Лекц-2

1. Лекц №2
Агуулга

2. Экологийн х чин з йлсийн тухайү ү
ойлголт
Сав ертөнцийн хүчин зүйл
/ Абиотик/
Шим ертөнтцийн хүчин зүйл буюу
/Биотик/
Хүн төрөлхтөний хүчин зүйл
/Антропоген /

3. Амьдрах орчин.
Амьд биеийг х рээлэн оршиж,ү
тэдэнтэй байнга йлчлэлцэнү
н л ж байдагө өө байгалийн тэр
хэсгийг амьдрах орчин буюу
экологийн х чин з йл гэнэ.ү ү
Амьдрах орчны б рэлдэх н,ү үү
шинж чанар, олон янз б г дө өө
хувьсамтгай байдаг.

4. Энэ утгаар авч үзвэл амьд
бие бүхэн маш нийлмэл
бөгөөд өөрчлөгдөн
солигдож байдаг ертөнц
дотор амьдарч, орчны
тэрхүү өөрчлөлт хувиралд
өөрийнхөө амьдралын үйл
ажиллагааг зохицуулах
замаар зохилддог.

5. • Ийнхүү зохилдохыг дасан
зохицох чанар буюу
адаптаци гэнэ.
Экологийн хүчин зүйл олон
янз бөгөөд амьд биед
ашигтай, шаардлагатай,
эсвэл ашиггүй, сөрөг
нөлөөтэй, хор уршигтай
байж болно.

6. Экологийн х чин з йлийнү ү
ангилал
1. Сав ертөнцийн хүчин зүйл
/ Абиотик/
• Нарны гэрэл, Температур
• Чийг, Салхи, Ус, хөрс
• Цасан бүрхүүл, цахилгаан
• Даралт

7. 2. Шим ертөнцийн хүчин зүйл
/Биотик/
• Амьтан
• Ургамал
• Бичил биетэн орно

8. 3. Хүн төрөлхтөний хүчин
зүйл /Антропоген /
Хүмүүс хүрээлэн буй
орчиндоо шууд ба дам
байдлаар нөлөөлдөг .

9. Нарны цацраг, гэрэл, т нийүү
экологийн ач холбогдол
Нарны гэрлийн экологийн гол ач
холбогдол бол ногоон ургамлын
фотосинтезийг явуулдаг.

10. Ногоон ургамалын
фотосинтезийн процесс нь
манай дэлхийг органик
бодисоор хангадаг ба ногоон
ургамалд хуримтлагдсан нарны
энерги нь амьдралын гол х чинү
з йл болдог.ү

13. Манай дэлхийд ирж байгаа
нарны цацрагийн
• 1-5% хэт ягаан туяа
• 16-45 % үзэгдэх туяа
• 49-84% урт улаан туяа байна.

14. Дэлхийд ирж буй Нарны
цацрагийг 100% гэж үзвэл
• 34% огторгуйн уудамд буцаж
ойдог
• 47% Дэлхийн гадаргууд шууд
юмуу сарнисан цацрагаар бууна
• 19% агаар мандалд очдог.

15. Б х т рлийн амьтан ургамлынү ө
амьдралд зэгдэгч гэрэл онцгойү
чухал рэг г йцэтгэдэг. Амьдүү ү
биед хлийн аюултай хэт ягаанү
туяаны хэсэг нь 20-25 км нд ртө ө
озоны б рх лд шингээгдэжү үү
байдаг. Хэт ягаан туяаны урт
долгионтой хэсэг нь бага
хэмжээгээр бол амьд биед чухал
хэрэгтэй.

16. Ургамлыг гэрэлд харьцуулах
байдлаар нь экологийн 3 б лэгү
болгоно.
1. Гэрэлсэг ургамал
(Гелиофит )- байнгын гэрэлтэй ил
газрын ургамал орно.

17. 2. С дэрсэг ургамалүү (Сциофит)-
ой модон дотор ургадаг
ургамал, агуй, г н усны ургамалү
3. С дэрт тэсвэртэй ургамалүү –их
хэмжээний с дрийгүү
тэсвэрлэдэг, тэгсэн м ртлө өө
гэрэлд сайн ургадаг ургамлууд
орно.

18. Температурын экологийн ач
холбогдол.
Ургамал
Халуунд тэсвэрг й ургамалү
(+30+40)
Халуунд тэсвэртэй дээд ургамал
(+50+60)
Халуунд тэсвэртэй доод ургамал
(+85+90)

19. Ургамлыг хүйтэнд харьцах байдлаар
нь доорх гурван бүлэг болгоно.
• Хүйтэнд тэсвэртэй / халуун орны
ой, тэнгисийн замаг, зарим мөөг
• Тэсгим хүйтэнд тэсвэргүй /дулаан
б сийн м нх ногоон ургамлууд/ү ө
• Тэсгим хүйтэнд тэсвэртэй/ хүйтэн
өвөлтэй газрын ургамлууд /

20. Мал ,амьтны дулаанаа зохицуулах
механизм нь гурван хэлбэртэй.
• Химийн дулаан зохицуулалт
Бодисын солилцоог
эрчимжүүлэн дулаан үүсгэх
замаар биесийн дулааны
балансыг алдуулахгүй,
температурыг барьж байхад
чиглэдэг.

21. • Физикийн дулаан зохицуулалт
Дулааны зохицуулгын физикийн
механизмд биеийн дулаан
тусгаарлагч чадвар (үс,ноос, өөхөн
давхарга, өдөн бүрхүүл,)чухал
үүрэг гүйцэтгэнэ

22. • Зан байдлын дулаан зохицуулалт
Халуун хүйтнээс зугтаж зайлах, нүх
үүрэнд орох, хонь зуны халуунд
хоргон зогсож толгойгоо доош
оруулан бөөгнөрдөг, шувуу буцах
зэрэг нь үүнд хамаарна.

23. Ус чийг, хур тунадас, цасны
экологийн ач холбогдол.
Хуурай газрын организмд
экологийн нэгэн чухал хүчин
зүйл бол ус мөн. Ус бие эрхтний
бүрэлдэхүүн хэсэг болдог. Усны
ачаар бодисын солилцоо
явагддаг.

24. Ус чийгэнд харьцах байдлаар нь
ургамлыг дараах экологийн
бүлгүүдэд хуваана.
1. Гидатофит – усны ургамал
2. Гидрофит– газар усны ургамал.

25. 3.Гигрофит–ихээхэн чийглэг
нөхцөлд ургадаг хуурай газрын
ургамал. Дотор нь гэрлийн,
сүүдрийн гэж ялгадаг
4. Мезофит – богино хугацааны
ганг тэсвэрлэж чаддаг ургамал
5. Ксерофит - чийг дутмаг газар
зохилдсон ургамал орно

26. Үүнийг дотор нь суккулент,
склерофит гэж хоёр хуваана. Янз
бүрийн эрхтэндээ ус нөөцлөх
тогтоцтой шүүслэг ургамлыг
суккулент гэнэ.
• Жнь. зуун наст бол навчны
суккулент.
Склерофит бол нарийнхан,
жижиг навчтай, үетэн, агь, уул
өвс, хялгана зэрэг ургамал энэ
бүлэгт багтана.

27. Хуурай газрын амьтдын ус,
чийгэнд харьцах байдлаар нь 3
бүлэг болгоно.
• Гигрофил- чийглэг нөхцөлд
зохилдсон амьтад. Жнь. Эр
шумуул нь шүүдрийн усаар
ундаалж, зөвхөн эм шумуул нь
мал амьтны цусыг сорж
хооллоно.

28. • Мезофил– чийгсүү нөхцөлд
амьдардаг амьтад.
• Ксерофил – хуурай нөхцөлд
зохилдсон амьтад. Говь, цөлийн
гүрвэлүүд, могойнууд, мэрэгчид,
тэмээ энэ бүлэгт багтана.