phôi thai học hệ tiết niệu đại học y hà nội bản đầy đủ các quá trình phát triển hệ tiết niệu từ phôi thai và các bất thường bẩm sinh liên quan.

1. PHÔI THAI HỌC
HỆ TIẾT NIỆU
Nguyễn Mạnh Hà
hamanhnguyen@gmail.com

2. MỤC TIÊU
1. Mô tả sự phát triển bình thường của các cơ quan thuộc hệ
tiết niệu
2. Giải thích được sự phát sinh những dị tật bẩm sinh thường
gặp ở hệ tiết niệu

3. 1. Sự phát triển của thận và niệu quản
2. Sự phát triển của bàng quang
3. Sự phát triển bất thường

6. Trung bì trung gian
Trung bì
trung gian
Tiền thận
23 ngày
• Nguồn gốc từ 2 dải trung bì trung gian (dải sinh thận)
• Trong quá trình phát triển sẽ tạo ra: tiền thận, trung thận, hậu thận
Trung bì cận trục
Trung
bì bên
1. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA THẬN VÀ NIỆU QUẢN

7. Tiền thận
Ống trung thận
dọc
Hậu thận
Trung thận
Mầm niệu quản

8. TIỀN THẬN
• Đầu tuần thứ 4, trung bì trung gian
ngang mức khúc nguyên thủy 5-7 
14 tạo các dây tế bào đặc
• Các dây tế bào này gọi là đốt thận
 rỗng.
• Thoái hóa và biến mất vào ngày 25
Tiền
thận
ống trung
thận dọc

9. TRUNG THẬN
• Bắt đầu phát triển tuần thứ 4, phía đuôi tiền thận
• Phần trung bì trung gian ở vùng ngực, thắt lưng và xương cùng
• Đốt thận biến thành ống trung thận ngang. Đầu trong (kín) lõm vào tạo ra hình
đài hoa có 2 lá bọc lấy cuộn mao mạch  tiểu cầu thận
• Đầu ngoài ống trung thận ngang phát triển về phía sau, nối với nhau tạo ống
trung thận dọc. Ống trung thận dọc mở vào ổ nhớp
• Tháng thứ 2: trung thận nằm cùng với mầm tuyến sinh dục: mào niệu sinh dục.
• Ống trung thận ngang thoái hóa từ đầu đến đuôi. Ống trung thận dọc thoái hóa
(nữ), góp phận tạo ra hệ sinh dục (nam)
Trung bì trung gian
Tiền thận
24 ngày 25 ngày 26 ngày
ống trung thận dọc
Trung thận

10. cuộn mao mạch
ĐM chủ lưng
ống trung thận ngang
ống trung thận dọc
Khoang Bowman
ống thần kinh

11. 28 ngày

12. Phôi 28 ngày
Ống trung thận dọc
www.visembryo.com

13. Phôi 5-6 tuần: mào niệu sinh dục
www.visembryo.com

14. Phôi 5 tuần: Ống trung thận dọc,
dải sinh thận, trung mô phủ mào
niệu sinh dục
Sự tạo ống trung thận dọc

15. • Phát triển thành thận vĩnh viễn ở động vật có vú. Hậu thận bắt đầu nảy
mầm vào đầu tuần thứ 5
• Đoạn đuôi của dải sinh thận không chia đốt: mầm sinh hậu thận sẽ phát
triển thành ống thận từ tiểu cầu thận đến ống xa
• Ngày 28, tại thành sau của ống trung thận dọc, gần nơi mở vào ổ nhớp,
nảy ra 1 túi thừa gọi là mầm niệu quản, sẽ sinh ra: niệu quản, bể thận, đài
thận, ống góp
HẬU THẬN

16. 28 ngày
32 ngày
6 tuần
16 tuần
Trung thận
Mầm sinh hậu
thận
ổ nhớp
• Ngày 28, mầm niệu quản sinh ra
• Mầm niệu quản tiến vào mầm sinh
hậu thận
• Đầu xa mầm niệu quản phân nhánh
liên tiếp
• Ống đầu tiên nở to tạo thành bể thận
• Ống cấp 2-4 tạo thành đài thận lớn
• 4 lần phân nhánh tiếp theo tạo đài
thận nhỏ
• 11 lần phân nhánh kế tiếp tạo thành
ống góp
• Đầu gần dài ra tạo niệu quản
Mầm niệu
quản

17. 36 ngày 42 ngày 50 ngày
Chia nhánh Sát nhập
Đài
thận
lớn
Tạo ra đài thận lớn

18. Đài thận nhỏ
Đài thận lớn
Chia nhánh Sát nhập
Tạo ra đài thận nhỏ

19. Tạo ra ống góp
32 tuần
Tạo ra 1-3 triệu nhánh
Ống góp

20. Sự tạo ra ống thận
• Ống góp tương lai chia nhánh nhiều lần, mầm sinh hậu thận bị đẩy ra
xung quanh, đứt đoạn. Các tế bào trung mô của mầm sinh hậu thận tạo
đám nhỏ: mũ hậu thận
• Các tế bào trung mô trong mũ hậu thận biệt hóa tạo thành túi hậu thận.
Túi này dài ra tạo thành ống hậu thận
• Ống hậu thận 1 đầu kín, đầu kia thông với ống góp
TB trung mô, TB
đệm, TB thần kinh Túi hậu thận ống hậu thận
mũ
hậu thận

21. Sự tạo ra các đoạn của ống thận
• Tiểu cầu thận: đầu kín của ống hậu thận tạo hình đài hoa, có thành kép:
khoang Bowmann. Mao mạch bên trong khoang Bowmann biệt hóa tạo cuộn
mao mạch
• Ống gần: đoạn còn lại của ống thận dài ra, cong hình chữ S, to ra ngoằn
ngoèo tạo ống gần
• Ống trung gian: đoạn giữa cong hình chữ U, dài ra, hướng về bể thận tạo
ống trung gian
• Ống xa: đoạn xa thông với ống góp, dài ra, ngoằn ngoèo tạo ống xa
Bowmann
cuộn mao mạch ống góp ống xa
ống gần
ống trung gian

22. Động mạch
Niệu quản
Tháp Malpighi
Trụ Bertin
Sự tạo ra tháp và cột thận
• Đài thận nhỏ và ống thận tạo khối lồi trên bề mặt thận. Thận chia thành
nhiều thùy. Mỗi thùy tạo thành tháp thận: tháp Malpighi
• Các tháp Malpighi ngăn cách với nhau bởi chất vỏ (mầm sinh hậu thận),
lan tới bể thận tạo trụ Bertin

23. Sù di c cña thËn
 Lúc đầu hậu thận ở vị trí hố chậu, sau di chuyển dần về phía đầu
phôi do độ cong của phôi giảm và sự lớn lên của mầm niệu quản.
 Ở vùng hố chậu, hậu thận được cung cấp máu bởi những nhánh
chậu của động mạch chủ. Trong quá trình di cư, được phân bố
bởi những nhánh cao hơn, nhánh dưới thoái hóa.
 Sự xoay của thận: thận xoay trong quá trình di cư, lúc đầu đài bể
thận hướng ra trước, sau đó thận quay 90 độ, đài bể thận hướng
vào trong.

25. Sự xoay của thận
Mặt trước
Mặt cắt ngang

27. 2. Ph¸t triÓn cña Bµng quang
• Vách niệu trực tràng ngăn ổ nhớp làm 2 phần: xoang niệu sinh
dục và ống hậu môn – trực tràng
• Xoang niệu sinh dục được chia làm 3 đoạn: đoạn bàng quang –
niệu đạo, đoạn chậu và đoạn dương vật
• Đoạn bàng quang – niệu đạo tạo ra bàng quang, niệu đạo và các
tuyến phụ thuộc niệu đạo

28. • Ống trung thận dọc mở vào đoạn bàng quang – niệu đạo
• Mầm niệu quản ở đoạn cuối của ống trung thận dọc
• Đầu phôi phát triển mạnh, vị trí mở chạy dần về phía đuôi, thành đoạn cuối ống
trung thận dọc lẫn vào ống bàng quang – niệu đạo
• Ống trung thận dọc và niệu quản mở riêng rẽ vào đoạn bàng quang – niệu đạo
• Niệu quản mở vào đoạn trên của ống bàng quang – niệu đạo
• Tam giác bàng quang: giới hạn bởi miệng của niệu quản và ống trung thận dọc,
có nguồn gốc trung bì
• Biểu mô phủ bàng quang có nguồn gốc nội bì
• Biểu mô phủ tam giác bang quang sẽ được thay thế bởi nội bì
• Tháng thứ 3: lá tạng trung bì biệt hóa thành cơ và vỏ ngoài
• Lối thông bàng quang và niệu nang: ống niệu rốn, bịt kín trở thành dây chằng
rốn – bàng quang
Bàng quang
Mầm
niệu
quản
ống trung thận dọc
Tam giác
bàng quang

30. Niệu đạo
• Biểu mô đoạn trên niệu đạo tiền liệt: nội bì phủ đoạn bàng quang
niệu đạo của xoang niệu sinh dục
• Niệu đạo màng và đoạn đầu của niệu đạo xốp phát sinh từ nội bì
phủ đoạn chậu của xoang niệu sinh dục
• Đoạn cuối niệu đạo nằm trong dương vật phát sinh từ ngoại bì
• Tuyến phụ thuộc niệu đạo bắt đầu xuất hiện cuối tháng thứ 3
• Tuyến tiền liệt, tuyến hành niệu đạo (nam): nội bì
• Tuyến niệu đạo và tuyến cận niệu đạo (nữ): nội bì

31. 3. PHÁT TRIỂN BẤT THƯỜNG
Thận
U nang thận bẩm sinh và thận
đa nang
Do ống góp không thông với ống
hậu thận, nước tiểu ứ lại tạo u
nang

32. Thận đa nang

33. Thận lạc chỗ
Nhánh của động mạch chủ cản
đường di cư của thận: thận nằm
ở đáy chậu
Thận hình móng ngựa
Đầu dưới của 2 mầm sinh hậu
thận sát nhập với nhau, tạo hình
chữ U: thận hình móng ngựa

36. Tật thừa thận
• Hai thận chung 1 niệu quản: do mầm sinh hậu thận bị chia đôi
• Thận kép: thường kết hợp với tật niệu quản kép. Trong trường hợp mầm
sinh hậu thận có thể nhân đôi, mỗi thận có thể có 1 bể thận và niệu quản
• Niệu quản có thể nhân đôi hoàn toàn hay 1 phần. Một số trường hợp có
hai niệu quản: một mở vào vào bàng quang, một mở vào âm đạo, niệu đạo
hay tiền đình

41. Thận không phát triển
• Gặp ở thai còn đang nằm trong bụng mẹ
• Có thể 1 bên hay cả 2 bên
• Nguyên nhân: ống trung thận dọc đoạn cuối, nơi sinh ra mầm
niệu quản ngừng phát triển, hoặc do mầm niệu quản thoái hóa
• Nữ: thận không phát triển, ống cận trung thận cũng phát triển
bất thường, dẫn đến không có tử cung và phần lớn âm đạo

42. DÞ tËt cña bµng quang
Lßi bµng quang
Nh×n thÊy niªm m¹c bµng quang, lç
niÖu qu¶n & niÖu ®¹o
Nguyªn nh©n: Do sù kh«ng di cư cña
tb trung m«  c¬ ë thµnh bông díi
kh«ng ®ưîc t¹o ra
Dß bµng quang trùc trµng:
Thêng gÆp ë nam giíi: ph©n ®ưîc th¶i
qua bµng quang vµo niÖu ®¹o

43. DÞ tËt cña d©y ch»ng rèn - bµng quang
Dß rèn - bµng quang
Do ®o¹n niÖu nang n»m trong d©y ch»ng rèn - bµng quang kh«ng bÞ lÊp kÝn
 th«ng bµng quang víi rèn  nưíc tiÓu th¶i ra rèn
U nang niÖu - rèn
Do mét ®o¹n niÖu nang trong d©y ch»ng rèn bµng quang kh«ng bÞ lÊp kÝn
 d·n
Xoang niÖu rèn
Do ®o¹n niÖu nang ë s¸t rèn kh«ng bÞ lÊp kÝn

44. 4. Ph«i thai sinh lý häc
- ë ph«i ngêi tiÒn thËn vµ trung thËn chØ lµ c¬ quan t¹m thêi
- Sau tuÇn thø 10  s¶n sinh níc tiÓu. Kh¶ n¨ng läc níc tiÓu cña
tiÓu cÇu thËn kÐm.
- Sau th¸ng thø 3, bµng quang chøa nưíc tiÓu. ThËn kh«ng tham
gia chøc n¨ng bµi tiÕt nµo  thai kh«ng cã thËn vÉn sèng ®îc.
- Kh¶ n¨ng lµm lo·ng níc tiÓu kh«ng cã ë thai mµ chØ cã ë trÎ s¬
sinh (sau khi ra ®êi 5 ngµy).
- Chøc n¨ng cña thËn dÇn dÇn ®îc t¹o ra sau khi trÎ ra ®êi.

46. Tài liệu tham khảo