lecture-2

4. Түүхэн хөгжлийн явцад амьтанд хүрээлэн буй орчин
болон биеийн дотоод орчноос сэрлийг хүлээж авах
онцгой эрхтэнүүд үүсэн ялгаран хөгжиж ирсэн байна.
Үүнд: хараа, сонор-тэнцвэр, амтлах, үнэрлэх,
хүрэлцэхүйн болон газрын татах хүч, чичирхийллийг
мэдрэх эрхтэнүүд орно.
Мэдрэхүйн эрхтэн бүхэн 3 хэсэгтэй.
1. Хүлээн авагч – рецептор. Гаднын цочролыг
мэдрэлийн импульс болгон хувиргана.

5. Дамжуулагч – кондуктор, рецепторт
үүссэн сэрлийг төврүү дамжуулах
мэдрэлийн ширхэг юм.
Төв, рецептороос ирсэн мэдрэлийн
импульсыг сэрэл байдлаар хүлээн авч
хариу шийдвэр гаргана.
Мэдрэхүйн эрхтэнийг хүлээн авуураар
нь 3 ангилдаг.

6. Sensory
Transduction
Stimulus
↓
Membrane
Conductance
change
↓
Receptor Potential
↓
Action Potential
6

7.  Биеийн гадаргууд хүлээн авуур нь байрладаг
мэдрэхүй- экстероцептив. Үүнд:гадаад орчны
мэдээллийг дамжуулдаг хүрэлцэх, амтлах, үнэрлэх
зэрэг орно.

8.  Биед рецептор нь байрладаг проприоцептив
мэдрэхүй: үүнд үений уут, булчингийн шөрмөсөнд
рецептор нь байрладаг биеийн хэсгүүдийн хөдөлгөөн
байрлалын талаар мэдээллийг дамжуулдаг мэдрэхүй
хамаарна.
 Биеийн дотор эрхтэн судсанд байрладаг
интероцептив мэдрэхүй.

9.  Цочруул нь рецепторт хэрхэн үйлчилж байгаагаар нь:
1. хүрэлцэж мэдрэх эрхтэн: хүрэлцэх,үнэрлэх, амтлах
орно.
 2. Орон зайнаас мэдрэх эрхтэн: цочрол нь
тодорхой зүйлээр дамжиж мэдрэгддэг- харах, сонсох
зэрэг орно.
 И.П.Павловын онолоор мэдрэхүйн эрхтэнийг 2 хэсэгт
ангилдаг:

10.  I дохионы систем үүнд бүх 6 мэдрэхүй хамаарагдана.
 II дохионы систем үүнд хэл яриа, бичгийн хэл гэх мэт
зөвхөн хүнд төрсний дараа тодорхой идэвхтэй
үйлийн дүнд бий болдог мэдрэхүй хамаарагдана.
Энэ мэдрэхүйн эрхтэнүүд рецептор, дамжуулах хэсэг
гэж байхгүй зөвхөн төв хэсэгтэй мэдээллээ гаднаас 1-
р дохионы ижил төстэй мэдрэхүйгээрээ
дамжуулан авдаг онцлогтой.

11. Харах эрхтэний нэгэн биеийн хөгжил,
насны онцлог, гаж хөгжил

12.  Харах эрхтэн үр хөврөлийн хөгжлийн 4,5-р долоо
хоногоос эхлэн ялгарч эхэлдэг.
Үр хөврөлийн хөгжлийн 4-р долоо хоногоос
хөврөлийн нурууг дагасан эктодермийн гуурсны тархи
болж ялгарах дээд үзүүрийн урд хананаас хэсэг эс
урган хос
булдруу үүсгэдэг. Үүнийг нүдний цэврүү гэнэ. Энэ
булдруу түрж ургасаар тархитай нарийхан хөлөөр
холбоотой бөмбөлөг болдог. Энэ хөл нь яваандаа
хараааны мэдрэл болж хөгждөг.

15. Харах эрхтэний насны онцлог
Нярайн нүдний алим харьцангуй том, жин нь
5 нас хүрэхэд 70%, 20-25 насанд 3 дахин өснө.
Хөхүүл насанд нүдний болор хамгийн эрчимтэй өсдөг.
Нярайн нүдний эвэрлэг харьцангуй зузаан
солонгон бүрхүүл харьцангуй нимгэн нөсөө багатай. Өсөж
томрохын хирээр эвэрлэг нимгэрч,
солонгон бүрхүүл зузаарч нөсөөжнө. Хүүхэн хараа
томорно. 40-50 насанд хүүхэн хараа ялихгүй багасдаг.
Нярайн нүдний алим зовхины хөдөлгөөний эвсэл муу
байдаг. Төрсний дараа 2 сараас нүдний хөдөлгөөний эвсэл
тогтоно.

16. Мөн энэ үеэс нулимсны аппарат бүрэн
хэмжээгээр ажиллаж эхэлнэ. Нярайн нүдний
завсар бага дотор булан нь мохоо байдаг. 14-15
насанд хүүхэд бие гүйцсэн хүнээс ч том нүдтэй
юм шиг харагддаг.

17. Харах эрхтний гаж хөгжил
Нүдний эвэрлэгийн гадрын матирхай өөрчлөлттэй
төрөхийг астигматизм гэдэг.
Ийм хүүхэд юмыг хугалж гаж хардаг.
Нүдний алимны голчийн харьцаа өөрчлөлттэй
төрснөөс төрөлхийн ойрын юмуу холын хараа
муутай төрдөг.

21. Солонгон бүрхүүл нь цоорхой төрөхийг колобома
гэдэг.

22. Зарим хүүхэд шиллэг эдэндээ судастай
төрдөг.
Нүдний болор нь үүлтэй юмуу нүдний
алимны урд хөндийн өнцөгт Шлеммын гуурс
нь нүхгүй юмуу илт нарийн нүхтэй төрснөөс
болж төрөлхийн нүдний даралт нь ихсэх
явдал ажиглагддаг.

27.  Анхаарал тавьсанд баярлалаа