Humanizmi dhe Renesansa ishte një lëvizje e reformimit intelektual, kulturor dhe arsimor në Evropën e periudhës së Mesjetës së vonë dhe periudhës së hershme moderne.
Me konkretisht ajo u zhvillua gjatë shekullit XIV dhe fillimit të shekullit XV-të.
Iliret flisnin nje gjuhe qe dallohej nga popujt e tjere te asaj kohe ne Ballkan. Ajo ishte një gjuhë e veçantë indoevropiane, që kishte lidhje afërie ku më të largët e ku më të afërt me gjuhë të tjera të gadishullit dhe jashtë tij. Janë gjetur elemente të përbashkëta sidomos me trakishten.
Nga ilirishtja e Ballkanit gjer tani nuk është gjetur gjë e shkruar dhe është menduar se nuk ka qenë e shkruar. Gjuhët greke dhe latine që hynë më parë në Iliri si gjuhë kulture, tregtare ose si gjuhë zyrtare administrative, nuk u bënë kurrë gjuhë të të gjithë popullit, i cili vazhdoi të ruajë në jetën e tij të përditshme të folmen e vet.
Iliret flisnin nje gjuhe qe dallohej nga popujt e tjere te asaj kohe ne Ballkan. Ajo ishte një gjuhë e veçantë indoevropiane, që kishte lidhje afërie ku më të largët e ku më të afërt me gjuhë të tjera të gadishullit dhe jashtë tij. Janë gjetur elemente të përbashkëta sidomos me trakishten.
Nga ilirishtja e Ballkanit gjer tani nuk është gjetur gjë e shkruar dhe është menduar se nuk ka qenë e shkruar. Gjuhët greke dhe latine që hynë më parë në Iliri si gjuhë kulture, tregtare ose si gjuhë zyrtare administrative, nuk u bënë kurrë gjuhë të të gjithë popullit, i cili vazhdoi të ruajë në jetën e tij të përditshme të folmen e vet.
Ne shekullin e 14 ne Shqiperi kishte nje zhvillim te mire ekonomik, kjo beri qe rinia shqiptare te shkollohet ne shume qendra te zhvilluara te Europes, sic ishte Venediku, Padova dhe Dubrovniku etj.
Literatura moderniste
Origjina dhe pararendesit e literatures moderniste
Perfaqesuesit kryesore te letersise moderniste
Vazhdimi i modernizmit
Letersia moderne pas vitit 1939
Modernizmi i vone
Ne shekullin e 14 ne Shqiperi kishte nje zhvillim te mire ekonomik, kjo beri qe rinia shqiptare te shkollohet ne shume qendra te zhvilluara te Europes, sic ishte Venediku, Padova dhe Dubrovniku etj.
Literatura moderniste
Origjina dhe pararendesit e literatures moderniste
Perfaqesuesit kryesore te letersise moderniste
Vazhdimi i modernizmit
Letersia moderne pas vitit 1939
Modernizmi i vone
EKSPRESIONIZMI
Tema:
“Të mendosh, do të thotë të kufizohesh në një ide unike
e cila, një ditë do të mbetet si një yll në qiellin e kohës…”
Të mendosh për Heidegger-in, do të thotë të lidhesh me vuajtjet humaniste-artistike jo vetëm të intelektualëve, por edhe të gjetur të shprehur në romane, në poezitë e ekspresionizmit, në filmat që fillojnë të qarkullojnë në vitet ’20-’30. Vuajtjet e përhapura kundra rrezikut të një bote totalisht të organizuar, totalisht të racionalizuar, këtu, lidhen edhe me imazhin që Heidegger-i është armik i modernitetit, i modernizimit
#MesueseAurela
Pyetjet dhe përgjigjet në letërsi shqiptare...!!!!
Bima e brishtë e letërsisë shqiptare u rrit në një tokë shkëmbore. Ajo herë mbinte e lulëzonte, dhe herë shkulej nga dheu prej rrjedhës brutale të historisë dhe politikës.
Megjithatë, kjo bimë e brishtë e kësaj toke të ashpër legjendare ka prodhuar disa lule të mahnitshme, shumë prej të cilave e meritojnë vëmendjen e botës së jashtme.
#MesueseAurela
Në barrën e keqkuptimeve që, me kalimin e shekujve, vijnë duke u shtuar mbi marrëdhëniet e
Perëndimit me vendet ballkanike, bën pjesë edhe përçmimi për thuajse gjithë sa është
ballkanike, duke e përfillur këtë rajon si vis pa qytetërim "oksidental". Duke i veshur
Ballkanit prirjen për të përmbysur situatat gjeopolitike të Europës, intelektualë mediokër të
Perëndimit europian i fajësojnë popujt ballkanikë për mynxyra deri nga ato që s'i nxë mendja.
Analistët madje flasin rëndom për "bal kanizim", në një kuptim fortësisht pejorativ, për të
dëftuar gjithë sa, në doke, në kulturë dhe në nivelin e jetesës, i kundërvihet Perëndimit "të
tyre". Kështu Ballkani, më shumë se një rajon, është bërë një problem, duke qenë fjala për një
"Ballkan" që ekziston më së shumti në mendje, se në terren.
Në një situatë të tillë është bërë tanimë detyrë të thyerit e mjaft prej modeleve me të cilat janë
modeluar faktet e historisë botërore përkundrejt historisë së rajonit tonë, posaçërisht të atyre
modeleve që përftojnë një shembëlltyrë të shformuar mbi zhvillimin e historisë europiane në
të cilën Lindja shfaqet si një periferi e Perëndimit. Sidomos "ne ballkanikët" s'kemi më se
përse të vijojmë duke pranuar një histori të njerëzimit siç është shkruar në mënyrë diverguese
vetëm prej "popujve të mëdhenj", një histori që e vështron rajonin tonë si një "botë shtojcë", e
cila gjallin jashtë qendrës së historisë botërore të identifikuar me një traditë vetëm e vetëm
"oksidentale".
Ne vitin 476 pas Krishtit Perandoria Romake Perendimore ra dhe Perandoria Lindore mbijetoi si ajo qe ne e njohim sot si Perandoria Bizantine. Justiniani ishte perandori i fundit qe perdori titullin e Çezarit. Nje nga kontributet me te njohura te perandorit me origjine nga Iliria ishte reformimi i ligjeve bizantine, i njohur si “Kodi i Justinianit”.
Midis fuqive të mëdha filluan pazarllëqet rreth Shqipërisë, duke u premtuar shteteve ballkanike nga një pjesë të tokave të Shqipërisë. Për këto arsye Greqia sulmoi nga jugu dhe pushtoi një pjesë të tokave të Shqipërisë. Pas tyre sulmojnë edhe Italia e Serbia. Pastaj në drejtim të Shkodrës sulmoi edhe Mali i Zi. Më 26 Prill 1915 u lidh traktati i fshehtë i Londrës, midis qeverive të Antantës dhe Italisë, për ndarjen e tokave shqipëtare. Gjatë Luftës së Parë Botërore Shqipërinë e pushtuan ushtritë e : Greqisë, Italisë, Serbisë, Malit të Zi, Bullgarisë, Austro-Hungarisë dhe pastaj ajo e Francës. Kundër të gjitha ushtrive luftoi lëvizja patriotike e popullit shqipëtar. Gjatë Luftës së Parë Botërore nga lufta, uria, epidemia etj vdiqën rreht 70 mijë shqipëtarë. Nga ana tjetër, pati edhe dëme materiale të mëdha. Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore Shqipëria mbeti e okupuar nga ushtritë e huaja. Parandaj u detyrua të vazhdojë luftën për çlirim.
Letrarja, poetesha në gjuhën angleze Sarajini Naidu, e cila quhej "Bilbili i Indisë" e që në fund ka qenë kryetare e provincës më të madhe Indiane, gjegjësisht provincës veriore (Uttar Pradesh), në librin e saj "Ligjerata dhe ese" thotë:
"Islami ka qenë feja e parë e cila thirri në demokraci dhe veprim sipas parimeve të saj, për atë, posa ushton ezani prej minares së një xhamie, menjëherë tubohen ata që dëshirojnë ta adhurojnë All-llahun, tubohen në saff (radhë) pesë herë në ditë dhe përkulen përpara All-llahut me zërin e tekbirit, e me këtë demonstrohet barazia Islame në format e saj më fantastike. Unë disa herë kam vërejtur se Islami me fuqinë e unitetit praktik, vë individë të ndryshëm njerëzor në një linjë të vëllazërisë."
Në Greqinë e Lashtë. Filozofët e lashtë materialistë grekë ata iu kthyen mitit të evolucionit, trashëgim i sumerianëve, për të shpjeguar se si lindën gjallesat. Propaganda darviniste nisi të bëhej në çdo fushë, nga arsimi tek arti, nga politika te historia.
Veçori dalluese në mes barbarve dhe dyndjeve sllave ishte se barbaret vetëm e shfrytëzuan ballkanin për të kaluar në perendim ndërsa sllavet qëndruan në Ballkan.
Prof.Bujamin Salija
REVOLUCIONI FRANCEZ DHE GJENDJA NE EVROPE GJATË SHEK XIXShkollë
Revolucioni Francez njihet në historinë botërore si revolucioni më i fuqishëm i cili kishte arritur të sjellte ndryshime revolucionare në tërë globin. Revolucioni Borgjez nuk konsiderohet si vepër e popullatës franaceze, por e shtypësve të tij. Gjatë kësaj epoke u vranë gjithsej 40.000 njerëz.
2. Humanizmi dhe Renesansa ishte një lëvizje e reformimit
intelektual, kulturor dhe arsimor ne Evropen e periudhes se
Mesjetes se vone dhe periudhes se hershme moderne.
Në këtë levizje ishin te angazhuar zyrtare qytetare dhe kishtare,
koleksioniste librash, mesimdhenes dhe shkrimtare, te cilet ne
fund te shekullit XV filluan te quheshin "humaniste".
Me konkretisht ajo u zhvillua gjate shekullit XIV dhe fillimit te
shekullit XV.
3. Skolasticizmi u përqëndrua në
përgatitjen e njerëzve për të qenë doktor,
avokat ose teolog profesioniste dhe behej
mbi bazen e disa teksteve te aprovuara te
logjikes, filozofise natyrore, mjekesise, ligjit
dhe teologjise. Qendrat me te
rëndësishme të humanizmit ishin Firenca,
Napoli, Roma, Venediku Venecia, Mantova,
Ferrara dhe Urbino.
4. Historiani gjerman i shekullit XIX,
Georg Voigt 1827-1891 e identifikoi
Francesco Petrarken si
humanistin e pare te Rilindjes. Paul
Johnson pajtohet se Petrarku ishte i
pari qe thoshte se "shekujt midis
renies se Romes dhe te tashmes ishin
epoke e erresires". Sipas Petrarkut,
ajo qe nevojitej per te korrigjuar
kete situate ishte studimi dhe
imitimi i kujdesshem i autoreve te
medhenj klasike.
GEORG VOIGT
FRANCESCO PETRARK
5. Personazh të rëndësishëm gjatë
humanizmit
Lovato Lovati (1241-1309) ka qen nje dijetar, poet,
notere, gjyqtar dhe humanist italian nga Rilindja
italiane. Edhe pse ka diskutime dhe dilema mes
historianve, Lovati ndryshe nihet dhe si “babai I
humanizmit”, ku shkolla e Lovatit dukshëm përmbanë
karakterisitika që më vonë do ta definojnë dhe vetë
zhvillimin e humanizmit, duke u bazuarë ne kureshtjen
për tekstet të kohës klasike. .
6. Dante Aligeri (1265-1321) Një figurë e shquarë e
kohës, do bëhet simbol i gjuhës dhe kulturës italiane,
ku do jetonte në kohën e konfliktit gjuhësor në itali,
mes latinishtës dhe asaj që quhej “gjuha vulgare” që
ishte sipas dialekteve province/komunave të
ndryshme, si dhe do të njihej si një shembëlltyr për
të gjith humanismin evropian. Ideja e tij që paraqiti
në veprat e tij, permbanin në doktrrin idet e
humanizmit. Ai nuk besonte se kjo jetë është vetëm
një barrë e nevojshme për t'u përgatitur për jetën e
përjetshme, por se individët duhet të përpiqen të
jenë të lumtur mbi tokë. Vepra e tij më madhore
është Divina Commedia apo Komedia Hynore..
7. Leonardo Bruni (1370 - 1444) ishte një
humanist italian, historian dhe burrështetas, ai
shpesh njihet dhe si historian më i rëndësishëm
I Rilindjës së hërshme. Me të drejtë konsiderohet
si figura qendrore e përpjekjeve në fillim të
Rilindjes, për ta ripërcaktuar formën dhe
funksionin e të shkruarit të historiës. Ai ishte më
I hershmi që perdori gjat shkrimit të historisë tri
periudhat: Antikiteti, Mesjeta, Modernja.
8. Marin Barleti (1450/60 – 1512/13) Ishte Humanist
shqipëtarë, dhe autori I veprës së pare në gjuhen
shqipe, ai shkroi “Rrethimi I Shkodrës” , një vepër me
karakter historikë, ku ishte dhe vetë pjesmarrës, ku pas
rënjës së kështjellës së fundit, ai dhe shumë
bashkvendas të tij, iken në mërgim, në drejtim të italis,
ky ky migori në Venedik ku zhvilloi kulturen dhe
fromimin e tij humanistë, më vone përmblodhi dhe
shkroi veprën “Historia e Skenderbut”, që mirret dhe si
një vepër bazë nga të hershmet per historin e heroit të
shqiptarëve.