1. Հովհաննես Թումանյան

2. Կենսագրություն
1893 թ-ից աշխատակցել է
Հովհաննես Թումանյանը ծնվել է
«Աղբյուր», «Մուրճ», «Հասկեր»,
1869 թվականի փետրվարի 19-
«Հորիզոն»
ին, Լոռվա Դսեղ գյուղում:[2]։
պարբերականներին, զբաղվել
1877-79 թթ-ին, Թումանյանը
գրական և հասարակական
սովորել է Դսեղի ծխական
գործունեությամբ:
դպրոցում: 1879-1883 սովորում է
1899 թ-ին նրա
Ջալալօղլու
նախաձեռնությամբ Թիֆլիսում
(այժմ Ստեփանավան) նորաբաց
ստեղծվել
երկսեռ դպրոցում:[5] 1883 թ-ից
է «Վերնատուն» գրական
բնակվել է Թիֆլիսում: 1883-87
խմբակը, որի անդամներն էին
թթ-ին սովորել է Թիֆլիսի
Ավետիք Իսահակյանը,
Ներսիսյան դպրոցում, սակայն
Դերենիկ Դեմիրճյանը, Լևոն
նյութական ծանր դրության
Շանթը, Ղազարոս
պատճառով 1887թ. ստիպված
Աղայանը,Պերճ
եղավ թողնել դպրոցը և սկսեց
Պռոշյանը, Նիկոլ
աշխատել Թիֆլիսի հայ
Աղբալյանը և ուրիշներ: Որոշ
եկեղեցական դատարանում,
ընդմիջումներով այն
այնուհետև Հայ
գոյատևեց մինչև 1908
Հրատարակչական միության
գրասենյակում (մինչև 1893 թ)։

3. 1912 թ-ին Թումանյանն ընտրվել է նորաստեղծ Հայ գրողների
կովկասյան ընկերության, 1918 թ-ին՝ Հայոց հայրենակցական
միությունների միության (ՀՀՄՄ) նախագահ: Առաջին
համաշխարհային պատերազմում (1914-1918
թթ.) հայ ժողովրդի կրած վնասները հաշվելու և Փարիզի
հաշտության խորհրդաժողովին (1919-20 թթ.) ներկայացնելու
նպատակով ՀՀՄՄ-ն 1918 թ-ին ստեղծել է Քննիչ
հանձնաժողով՝ Թումանյանի գլխավորությամբ:
1912-1921 թթ. եղել է Հայ գրողների կովկասյան միության
նախագահըֈ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո դառնում
է Հայաստանի օգնության կոմիտեի նախագահ (1921-22)։
Թումանյանը կնոջ հետ:
1921 թ-ի աշնանը Թումանյանը մեկնում
է Կոստանդնուպոլիս՝ հայ գաղթականների համար
օգնություն գտնելու նպատակով: Մի քանի ամիս մնալով
այնտեղ նա վերադառնում է հիվանդացած: 1922 թ-ին տարած
վիրահատությունից հետո Թումանյանի
ինքնազգացողությունը լավանում է, սակայն սեպտեմբերին
հիվանդությունը դարձյալ իրեն զգացնել է տալիս:
Թումանյանին տեղափոխում
են Մոսկվայի հիվանդանոցներից մեկը, սակայն 1923 թ.
մարտի 23-ին, 54 տարեկան հասակում Հովհաննես
Թումանյանը վախճանվում է:[6]

4. ՄԵԾԵՐԸ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆԻ ՄԱՍԻՆ
Նրա կախարդական գրիչը ուր դիպավ, կատարվեց իսկական արվեստի հրաշքը`լինի առակ թեքառյակ, հե
քիաթ թե պատմվածք, հովվերգություն թե վիպերգություն:
...Նա եղավ մեզ համար այն, ինչ որ եղավ Պուշկինը ռուսների համար, Միցկևիչը` լեհերի համար:
Մեծ է նաև նրա կատարած քաղաքական դերը:
Կովկասյան ժողովուրդների եղբայրացման ջատագովներից ամենից մեծն եղավ նա իր հզոր խոսքովև օրին
ակով: Եվ որպես այդպիսին, անմոռանալի պիտի մնա նրա հոյակապ պատկերը:
ԱՎ. ԻՍԱՀԱԿՅԱՆ
***
Դսեղը երեք կողմից շրջապատված է վիթխարի, անդնդախոր ձորերով:
Ես լռում եմ, Հովհաննեսը պատմում է, պատմում է անվերջ, մի աննման քաղցրությամբ ուհիացմունքով:
...Այդ րոպեին նա ինձ թվում էր մի տիտան, որին տված է ամենադժվար հյուսվածքներ կազմելլեռնային ամ
են տեսակ հմայքներից, մի կախարդ, որին մնում է մի գրիչ առնել ձեռքը, և ահա ամենինչ`ամպ ու մշուշ, ա
րև ու հեղեղ, երկինք ու ծաղիկ, գազան ու ջրվեժ այնպես կլինեն, ինչպես նա էուզում: Եվ թվում էր, թե Լոռու
հսկաներն ամեն կողմից և′ Դվալը, և′ Լալվարը, և` ուրիշ հարյուր ու միգագաթներ այս միևնույնն էին ասու
մ մռայլ ժպիտներ հագած...
ԼԵՈ
***
Այսօր Թումանյանը իր լեզուն հասցրել է այն բյուրեղանման պարզության, որը մոտեցնում է նրանՊուշկինի
ն, և որը նրա գերագույն արժանիքներից մեկը պիտի համարվի:
Վ. ՏԵՐՅԱՆ
***
Այո′, Թումանյանն իր արվեստով նման է կախարդի. բնավ չեք զգում, որ գրել է. թվում է երկըժողովրդական
մի կենդանի խոսք է իր ձևերով, երանգներով ու հույզերով. զգում եք, որ բանաստեղծըելնում է իր ժողովրդի
ընդերքից, իր մեջ ներծծած, խտացրած այն ամենը, ինչ կոչվում է ժողովրդիկյանք` նրա մաքուր, ազնիվ հո
գին, նրա մարդասեր աշխարհայացքը, նաև նրա տառապալիցառօրյան, աղքատի ապրուստը... Մի խոսքով,
Թումանյանի երկերում կա, ինչպես Տերյանն է նկատել«հայրենի խինդ ու ժպիտ և հայրենի վիշտ»...
ՍՏ. ԶՈՐՅԱՆ

5. ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆ
Նախերգանք 1890
«Այդ ի՜նչ սրտամաշ տխրություն է
ՆԵՐ քեզ...»
1887 «Եթե իմ վերջին հայացքը մնա...»
Աղոթք «Պանդուխտն երգեց օտար
Գութանի երգը երկրում...»
Ամառվա գիշերը գյուղում «Մի՛ որոնիր մի ժամանակ...»
Հին օրհնություն «Շատերի նման նա էլ խեղդվեցավ...»
1889 Խորհրդածություն
«Երանություն էր խոստացել հույսս Մարգարե
ինձ...» A la՛ Նադսոն. Պոետին
Վերջին խոսք Գիշերային առաջին աստղի դիմաց
«Ի՞նչ ես կատաղել անմեղ Չարամիտներին
արարքից...» Դարձյալ նրանց
«Ես նայում եմ. իմ առջև...» Միամիտներին
Մանկություն «Ո՛հ, խնայեցեք, մի՛ հիշեցնեք ինձ...»
«Ներիր, ո՛վ կույս, որ հուզեցի...» Հիշողություն հայրենիքից
Կալի երգ (լոռեցոնց) «Ո՛հ, մեղմացնել չես կարող դուն...»
«Երբ ես տխուր, հուսահատ...» «Դեռ անհիշելի վաղ
«Ա՜խ, երանի թե լիներ մի հնար...» մանկությունից...»

6. Պոեմներ

7. ՀԵՔԻԱԹՆԵՐ
Անհաղթ աքլորը
Պոչատ աղվեսը
Անխելք հիմարը
Խելոքն ու հիմարը
Ձախորդ Փանոսը
Ծիտը
Չախչախ թագավորը
Ճամփորդներ
Տերն ու ծառան
Ոսկու կարասը
Խոսող ձուկը
Կռնատ աղջիկը
Բարեկենդանը
Քեֆ անողին քեֆ չի պակսիլ
Կացին ախպեր
Եդեմական ծաղիկը
Կիկոսի մահը
Անբան Հուռին
Սուտլիկ որսկանը
Ուլիկը
Քաջ Նազարը

8. ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
1. Մեր ուխտը
2. Հայոց լեռներում
3. Հրաժեշտ
4. Իմ սերը
5. Ինձ մի՛ խընդրիր, ես չեմ երգի...
6. Գարնան հիշողություն
7. Մոռացված սեր
8. Տրտունջ
9. Օ՛, լո՛ւռ կաց, ընկե՛ր. այդ ի՞նչ ես երգում...

9. ԱՇՈՒՆ
Դեղնած դաշտերին
Իջել է աշուն,
Անտառը կրկին
Ներկել է նախշունֈ
Պաղ-պաղ մեգի հետ
Փչում է քամին,
Քշում է տանում
Տերևը դեղինֈ
Տըխուր հանդերից
Մարդ ու անասուն
Քաշվում են կամաց
Իրենց տունն ու բունֈ

10. ՀՐԱԺԵՇՏ
Այստեղ ահա կըբաժանվենք.
Մնաս բարյավ, սիրելի.
Այսպես ես չեմ ցավել երբեք
Դառնությունով սիրտս լիֈ
Այստեղ ահա քեզ թողնում եմ
Եվ չգիտեմ, ուր կերթաս.
Կասկածներից ես դողում եմ...
Թող պահպանե քեզ աստվածֈ
Ա՛խ, առանց քեզ տխուր կյանքիս,
Օրը տարի կդառնա,
Բայց ուր լինիս, դարձյալ հոգիս
Շուրջդ պիտի թրթռաֈ
Մնաս բարյավ, բայց միշտ հիշիր,
Որ քեզ շատ եմ կարոտել.
Եվ տեսության ժամի համար
Չըմոռանաս աղոթելֈ
1891

11. ՎԵՐՋԻՆ ԽՈՍՔ
Հեռո՛ւ, ո՛վ սուրբ խաղաղություն,
Մենք քեզ համար չունենք անկյուն
Մեր հալածված հայրենիքում
Եվ մեր ցաված սրտի խորքումֈ
Գնա դեպի այն լեռները,
Ուր որ հովիվն ու գառները
Ապահով են պատառողից,
Մենք ազատ չենք ահ ու դողիցֈ
Գնա՛, հանգիր այն դաշտերում, Իսկ մենք ցավով լեցուն սրտով
Ուր որ իրար էլ չեն տիրում Անկարող ենք միշտ անվրդով
Եղբայր-մարդիկ, և հերկելով Ե՛վ քուրդերի լուծը տանել,
Քեզ օրհնում են սուրբ երգերովֈ Ե՛վ քեզ օրհնել փառաբանելֈ
Գնա դեպի երանավետ Հեռո՛ւ, ո՛վ սուրբ խաղաղություն,
Այն վայրերը, ուր կյանքի հետ Մենք քեզ, իբրև մի լոկ անուն,
Խաղ չեն անում զվարճության Երանությամբ միշտ հիշելով
Կամ հեշտության համար միայնֈ Պիտի կռվենք մեռցնող սրովֈ