More Related Content
Similar to Нийлмэл уураг (20)
Нийлмэл уураг
- 2. Лекцийн агуулга
• Нийлмэл уургийн төрлүүд
• Нийлмэл уургийн гол төлөөлөгчид
• Нуклеопротеидууд, Нуклеин хүчлийн бүтэц
• Хромпопротеидууд: Гемоглобин
• Гликопротеидууд
• Липопротеидууд
2
- 6. Нуклеин хүчил
• ДНХ – Дезоксирибонуклеины хүчил
• РНХ - Рибонуклеины хүчил
• Полимер: ПОЛИНУКЛЕОТИД
• МОНОНУКЛЕОТИД
• Азотлог суурь
• Рибоза / Дезоксирибоза
• Фосфорын хүчлийн үлдэгдэл
6
- 12. Нуклеопротеид
Нуклеотид, нуклеозидийн нэр
12
Азотлог
суурь
Нуклеозид* Нуклеотид** Товчоор
Аденин
Гуанин
Урацил
Тимин
Цитозин
Аденозин,
дезоксиаденозин
Гуанозин,
дезоксигуанозин
Уридин
Декоксириботимидин
Цитидин,
дезоксицитидин
Аденилийн хїчил, аденозин монофосфат
Дезоксиаденилийн хїчил
Гуанилийн хїчил, Дезоксигуанидин
монофосфат
Уридилийн хїчил, Уридинмонофосфат
дезокситимидилийн хїчил,
Декоксириботимидин монофосфат
Цитидилийн хїчил цитидинмонофосфат
дезоксицитидилийн хїчил
АМФ
дАМФ
ГМФ дГМФ
УМФ
дТМФ
ЦМФ
дЦМФ
.
Азотлог суурь + Рибоза (дезоксирибоза) нуклеозид*
Нуклеозид + H3PO4 мононуклеотид**
- 13. Нуклеопротеид
• ДНХ, РНХ – ийн бүтцийн ялгаа
13
Дезоксирибонуклеины хүчил Рибонуклеины хүчил
Аденин /А/
Гуанин /Г/
Цитозин /Ц/
Тимин /Т/
D-дезоксирибоз
Фосфорын хүчил
Аденин /А/
Гуанин /Г/
Цитозин /Ц/
Урацил /У/
D-дезоксирибоз
Фосфорын хүчил
- 18. Хромопротеид
Chroma – өнгө /грек/
Хромопротеид = Металлопротеид
• Гемоглобин
• Миоглобин
• Цитохром
• Цитохромоксидаз
• Циррулоплазмин
• Ферритин
• Гемоцианин
Металл агуулаагүй хромопротеид
• флавопротеид 18
- 20. Хромопротеид
Гемоглобины молекул 4 атом төмөр, 4 гем агуулдаг, молекул масс ~
65000 бүхий уураг юм.
20
• Гемоглобиныг янз бүрийн урвалж бодисоор үйлчлэхэд амархан
задарч гем биш харин гурван валенттай төмөр агуулсан төмөр-
порфириний нэгдэл үүсгэдэг.
• Гемоглобин (НВ) янз бүрийн хийтэй (О2, СО, NO гэх мэт.)
амархан нэгддэг онцлогтой. Хэвийн цусанд (НвСО)
карбоксигемоглобин байхгүй боловч нүүрстөрөгчийн ислээр
амьсгалсан тохиолдолд илэрнэ.
• Азотын исэл, нитробензолын уураар удаан амьсгалах болон
бусад исэлдүүлэгчийн нөлөөгөөр цусны гемоглобин
метагемоглобинд (Нв-ОН) хувирч төмөр нь гурван валенттай
болно.
• Гемоглобин молекул хүчилтөрөгчийг шууд холбож (хүчилтөрөгч
төмрөөр дамжуулсан нэмэлт холбоогоор холбогдоно)
оксигемоглобин (НВО2) үүсгэх бөгөөд энэ нь амархан
диссоцилагдаж гемоглобин хүчилтөрөгч болдог.
- 21. Металлопротеид
21
Миоглобин. Миоглобин гем агуулсан хромопротеид боловч
гемглобиноос уургийн хэсгээрээ ялгаатай. Молекул масс 17000
бүхий уураг бөгөөд цусаар оксигемоглобин (НвО2) иртэл
булчингийн амьсгалыг хангаж байдаг. Хүн амьтанд харьцангуй
бага үүрэгтэй боловч усны амьтдад маш их үүрэг гүйцэтгэнэ. Жишээ
нь: яст мэлхий хүчилтөрөгчгүйгээр усан дор цаг орчим байж чаддаг.
Усан гахайн бие махбодын хүчилтөрөгчийн 40% орчим нь
миоглобинтой холбоотой юм.
Ферритин. Амьд бие махбодын төмрийн үндсэн нөөц хэлбэр болж
байдгийн гадна фосфор агуулдаг. Гол үүрэг нь төмөр зөөхөөс
гадна бие махбодын төмрийн 30%-ийг агуулж байдаг.
Церулоплазмин. Церулоплазмин нь зэс агуулсан металлопротеид
учир хүн, дээд зэргийн амьтдын бие махбодын зэсийг нөөцлөх, зөөх
үүргийг гүйцэтгэдэг.
Гемоцианин. Зэс агуулсан металлопротеид бөгөөд зарим сээр
нуруугүй амьтдын цусанд хүчилтөрөгч зөөж өгнө.
- 22. Фосфопротеид
• Сүүний казеиноген
• Өндөгний шарын вителлин,
• Загасны түсний ихтуллин
• Эсийн бөөмийн фосфопротеид
22
CH2 CHNH2 COOH
O
O P OH
OH
ñåðèíôîñôàò
Сүүний казеиноген. Казеиногений бүтцэд серинфосфат байдаг.
- 23. Сүүний казеиноген
23
Казеиногенд үл орлогдох аминохүчлүүд байдгаас гадна хүүхэд,
төл амьтдын ясыг хэвийн байдлаар хэлбэржих (фосфор, кальци
агуулдаг тул) явцыг хангаж өгдөг. Сүүний ээдэмцэр кальцийн уусдаг
давс (казеиноген кальцинат) хэлбэрээр буюу анион байдлаар байж
ходоодны шүүсний пепсиний үйлчлэлээр сүүний уураг боловсрох
явцад уусахгүй хэлбэр казеинд шилждэг онцлогтой. Казеиногений
тундасжих ижил цахилгаан цэнэгт цэгт харгалзах рН 4.7 учир
түүнийг цэврээр ялган ашигладаг бөгөөд электрофорезоор
(ялангуяа полиакриlамидийн гелийн) олон бүлэглэл өгдөг.
Овоальбумин өндөгний уургийн 70% орчим эзэлдэг овоальбумин,
өндөгний шард агууллагддаг вителин, вителенин, фосфовитин
(эдгээр нь өндөгний шарын хуурай үлдэгдлийн 33% орчмыг эзэлнэ)
нь фосфопротеидийн төлөөлөгчид юм. Эдгээр фосфопротеид
хөврөлийг хурдан өсөхөд шаардлагатай тэжээлийн материал
болохын гадна залуу бие махбодын өсөлт, бодисын эрчимтэй
солилцоонд ихээхэн ач холбогдолтой.
- 24. Гликопротеид
Энгийн уураг нүүрс ус тэдгээрийн уламжлалтай
нэгдсэн нийлмэл уураг. Үүнд: альбумин, глобулин,
фибриноген гэх мэт цусны олон уураг багтах
бөгөөд олон вирус, бактерт илэрсэн байна.
• Нүүрс ус /аминосахар, гексуроны хүчил/+энгийн уураг
• +цууны & хүхрийн хүчил
• Муцин
• сиалпротеид
• Мукоид
• Хондромукоид
• Остеомукоид
• Овомукоид
24
- 25. Гликопротеид
Жинхэнэ гликопротеидууд аминосахар (0.5-4%)-
аас тогтсон нүүрстөрөгчтэй уургийн хэсэг нь
нягт холбогдсон байдаг бол харьцангуй сул
холбогдсон хэсэг нэгдэл байх бөгөөд үүнийг
мукопротеид (гликопротеидын найрлаганд
мукополисахарид олон тохиолдолд илэрнэ) гэдэг.
Мукопротеидууд гексуроны хүчил, хүхрийн хүчлийн
үлдэгдэл агуулдаг тул хүчиллэг гликопротеидууд
хэмээн нэрлэгддэг. Эдгээрт мөгөөрсний
хондромукоид (хондроитин хүхрийн хүчил
агуулдаг), холбох эдийн үндсэн бодис гиаломукоид
(гиалуроны хүчил агуулсан) хамаарагдана.
25
- 26. Гликопротеид
• Муцин. Энэ нь хоол боловсруулах замын салслагийн
уураг (шүлс, ходоодны шүүс, гэдэсний шүүс гэх мэт)
хамаарагдана. Сиалын хүчил (нейраминий хүчлийн
ациль нэгдлүүд) агуулсан гликопротеидийг
сиалпротеид гэжнэрлэдэг.
• Муцин хоол боловсруулах замд янз бүрийн хоол, хорт
хольцуудын механик болон химийн цочролыг
сулруулж өгөхийн гадна
• хоолны хэсгийг дэвтээх, норгох (гулгамтгай болгох)
зэргээр үйлчилгээ үзүүлнэ.
• Муцин уураг задлагч ферментүүдийн үйлчлэлд
тэсвэртэй учир ходоод, гэдэсний ханын салстыг
хоол боловсруулах замын ферментүүдийн
үйлчлэлээс хамгаалж байдаг. 26
- 27. Гликопротеид
• Мукоидууд. Нүдний шиллэг бие, эвэрлэг бүрхүүл, яс,
мөгөөрс зэрэгт өргөн тархсан байдаг тул
• хондромукоид (мөгөөрсний),
• остеомукоид (ясны),
• овомукоид (өндөгний) гэх мэтээр нэрлэдэг юм.
• Мукоидууд нь хүн амьтны хөдөлгөөний аппаратад
зөөлрүүлэгч норгох материалын үүрэг гүйцэтгэхийн
зэрэгцээ холбох эдүүдийг бэхлэх, цавуулаг шинжтэй
учир тодорхой хэмжээгээр хамгаалах үүрэг
гүйцэтгэдэг.
• Элгэнд гликоген бүхий уургийн комплекс олдсоны
гадна олон эдэд ойролцоогоор 26000-38000 (хүнийх
18000-25000) молекул масстай вирусийн эсрэг
үйлчлэлтэй интерферон хэмээх уургийг олж улмаар
практик үйл ажиллагаанд хэрэглэж байна. 27
- 28. Липопротеид
• Уургаас гадна өөх-тос, тосонцор бодисыг агуулсан
нэгдлүүд хамаарагдана. Бараг бүх эрхтэн, эдэд янз
бүрийн уураг, липидтэй (стерид, саармаг тос,
фосфатид гэх мэт) комплекс үүсгэсэн байдлаар
оршдог. Харьцангуй их хэмжээгээр элэг, бөөр,
мэдрэлийн эдийн эсэд мөн сүү, өндгөнд тохиолдоно.
Нилээд хожим хүчиллэг шинж бүхий лециоальбумин
гэдэг липопротеидыг илрүүлжээ.
• Липид + Энгийн уураг
• Липид болон тостой төстэй нэгдлүүдийг зөөнө
28
- 29. Липопротеид
• Липопротеидуудад гипофизийн өмнөт хэсгийн фолликул-
идэвхижүүлэгч даавар (эмэгтэйчүүдийн фолликулын идэвхит
байдлыг хянадаг) багтана. Энэ нь хоёр маш жижиг хэсэг
“субъединицээс” тогтсон ойролцоогоор 20% нүүрс ус агуулсан
32000 молекул масстай уураг юм.
• Лютеинжүүлэгч даавар нь эмэгтэйчүүдийн шар биеийн идэвхит
байдлыг удирддаг тул жирэмслэлтийн явцыг хянахад ач
холбогдолтой юм. Молекул масс нь 33000, субьединиц, нүүрс
усны эзлэх хувь нь дээрхи даавартай ижил юм.
• Тиреодаавар нь бамбай булчирхайн идэвхит байдлыг
зохицуулдаг, молекул масс 30000, хоёр жижиг хэсгээс тогтсон
гликопротеид юм.
• Эдгээрээс гадна ходоодны шүүсэнд байдаг каслын дотоод хүчин
зүйл /фактор/ цусны бүлгийн факторууд, плазмын мембраны
гликопротеидууд, цусны ийлдсийн гаптоглобулин зэрэг олон
төлөөлөгчдийг дурьдаж болно.
29
