• Faaliyetlerinin d önem sel analizlerinin yard ım ı ile
verim sizli ği zam an ınd a saptam a olanağı verir.
13. SINIRLARI
• B ütçe sistem ine uygun yüksek nitelikte yönetici personeli
sağlam a güçlüğü,
• İşletm e b ütçesinin hareket noktasın ı olu şturan satış b ütçesini
gerçek çi bir şekild e geli ştirem em e,
• Sistem le ilgili am açların, politikaların ve planların i şletm e
i çind e etkili haberle şm enin sağlanam am ası,
• B ütçenin revizyonuna ili şkin yönetim esnekli ğinin
sağlanam am ası,
• B ütçe sistem i kavram ın ın d inam ik old u ğunun anlaşılm am ası
ve bu ned enle d e ği şen çevresel ve i şletm e i çin ko şullara göre
sistem in geli ştirilm em esi.
14. SORUNLARI
• B ütçed en çok şey beklem ek,
• K ısa bir zam an süresind e üstünk örü haz ırlam ak ve uygulam ak,
• U ygun olm ayan d enetim ve yönetim ,
• Yetersiz organizasyon,
• Yetersiz genel m uhasebe ve m aliyet m uhasebesi sistem leri,
• Ge çm i şe ili şkin istatistiki bilgi yetersizli ği ve veri taban ı
olm am ası,
15. • Çabuk sonuca ulaşm a iste ği,
• H atalı i şbirli ği,
• İşletm e yönetim inin d esteğind en yoksun olm ak,
• Sonu ç ve sapm aları yanlış yorum lam ak,
• Aşırı ayrıntıya girm ek,
• Üretim satış ve stokların ın koord ine ed ilm esine
d ikkat etm em ek.
16. B ütçelem ed e Başarıyı Etkileyen
Faktörler
• Gelece ğe yönelik d o ğru tahm in yapm ak
• En uygun plansal plan ın seçim i
• U ygulanan finansal plan ın izlenm esi
17. Finansal Planlama ve Bütçeleme
Niçin yapılmalıdır?
B üçlm il;
tee e e
1. Am açlar ve geleceğe yönelik hed efler,
kantitatif hale d ön üştürülür.
2. Faaliyetlerin d eğerlenm esind e,
kontrolünd e kullan ılacak stand artların
belirlenm esini sağlar.
3. Ekonom ik hayatta karşılaşılabilecek
problem lerin önced en görülm esini
m üm k ün k ılar.
18. Finansal Planlama ve Bütçeleme
Niçin yapılmalıdır?
4. Ekonom ik hayatta karşılaşılabilecek
problem lerin önced en görülm esini
m üm k ün k ılar.
5. İşletm ed e çeşitli b ölüm ler arasınd a
koord inasyon sağlanm asına yard ım cı olur.
6. İşletm e am aç ve stratejilerinin
anlaşılm asınd a ve faaliyetlerin
yürütülm esind e yol gösterici olur.
7. K aynakların d aha d aha etkin kullan ılm asın ı
sağlar
19. Nasıl Bir Finansal Planlama ve
Bütçeleme?
• İşletm enin uzun d önem li am aç ve hed efleri,
• İşletm enin m evcut finansal yap ısı,
• Üretilen m am ullerin özellikleri,
• Üretilen ürünlerin pazarlanabilirli ği,
• İşletm enin pazarlık gücü vb. i çsel
unsurlar göz ön ünd e
bulund urulm alıd ır.
20. Bölüm Veya İşlevsel Bütçelerde
Bütçeleme İş Akış Sırası Nedir?
Adımları genel sırasıyla şöyle koyabiliriz :
2. M al /hizm et satış (m iktarX fiyat= tutar) b ütçesi
3. Üretim (ticaret şirketleri i çin satın alm a) m iktar ve stok b ütçesi
4. Üretim (ticaret şirketleri i çin satın alm a) m aliyet b ütçeleri
– D i r e k t i lk m a d d e v e m a lz e m e b ü t ç e s i
– D i r e k t i şç i li k b ü t ç e s i
– G e n e l ü r e t i m g i d e r le r i b ü t ç e s i
5. M am ul stokları b ütçesi
6. Satışların m aliyeti b ütçesi
– S a t ı la n m a m u l m a li y e t i b ü t ç e s i
– S a t ı la n t i c a r i m a l m a li y e t i b ü t ç e s i
– S a t ı la n h i z m e t m a li y e t i b ü t ç e s i
21. Bölüm Veya İşlevsel Bütçelerde
Bütçeleme İş Akış Sırası Nedir?
1. Araştırm a geli ştirm e gid erleri
b ütçesi
2. Pazarlam a, satış, d ağıtım
gid erleri b ütçesi
3. Genel yönetim gid erleri b ütçesi
4. Finansm an gid erleri b ütçesi
5. D i ğer olağand ışı gelir ve gid erler
b ütçesi
22. Bölüm Veya İşlevsel Bütçelerde
Bütçeleme İş Akış Sırası Nedir?
1 1 . O lağand ışı gelir ve gid erler
b ütçesi
1 2. D uran varlık yatırım
b ütçesi
1 3. Finansm an b ütçesi
1 4. B ütçe gelir tablosu
1 5. N akit b ütçesi ve b ütçe nakit ak ım tablosu
1 6. B ütçe bilan ço
1 7. B ütçe sapm a çöz üm lem eleri (d önem
sonlarınd a)
24. Bütçe Hazırlarken Dikkat
Edilmesi Gereken Konular
• K red i kaynakları
• Bireysel ve kurum sal
yatırım cı d avran ışları
• Talepteki olası d eği şm eler
• Satıcıların d urum u
25. BÜTÇELEMENİN İLKELERİ
-B ütünlük İ lkesi
-Birlik İ lkesi
-M erkezcilik İ lkesi
-Şeffaflık İ lkesi
-K esinlik İ lkesi
-U zm anlaşm a İ lkesi
-D önem sellik İ lkesi
-M ad d i önem ve İ ktisad ilik İ lkesi
26. BÜTÇELEMENİN YARALARI
- Üst d üzey yöneticiler, am açların ı b ütçelem e ile
netle ştirirler.
-B ütçelem e, gelece ği d üşünm e, öngörm e gere ğini d o ğurur.
-Y öneticileri, izlenecek tem el politikaları önced en
saptam aya zorlar.
-Tutarlı d üşünm eyi, önem li kararlara varm ad an önce tüm
ilgili etm enlerin d ikkate alınm asın ı sağlar.
-Faaliyet sonu çların ın d e ğerlend irilm esind e, ölçülm esind e
kullan ılacak stand artların geli ştirilm esini sağlar.
27. • Faaliyetlerin etkin bir bi çim d e d enetim ine olanak
hazırlar.
• D enetim gid erlerind e önem li tasarruflar sağlar.
• Firm an ın alt kad em e yöneticilerinin planlam a
sürecine katılm a ve katk ıd a bulunm alarına,
am açlara göre yönetim e olanak verir.
• Firm an ın plan ve am açların ın alt kad em e
yöneticiler ve personel tarafınd an d aha iyi
kavranm asın ı kolaylaştırır.
• K aynak kullan ım ın ı iyileştirir.
28. • Çeşitli stratejilerin geli ştirilm esind e yard ım cı olur.
• Y öneticilerin, ekonom ik hayattaki geli şm elerin
firm an ın faaliyetleri üzerind e olabilecek etkilerini
önced en görerek önlem alm aların ı sağlar.
• H er b ölüm ve d üzeyd e alınan kararlar arasınd a
tutarlılık ve eş güd üm sağlayarak, firm an ın bir b ütün
olarak kavranm asın ı kolaylaştırır.
• İş program ların ın haz ırlanm asın ı, finansm an
kurum larınd an kred i alınm asın ı kolaylaştırır,
m uhasebe servisinin planlam a ve kontrol i çin gerekli
bilgileri verm esini h ızland ırır .
29. ESNEK BÜTÇELEME
• Esnek b ütçe, çe şitli hasıla veya satış seviyelerine
göre belli tipteki bazı harcam aların tahm in
ed ilebilir tutarlard a olm asınd an yaralan ılarak
geli ştirilm i ş bir b ütçe sistem id ir.
• Bu tür b ütçelem ed e planlanm ış farklı faaliyet
hacim lerine göre b ütçeler haz ırlanm aktad ır.
İşletm ed e alternatif satış seviyelerine göre, farklı
b ütçeler hazırlanm aktad ır.
• Planlanan d önem i çin hangi tür alternatif b ütçenin
yürürlükte olacağın ı tespit yönetim in
sorum luluklarınd an birisid ir.
30. SIFIR TABANLI BÜTÇELEME
K lasikle şm i ş geleneksel b ütçelem e sistem lerind e otom atik
hi çbir fayd a m aliyet analizine d ayanm ad an yap ılan
harcam aların yerine, sıfır tabanlı b ütçelem e sistem ind e fayd a
m aliyet analizi yap ılarak d e ğerlend irilm ekted ir.
Bu özelli ği d e d i ğer b ütçelem e sistem leri arasınd a kend isine
önem li ayrıcalık sunm aktad ır.
Zira sıfır tabanlı b ütçelem e sistem ind e her faaliyet ve bu
faaliyetlerin öd ene ğinin önced en var olm ad ığı
öngörüld üğünd en herhangi bir çıktın ın en d üşük m aliyetle
eld e ed ilm esi i çin en etkin usulün ne old u ğunun ortaya
konulm ası ve belirlenm esine çalışm aktad ır
31. Sıfır Tabanlı Bütçelemenin
Uygulanabilirliği
STB sistem inin uygulanabilm esi
ancak baz ı şartların varlığı sayesind e
m üm k ün olabilm ekted ir.
Teorik olarak ne kad ar iyi ve üstün
yönleri vurgulan ırsa vurgulansın,
uygulam a yön ünd en
d e ğerlend irilem eyen b ütçelem e
teknikleri anlam ların ı yitirm ekted ir.
32. STB ile ulaşılm ak istenen, kam ud a d a aynen özel sektörd e
old u ğu gibi geli şm elere ayak uyd urabilecek bir karar ve
uygulam a alan ına ge çebilm ek ve geli şm elere d uyarlı karar
alabilm ektir.
Bu ise, ülkem izd e baz ı m ali ve id ari reform lar yap ılm asın ı
gerekli k ılm aktad ır. B ütçe sistem inin rasyonelle şm esi açısınd an,
T ürkiye’d e STB’ne ge çilm esi sağlanm alıd ır.
Bu öyle pek kolay gerçekle şm eyecektir. Gerçi gün üm üzd e neo-
liberal yaklaşım lar ned eniyle d evletin ekonom id en elini çekm esi,
olabild i ğince k üçültülm esi görüşleri hakim göz ükm ekted ir.
Bu d üşünce sahiplerinin öngörd ükleri yaklaşım lar
gerçekle şirse, o zam an k üçülen kam u kesim ind e STB‘ye
ge çilm esinin tem elleri atılm ış sayılabilir.
33. Yine kam unun genel ekonom id e sahip old u ğu ekonom ik
payı ned eni ile d e STB’nin uygulanm ası pek olası
görülm em ekted ir. Çünk ü kam u ekonom isi gere ği
pazarlanam ayan, fayd ası b ölünem eyen ve d olayısıyla
fiyatland ırılam ayan m al ve hizm etin üretilm esind e gerçek çi
m aliyet analizleri yap ılam ayacağınd an, STB bu d urum a uygun
d üşm eyecektir.
STB’nin veya herhangi bir sistem in verim li bir bi çim d e
uygulanabilm esi asgarid en d e olsa, bu tür sistem leri hayata
ge çirecek vasatların olm asın ı gerekli k ılm aktad ır.
1 973 yılınd a uygulam aya başlan ılan PPBS bugün bile tam
anlam ıyla uygulanam am akta, bir nevi kend ind en önceki
geleneksel sistem in bir d evam ı olarak varlığın ı sürd ürm ekted ir.
34. Bütçe Oluşturma
B ütçe olu şturm a ve kontrol sistem i senaryo
analizleri, satış, üretim , satın alm a, yatırım , m asraf
b ütçeleri ile proform a bilan ço ve gelir tablosu
üzerine kurulu b ütünle şm i ş sistem d ir.
C ari yıl öncesi ve sonrası yılları ile 36 aylık bir
b ütçe sistem i arasınd a ili şkiler kurulm u ştur.
Firm alara göre çalışm a takvim leri, resm i tatilleri
ayarlayarak b ütçe sistem ini buna göre organize
ed ilir.
35. Bütçe oluşturma 3 başlıkta incelenir:
Senaryo: Gelece ğe ili şkin ekonom ik
senaryolar olu şturulur. D öviz, enflasyon gibi
faktörler d ikkate alın ır.
Revize bütçe oluşturma: Burad a kullan ıcı
d e ği şik senaryolara göre b ütçeleri belirli bir
sayıd a revize ed ebilir. Yani d e ği şik ko şullara
göre b ütçenin yenid en olu şturulm asıd ır.
Simülasyon: Yap ılan entegrasyon sayesind e
çoklu senaryo ve tahm in tekni ğinin olm ası,
sonu çları an ınd a görüp, rahatlıkla d eği ştirm e
im kan ı sağlam aktad ır.
36.
37. Bütçe Oluşturmanın Kriterleri;
Enflasyon ortam ınd a b ütçe
hazırlam a ve rapor
U zun d önem li b ütçe takibi
Önceki yıl verilerind en yeni yıl
b ütçe tahm inleri eld e etm e
İ stenilen aya b ütçe onayı
Alternatif d övizli i şlem yapm a
38. BÜTÇENİN YASAL DAYANAĞI
Ülkem izd e d evlet b ütçesi yasal d ayanağın ı T.C
anayasası 501 8 kam u m ali yönetim i kontrol
kanunund an alm aktad ır.
Anayasan ın 1 61 . M ad d esine göre yönetim
b ütçesinin hazırlanm ası, uygulanm ası ve kontrolü
kanunla d üzenlenir.
39. Merkezi Yönetim Bütçesi
Hazırlık Süreci
B ütçe haz ırlık süreci m ayıs ayı sonund a orta vad eli
program ın resm i gazeted e yayım lanm asıyla başlayarak 6
ay sürm ekte olup, m ali yıl başınd an önce resm i gazeted e
b ütçe kanununun yayım lanm asıyla sona erer.
Orta vadeli program:
O rta vad eli m ali plan M aliye Bakanlığı tarafınd an
haz ırlan ıp Y üksek planlam a kurulunca karara bağlan ır ve
1 5 hazirana kad ar Resm i gazeted e yayım lan ır.
40. Harcama birimlerinde Bütçe
Hazırlık Süreci
Analitik Bütçe Sınıflandırılması:
• K urum sal, fonksiyonel, finansm an tipi ve ekonom ik
sın ıfland ırm a olm ak üzere d ört b ölüm d en olu şm aktad ır.
K urum sal 1 . D üzey (Bakanlıklar)
K urum sal 2. D üzey (Sorum lu birim ler, M üste şarlık)
K urum sal 3. D üzey (Ana hizm et birim leri)
K urum sal 4. D üzey (D an ışm anlık, d enetim ve lojistik
birim ler)
41. F onksiyonel Sınıflandırma:
• D evlet faaliyetlerinin türün ü gösterm ekted ir. Örne ğin genel
kam u hizm etleri, savunm a hizm etleri, ekonom ik i şler ve
hizm etler.
F inansman tipi sınıflandırma:
• Yap ılan harcam aların hangi kaynaktan finanse ed ild i ğini
gösterm ekted ir.
Ekonomik Sınıflandırma:
• Personel gid erleri ,borç verm e,cari transfer gid erleri,
M al ve hizm et alım , yed ek öd enekler ,faiz gid erleri,
42. Bütçe Dönemi:
B ütçelem e prosed ürüne başlam ad an önce b ütçe d önem inin
saptanm ası gerekir. Genel olarak bir otel i çin en uygun
d önem 1 2 ayd ır.
Y ılın yaln ız belirli bir süresind e faaliyet gösteren otellerd e
b ütçe d önem i açık bulunan süreyle sın ırlan ır.
Yeni açılm ış bir otel i çin b ütçe d önem i birkaç ay i çin
olabilir.
Aylık d önem ler itibariyle yap ılan yıllık b ütçe b ölüm lerinin
ge çm i ş yılın aylarıyla d o ğru bir karşılaştırm a olanağı
verm eyece ği, bu ned enle karşılaştırm a d önem lerinin d örd er
haftalık olm ası, çünk ü bu d önem lerd e ayn ı sayıd a günler
olacağınd an d aha d o ğru olacağı ileri sürülm ekted ir.
43. K O N AK LAM A
İŞL E T M E L E R İN D
E K U LLAN I LAN
B Ü T ÇE
Ç E ŞİT L E R İ
44. SATIŞ BÜTÇESİ
• Satış b ütçesi, bir i şletm enin gelecek
faaliyet d önem ine ili şkin satışların ı;
m am ullere, örgütsel sorum luluklara
ve zam an d önem lerine göre gösteren,
i şletm e am aç ve stratejilerine uygun
bi çim d e m iktar ve tutar olarak
d üzenlenen ve yetkili organlar
tarafınd an onaylanan satış
planlarıd ır.
45. Satış Bütçeleri;
1 ) U zun d önem li satış b ütçeleri;
- Genel ekonom iye ili şkin
öngörü m od eli,
- Sanayi toplam satışların ı
belirleyen öngörü m od eli,
- İşletm elerin satış gücüne ili şkin
öngörü m od eli.
2) K ısa d önem li satış b ütçeleri.
46. Satış bütçeleri kararlaştırılırken;
Üretim in, satışların veya m am ullerin m evsim lik
yap ısı,
M od a,
Pazarların sağlam lığı,
Üretim süresinin uzunlu ğu,
Ge çm i şteki d eneyim ler,
Genel ekonom ik ko şullar,
Üretim teknolojisi
U nsurları d ikkate alınm aktad ır.
47. Satış Bütçesinin Amaçları;
Satış m iktarları saptan ırken ya azam i satış
olanakları ya d a azam i kar olanakları araştırılır ve
hed ef olarak alın ır. Baz ı hallerd e azam i karı veren
bir optim al üretim ve satış hacm i hed ef alınabilir.
Burad a tem el am aç katk ı payı m aksim izasyonu
olm alıd ır.
Satış b ütçelem esi yap ılırken üretim ve stok finansal
gereksinim ler ile koord ine ed ilm elid ir. Bu hald e
am aç satışların planlanm ası, gerçek sonu çları
ölçm eye yarayan esasları verm ek ve d i ğer
b ütçelerin haz ırlanm asına yard ım cı olm aktır.
48. i ş l e t me n i n i ç i n d e
b u l u n d u ğu k o ş u l l a r a
gı ör e ;
Pazar payı en çoklam as
K ar en çoklam ası
Satış en çoklam ası
Belirli bir kar tutarın ı gerçekle ştirm eyi am aç ed inm enin
yan ınd a aşağıd a sayacağım ız ikincil am açları d a vard ır:
- İşletm e serm ayesi ve yatırım harcam aları b ütçelerinin
haz ırlanm asınd a bir rehber gibi hizm et etm ek,
- Yatırım , d irekt ilk m ad d e ve m alzem e alım ları, üretim
araçları ve personel gereksinim lerini saptam ak i çin tem el
bilgiler verm ek,
- B ütçe d önem ind e i şletm enin finansal planların ın
haz ırlanm asınd a ve gerekti ğind e bu planlard a d e ği şiklik
yap ılm asınd a yard ım cı olm ak.
49. İşletmenin bu amaçlara ulaşmak için
izleyeceği politika;
K red ili satış, kred i verm e, vad e ve tahsilat politikaları
ayrı ayrı belirlenm elid ir.
M am ul ve hizm etlerin pazarları saptanm alıd ır.
Satış hizm etleri ve bu hizm etleri gerçekle ştirm ed e
yararlan ılacak satış örgütü belirlenm elid ir.
M am ul ya d a Pazar farklılaştırm alarına gid ilecekse
bunların uygulam a bi çim leri ve bu uygulam an ın satış
m iktar ve tutarları, fiyatlar üzerind eki etkileri
d e ğerlend irilm elid ir.
T üm bu politikaların uygulanm ası i çin katlan ılacak satış
gid erleri ve gerekli finans kaynakları saptanm alıd ır.
Satış fiyat politikası ve enflasyon oran ı öngörüleri
saptanm alıd ır.
51. Satış Bütçesinin Düzenlenmesi
• Çeşitli şekillerd e yap ılan öngörüler, ilgili satış
yöneticisi ve yetkililerinin olu şturd u ğu kom itece
ekonom ik, sosyal, d em ografik ve geli şm eler d e
d ikkate alınarak d eğerlend irilir.
- Satış gelirleri b ütçesi
- Satış gid erleri b ütçesi
52. Satış bütçesi hazırlanırken şu
aşamalardan geçilmelidir:
• Ge çm i şteki satışların incelenm esi
• İşletm e d ışı faktörlerin incelenm esi
• Öteki ilgili faktörlerin incelenm esi
53. a- Odalar Hasılatı
O tel i şletm elerind e b ütçe yap ısın ın tem eli, beklenen
od a satışıd ır.
Genellikle od a d oluluk oran ı terim i ile belirtilen od a
satış tahm ini, od alar m üd ürü ya d a önb üro m üd ürü
ile satış m üd ürün ün i ş birli ği ile haz ırlan ır.
Başlam a noktası norm al olarak önceki yıl od a
satışlarıd ır. Bu satışları b ütün yıl boyunca etkileyen
özel d urum ların saptanm ası i çin analiz yap ılır.
54. Hazırlanan bütçe döneminin oda satışlarının
miktarını tahmin edebilmek için çeşitli faktörler
dikkate alınır:
• Ge çm i ş yılların çe şitli aylarınd aki od a satışları
(ortalam a d oluluk oranları),
• Çeşitli tarihler i çin şim d id en yaptırılan
rezervasyonlar,
• O d a satışların ı etkileyen çeşitli özellikli günler
(bayram lar, festivaller, kongreler vb.),
• Ülke i çind eki politik istikrar,
• Öteki ülkelerle olan ili şkiler,
55. Ülke i çind eki ve d ışınd aki
ekonom ik d urum ,
D evletin turizm i teşvik yolund aki
genel politikası ve özel kararlar
(özel turist kurları, otel
i şletm elerini sübvansiyon
kararları ülke i çind eki ki şilere
tatil kred ilerinin verilm esi, yıllık
ve haftalık tatil günlerinin
uzatılm ası vb.),
O telin kend isinin uygulayacağı
özel satış politikası ve tan ıtıcı
reklam lar gibi.
56. b- Yiyecek-İçecek Hasılatı
• O tel i şletm esi
d aha yeni
faaliyete
ge çm em i şse
yiyecek-i çecek
hasılatı i çin
baz ı göstergeler
eld e ed ilm i ş
olacaktır.
57. c- Öteki Departmanlar Hasılatı
• O tel i şletm esinin türü ve b üyüklüğü ned eniyle
çe şitli gelir getiren d epartm anlar bulunabilir.
- Telefon
- Çam aşırhane
58. ÜRETİM (HAZIRLIK) BÜTÇESİ
• B ütçelenm i ş
satışları karşılam ak
i çin b ütçe
d önem ind e üretim i
gereken m am ul
m iktarın ın
öngörülm esid ir.
59. Ür e t i m b ü t ç e l e r i d e
i k i y e ay r ıl ar ak
düz e nl e ni r ;
U zun d önem li üretim
b ütçeleri
K ısa d önem li üretim
b ütçeleri
60. Üretim Bütçesinin Amaçları:
• Tem el am aç; i şletm ed e gereksinm e fazlası
stok birikim ine yer verm ed en satış b ütçesinin
talebini satış, stok ve üretim seviyeleri
arasınd a optim um d engeyi sağlayarak
karşılam aktır.
• İşlem enin üretim i ile ilgili faaliyetleri belli bir
program a bağlam ak
61. Üretim Bütçesinin Aşamaları:
• B ütçe d evresi i çind e yap ılm ası öngörülen toplam
üretim m iktarı,
• Öngörülen üretim in m am ul grup ve türlerine
göre b ölüm lend irilm esi,
• Yap ılm ası d üşün ülen üretim in zam an ın ın
saptanm ası,
• M am ul stok gereksinim inin saptanm ası
62. Üretim Bütçesinin Düzenlenmesi:
• Üretim b ütçesinin sağlıklı bir şekild e
d üzenlenebilm esi i çin aşağıd a belirtilen
noktalar göz ön ünd e bulund urulm alıd ır:
-Üretim b ütçesi sad ece m iktar itibariyle
d üzenlenm elid ir
63. -Üretim b ütçesi ile satış b ütçesi ayn ı birim lerle
gösterilm elid ir. Satış b ütçesinin tutar ve m iktar
olarak d üzenlenm esi gerekti ğini belirtm i ştik.
Üretim b ütçesinin m iktar olarak
d üzenlenm esiyle, satış b ütçesinin d e m iktar
olarak d üzenlenm esi ile paralellik sağlan ır.
-Üretim b ütçesinin üretilen m am ullerin grup
ve türlerine göre d üzenlenm esi gerekti ği
önced en ele alınm ıştı.
-İşletm enin stok veya sipari ş esasına göre
çalışm ası üretim b ütçesinin d üzenlenm e
tekni ğini d eği ştirm em elid ir.
64. ön ü n d e t u t u l a r a k ü r e t i m
b ü t ç e s i n i n d ü z e n l e n me
s ü r e c i n i ş öy l e
Üretim b ütçesinin d önem inin saptanm ası,
s ır al ay abi l i r i z :
H em satışın taleplerini karşılam ak hem d e saptanan stok d üzeyini
gerçekle ştirm ek i çin ne m iktar üretim yap ılacağın ın kararlaştırılm ası,
M am ullerin üretilece ği zam an ı saptam ak,
M am ullerin nered e üretilece ğini belirlem ek,
Üretim sürecind e zorunlu faaliyetlerin saptanm ası,
Üretim program ın ın d üzenlenm esi,
Üretim stand artların ı saptayarak üretim in verim lili ğini ölçm eye
yard ım cı olm ak,
Gereksinim d uyulacak i şgücü, m akine ve hizm et program ın ı
d üzenlem ek,
Üretim in stand art m aliyetini hesaplam ak.
65. DİREKT İLK MADDE VE
MALZEME (HAMMADDE)
BÜTÇESİ
• İşletm elerin üretim d e gereksinim d uyd u ğu m ad d elere
d irekt m ad d e, m am ulün esas yap ısın ı olu şturm ayan
ancak üretim i çin gerekli m ad d elere end irekt m ad d e
d enir.
• H am m ad d e b ütçesi, satış b ütçesine göre b ütçelenm i ş
üretim i gerçekleştirm ek i çin b ütçe d önem ind e
gereksinim d uyulan D irekt H am m ad d e m iktarın ın
öngörülm esini konu alan b ütçelerd ir.
66. • D irekt ham m ad d e b ütçesini;
-D irekt ham m ad d e m iktarı,
-D irekt ham m ad d e ted arik (satın alm a),
-D irekt ham m ad d e stok b ütçeleri
O larak üçe ayırabiliriz.
D irekt ham m ad d e b ütçesi ile satış ve
üretim b ütçesi d önem leri ayn ı olm alıd ır.
67. Di r e k t İ l k M d d e v e
a
M l z e me (Ha mma d d e )
a
M k t a r - S a t ı n Al ma v e
i
D irekt t amk ad d et ç e l e r i :
S H o m Bü
m iktar b ütçesi
b ütçelenm i ş üretim
i çin gereksinim
d uyulan D irekt
H am m ad d e m iktarın ı
öngörür.
68. Hammadde Bütçesinin Amaçları:
D irekt H am m ad d e satın alm aların ın elveri şli
şekild e b ütçelenm esine olanak sağlam ak,
D irekt H am m ad d e stok kontrolü yapabilm ek i çin
stok m iktarları ile ilgili stand artların
saptanm asın ı zorunlu k ılm ak,
Finansal gereksinim lerin saptam ası i çin gerekli
bilgileri nakit b ütçesine verm ek,
D irekt m ad d e kontrolü ve stokların ın uygun
d üzeyd e olm asın ı sağlam ak.
69. Hammadde Bütçesinin
Düzenlenmesindeki Aşamalar:
Gelecek b ütçe d önem ind e üretilecek her bir m am ul i çin
harcanm asına gereksinim d uyulan D irekt H am m ad d e
m iktarların ın saptanm ası,
İşletm enin üreteceği her tür m am ul i çin ne m iktard a ve ne
türlerd e D irekt H am m ad d e’ye gereksinim d uyulacağı,
İşletm enin b ütçe d önem ind e üretim in aksam am ası i çin
D irekt ham m ad d e m iktarlarınd a yeterli em niyet payı d a
göz ön ünd e tutularak periyod ik olarak eld e bulund urulm ası
gereken D irekt H am m ad d e m iktarların ı saptam ak,
70. DİREKT İŞÇİLİK BÜTÇESİ
B ütçelenm i ş üretim i gerçekle ştirm ek i çin üretilen
m am ul ile d o ğruca ili şkili olan i şgücün ün b ütçe
d önem i i çin öngörülerini gösteren b ütçed ir.
D irekt i şçilik b ütçesinin haz ırlanm asınd an üretim
yöneticisi ve yard ım cıları sorum lud ur.
B u b ütçenin haz ırlanm asınd a M aliyet M uhasebesi,
İ nsan K aynakları ve B ütçe K ontrol Birim leri d e
birlikte çalışm alıd ır.
71. Direkt İşçilik Bütçesinin
Amaçları:
Üretim b ütçesind eki üretim m iktarın ı
gerçekleştirm ek i çin gereksinim d uyulan d irekt
i şçili ği karşılam ak,
İşletm ed e istikrarlı istihd am seviyesi sağlam ak,
Üretim in d irekt i şçilik m aliyetini saptam ak ve
d enetlem ek,
N akit b ütçesinin d üzenlenm esi i çin d irekt i şçilik ile
ilgili bilgileri verm ek,
İşçilerin i şe alınm aların ın d üzenlenm esind e insan
kaynakları b ölüm üne yard ım cı olm ak.
72. Direkt İşçilik Bütçesinin
Düzenlenmesi:
Di r e k t i ş ç i l i k b ü t ç e s i n i n
d ü z e n l e n me s i n d e d i k k a t
e d i l me s i g e r e k e n
Üretim b ütçesind e u s u s ld uyulan;d irekt i şçilik,
h gereksinim a r
Üretim i şlem lerinin niteli ği,
İşletm ed e uygulanan ücret sistem leri,
Toplu sözle şm eler,
İ stenilen kalited e ve kantid ed e i şçi ted arik ve e ğitim i
olanakları.
73. Yu k a r ı d a s ı r a l a n a n
hus us l ar da di k k at e
al ınar ak :
• D irekt i şçilik saatleri ve
ücretleri
• D irekt i şçilik m aliyetleri
hesaplan ır.
74. Direkt İşçilik Miktarı:
• Stand art m aliyet uygulayan i şletm elerd e d irekt
i şçilik m iktarları bilim sel yöntem lerle önced en
hazırlanm ıştır.
• İşletm ed e stand art m aliyet sistem i
uygulanm ıyor ise d irekt i şçilik m iktarlarının
saptanm asınd a aşağıd a sıralanan yöntem ler
kullan ılır:
75. -M am ul üretim ind e hangi üretim i şlem i
uygulan ıyorsa yap ılan i şlem ler, d irekt
i şçilik saati veya d irekt m akine saati
ölçüsüne göre d e ğerlend irilir.
-Ge çm i ş d eneyim lerd en yararlan ılarak
üretim in fiziki hacm ine (m iktarına) göre
hesaplanm ış d irekt i şçilik saati oranları
kullan ılır.
-Sorum lu yöneticilerin uygulad ığı görsel
yöntem ile d irekt i şçilik saatleri öngörülür.
76. Direkt İşçilik Ücretleri:
Direkt işçilik ücretlerinin öngörülmesi:
• Üretim faaliyeti i çin
gereken i şçilik türlerine,
• Çeşitli i şçilik türleri i çin
öd enecek ücretlere,
• İşletm ed e uygulanan ücret
sistem lerine bağlıd ır.
77. GENEL ÜRETİM GİDERLERİ
BÜTÇESİ
• B ütçelenm i ş üretim i gerçekleştirm ek i çin katlan ılacak
genel üretim gid erlerinin önced en saptanm ası ile ilgili
b ütçed ir.
• İşletm elerd e genel üretim gid erleri;
- Sabit
- D eği şken
78. a ş a ğ ı d a s a y ı l a n öz e l l i k l e r d e n
dol ay ı büt ç e l e ni r k e n g i de r
y e r l e r i v e ü r e t i m i ş l e ml e r i n e
Genel Üretim Gid erleri ü zme n l earasiınd a: irekt bir
g ör e d ile am uller n r d
ili şki yoktur.
Genel Üretim Gid erleri d e ği şkenlik ve kontrol ed ilebilirlik
kavram ına ili şkin olarak birbirind en çok farklı nitelikteki
gid erlerd en olu şur.
Bu gid erlere ili şkin sorum luluk i şletm e i çind e bir yerd e
toplanm am ıştır. Bu gid erlerd en çe şitli yönetim d üzeyind eki
çok sayıd aki yönetici sorum lud ur.
Genel Üretim Gid erleri bazen m evsim in etkisind e olan
gid erlerd ir.
79. • Bu ned enlerd en d olayı her gid er yeri
i çin ayrı bir Genel Üretim Gid erleri
b ütçesi haz ırlan ır.
• Bu b ütçelerin bir araya getirilm esi yolu
ile i şletm enin tüm üne ait Genel Üretim
Gid erleri b ütçesi eld e ed ilebilir.
80. Genel Üretim Giderleri
Bütçesinin Amaçları;
• Üretilen m am ullerin m aliyetine ili şkin b ütçe
tutarların ı saptam ak,
• Bu gid erler ili şkin etkin m aliyet kontrolüne
olanak sağlam ak,
• B ütçe d önem ind e bu gid erlerin ned en olacağı
nakit çık ışların ın saptanm asın ı olanaklı
k ılm aktır.
81. Genel Üretim Giderlerinin
Bütçelenmesindeki Güçlükler ve
Uyulması Gereken İlkeler
Genel Üretim Giderlerini bütçelerken karşılaşılan
güçlüklerin nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:
• Üretilen m am ulün m aliyetine giren gid er
kalem leri sayılam ayacak kad ar çoktur, çeşitli
kaynaklard an d o ğarlar ve kontrol i çin farklı
m etotları ve zam an ı gerektirirler.
82. Birçokları üretim hacm ind eki d eği şikliklere
bağlı olarak d e ği şirler. Bu bak ım d an öngörülen
üretim d üzeyind e toplam gid erlerin ne kad ar
olacağın ı hesaplam ak güçtür, b üyük em ek ve
d ikkat gerektirir.
Baz ı gid er kalem leri (m esela d enetim ci
ücretleri) i şçilik b ütçesi kapsam ına alınabilir,
Gid erlerin elveri şli ölçüd e b ölüm lenm esi iyi bir
m aliyet m uhasebesi sistem i yok ise zord ur.
Bu tür gid erlerin kontrolü i çin yeterli
stand artların saptanm ası zor olur.
83. Genel Üretim Giderleri bütçesi
düzenlenirken aşağıda belirtilen iki
ilkeye özellikle uyulmalıdır:
• Öngörüler i şletm enin organizasyon b ölüm lerine
göre yap ılm alıd ırlar. B öylece sorum luluk bir
veya birkaç grup görevliye kesinlikle
yüklenebilir.
• Öngörüler i şletm enin m aliyet m uhasebesi
b ölüm ünd e kullan ılan gid er b ölüm lem esine
uyularak yap ılm alıd ır. Gerçekleşen ve
b ütçelenen gid erlerin kolaylıkla karşılaştırılm ası
i çin bu ilkeye uyulm alıd ır.
84. Genel Üretim Giderleri
Bütçelerinin Düzenlenmesi
Genel Üretim Gid erleri b ütçeleri d irekt m ad d e ve
d irekt i şçilik b ütçeleri gibi 3 aylık ve aylık
d önem lere göre ayrıntılı olarak d üzenlenir.
Bu b ütçe üretim b ütçesini izleyerek d irekt m ad d e
ve d irekt i şçilik b ütçeleri ile ayn ı zam and a
d üzenlenir.
Genel Üretim Gid erleri b ütçesinin
d üzenlenm esine alt yönetim seviyesind en
başlanm alıd ır.
85. Bütçelerin hazırlanmasında takip edilecek yol
şöyledir:
Ge çm i ş yıllara ait tüm Genel Üretim Gid erleri kalem leri liste
haline getirilir. Genel Üretim Gid erleri; end irekt m ad d e,
end irekt i şçilik, m em ur ücret ve gid erleri, d ışarıd an sağlanan
fayd a ve hizm et, çe şitli genel üretim gid erleri, gid er yaz ılan
vergi, resim harç, am ortism an ve tükenm e payı ile üretim le
ilgili finansm an gid erleri d iye grupland ırılır.
L isted e gösterilen gid er kalem leri ya öteki b ütçelerin i çine
alınm ış olan gid erler veya haz ırlanacak Genel Üretim
Gid erleri b ütçesine girecek gid erler d iye ikiye ayrılır.
Gelecek b ütçe d önem i i çin üretim b ütçesine girecek gid erler
öngörülür.
H az ırlanan ayrıntılı öngörüler bir araya getirilerek, Genel
Üretim Gid erleri b ütçesi haz ırlan ır.
86. NAKİT BÜTÇESİ
İşletm enin gelecekteki
çalışm aları ile ilgili
olup,belirli bir
d önem (genellikle bir
yıl) nakit giri ş ve
çık ışların ın gösterild i ği
bir tablo olarak
gösterilebilir.
87. • N akit B ütçesi,k ısa ve uzun süreli olarak
hazırlanabilir.
• U zun süreli b ütçelem e geleceğe ili şkin
planların gerçekle ştirilebilm esi i çin
gereksinim d uyulan nakitin finansm an ına
ili şkind ir.
• K ısa süreli nakit b ütçeleri ise genellikle bir yıl
i çin i şletm enin nakit giri ş ve çık ışların ın
saptanarak gerekti ğind e borçların
öd enebilm esini sağlar.
88. • Konaklama nakit girişleri İ şletmesinin
• M üşteri ve acentelerd en yap ılan peşin tahsilatlar
• İşletm e b ünyesind e bulunan ofis ve b üroların
kiralanm asınd an gelen gelirler
• Vad eli veya kred i kartıyla yap ılan satışların
tahsilatı
• İşletm enin d i ğer i ştiraklerind en sağlanan nakit
giri şleri
• M enkul k ıym et yatırım larınd an sağlanan kar
payları
89. • Konaklama İ şletmesinin Nakit Çıkışları
• M alzem e alım ları
• İşçilik öd em eleri(m aaş ve ücretler)
• Tan ıtım ve pazarlam a gid erleri
• K red i borçların ın öd enm esi
• Acente ve tur operatörüne yap ılan öd em eler
• Genel gid erler (elektrik,su,haberle şm e v.s)
90. Nakit Bütçesinin Amaçları
Planlanm ış i şletm e faaliyetlerini yürütm ek i çin
istenen ölçüd e parayı kullan ışa haz ır bulund urm ak
N akit fazlası ve eksi ğini gösterm ek
Çalışm a serm ayesi, satışlar, borçlar, satın alm alar
arasınd a nakit koord inasyonunu sağlam ak
N akd e ihtiyaç d uyuld u ğund a bunların hangi
kaynaktan nasıl ele geçirileceğini gösterm ek
91. • K red i program ın ı en iyi şekild e planlam ak
• İşletm elere çe şitli bi çim lerd e kred i sağlayan ve borç veren
kurum lar bu konud a karar verm ed en önce i şletm ed en
isteyecekleri nakit b ütçesi ve nakit ak ım ına ili şkin taleplerini
karşılam ak
• Yatırım lar i çin var olan fonların tutarın ı, ne zam an
kullan ılacakların ı gösterm ek
• İşletm enin m inim um nakit gereksinim ini belirlem ek
• N akit hareketlerinin etkin kontrolüne olanak verm ek
92. Proforma Tabloların Hazırlanmasında
Karşılaşılan Güçlükler
• Para ve serm aye piyasalarınd aki istikrarsızlıkların
planlam ayı zorlaştırm ası
• Enflasyon
• D e ği şen h ük üm et politikaları (İşletm elerin satış
hacm ini etkiler)
• Satış tahm inlerind e gerçek çi varsayım lar
kullan ılm am ası (Aşırı iyim ser-Aşırı k ötüm ser)
• Y öneticilerin ve ortakların, tabloların gereklili ğine
inanm am aları veya gerekli bilgi ve tecrübeye
sahip olm am aları
93. Proforma Bilanço
• Proform a bilan ço, gelecekte belirli bir tarihte
i şletm enin olası varlık, borç ve özserm aye
d urum unu tasnifli hald e gösteren tablod ur.
• Proform a bilan ço, i şletm e am açları
d o ğrultusund a alınan kararların, yap ılan
planların, i şletm enin aktif ve pasif yap ısın ı nasıl
etkileyece ğini tahm in etm eye yarayan finansal
tablod ur.
94. Proforma Gelir Tablosunun
Düzenlenmesi
• İ lk önce, satış tahm ini yap ılır.
• Satış tahm inlerind en yararlanarak, üretilen m alın
m aliyeti tahm in ed ilir. Genellikle, geçm i ş yıllara ait
satılan m alın m aliyetinin satışlara oran ı ile satılan
m alın m aliyeti tahm in ed ilir.
• Satışlarla ilgili gid erler ve yönetim gid erleri tahm in
ed ilir.
• Gelir ve gid erler arasınd aki fark, o d önem in
kar/ zararın ı olu şturur.
95. YATIRIM BÜTÇESİ
Getirileri bir yıld an d aha
uzun bir d önem i
kapsayan varlıklara
yap ılacak yatırım lar veya
yatırım projeleri ile ilgili
uzun vad eli planlam a
sürecid ir .
96. Yatırım Bütçesinde Bulunması
Gerekenler
• Projenin toplam m aliyeti
• İ lgili d önem e ait gid erler
• Bu d önem e ait m aliyetlerin i şletm e tarafınd an
aylık ve üçer aylık olarak ne şekild e karşılanacağı
97. Bütçesel Kontrol
• Bir finansal plan d ahilind e yap ılacak
i şlerin haz ırlanm ası ve sonrad a
geli şm elerin karşılaştırılarak
d e ğerlend irilm esini sağlayan bir sistem d ir
98. • B ütün i şletm e b ölüm lerine ait m aliyet ve
gelir hakk ınd a ayrıntılı bir kontrol olanağı
sağlar
• K arlılık hakk ınd a birçok önem li soruya çok
genel olarak yan ıt verir
• H angi satış m iktarı(ve d epartm anları)d aha
karlıd ır?
• N ed en ge çen ay m alzem e fiyatı b ütçeyi
aştı? gibi..
99. • B ütçelem e çalışm aları
sonucu eld e ed ilen
rakam lar faaliyetler
sonucuyla karşılaştırılarak
b ütçesel kontrol
sağlanm ış olur.Bu am açla
ilgili d önem sonund a eld e
ed ilen satışlar ile
gerçekle şen satışlar
karşılaştırılır.
100. KAYNAKÇA
• B ütçe Y önetim Sistem i, U yum Soft Inform ation System s
• B ütçe H az ırlık S üreci, T ürkan AL GIN , Strateji Geli ştirm e D aire
Başkanlığı M ali H izm etler U zm an ı
• B ütçelem e / Farklı Yaklaşım lar, D eloitte
• Çok Y ıllık B ütçelem e, Yrd . D o ç. D r. Fatih D EYN EL İ
• Faaliyet Tabanlı M aliyetlem e O rtam ınd a Esnek B ütçelem e ve
Sapm a Analizi, Yrd . D o ç. D r. Raif PARL AK K AYA
• Finansal Planlam a, M ehm et SARAÇ (2008)
• Örneklerle B ütçelem e Teknikleri, D o ç. D r. M elih BAŞ
• S ıfır Tabanlı B ütçelem e Sistem i ve T ürkiye’d e
U ygulanabilirli ği, C um a ÇATAL O L U K
• K onaklam a İşletm eleri Y önetim M uhasebesi, D o ç. D r. Ad nan
T ÜRK SO Y
