giải phẫu hệ sinh dục

1. HỆ SINH DỤC
THS. NGUYỄN MINH KỲ
NGUYENMINHKY@UMP.EDU.VN
1
Xin chào quý anh chị!

2. MỤC TIÊU
BÀI HỌC
2
1. Mô tả vị trí, hình dạng và đường đi của buồng trứng và vòi tử cung; TỬ CUNG, ÂM ĐẠO, cơ
quan sinh dục ngoài
2. Mô tả CẤU TRÚC HỆ THỐNG CÁC DÂY CHẰNG của tử cung và buồng trứng
3. Mô tả đặc điểm cấu trúc MẠCH MÁU, thần kinh của buồng trứng, tử cung, âm đạo và bộ phận
sinh dục ngoai
4. SO SÁNH SỰ PHÁT TRIỂN VỀ PHÔI THAI HỌC CỦA CƠ QUAN SD NỮ - NAM

3. MỤC TIÊU
BÀI HỌC
3
1. Mô tả vị trí, hình dạng và đường đi của tinh hoàn, mào tinh, ỐNG DẪN TINH,
túi tinh và các cấu trúc liên quan
2. Mô tả vị trí, hình dạng và cấu trúc của các tuyến: TIỀN LIỆT, hành niệu đạo
3. Mô tả được CÁC LỚP của BÌU, DƯƠNG VẬT, THỪNG TINH, TINH HOÀN
4. Mô tả đặc điểm cấu trúc mạch máu, thần kinh của tinh hoàn, dương vật

4. 4

5. NỘI DUNG
1. Buồng trứng
2. Vòi tử cung
3. Tử cung
4. Âm đạo
5. Bộ phận sinh dục ngoài
6. Vú
❺
❶
❷
❸
❹

6. nhìn từ Ổ bụng: tương quan vị trí của các tạng hệ SD
❶
❷
❸

7. … nhìn từ Ổ bụng
… nhìn BÊN
… nhìn TỪ SAU

8. Buồng trứng
 Có 2 đầu:
 Đầu vòi
 Đầu tử cung
- nội tiết + ngoại tiết
❸❷
❶

9. 2 mặt của BT  TRONG → tx tua vòi, quai ruột
 NGOÀI → áp vào thành chậu
hông → hố buồng trứng
❶

10. 2 BỜ của BT  Bờ tự do: phía sau
 Bờ mạc treo
… nhìn TỪ SAU
❶

11. ❶-1 Mạc treo BT
❶-2 D/c riêng BT
❶-3 D/c treo BT
❶-4 D/c vòi - BT
❶-1
❶-3
❶-4
Phương tiện cố định BT
- được cố định ở mặt sau D/C RỘNG
❶

12. Vòi tử cung
 # 10cm
 4 đoạn:
❷-1 Phễu vòi
❷-2 Bóng vòi
❷-3 Eo vòi
❷-4 Phần tử cung
❷
❷-1
❷-2
❷-3

13. Vòi TC (vòi trứng)
4 lớp:
- Thanh mạc (phúc mạc – DC rộng)
- Dưới thanh mạc
- Lớp cơ
- Niêm mạc (nếp vòi & long chuyển)
❷

14. Vòi tử cung
❷

15. Tử cung nhìn
từ Ổ bụng
❸
❷
❹
❻

16. Tử cung
Hình thể ngoài
❸
 3 phần:
❸-1 Thân & đáy
❸-2 Eo TC
❸-3 Cổ TC
 2 mặt
 Mặt BQ – trước dưới
 Mặt ruột – sau trên
 2 bờ
❸-1
❸-2
❸-3

17. TC – TƯ THẾ
Gấp ra trước
 (Trục thân,trục cổ)
= 120 độ
Ngả ra trước
 (trục thân,trục âm
đạo) = 90 độ
❸

18. Tử Cung – TƯ THẾ
 Gấp trước – Ngã trước
 Gấp trước ít – Ngã trước
 Gấp sau – Ngã sau
❸

19. CỔ tử cung
Gồm 2 phần
❸-4 Phần trên Â.Đ.
 Mặt trước dính lỏng
lẻo với BQ
 Mặt sau: liên quan TT
thông qua túi cùng TT-
TC
❸-5 Phần Â.Đ.
❸
❸-4
❸-5

20. CỔ tử cung
❸-5 Phần Â.Đ.
Lỗ TC: có mép
trước và mép
sau
Vòm Â.Đ.: là túi
bịt, gồm 4 đoạn
(trước-sau-trái-
phải)
❸

21. Lỗ cổ TC
21
❸  Chưa sinh chưa
 Đã sinh con

22. TỬ CUNG
Hình thể trong
Khoang dẹt
trước-sau
 Buồng to
 Buồng nhỏ
❸
Buồng to
Buồng nhỏ -
Kênh/ống cổ
3cm

23. TỬ CUNG
Cấu tạo
Thanh mạc
Phúc mạc ngoài
cùng và tấm dưới
niêm
Lớp cơ: 3 lớp
 NGOÀI: cơ dọc,
ít cơ vòng
 GIỮA: cơ rối
 TRONG: vòng
Lớp niêm mạc
❸
Cơ vòng kẹp giữa
2 lớp cơ dọc

24. TỬ CUNG
Cấu tạo
Lớp cơ: 3 lớp
NGOÀI:
GIỮA:
 tầng mạch máu
 Co hồi TC
 Cầm máu
TRONG:
Lớp niêm mạc: lớp trong
và dính vào cơ. Thay đổi
theo chu kỳ
❸
❷cm
❹cm
❻cm

26. CỔ tử cung
Kênh CTC
 Nếp dọc
 Nếp ngang
→ nếp lá cọ
❸

27. CỔ tử cung
Kênh CTC
 Chưa dậy thì
 Tuổi sinh nở
❸

28. TỬ CUNG
Thay đổi theo tuổi
SS
Mãn kinh
4t DT TT (chưa sinh)
TT (đã sinh)
❸

29. TỬ CUNG
Các Dây chằng
❸
❸-6 Dây chằng rộng
❸-7 Dây chằng tròn
❸-8 Dây chằng tử cung
– cùng
❸-9 Dây chằng ngang
cổ TC
❸-7
❸-9
❸-8
❷
❶-2

30. ❸ Tử cung
DC tròn
❸-7 Dây chằng tròn
Đáy TC
→ lỗ bẹn sâu
→ Ống bẹn
→ Lỗ bẹn nông
→ Môi lớn
Hình thành từ Thừng SD
(Genital cord)

31. ❸ Tử cung
DC tròn
❸-7 Dây chằng tròn
Đáy TC
→ lỗ bẹn sâu
→ Ống bẹn
→ Lỗ bẹn nông
→ Môi lớn
Hình thành từ Thừng SD
(Genital cord)
❶-2
❸-8

32. TỬ CUNG
Các Dây chằng
❸
❸-6 Dây chằng rộng
❸-7 Dây chằng tròn
❸-8 Dây chằng tử cung – cùng
❸-9 Dây chằng ngang cổ TC
DẢI MÔ LIÊN KẾT

33. DC ngang
CTC
33
 Mackenrodt
 bám từ bờ bên
CTC → thành bên
chậu hông dưới
đáy DC rộng và
trên hoành chậu
hông.
❶
❷
❸
❸
❸❷
❶ DC TC-cùng ❷ Mạc mu CTC (phần ngang) ❸ Cung gân mạc chậu
❸

34. DÂY CHẰNG RỘNG
❸-6 Dây chằng rộng
Bản chất là 2 lá phúc mạc
- Phủ 2 mặt của TC
- Nối 2 bờ của TC → thành bên
chậu hông
DC RỘNG: 2 mặt – 4 bờ
❸-6
❸
nhìn TỪ SAU❸-8
…N.Quản
❶-2
❶-3

35. DÂY CHẰNG RỘNG❸
Tạng
1
Tạng
2
BT
Ổ phúc mạc

36. DÂY CHẰNG RỘNG❸
Tạng
1
Tạng
2
BT
Ổ phúc mạc

37. DÂY CHẰNG RỘNG❸
Tạng
1
Tạng
2
BT
Ổ phúc mạc

38. DÂY CHẰNG RỘNG❸

39. DC RỘNG
[video]
❸
Click on the picture to view

40. TÚI CÙNG
 Túi cùng BQ – Tử cung
 Túi cùng Tr.Tràng – Tử
cung (Túi cùng Douglas)
❸
nhìn TỪ SAU,
từ trên xuống

41. Túi cùng
Túi cùng bàng
quang – tử cung
Túi cùng tử cung
– trực tràng
❸

42. Âm đạo❹
❽cm
- Ống cơ #8cm
- Theo trục của
chậu hông
- Góc 70 độ

43. Âm đạo❹
ĐẦU TRÊN
dính CTC
→ vòm âm đạo
ĐẦU DƯỚI
→ tiền đình Â.H
- Màng trinh
- Cơ hành
hang → cơ
thắt Â.Đ

44. Âm đạo❹
THÀNH TRƯỚC
- Vách mô LK
mỏng ngăn cách
với BQ
- Dò BQ-Â.Đ
THÀNH SAU
- Dài hơn
- Liên quan Túi
cùng TT-TC
-  Â.Đ – Trực
tràng, TT gân
đáy chậu
- Vách mô LK

45. Âm đạo 45❹
… nhìn từ TRƯỚC
Cơ nâng HM
Cơ thắt
N.Đ-Â.Đ
Hành tiền
đinh – cơ
hành xốp
2/3 trên, liên quan:
mạch, TK
1/3 dưới, liên quan:
- Cân, cơ đáy chậu
- Cơ hành xốp → cơ thắt Â.Đ

46. Âm đạo 46❹ … nhìn từ SAU
Cột Â.Đ
Gờ Â.Đ
- 2 lớp cơ
Lớp dọc: ngoài,
Lớp vòng: trong
- Lớp niêm mạc thường
không có tuyến.
- Tấm dưới niêm: nhiều mạch
máu → tạng cương

47. Âm đạo Màng trinh
47
❹

48. Cơ quan sinh dục ngoài
ÂM HỘ:
 Gò mu
 Môi lớn
 Môi bé
 Tiền đình
 ÂM VẬT – hãm môi Â.H
 Lỗ N.Đ ngoài – Lỗ Â.Đ
 Tuyến cạnh NĐ
(sken)
 Tuyến tiền đình
(bartholin)
❺

49. VÚ
49
 Tuyến sữa
 Ống dẫn
 Xoang
Mô mỡ
DC treo

50. VÚ
 15-20 thùy
 Vách xơ -
dây chằng
Cooper
50
i
Các vách xơ này
đi từ lớp mô dưới
da đến lớp sâu
của mạc nông
i
Các vách xơ này
đi từ lớp mô dưới
da đến lớp sâu
của mạc nông

51. ❻
ĐM sinh dục
 từ ĐM chủ bụng &
ĐM T.cung
 theo DC treo BT
 TM
- Đám rối TM hình dây leo
 Bạch mạch
 TK
- từ Đ.rối B.trứng
MẠCH & THẦN KINH
Buồng trứng

52. MẠCH & THẦN KINH❻
ĐM BT
ĐM TC (i)
N.Quản
ĐM Â.Đ
ĐM Tcung:
Nhánh bên
- N.Quản
- Â. Đạo
- cổ & thân TC
Nhánh cùng:
- Vòi trứng
- Buồng trứng
i
ĐM thẹn trong
từ ĐM TC [or] ĐM trực tràng
giữa [or] ĐM chậu trong
i
tách ra từ ĐM chủ bụng
ở vùng thắt lưng đi trong
dây chằng treo BT để
vào BT ở đầu vòi

53. MẠCH & THẦN KINH
TỬ CUNG
❻
3 đoạn:
 Thành bên chậu hông
 Đáy DC rộng
 Bờ bên TC
i
áp sát vào mạc cơ
bịt trong giới hạn
nên phía dưới HỐ
B.Trứng
i chạy ngang từ thành
bên chậu hông, đi
trong đáy DC rộng
tới bờ bên TC

54. MẠCH & THẦN KINH
TỬ CUNG
❻
3 đoạn:
 Thành bên chậu hông
 Đáy DC rộng
 Bờ bên TC
i bắt chéo phía
trước N.Quản,
cách cổ TC
khoảng 1,5cm
i
Liên quan:
N.Quản - Cổ TC – vòm ÂĐ
U ở TC, CTC → chèn NQ
Sỏi NQ ở đoạn này → sờ
được qua tham túi cùng
bên của vòm Â. Đ

55. ~1.5cm
❻ Động mạch tử cung
Hố buồng trứng
- Trước dưới: DC rộng
- Trên: ĐM chậu ngoài
- Sau: ĐM chậu trong,
N.Quản
- Đáy: ĐM rốn, mạch
và TK bịt

56. MẠCH & THẦN KINH❻
ĐM thẹn ngoài
 Gò mu
 Môi lớn + bé
ĐM thẹn trongi
ĐM của âm vật và hành tiền đình, tuyến
tiền đình là các nhánh đáy chậu nông,
nhánh hang và nhánh mu âm vật

57. MẠCH & THẦN KINH❻
TK Chậu bẹn (nhánh SD) +
TK SD đùi (nhánh SD)
 Gò mu
 Môi lớn
TK thẹn

58. MẠCH & THẦN KINH❻
TK thẹn
Nhánh SD
TK Sd-đùi

59. 3 chuỗi hạch
 chuỗi hạch
nách
 chuỗi hạch
ngực trong
 chuỗi hạch trên
đòn.
59

60. 60

61. Hệ sinh dục Nam
1. Tinh hoàn
2. * Mào tinh
3. * Ống dẫn
tinh - Ống
phóng tinh
4. ** Túi tinh
5. * Thừng tinh
6. ** Tuyến
tiền liệt
7. ** Tuyến
hành niệu
đạo
8. Dương vật
& Bùi
dfddf*
* Hệ thống ống dẫn ** Tuyến phụ htuộc SD

62. Tinh hoàn
 M = 15 gram
 L = 4,5 cm
 W = 2,5 cm
 Vỏ trắng bọc xung quanh
dây chằng bìu (từ gubernaculum testis)
Thân mào tinh
– bờ sau t.hoàn
Mấu phụ
mào tinh
Mấu phụ
tinh hoàn i
di tích của ống cận trung
thận (ống Muller)

63. Tinh hoàn
Hình thể trong:
 #400 tiểu thùy
 3 lớp:
 Bao ngoài: lá thành & lá tạng
 Lớp trắng
 Lớp mạch
 vách tách ra từ mặt trong lớp
vỏ trắng → hội tụ → trung thất
tinh hoàn
 Có các mấu phụ mào tinh
Lá tạng
Lá thành
lớp bao ngoài (tunuca
vaginalis testis)
bờ sau
Trung thất
tinh hoàn
Mào tinh – phần đuôi
Lớp trắng
Vách tinh hoàn
Các tiểu thùy
Thừng tinh
Mào tinh – phần đầu
i
mạng lưới m.máu và mô LK lỏng lẻo,
phân bổ theo sự phân chia của lớp áo
trắng, bao phủ các vách và các tiểu
thùy tinh hoàn.
i
Là phần đi xuống của phúc mạc trong bìu cùng
với sự di chuyển của tinh hoàn từ ổ bụng, góp
phần hình thành 1 túi bao bọc xung quanh tinh
hoàn trong bìu

64. Tinh hoàn – Tiểu thùy
Có 2 - 4 ống sinh tinh xoắn,
dài # 0,7 m; ĐK #0,2 mm và
là nơi sản sinh ra tinh trùng.
Các ống sinh tinh xoắn tụm
lại thành 20 - 30 ống sinh
tinh thẳng → 12 - 15 ống
nhỏ (lưới tinh) → ống xuất
Ống sinh
tinh xoắn
Ống sinh
tinh thẳng
Lưới tinh
Ống xuất

65. Mào tinh (epididymis)
 ống dài 6 cm cuộn lại chụp lên
đầu sau trên của tinh hoàn,
hình chữ C, gồm 3 phần:
 Đầu mào tinh dính vào tinh
hoàn và liên tiếp với nón
xuất bên trong tinh hoàn.
 Thân ở giữa không dính vào
tinh hoàn.
 Đuôi mào dính vào tinh hoàn
bởi các thớ sợi và liên tiếp
với ống dẫn tinh

66. Tinh hoàn ẩn

67. Ống dẫn tinh
 Ống màu trắng
 #30-45cm
 6 đoạn:
 Mào tinh
 Thừng tinh
 Ống bẹn
 Chậu hông
 Sau BQ
 Trong tuyến tiền liệt

68. Ống dẫn tinh
i
BA LỚP:
- lớp áo ngoài (tunica adventilia),
- lớp cơ (tunica muscularis)
- lớp niêm mạc (tunica mucosa).
Đoạn mào tinh
Đoạn thừng tinh
Đoạn ống bẹn
Đoạn chậu hông
Đoạn sau bàng quang
Đoạn trong tiền liệt tuyến i
ống kết hợp với ống tiết của túi tinh
để tạo thành ống phóng tinh
i ÔDT nằm trong các lớp bao của thừng tinh, đi cùng
ĐM ÔDT, ĐM tinh hoàn, Đ.rối TM hình dây keo,
DC phúc tinh mạc

69. Ống dẫn tinh
Đoạn mào tinh
Đoạn thừng tinh
Đoạn ống bẹn
Đoạn chậu hông
Đoạn sau bàng quang
Đoạn trong tiền liệt tuyến
i
- bắt chéo m.máu chậu ngoài
- sát thành bên chậu,
- dưới phúc mạc
- nằm phía trong so với động mạch rốn
đã tắc, thần kinh bịt và các tinh mạch
bàng quang
i
bắt chéo niệu quản,
khi ống đến cạnh túi tinh thì sẽ phình to ra tạo thành bóng ống dẫn tinh

70. Ống dẫn
tinh
Nhìn từ trên vào hố chậu

71. Túi tinh

72. Túi tinh và ống dẫn tinh
 Gấp đôi lại của ODT
 Tiết ra tinh dịch
 Tạo ra tam giác túi tinh

73. Thừng tinh
Cơ chéo bụng ngoài
→ mạc tinh ngoài
Cơ chéo bụng trong
→ cơ bìu + mạc
Mạc ngang → Mạc
tinh trong

74. Thừng tinh
 Cơ chéo bụng ngoài → mạc tinh ngoài
 Cơ chéo bụng trong → cơ bìu + mạc
 Mạc ngang → Mạc tinh trong

75. Sự dịch
chuyển của
tinh hoàn
75
Hình thành ống bẹn

76. Sự dịch chuyển
của tinh hoàn
76
Hình thành ống bẹn
TAM GIÁC HESSELBACH
- ĐM thượng vị dưới
- Bờ ngoài CTB
- DCB
ỐNG ĐÙI
- Cung chậu lược
- DC KHUYẾT (GIMBERNAT)

77. Sự dịch
chuyển của
tinh hoàn
77
Hình thành ống bẹn

78. Sự dịch chuyển
của tinh hoàn

79. Tinh
hoàn -
bìu

80. Các lớp da bìu
1. Da
2. TB dưới da
3. Cơ bám da
4. Mạc nông (MT ngoài)
5. Cơ bìu
6. Mạc sâu (MT trong)
7. Bao tinh hoàn

81. Bìu

82. Thừng tinh chứa:
 Ống dẫn tinh
 Đám rối tĩnh mạch
 ĐM tinh hoàn
 Di tích ống phúc tinh mạc
 ĐM ống dẫn tinh
 ĐM cơ bìu:
 Đám rối TK: ĐR mạc treo tràng
+ ĐR thận

83. Tuyến tiền liệt
 Hình nón
 Hình thể ngoài có 3
thuỳ: phải – trái – giữa
 Eo TTL
 Có lồi tinh và ống tiền
liệt

84. Lồi tinh

85. Tuyến tiền liệt
 Vùng chuyển tiếp
(quanh niệu đạo)
 Vùng trung tâm
 Vùng ngoại vi

86. Tuyến hành niệu đạo
Nằm trong cơ ngang
sâu của niệu đạo
màng
Tuyến hành
N.Đ

87. Các tuyến
Tuyến hành
N.Đ

88. Dương vật
 Phần trước di động
 Phần sau cố định
 Gồm:
 Rễ (Gốc)
 Thân
 Quy đầu

89. Dương vật
 2 vật hang, 1 vật xốp → tạng
cương
 Cơ hành xốp + ngồi hang co
→ cương

90. Dương vật
 Da
 TB dưới da
 Mạc nông
 Mạc sâu
 Lớp trắng → vách DV

91.  Đám rối tĩnh mạch
 ĐM chủ bụng → ĐM tinh hoàn
 Phúc mạc → Di tích ống phúc
tinh mạc

92. Thừng tinh
 ĐM rốn → ĐM ống dẫn
tinh
 ĐM thượng vị dưới →
ĐM cơ bìu
 ĐR mạc treo tràng + ĐR
thận + ĐR hạ vị → Đám
rối tinh hoàn

93. Tuyến tiền liệt
 ĐM BQ dưới và trực
tràng giữa → TTL
 Đám rối TM tiền liệt

94. Dương vật
 Mạch máu:
 ĐM thẹn → ĐM sâu DV +
ĐM mu dương vật
 Tất cả đổ về TM mu DV

95. Hệ sinh dục – liên
quan về phôi thai
95
D/C tuyến sinh dục
D/C treo
Ống Müller
Ống Wolf
Tuyến
SD
Xoang niệu dục

96. Sự phát triển của buồng trứng

97. Bộ phận SD ngoài –
Sự phát triển
97
Vùng đầu
Nếp niệu dục
Rãnh niệu dục
Củ hậu môn
Phần bên củ SD
Ụ sinh dục
~10 tuần

98. Tài liệu
tham khảo
Nguyễn Quang Quyền và cs. (2015) Bài Giảng Giải Phẫu Học - tập 2, Nhà
xuất bản Y Học
Lê Văn Cường và cs. (2015) Giải Phẫu Học hệ thống, Nhà xuất bản Y Học
Frank H. Netter (2014) Atlas Giải Phẫu Người, Nhà xuất bản Y Học
Moore's Clinically Oriented Anatomy 7E
Schünke, M., Schulte, E., Schumacher, U., Ross, L. M., & Lamperti, E. D.
(2006). Thieme atlas of anatomy. Stuttgart: Thieme.
Netter, F. H., Hansen, J. T., & Lambert, D. R. (2005). Netter's clinical
anatomy. Carlstadt, N.J: Icon Learning Systems
Paulsen, Friedrich; Waschke, Jens. (2013). Sobotta Atlas of Human
Anatomy, Vol.2, 15th ed., English/Latin. London: Urban & Fischer.
Rachel Koshi (2017), Cunningham’s Manual of Practical Anatomy,
Volume 2 Thorax and abdomen, 16th Edition, Oxford University Press
Susan Standring (2016), Gray’s Anatomy: The Anatomical Basis of Clinical
Practice, 41st Edition, Elsevier.
Thắc mắc xin liên hệ: nguyenminhky@ump.edu.vn

99. Xin cảm ơn
NGUYENMINHKY@UMP.EDU.VN