More Related Content Similar to Brain anatomy ariunaa Similar to Brain anatomy ariunaa (8) More from Battulga Munkhtsetseg More from Battulga Munkhtsetseg (8) 2. Тархийг олон хэлбэрээр ангилж үздэг.
Бүтэц хөгжилөөр нь их тархи-telencephalon,
завсрын тархи-diencephalon, дунд тархи-
mesencephalon, арын тархи-
rhombencephalon гэж ангилах ба үүнийг
дотор нь жинхэнэ арын тархи-
metencephalon, уртавтар тархи-
myelencephalon гэж хоёр хуваагаад бүгд
таван хэсэг болгон авч үздэг.
5. Их тархины дээд гадаргуу буюу орой нь бөмбөрцөг хэлбэртэй учир
spheria, бөмбөлөг гэж нэрлэсэн бөгөөд тэрээр голын сагитталь гүн
ховил-fissura longitudi-nalis cerebri (Falx cerebri) - гээр баруун ба зүүн
хоёр хагас бөмбөлөг-hemispherii dextrum et sinistrum болон хуваагдана.
6. Их тархины баруун, зүүн хоёр
хагас бөмбөлөг нь тархины их
холбоос-эвэрлэг бие, corpus
callosum ба түүний дэргэдэх бусад
холбоосуудаар холбогдоно. Бага
тархи нь их тархинаасаа хөндлөн
ховил-fissura transversa cerebri-
гээр тусгаарлагдах бөгөөд толгой
ясны суурь хэсгийн хойт хонхор-
fossa cranii posterior-т оршино
Эвэрлэг биеийн хойд үзүүрийн
зузааныг splenium, гэх ба их бие
truncus corporis callosi, өвдөг, genu,
өмнөд үзүүрт нугарсан хошуу
rostrum, хошууны ялтас lamina
rostralis, болон улмаар lamina
terminalis гэсэн олон хэсэгтэй.
7. Дух магнайн хэсгийн доод
гадаргуу дээр үнэрийн бүлцуу,
bulbi olfactorii байх бөгөөд
түүнд хамрын хөндийн үнэрийн
хэсгээс гарсан үнэрийн
мэдрэлийн утаслаг ширхгүүд-fili
olfactoria самалдаг ясны,
шүүрсэм ялтас, lamina cribrosa-
raap гавлын хөндийд ордог. Энэ
нь цааш төв рүүгээ явсан зам-
tractus olfactorius болон
үргэлжилж хоёр салан
гурвалжин, trigonum olfactorium
үүсгэн төгсөнө. Эдгээр нь бүгд
тархины I хос мэдрэл-
n.olfactorius-ын бүрдэл бөгөөд
trigonum olfactorium дээр олон
нүхтэй талбар-substatia
perforata anterior байдаг.
8. SUBSTATIA PERFORATA ANTERIOR
Энэ нүхнүүдээр тархинд цусны судас орно. Хоёр талын энэ олон нүхт талбарын
хооронд X маягийн хэлбэртэй харааны мэдрэлийн зөрлөг-chiasma opticum оршино.
9. Харааны зөрлөгийн яг
дор ард бор төвгөр
tuber cinereum, түүний
юүлүүр-infundibulum
(Pituitary stalk), түүний
доод үзүүрт нь өнчин
тархи-hypophysis
cerebri дүүжлэгдэж
байна. Өнчин тархи нь
түрк эмээл дээр
байрлана.
10. Бор төвгөрийн арын хос
цагаан овгорыг хөхлөг
бие-corpora mamillaria
гэнэ. Эдгээрийн хоёр
талаар тархируу шигдэн
орсон, хос бүдүүн цагаан
багц нь тархины хөл-
pedunculus cerebri бөгөөд
түүний хооронд гарсан
дөрвөлжин маягын
хонхорыг fossa
interpeduncularis гэнэ. Энэ
хонхорын ёроолд олон
нүхт бодис, substantia
perforata posterior байна.
11. Тархины хөлийн хойно тархины гүүр, pons артал руугаа бага тархины дунд
хөлөөр pedunculus cerebellaris medius-ээр бага тархитай залгаж хөндлөн
байрлана.
Гүүр ба бага тархины энэ хөл хоёрын зааг болох газраас гурвалсан мэдрэл,
n.trigeminus (Ү-хос) гарна. Гүүрний доор уртавтар тархи-medulla oblongata
залгаж байрлана. Гүүр уртавтар тархины хоорондох хөндлөн ховилд төв
шугамын хоёр хажуугаас холдуулагч мэдрэл, n.abducens (Yl-xoc) гарна.
Түүний гадна хажуу талаас нүүрний мэдрэл, n.facialis (Yll-xoc), сонсгол-
тэнцвэрийн мэдрэл, n.vestibulo cochlearis (Ylll-xoc) тус тус зэрэгцэн гарна.
Уртавтар тархины өвөр талын голоор төв ховил-fissura mediana anterior
байрлах ба үүний хоёр хажуугаар цац-pyramides (пирамидын зам явдаг тул
ингэж нэрлэсэн) гэдэг хоёр гүвгэр харагдана. Түүний хоёр хажуу талаар sulcus
lateralis anterior гэсэн ховилоор зааглагдсан олив, oliva (товх) гэдэг зууван
овгор байна.
Товх ба цацын хоорондоос хэлэн доорхи мэдрэл, n.hypoglossus (Xll-xoc),
товхын араас хэл залгиурын мэдрэл, n.glossopharyngeus (IX хос) ба тэнэгч
мэдрэл, n.vagus (X-xoc), түүний доорхиноос нэмэгдэл мэдрэл, n.accessorius
(Xl-хос) түүний ёзоорууд тус тус гардаг.
13. Арын тархи-
Rhombencephalon
Арын тархины доод хэсэг
нь уртавтар тархи, дээд
хэсэг нь жинхэнэ арын
тархи юм. Уртавтар тархи,
myelencephalon, medulla
oblangata, (bulbus, medulla
spinalis) Уртавтар тархи
medulla oblongata нь 2,5-3
см орчим урттай, 1,5 см
өргөн, 1 см зузаантай
нугасны шууд үргэлжлэл
бөгөөд дагз ясны налуу
дээр байрласан байна.
14. Доод хагас нь бүтцээрээ нугастай адил төстэй, харин дээд хагас нь
үеллийн зарчмаа алдаж, нугасанд бөөн байдаг бор бодис тасран хэсгүүд
болоод тархины мэдрэлийн бөөм буюу төвүүд болон хувирдаг.
Гадаад хэлбэр нь мөн доод хэсгээрээ нугастай төстэй нугасанд байдаг
завсар ховил бүгд байх ба урд гадаргуу дээр нь pyramides гэсэн хоёр
гүвгэр, хажууд нь oliva хэмээх товх оршино. Мөн ар гадаргуу дээр нь
tuberculum gracile et cuneatum гэсэн хос овгор харагдана.
Уртавтар тархины доод хязгаар нь нугасны 1-р хос мэдрэлийн ёзоор буюу
дагз ясны, foramen magnum-тай харалдаалах хэсэг юм. Уртавтар тархины
ар хэсэг нь голын ховил-sulcus medianus posterior хэмээх ховилоор 2
хуваагдах бөгөөд энэ хоёр хэсгийн доод үзүүр нь obex-т хүрнэ.
Харин дээд үзүүр нь хоёр тийш ярагдан өргөсөж нугасны төв сувгийн бор
бодис гадар дээрээ гаран гүүрийн арын гурвалжинтай нийлж ромбо
хэлбэрийг олж, тархины дөрөвдүгээр ховдлын ёроол болно. Үүнийг ромбо
хонхор, fossa rhomboidea юм.
16. Уртавтар тархины нугасруу шилжих хэсэгт өмнөд гол ховил, fissura
mediana anterior -ийн хоёр талаар уруудан ирсэн пирамидын дотуур
уруудаж яваа ширхгүүдийн 80% нь нүдэнд үзэгдэхээр зөрж,
decussatio pyramidum хэмээх зөрлөг үүсгэнэ.
Fissura mediana anterior энд түр тасалдаад, дахин тодорч дээш
өгсөн тархины гүүр хүрч төгсөнө. Үүнийг уртавтар тархины дээд
хязгаар гэнэ.
Уртавтар тархины дотоод бүтэц уртавтар тархийг ромбо хонхрын
доод үзүүрийг дайруулан огтлоход хэлэн дорхи мэдрэлийн төвөөс
гарсан багц ширхгүүд талбайг гурван хэсэг болгон хуваана.
Үүний дотно хэсэг нь бараг бүхэлдээ цагаан бодис бөгөөд үүний
дундуур дотно гогцоо, leminiscus medialis-aap өгсөх замууд явна.
Нөгөө 2 хажуугийн хэсгүүдэд бор бодис нь IX, X мэдрэлийн болон V
хос мэдрэлийн бөөмийг үүсгэн байрлана.
17. Жинхэнэ арын тархи-
metencephalon
А. Варолевын гүүр. pons varoli Гүүр нь metencephalon-гийн өмнөд
хэсэг юм. Тархины суурь хэсэгт уртавтар тархи ба тархины хөл
хоёрын хооронд хөндлөн орших 25 мм орчим цагаан гөвгөрийг
Варолевын гүүр буюу гүүр, pons гэнэ. Түүний хоёр хажуу хязгаар
тодорхойгүй учир гурвалсан мэдрэл, n.trigeminus-ийн ёзоор болон
нүүрний мэдрэл, n.facialis-ийн ёзоорыг дайруулан татсан linea
trigeminofacialis гэдэг хос шугамаар тооцдог.
Шугамны гадна үлдсэн тал үргэлжлэн бага тархины дунд хөл,
pendunculus cerebellaris medius болно. Гүүрийн ар тал нь бага
тархинд хучигдсан 4-р ховдлын ёроол болох ромбо хонхрын дээд
гурвалжинг бүтээнэ.
Гүүрийн өвөр гадарга нь хөндлөн ширхгүүдээс бүтнэ. Өвөр гадаргын
голоорхи том ховилыг суурийн ховил, sulcus basilaris гэх бөгөөд
түүгээр суурийн атрери, a.basilaris явна.
19. Гүүрийн дотоод бүтэц Гүүрийн ихэнх өвөр талыг pars basilaris pontis
seu basis pontis, суурь хэсэг, ap тал нь pars dorsalis pontis seu
tegmentum, дээвэр гэнэ. Энэ хоёр хэсгийн зааг дээр трапец бие,
corpus trapezoideum байна.
Үүний хажуу ба дээд талд нь дээд олив, oliva superior ба VI, VII
мэдрэлийн төвүүд байдаг. Доод олив ба трапец бие нь сонсголын
замд оролцоно. Pars basilaris pontis нь дагуу ба хөндлөн
ширхгүүдээс бүтэх ба тэдгээрийн завсар хооронд гүүрийн бор
бодис байрладаг. Үүнийг nuclei pontis гэнэ.
Дагуу ширхэгийг нь пирамидын зам, tractus cortico spinalis tractus
corticonuclearis бүтээдэг бол хөндлөнг нь гүүрийн доторх өөрийн
бөөмтэй холбоотой ба тэндээс эх авсан хөндлөн ширхэг болох бага
тархины зам tractus pontocerebellars үүсгэнэ.
Энэ бүх дамжуулах зам нь гүүрээр дамжин их тархи багатайгаа
харилцах харилцаа юм. Pars dorsalis хэсэгт торлог байгууламжийн
гүүрний хэсэг, formatio reticularis pontis байхаас гадна VIII
мэдрэлийн төв уртавтар тархинд байдаг оливын хоорондох зам
дотно, гадна гогцоо, lemniscus medialis et lateralis болон өгсөх,
уруудах зам дайрч өнгөрнө.
20. Б. Бага тархи-
Сerebellum,
Төв мэдрэлийн тогтолцооны нэг
чухал хэсэг бөгөөд булчингийн
агшилтын ээлж дарааллыг
зохицуулах ба тэнцвэрийг удирдана.
Бага тархи нь их тархины дагзны
хэсгийн ар доор, fissura transversa
cerebri-гээр тусгаарлагдана. Бага
тархи нь баруун зүүн хоёр хагас
бөмбөлөг тэднийг хооронд нь
холбох өтөнцөр хэсгээс, vermis
бүтнэ. Доод талаас нь харахад
тодорхой заагтай боловч дээд
талаасаа тодорхой зааггүй хөндлөн
атираа нэгээс нөгөөд тасралтгүй
шилжиж байгаа харагддаг. Бага
тархины бор бодис, substantia
grisea, нь гадуураа болон төвдөө
цагаан бодис нь corpus medullares
дотроо байрлана.
21. Бага тархинд ховил, sulcus атираа, gyrus олон бий. Үүний дотроос
хамгийн гүн нь fissura horisontalis үүгээр бага тархи дээд, доод хэсэг
болж хуваагдана.
Бага тархины өмнө талын сэтэрхий incisura anterior нилээд өргөн,
үүгээрээ тархи багана (гүүр ба уртавтар тархи) -ыг бүсэлж, ороож
бүтсэн ба ар талын сэтэрхий incisura posterior нь чөлөөт байдалтай
байна.
Өмнөд сэтэрхийд lobulus centralis, төв хэсэг ба түүний далавч ala
lobuli centralis байрлана. Бага тархийг өтөнцөрөөр нь баруун зүүн
хэсэг болгон (өтөнцрийн голоор) хуваавал бор цагаан эдийн
байдлаараа мод шиг хээ гарна.
Үүнийг амьдралын мод, arbor vitae гэнэ. Бага тархины цагаан эдийн
дотор бор бодис бас байх ба түүний хамгийн захад шүдэнцэр бөөм,
nucleus dentatus, бөглөө бөөм, nusleus emboliformis, бөмбөлөг бөөм,
nucleus globosus хамгийн дотно талд цац бөөм, nusleus fastigi зэрэг
чухал төвүүд байна.
23. Бага тархи нь дунд тархитай дээд
хөлөөрөө, pedunculus cerebellaris
superior, дунд тархи ба тархины
гүүртэй дунд хөлөөрөө,
pedunculus cerebellaris medius
харин уртавтар тархитай цоод
хөлөөрөө, pedunculus cerebellaris
inferior тус тус харилцана.
Өтөнцөрийг дээд доод өтөнцөр
гэж ялгах ба аль аль нь тус бүр
дөрвөн хэсэгтэй Үүнд: Дээд
өтөнцөр, vermis superior 1.
Lingula, хэлэнцэр 2. Lobus
centralis, төв хэсэг 3. Culmen
declive, оргил 4. Folium vermis,
навч гэсэн хэсгээс бүтэж байхад
доод өтөнцөр, vermis inferior 1.
Tuber vermis, төвгөр 2. Pyramis,
цац 3. Uvula vermis, хүүхэн хэл 4.
Nodulus, өөдөс гэсэн дөрвөн
хэсэгтэй.
24. Өтөнцөрийн эдгээр найман хэсэг бага тархины баруун, зүүн хагас
бөмбөлгийн ижил нэртэй атирааг холбоно.
Ala lobuli centralis-ыг lobulus centralis, lobulus quadrangularis-ыг
culmen declive, lobulus semilunaris superior-ыг folium vermis, lobulus
semilunaris inferior-ыг tuber vermis, lobulus biventer-ийг pyramis vermis,
tonsilla-г uvula vermis, flocculus-ыг nodulus, vinculum lingulae-г lingula
тус тус холбоно.
Pedunculus cerebellaris inferior нь доод хөшиг буюу velum medulare
inferius-тэй нийлнэ. Энэ бол түүхэн хөгжлийн анхдугаар үеийн бага
тархи юм.
Хүзүүвч Арын тархины хүзүүвч, isthmus rhombencephali хойт тархи,
дунд тархинд шилжин орохдоо өчүүхэн нарийн газар үлдэснээс дор
дурдсан хүзүүвч бий болно.
Үүнд: 1. Бага тархины дээд хөл pedunculi cerebellares superiores 2.
Энэ хоёр хөлийн хооронд татагдсан тархины дээд хөшиг velum
medullare superkis 3. Дотно талаас бага тархины дээд хөл, гадна
талаас дунд тархины хажуугийн ховил sulcus mesencephaji lateralis,
дээд талаас доод толгодын шилбэ brachium colliculi inferioris энэ
гурвын дунд орших гурвалжин trigonum laterale seu lemenisci тус тус
хамаарагдана.
25. Дөрөвдүгээр ховдол-
Ventriculus quartus
Дөрөвдүгээр ховдол, ventriculus
quartus нь үр хөврөлийн тархины
арын цэврүү буюу арын тархины
хөндийн үлдэгдэл учраас арын
тархины бүх хэсэг болох гүүр,
уртавтар тархины ар дээр ба бага
тархины урд доор буюу
тэдгээрийн дунд оршин тогтсон
байна. Дөрөвдүгээр ховдол нь
ромбо хонхрын ар дээр барьсан
майхантай төсөөтэй юм. Майхны
оройг fascigium гэх бөгөөд ёроол
нь ромбо хэлбэртэй тул ромбо
хонхор, fossa rhomboidea хэмээн
нэрлэгдсэн байна.
26. Ромбо хонхор Ромбо хонхор, fossa rhomboidea, дөрвөн тал, дөрвөн
өнцөгтэй, зууван маягтай хонхор бөгөөд тархины дөрөвдүгээр
ховдолын ёроол юм.
Сонсголын мэдрэлийн ширхэг striae medullaris ventriculi quarti-p
хуваавал дээд доод хоёр гурвалжинд хуваагдана.
Дээд гурвалжины нь бага тархины дээд хоёр хөл pedunculus
cerebellaris superior-ийн хооронд ба доод гурвалжин нь бага
тархины доод хөл pedunculus cerebellaris inferior-ийн хооронд тус
тус байрлана.
Ромбо хонхрын голоор баруун зүүн хэсэг болгон хуваах гол
ховилыг, sulcus medianus, хоёр хажуугаар явах гүвээг, eminentia
medialis, энэ нь доошоогоо аажмаар нарийссан гурвалжин болохыг
хэлэн доорхи мэдрэлийн гурвалжин, trigonum n.hypoglossi гэнэ.
Үүний хажуу талд байгаа бараг ижил гурвалжинг, trigonum n.vagi
гэнэ. Гүвээний дунд хэрд байгаа овгорыг colliculus facialis нүүрний
мэдрэлийн ширхэг ба холдуулах мэдрэлийн төв байдгаар нэрлэнэ.
27. Ромбын хажуу өнцгийг сонсголын талбар area vestibularis гэнэ.
Үүнээс дээхэн талд цэнхэр өнгөтэй харагдах зурвасыг цэнхэр зурвас,
locus coeruleus гэнэ.
Арын тархины бор бодисын байрлал Нугасны бор бодис нь аажмаар
ромбо хонхорт шилжихдээ гол суваг дэлгэгдсэнээс болж уртавтар
тархи гүүрэнд өнгөндөө гарсан байдаг.
Бор бодисын зарим нь ромбо хонхрын гадарга ба сильвиевийн усан
хоолойн ханаар байрлах ба хагас нь тархан тархины мэдрэлийн төв
болон энд тэнд байрладаг.
Ромбо хонхорт 5-12-р хос мэдрэлийн төвүүд орших ба III, IV
мэдрэлийн төв сильвиевийн усан хоолойн доор байрлана. Үүнд: V
мэдрэл, n.trigeminus-ийн төв, locus coeruleus-т, VI-VII мэдрэл
n.abducens, n.facialis-ийн төв нь colliculus facialis-т, VIII мэдрэл
n.vestibulocochlearis-ын төв area vestibularis-т, IX мэдрэл,
n.glossopharyngeus, X мэдрэл, n.vagus-ын төвүүд trigonum n. vagi-д,
XI мэдрэл n.accessorius-ын төв ромбо хонхрын доод (гадна) үзүүрт
тус тус оршино.
29. Харин 3,4-р мэдрэл, n.oculomotorius, n.trochlearis-ын төвүүд
сильвиевийн усан хоолойн дор төвлөрөн байрлана. Дурдсан
мэдрэлүүдийн дотроос V хос мэдрэл, n .trigeminus нь хэд хэдэн
төвүүдтэй байдаг. Үүнд: 1. Мэдрэхүйн төв нь гурван хэсэгтэй. Дунд
тархинд нэг хэсэг нь байрлана. 1.1. Nucleus (sensorius principalis)
pontinus n.trigemini гүүрийн доод хажуу хэсэгт байрлана. 1.2. Nucleus
spinalis n. trigemini уртавтар тархийг нэвтрэн нугасны дээд (хүзүүний)
хэсэг хүртэл явна. Энэ төвөөс ganglion semilunare (gasseri)-pyу Y
тэмүүлэх ширхэг очно. Энэ ширхгүүд нь гурвалсан мэдрэлийн radix
sensoria нь болон гүүр ба түүний хөл хоёрын заагт оршино. 2.
Хөдөлгөөний төв, nucleus motorius n. trigemini , мэдрэхүйн төвийн дотно
талд locus coeruleus- т байрлан зажлах булчинг мэдрэлжүүлнэ. 8-р хос
мэдрэлийн төв n.vertibulocochlearis, ромбо хонхрын хажуугийн өнцгийн
area vestibularis-т 2 бүлэгт хуваагдан байрлана.
Үүнд: 1. N.cochlearis, сонсголын мэдрэлийн төв хоёр газар байрлана,
nucleus dorsalis, tuberculum vestibulare-н ард, nucleus ventralis дээрхээс
бага зэрэг өмнө талд гүүрийн гүнд хажууд байрлана. 2. N.vestibularis,
тэнцвэрийн мэдрэлийн төв дөрвөн төвтэй бөгөөд бүгдээрээ area
vestibularis-т байрлана.
31. 2.1. Дотно талын гол төв Швальбе, 2.2. Хажуу талын төв-Дейтөрса, 2.3.
Дээд талын төв-Бехтөрева, 2.4. Доод төв-Роллера. Эдгээр бөөмд дунд
чихний тэнцвэрийн хэсгээс сэрэл ирээд nucleus fastigii-д очно.
Дейтөрсийн төвөөс tractus vestibulospinalis зам эх авч нугас руу урууддаг.
IX-p хос, хэл залгиурын мэдрэл, n.glossopharyngeus нь гурван төвтэй. 1.
Мэдрэхүйн төв, nucleus solitarius 2. Вегетатив (ургал) төв, nucleus
salivatorius inferior 3. Хөдөлгөөний төв, nucleus ambiguus. Х-р хос, тэнэгч-
мэдрэл, n.vagus, мөн гурван төвтэй. Үүнд: nucleus solitarius, ambiguus,
dorsalis n.vagi эдгээр нь байрлал төвлөрөх байдлаараа 9-р хос
мэдрэлтэй адил юм. Xl-p хос, нэмэгдэл мэдрэл, n.accessorius, мэдрэлийн
төв үргэлжилсэн хоёр хэсэгтэй байдгийн нэг нь pars spinalis нугасны дээд
6 үелэлд үргэлжлэн өмнөд, хойт эврийн хооронд байрлана. Нөгөө нь
нугасан дахь төвийн үргэлжлэл байдалтай уртавтар тархинд байрладаг
учир pars cerebralis гэнэ. Энэ хоёрын аль аль нь хөдөлгөөний төв юм. Xll-
р хос, хэлэн дорхи мэдрэл, n.hypoglossus үүнд ганцхан, nucleus
n.hypoglossi гэдэг хэлний булчингийн төв бий. Ромбо хонхрын доод
үзүүрт, trigonum n.hypoglossi гурвалжинд байрлана. Nucleus ambiguus-ыг
түүний хөдөлгөөний төвийн нэг бүрдэл гэж үздэг.
36. Дунд тархи- mesencephalon
Дунд тархи нь :
1). Харааны доод төв ба нүдийг
хөдөлгөх болон ургал мэдрэлийн
төвүүд байрлана 2) Сонсголын
доод төв оршино. 3) Тархи, нугас
хоёрын хооронд харилцах бүх
замууд заавал дайрч гарна. 4)
Бусад газрын зам ч (бага
тархины) мөн үүгээр дайрахаар
барахгүй, улаан бөөм, nucleus
ruber зориудын бус хөдөлгөөн
болон булчингийн тонусыг
зохицуулахад оролцох ба бусад
зарим замыг заавал өөрөөрөө
өнгөрүүлэх газар болно.
38. Хүний дунд тархи нь хамгийн жижиг, жирийн бүтэцтэй хоёр хэсгээс
бүтнэ.
Үүнд:1) Дөрвөн толгод 2) Тархины хөл. 1. Дунд тархины ар тал.
Энэ нь дээвэр маягтай, дөрвөн төвгөртэй (дөрвөн толгод), tectum
mesencephali seu lamina quadrigemina гэж нэрлэнэ.
Энэ нь их тархины хойт үзүүрийн доор түүний баруун, зүүн тал
бөмбөлгийг холбосон, цагаан холбоосны хойт үзүүр доор нуугдмал
байдалтай оршино.
Төв шугамын дагуу дээд талаараа боргоцой булчирхайн уг, доод
талаараа тархины дээд хөшгөнд тулсан байна. Ар талаас нь
харахад хөндлөн ба дагуу хоёр чагтан ховилоор цөрвөн төвгөр
болон хуваагдсан байдаг учир дөрвөн толгод гэдэг нэр авчээ.
Дээд хоёр толгод нь (colliculus superior) харааны доод төв ба доод
хоёр толгод (colliculus inferior) нь сонсголын доод төв болно.
39. Дээд доод толгодын аль алинаас тус бүр нижгээд бугалга хоёр
хажуу тийшээ урагш ташиж гарна. Brachium colliculi superioris нь
гадна өвдгөн бие, corpus geniculatum laterale овгорт тегсөнө.
Доод хоёр бугалга, brachium colliculi inferioris хажуу тийш дотно
өвдгөн бие, corpus geniculatum mediale-д очно. Эдгээр гадна, дотно
өвдгөн бие нь завсрын тархинд хамаарагдана.
2. Дунд тархины өвөр хэсэг нь тархины хөл, pedunculi cerebri юм.
Үүгээр тархины бүх замууд явна. Тархины хөл нь мэдэгдэхүйц
дагуу ширхэгтэй хоёр бүдүүн багц гүүрийн дээрээс өгсөн тархины
баруун зүүн тал бөмбөлөгрүү шигдэн орно. Хоёр хөлийн
хоорондох хонхрыг fossa interpeduncularis гэх ба хооронд нь хойт
сиймхий бодис, substantia perforata posterior, үүгээр тархины судас
ордог байна. Тархины хөлийн дотно ба гадна талд тус бүр ташуу
ховилтой. Үүнийг sulcus mesencaphali medialis, sulcus mesencephali
lateralis гэнэ.
40. Дунд тархины дотоод бүтэц Дунд тархийг хөндлөн зүсэж үзэхэд
дөрвөн толгодтой дээвэр tectum ба тархины хөл гэж хоёр
хуваагдана. Хөлийг нь хар бодис, substantia nigra-r дайруулан
зүсэхэд суурь basis, дээврийн дорхи tegmentum гэж хоёр хэсэгт
хуваагдана. Дөрвөн толгод ба тархины хөл хоёрын хооронд дунд
тархины хөндийн үлдэгдэл болох сувгийг aquaeductus cerebri
s.sylvii, усан суваг гэнэ. Энэ суваг тархины IҮ ховдлыг III-ховдолтой
холбодог. Дөрвөн толгодын дээд хоёр овгорын бор бодист харааны
мэдрэлийн зарим ширхэг ирж төгсөнө. Доод шатны амьтанд бол
дээд хоёр овгор сүрхий сайн хөгжилтэй байх ба тэр харааны дээд
төвийн үүргийг гүйцэтгэнэ. Сүүн тэжээлтэн ба хүнд харааны төв их
тархинд байх учир энд зевхөн рефлекс үүсгэх төдий холбоо
үлдэнэ.
41. Доод овгорын бор бодист түүнчлэн дотно өвдгөн биед сонсголын гадна
гогцоо leminiscus lateralis төгсөнө. Мөн энд tractus spinotectal нугаснаас
өгсөн ирж дуусдаг. Үүнээс гадна дөрвөн толгодоос tractus tectospinalis,
гарч нугас руу явахдаа арын зөрлөг (Меинертийн зөрлөг) хийж уртавтар
тархи ба нугасны урд эврийн хөдөлгөөний төвд очно. Үүнийг хараа
сонсголын хандах рефлексийн зам гэж нэрлэнэ.
Сильвиевийн усан хоолойн ойролцоо ялангуяа доод талд нь тархины
12 хос мэдрэлийн III, n.oculomotorius. Нүд хөдөлгөгч ба IV, n.trochlearis,
буланцар мэдрэлийн төвүүд байрлана. Нүд хөдөлгөгч мэдрэл вегетатив
хавсаргатай учир түүний нь төв (якубович) энд бас байна. Тархины
хөлийн ар хэсэг substantia nigra xap бодис, nucleus rubra улаан бөөм
байх ба түүнээс хажуу дээд талаар нь leminiscus medialis, leminiscus
lateralis дотно ба хажуугийн гогцоо явахаас гадна улаан бөөм nusleus
ruber-ээс tractus rubrospinalis, гарч тэр нь дороо зөрлөг (Форелийн
зөрлөг) хийж нугасны урд эврийн хөдөлгөөний эст очно. Үүгээр экстра-
пирамид (зориудын бус хөдөлгөөний) замууд явна. Тархины хөлийн
суурь талаар fibrae corticospinales, fibrae corticonucleares, fibrae
parietotemporopontinae, fibrae frontopontinae гэсэн зам явна.
42. Өмнед тархи –
prosencephalon (Forebrain)
Тархины энэ хэсэг нь анхандаа үнэрийн
төвтэй шууд холбоотой, үнэрийн тархи
(rhinencephalon) байдлаар бий болсон.
Хуурай газарт буюу агаарт амьдарч
эхлэхэд тэдний амьдралын шаардлагаас
гарсан хоол эрэх, аюулаас зайлах гэх
зэрэг явдлуудад алсаас (дистант
рецептор) хүлээн авах чадалтай удирдах
хэрэглүүр хэрэгтэй болжээ. Үүний
улмаас хуурай газрын амьтанд өмнөд
тархи нь бусдаасаа илүү сайн хөгжин,
зөвхөн үнэрийн тархи байснаа тэр
амьтны зан төрхийг тодорхойлох
удирдлагын төв эрхтэн болон хувирсан
байна. Өмнөд тархи нь хөгжлийн явцад
завсрын тархи-diencephalon ба их тархи-
telencephalon гэсэн хоёр хэсэгт
хуваагдсан.
43. Завсрын тархи нь дунд тархи буюу тархины хөлийн өмнөд
үзүүрээс үргэлжлэн тархины их холбоос буюу эвэрлэг биеийн
доор хажуу талаар их тархитай зэргэлдээ оршино. Гол хэсэг нь
харааны төвгөр thalamus юм. Завсрын тархи хоёр үндсэн
хэсэгтэй.
Үүнд: 1. Ар талын (филогенез хөгжлөөр сүүлчийн шинэ) хэсэг
харааны тархи thala-mencephalon бүх сэрлийн төв
2. Өвөр талын (филогенез хөгжлөөр эртний) хэсэг болох
доод орчин hypothalamus юм.
Завсрын тархи-diencephalon
44. Харааны тархи гурван хэсгээс бүтнэ. Үүнд: Харааны төвгөр - thalamus;
дээд орчин - epithalamus; хажуугийн орчин - metathalamus
хамаарагдана.
Харааны төвгөр-thalamus dorsalis. Энэ нь өндөг хэлбэртэй бор эдийн
хоёр хэсэг бөөгнөрөл юм. Завсрын тархины гол хэсэг ба 3-р ховдлын
хажуугийн ханыг үүсгээд дээд гадарга нь их тархины хөндий тийш
харах учир бусад гадарга нь дэргэдэх эрхтэнтэй нягт нийлсэн байна.
Өмнөд үзүүр нь төвгөр tuberculum anterius, хойт үзүүр нь дэр pulvinar
гэж нэрлэгдэнэ. Түүний ар гадаргыг бүрхсэн нимгэн эдийг, stratum
zonale, дээд гадаргын дотно захад их тархины сүүлт бөөмөөс
тусгаарласан ховилыг хязгаарлах ховил sulcus terminalis гэх ба энэ нь
өмнөд тархины хоёр хэсэг telencephalon diencephalon хоёрын зааг
болох газар юм. Үүгээр хязгаарлах судал stria terminalis medialis мөн
дээд гадаргын заагаар татагдсан тархилаг судал stria medullaris thalami
явах ба үүний дэргэдүүр явсан шүдэнцэр шугам taenia thalami-д III-р
ховдлын дээвэр болох, lamina epithelialis бэхлэгдэнэ.
Харааны тархи, thalamencephalon,
46. Таламусын дотно гадарга нь нимгэн бор эдээр хучигдсан байдаг.
Дотно гадаргын дээд зах нь stria medullaris ба доод зах нь
төвгөрийг hypothalamus доод орчингоос заагласан дагуу ховил,
sulcus hypothalamicus гэнэ. Харааны төвгөрийн медиал гадарга нь
хоорондоо, adhesio interthalamica гэдэг холбоосоор холбогдоно.
Харааны төвгөрийг хэвтээ хавтгайгаар зүсэж үзэхэд lamina
medullares thalami гэдэг цагаан эдээр өмнөд, дотно, өвөр гадна
арын, харааны төвгөрийн доод гэсэн 5 бор бодис болон
хуваагдана. Бүх өгсөх сэрлийн замуудын нэг нейрон энд байрлаж
улмаар үүгээр дайрч нөгөө нь эхэлдгээс гадна хойт үзүүрийн дэр,
pulvinar-т харааны мэдрэлийн зарим хэсэг төгсдөг болохоор тэрээр
харааны доод төв болно. Өмнөд бөөмд хөхөнцрөөс, corpora
mamillaria ирсэн үнэрийн зам төгсөх ба lemniscus medialis, арын
бөөмд төгсдөгөөс үзэхэд харааны төвгөр нь бүх төрлийн
сэрлүүдийн бөөгнөрөл доод төв болоод тэндээс их тархины бор
гадрын тодорхой хэсгүүдэд тараагддаг болох нь тодорхой байна.
47. Дээд орчин Хоёр төвгөрийн stria medullaris гэдэг цагаан судал хойт
тал (каудал)-руугаа өргөсөн хоёр гурвалжинг trigonum habenulae
үүсгэнэ.
Аль алины дотно өнцгөөс гарсан жолоо habenula жолоо хоорондын
уулзварыг commissura habenularum үүний араас унжсан боргоцой
булчирхай, corpus pinale s.epiphysis дөрвийг дээд орчин гэнэ.
Боргоцой бие төдий л том биш боргоцой шиг хэлбэртэй боровтор
өнгийн сондгой бие дөрвөн толгодын дээд хоёр төвгөрийн хооронд
оршино. Бүтэц ба үйл ажиллагааны хувьд дотоод шүүрлийн
булчирхайд багтана.
49. Хажуугийн орчин, Metathalamus Харааны төвгөрийн хажуу ард, дунд
тархины хажуу дээр (дөрвөн толгодын урд) хоёр жижигхэн төвгөр
бий. Үүнийг corpus geniculatum laterale et mediale гэнэ. Дотор өвдгөн
бие нь намхан доод бугалга түүнд очно.
Энд сонсголын зам, leminiscus lateralis төгсөх учир доод толгодын
хамт сонсголын доод төв болдог. Гадна өвдгөн бие нь тод
харагдахуйц овгор бүтэц бөгөөд pulvinar цэр хэсгийн ар доор
байрлана. Үүнд харааны замын гадна талын ширхэгтөгсөх (нөгөө
дотно ширхэг нь pulvinar-т төгсөх) учир гадна өвдгөн бие, pulvinar
дээд толгодын хамтаар харааны доод төв болдог.
Гадна ба дотно хоёр өвдгөн биеийн төв бор эдээс гарсан төвийн
зам нь сонсгол ба харааны тус тусын их тархин дахь бор гадрын
(дээд төв) төв анализаторт очно.
51. Доод орчин Харааны төвгөрийн доод орчин, hypothalamus, энэ нь
харааны төвгөрийн буюу гуравдугаар ховдолын доор байгаа бүтэц юм.
Үүнд chiasma opticum, tuber cinereum, infundibulum, hypophysis, corpora
mamillaria, regio subthalamica гэсэн зургаан бүтэц хамаарагдана.
Бор төвгөр, tuber cinereum, Энэ нь 3-р ховдлын доод хананд оролцох
хэсэг оройгоос нь юүлүүр, infundibulum эхэлжтэр нь енчин тархинд,
hypophysis cerebri очно (дотоод шүүрлийн бүлэгт бичигдэнэ).
Бор төвгерт байдаг бор бодист вегетатив мэдрэлийн дээд төв байдаг
бегеед бодисын солилцоо, дулааны тохируулалт зэрэг үйлэнд
зохицуулагдана.
Chiasma opticum харааны зөрлегөөс бүтсэн дөрвөлжин хавтгай цагаан
бүтэц бөгөөд бор төвгөрийн өмнө талд оршино. Түүнд ирсэн хоёр
мэдрэл nervi optici эндээс гарч одохыг tractus opticus гэнэ.
53. Энэ нь тархины баганыг ороож corpus geniculatum laterale ба
харааны төвгөрт төгсөнө.
Харааны мэдрэлийн зөрлөгийн өмнө болон дээгүүр хучсан бор
бодисыг lamina terminalis гэх бөгөөд 3-р ховдлын өмнөд хана нь
болдог. Хөхөнцөр бие corpora mamillaria. Энэ нь хоёр жижигхэн
цагаан товруу мэт бүтэц бөгөөд бор төвгөрийн ар ба substantia
perforata posterior хоёрын хооронд гол шугамны хоёр хажууд
оршино.
Энэ нь бор бодисоос бүтэх ба үүнд үнэрийн вегетатив төв байдаг.
Энэ хэсгийн бор бодис 7 бөөмөөс бүтнэ
54. Тархины гуравдугаар ховдол 3-р ховдол, ventriculus tertius харааны
төвгөрийн хооронд яг төв шугаманд байгаа ховдол юм.
Үүний хоёр хажуу хана нь харааны төвгөрүүд ба өмнөд хана нь доод
талаараа lamina terminalis, дээшихнээ columnae fomicis ба өмнөд
холбоос commissura cerebri anterior болно. Ар талын хана нь
commissura habenularum, commissura cerebri posterior хоёроос бүтнэ.
Энэ хоёрын хоорондох ялихгүй завсар хонхорыг, recessus pinealis
гэнэ. Дээд хана нь tela choroidea ventriculi tertii. Энэ нь судсан бие
агуулсан тархины зөөлөн хальсны хэсэг юм. Энэ хөндийн дээгүүр
ороосон гурвалжин хэсэг lamina epithelialis гэдэг нь tela choroidea-гийн
өвөр талаас хучсан хальс юм. Доод хана нь hypothalamus, энэ нь
хажуу ханаас, sulcus hypothalamicus, гэдэг ховилоор зааглагдана.
Гуравдугаар ховдол нь хажуугийн ховдолтой, foramen interventriculars
(Monoroi) нүхээр холбогдоно. Гуравдугаар ховдолын доод хананд хоёр
хонхор бий, нэг нь юүлүүрийн, recessus infundibuli нөгөө нь харааны
мэдрэлийн, recessus opticus, хонхор юм.
56. Их тархийг бүтэц, үйл ажиллагааны байдлаар нь дор дурдсанаар
хуваана. Үүнд:
1. Үнэрийн тархи, rhinencephalon, тархины өвөр талд нь байдаг
хамгийн эртний (хуучин) жижиг хэсэг юм.
2. Суурийн зангилаа. Эртний тархи paleaencephalon,
3. Тархины бор гадар, cortex, шинэ тархины neoencephalon хэсэг
хамгийн гадуур хучиж байдаг учраас цув нөмрөг pallium гэж ч
нэрлэнэ. Их тархины гадрын ховил завсрыг sulcus, fissurae,
атирааг gyri гэж нэрлэнэ
Их тархи Telencephalon
57. Тархины атираа нугалаа, ховил нь хэлбэр, их багаараа
адилгүй байх нь өөр өөр хүн байтугай баруун зүүн, хоёр
тал бөмбөлөг дээр ч байдаг.
Гүн ховилоор тархийг хэд хэдэн хэсэг болгон хувааж,
дотор нь жижиг хэсэг ба атираа болгон хуваадаг.
Үргэлж байдаг гүн ховилууд:
Interhemispheric fissure
Sylvian fissure ( lateral sulcus )
Parieto-occipital fissure
Collateral sulcus
Central sulcus
Calcarine Sulcus
58. Их тархины баруун, зүүн хагас бөмбөлгийн аль алинд нь таван хэсэг
байдаг. Духны хэсэг, lobus frontalis, зулайн хэсэг lobus parietalis,
чамархайн хэсэг lobus tempolaris, дагзны хэсэг lobus occipitalis ба
хажуугийн завсрыг ярж, чамархайн хэсгийг гадагш татвал гүнд нь
арал, insula (Relli) гэдэг хамгийн жижиг хэсэг үзэгдэнэ.
59. Хажуугийн буюу сильвиевийн ховил, sulcus lateralis (Sylvii). Энэ нь
тархины суурь дахь сильвиевийн хонхроос гарч төгсөнө. Үүгээр
чамархайн хэсгийг бусад хэсгээс (дух зулай) тусгаарлана. Сильвиевийн
ховилын эхний буюу өмнөд хэсгээс хоёр богино салаа гарах ба үүний
хойтохыг, ramus ascendens, өмнөхийг, ramus anterior гэнэ.
Sylvian fissure
60. Зулайн хэсэг, дагзны хэсгээс зулай-дагзны ховил, sulcus
parietooccipitalis-aap зааглагддаг. Энэ нь дотно талдаа байдаг ба
сагиттал зүслэгт Y хэлбэртэй харин аксиал болон корональ зүслэгт Х
хэлбэртэй харагддаг.
Parieto - occipital fissure
67. Духны хэсэг- lobus frontalis энэ нь нэг босоо гурван хэвтээ
атираатай юм. Босоо атирааг нь төвийн өмнөх атираа, gyrus
precentralis, гэх ба өмнүүрээ мөн тийм ховилоор sulcus precentralis
хязгаарлагдана. Бусад үлдсэн атираануудыг духны дээд, доод
ховил, sulcus frontalis superior, sulcus frontalis inferior, гэсэн хоёр
дагуу ховил гурван хэвтээ атираа болгон хувааж, тэр нь духны
дээд, дунд, доод атираа, gyrus frontalis superior, gyrus frontalis
medius, gyrus frontalis inferior гэж нэрлэгдэнэ. Духны доод атирааг
дотор нь сильвиевийн ховилын өгсөх салаа, ramus ascendens,
sulci lateralis, sulcus precentralis хоёрын хоорондох дээврийн хэсэг,
pars opercularis мөн, ramus ascendens sulci lateralis, 6a ramus
anterior, sulci lateralis хоёрын хооронд гурвалжин хэсэг, pars
triangularis, түүнээс урагш нүдний аяганы хэсэг, pars orbitalis, гэсэн
гурван хэсэг болгодог.
Духны хэсэг,
71. Зулайн хэсэг lobus parietalis, энэ нь нэг босоо хоёр хэвтээ,
гурван атираатай.
Үүнд: Босоо нь төвийн хойт атираа, gyrus postcentral, юм.
Тэрээр өмнүүрээ sulcus centralis, apaapaa sulcus
postcentral, ховилуудын хооронд байдаг.
Бусад нь зулайн доторх ховил, sulcus intraparietalis гэдэг
хэвтээ ховилоор зулайн дээд, доод хэсгэнцэр, lobulus
parietalis superior, lobulus parietalis inferior гэсэн хоёр
хэвтээ хэсгүүд болон хуваагдахын хамт доод хэсэг нь
дотроо ирмэгийн дээд, gyrus supramarginalis (энэ нь
сильвиевийн ховилын үзүүрийг ороосон байдаг), өнцгийн
gyrus angularis (энэ нь чамархайн дээд ховилын үзүүрт
байдаг) гэсэн хоёр атираа болно.
Зулайн хэсэг,
72. Зулайн хэсгийн атираа
Гадна гадаргууд
Postcentral Gyrus ---- primary somatic area
Superior Parietal Lobule
Inferior Parietal Lobule ---- Wernicke’s area
Supramarginal Gyrus
Angular Gyrus
Дотор гадаргууд
Paracentral Lobule
Precuneus
77. Чамархайн хэсэг
Чамархайн хэсэг, lobus temporalis бие, биеэсээ хоёр
ховилоор зааглагдсан гурван дагуу атираа байдгаас
гадна дээд атирааны нь сильвиевийн ховил талруу
харсан гадаргуу дээр 2-3 богино хөндлөн атираа (gyri
temporales transversi) түүнийг заагласан хөндлөн
ховилууд (sulci temporales transversi) байдаг. Үүнийг
чамархайн дээд атираа, gyrus temporalis superior-тай
хамтад нь Гешлягийн атираа гэдэг. Дээд доод
чамархайн ховилын, sulcus temporalis superior, sulcus
temporalis inferior, хооронд чамархайн дунд атираа,
gy¬rus temporalis medius, ба чамархайн доод
ховилоос, sulcus temporalis inferior, доош чамархайн
доод атираа, gyrus temporalis inferior, тус тус
байрлана.
78. Чамархайн хэсэг
Sulci:
Superior temporal sulcus (parallel
sulcus).
Inferior temporal sulcus.
Gyri:
Superior temporal gyrus.
Middle temporal gyrus.
Inferior temporal gyrus.
79. Чамархайн хэсгийн атираанууд
Гадна гадаргууд
Superior Temporal Gyrus
Middle Temporal Gyrus
Inferior Temporal Gyrus
Суурийн хэсэгт
Occipitotemporal Gyrus
Medial Occipitotemporal Gyrus
Lateral Occipitotemporal Gyrus
83. Дагзны хэсэг
Дагзны хэсэг, lobus occipitalis энэ нь зулай хэсгээс
зулай дагзны ховил, sulcus parietoocipitalis гэдэг хагас
бөмбөлгийн дотно талд байдаг ховилоор зааглагдана.
Дагзны хэсгийн гадна талын гадаргуу дээрх
атираанууд нь байнга биш хүн, хүнд өөр өөр буюу
зарим нь байх байхгүй ч байж болно. Нилээд тогтмол
байдаг нь дагзны хөндлөн ховил, sulcus occipitalis
transversus, юм. Тэрээр өмнөх, sulcus intraparietalis,
гэдгийн үргэлжлэл бөгөөд цаашаа дагзны хажуу
ховил, sulcus occipitalis lateralis, болон үргэлжлэх ба
эдгээр нь ижил нэртэй атираануудыг, gyri occipitales
laterales et superiores үүсгэнэ.
84. Occipital lobe
Sulci:
• Superior occipital sulcus (extension of
intraparietal sulcus).
• Inferior occipital sulcus (extension of inferior
temporal sulcus).
Gyri:
• Superior occipital gyrus.
• Middle occipital gyrus.
• Inferior occipital gyrus
85. Дагзны хэсгийн атираанууд
Гадна гадаргууд
Lateral Occipital Gyrus
Superior Occipital Gyrus
Inferior Occipital Gyrus
Дотор гадаргууд
Cuneus
Lingual Gyrus
Basal Surface
Lateral occipito-temporal gyrus (fusiform gyrus).
Medial occipito-temporal gyrus (lingual gyrus).
90. Limbic lobe
On the medial surface of the hemisphere,
certain portions of the frontal, parietal and
temporal lobes also constitute components of the
limbic system. Curving around the corpus
callosum, and running parallel to it, lies
the cingulate gyrus , separated from the rest of
the hemisphere by the cingulate sulcus. The
cingulate gyrus passes posteriorly and inferiorly
round the posterior portion of the corpus callosum
to become continuous with the parahippocampal
gyrus of the temporal lobe. Deep to the
parahippocampal gyrus, within the temporal lobe
lies the hippocampus.
The cingulate gyrus, parahippocampal gyrus
and hippocampus are referred to as the limbic
lobe.
91. Limbic lobe gyrus
Outer Ring
Cingulate Gyrus
Isthmus of Cingulate Gyrus
Parahippocampal Gyrus
Uncus, Uncinate Gyrus
Inner Ring
Hippocampal Formation
Hippocampus, Ammon's Horn
Dentate Gyrus
Fasciolar Gyrus
Supracallosal Gyrus
Subcallosal Area (Parolfactory Area)
95. Insula хэсэг
Арал-insula чамархайн хэсгийн сильвиөвийн ховилын
дотор байрлана. Түүнийг тойрон хүрээлсэн хүрээ
operculum дух зулай чамархай гурвын дундаас бүтнэ.
Арал нь гурвалжин хэлбэртэй ба эргэн тойрон
хүрээлсэн ховилыг цагираг ховил, sulcus circularis өнгөн
гадаргыг хучсан хэдэн богино атирааг арлын богино
атираа, gyri breves insulae, урт атирааг арлын урт
атираа, gyrus longus insulae гэнэ. Тархины суурь талын
гадаргуу. Энэ гадаргын өмнөд том буюу сильвиевийн
хонхроос өмнөд талыг духны хэсэг, pars orbitalis эзлэх
ба үүнд: үнэрийн ховил, sulcus olfacrorius түүнд үнэрийн
булцуу, зам, bulbus et tractus olfactorius байрлана.
96. Энэ атираа өмнө талруугаа gyrus parahippocampalis
болон шилжинэ. Дотно гадаргуу. Энэ гадаргын дунд
хирд, эвэрлэг бие байрлана.
Түүний дээд ховилыг, sulcus corporis collosi, гэх ба
эвэрлэг биеийн яг дэргэдүүр явж, хойт үзүүр нь, sulcus s.
fissura hyppocampi болон үргэлжилнэ. Энэ ховилын дээд
талаар зэрэгцээ бүсэлсэн ховил, sulcus cinguli, эвэрлэг
биеийн хошууны өмнөд талаас эхлэн гэдрэг яваад дээд
зах тийш өлийн төгсөнө.
Энэ хэсгийн бүсэлсэн ховилын ирмэгийн хэсэг, pars
marginalis sulci cinguli, үүний дээд талд нь духны хэсгийн
дээд атираа ба доор нь бүсэлсэн атираа, gyrus cinguli,
оршино.
97. Төвийн өмнөх ховилын төгсгөл бүсэлсэн ховилын
ирмэгийн хэсэг хоёрын хооронд, lobulus paracentralis
байрлана.
Энэ нь төвийн өмнө ба хойтох атираануудын дотно яг
уулзвар газар нь болно. Pars marginalis sulci cinguli,
sulcus parietooccipitalis хоёрын хооронд шаантгийн өмнөх
хэсэг, precuneus, шувууны савар маягийн ховилын,
sulcus calcarinus, дээр шаантаг, cuneus тус тус байрлана.
Gyrus cinguli нь эвэрлэг биеийг ороож, гарах үедээ
нарийссан газрыг хүзүүвч, isthmus, гэх ба цааш далайн
морь орчмын атираа, gyrus parahyppocampalis болон
үргэлжилж үзүүр нь дэгээ uncus болон төгсөнө.
98. Харин, gyrus cinguli, isthmus, gyrus parahippocampalis,
энэ гурав нийлж, gyrus fornicatus болно. Далайн морьны
ховилыг sulcus hippocampi ярж харвал гүнд нь шүд шиг
иржийсэн нарийхан бор судал шүдэн атираа, gyrus
dentatus, түүний дотор талд нь далайн морьны цацаг,
fimbria hippocampi, зэрэг үзэгдэнэ.
100. Insular lobe
Anterior insular lobule (short insular gyri):
Anterior short insular gyrus.
Middle short insular gyrus.
Posterior short insular gyrus.
Posterior insular lobule (long insular gyri):
Anterior long insular gyrus.
Posterior long insular gyrus.
106. шинжүүд
• The bifid post central sign: Toward the
interhemispheric fissure, the postcentral
gyrus is medially fissured, enclosing the
pars marginalis of the cingulated sulcus
with both legs and thereby forming the
characteristic bifid post cg sign.
• The thin post cg sign: postcentral
атираа precentral атираанаас нарийн
байна.
107. шинжүүд
• The handknob: precentral атираан дээр
хаалганы бариул мэт хэлбэртэй атираа
тодорхойлогдоно.
• The upper T sign: superior frontal ховил
нь precentral sulcus тай T үсэгтэй адил
хэлбэр үүсгэнэ.
108. signs
• The L sign: The sfg terminates in the pre
cg, which runs laterally from the posterior
end of the sfg, therefore together forming
an upper case L.
• The lower T sign: The inferior frontal
sulcus posteriorly terminates in the pre sc,
also in the shape of an upper case T that
is dorsally bordered by the pre cg.
109. шинжүүд
• Inverted omega sign : the central sulcus
more likely to have the shape of inverted
omega.
• The bracket sign: The bihemispheric
symmetric pars marginalis of the cingulate
sulcus forms an anteriorly opened bracket.
113. Тархины бор гадарга, cortex (pallum) Нас биед хүрсэн хүний
тархины бор гадар дунджаар 220000 мм2талбайтай, 1,5-5 мм
зузаан бор саарал өнгөтэй харагддаг. Тархины бор гадар бие
биеэсээ, бүтэц, бүрдлээрээ ялгаатай, зургаан давхраас
бүтнэ. 1.Молекуллаг давхарга. Энэ нь зөөлөн хальсны дор
өнгөц байрлах давхрага юм. Ээрүүл хэлбэртэй олон
сэртэнтэй эсүүдээс бүтнэ.
2. Гадна мөхлөгт давхарга. Энэ нь маш олон тооны жижигхэн
бөөрөнхий буюу цац эсүүдээс бүтсэн.
3. Пирамид давхарга. Энэ нь таруу байрласан, бага ба дунд
зэргийн хэмжээтэй пирамид хэлбэрийн эсүүдээс бүтнэ.
4. Дотор мөхлөгт давхарга. Энэ нь яг гадна мөхлөгт
давхаргатайгаа адил жижиг од хэлбэртэй эсээс бүтнэ.
5. Зангилаат давхарга. Энэ нь том пирамид эсүүдээс бүтнэ.
Төвийн өмнөх атираанд байдаг.
6. Олон дүрст эсийн давхарга. Гадаргатайгаа перпендикуляр
байрлах ээрүүл хэлбэртэй гонзгой эсүүдээс бүтнэ.
Тархины бор гадарга
114. Гадаргатайгаа перпендикуляр байрлах ээрүүл хэлбэртэй гонзгой
эсүүдээс бүтнэ. Эдгээр 6 давхрын доод тал (5 ба 6) нь дан ганц
уруудах замын эхлэх газар буюу пирамидын зам болно. Дунд давхраа
(3 ба 4) нь өгсөх зам дээд (1 ба 2) давхраа нь нэгтгэх замын эхлэх
газар болдог.
115. Хажуугийн ховдол, ventriculus
lateralis
Их тархины баруун зүүн тал бөмбөлгийн дотор байдаг
хөндий. Энэ бол тархины доторхи ховдлуудын дотор
хамгийн том нь бөгөөд төв шугамын хоёр хажууд
байдгаараа, хажуугийн гэж нэрлэх болжээ. Хажуугийн
ховдлын төв хэсэг ба доод эврийн дотно хана битүү
биш, үл мэдэгдэм завсартай бөгөөд түүгээр тархины
судаст бие тархины зөөлөн хальснаас хуйлран,
ховдлын дунд ба доод хэсэгт нэвтрэн орж судсан торыг
plexus choroideus ventriculi lateralis, уүсгэх ба энэ
завсрыг fissura choroidea гэнэ. Судсан торын ховдлын
зүг харсан гадаргууг хучсан нимгэн хальсыг, lamina
choroidea ephitelialis гэнэ. Хажуугийн ховдлын судсан
тор (сүлжээ) бол дээр дурдсан 3-р ховдлын дээврийн
судсан торын үргэлжлэл юм.
116. Тархины гадаргууг хучсан бор бодисоос гадна, дотор нь
бөөгнөрсөн хэсэг бор бодис бий. Үүнийг суурийн зангилаа
гэнэ. Энэ нь бор бодисын бөөгнерел бөгөөд corpus
striatum, claustrum ба corpus amygdaloideum гэсэн гурван
том бөөмөөс бүтнэ.
1. Corpus striatum, судалт бие нь бие биеэсээ бүрэн биш
тусгаарлагдсан, сүүлт бөөм, nucleus caudatus ба сэвэг
зарам бөөм, nucleus lentiformis хоёроос бүтэх ба дотор
гэр, capsula interna-гийн хоёр талд байрлана.
Суурийн зангилаа
117. а) Nucleus caudatus, сүүлт бөөм capsula interna-ийн
дотно талд байрлана.Тэрээр шанаган хорхой хэлбэртэй,
бүдүүн үзүүрийг нь толгой, caput nuclei caudati, нарийн
үзүүрийг нь сүүл, cauda nuclei caudati гэнэ. Дотно
талаараа харааны төвгөртэй нийлэх ба энэ хоёрыг
заагласан судлыг stria terminalis гэнэ. Nucleus caudatus
ба nucleus lentiformis хоёрын хоорондуур орсон цагаан
бодисыг дотор гэр, capsula interna гэнэ. Гадна талд нь,
nucleus lentiformis байрлана.
118. б) Nucleus lentiformis, сэвэг зарам бөөм хэвтээ зүслэгэнд
гурвалжин хэлбэртэй байх ба орой нь дотно талруу
суурь нь гадна тийш харж байхын дээр дотроо нимгэн
хавтгай, цагаан бодисоор гурван жижиг хэсэг болон
хуваагдсан байдаг. Үүний дотно талын цайвар хоёр
хэсгийг цайвар бөмбөлөг, globus pallidus, суурь талын
бор хэсгийг хуяг, putamen гэнэ. Putamen-ийн гадна
талаас гадар гэр, capsula externa хязгаарлах ба түүний
гадна талаарх бор судлыг хашаа, claustrum, түүний
гадуур хамгийн гадар гэр, capsula extrerna гэх зэргээр
бор цагаан бодис хослон байрладаг учир судалт бие
гэж нэрлэх шалтгаан болсон бизээ.
119. 2. Claustrum, хашаа энэ бол хоёр цагаан судлын
хооронд байрлах, нарийхан бор зурвасын нэр юм.
3. Corpus amygdaloideum буйлс маягийн бөөм, тархины
чамархайн хэсгийн цотно үзүүрт хажуугийн ховдлын
доод эврийн тус газар байрлана.
120. Тархины цагаан бодис
Тархины бор гадарга ба төв дэх зангилаа хоёрын
хоорон дахь бүх зайнд цагаан бодис байдаг. Тархины
эвэрлэг биеийгдайруулан, хэвтээ зүсэгдсэн цагаан
бодисыг, centrum semiovale гэдэг. Энэ бол тархины янз
бүрийн хэсгүүдийг хооронд нь холбох янз бүрийн
чиглэлтэй мэдрэлийн ширхэгүүд юм.
121. Мэдрэлийн ширхэгүүдийг гурав хуваана.
а) Нэгтгэх ширхэг (ассоциац) нэг тал бөмбөлгийн
хэсгийг хооронд нь холбоно.
б) Холбох ширхэг (комиссурал) баруун зүүн тал
бөмбөлгийн ижил хэсгийг хооронд нь холбоно
в) Харалдаалах ширхэг (проекц) бор гадрын
эсүүдийг суурийн зангилаа болон бусад тархи
нугасны хэсгүүдтэй холбоно.
122. 1. Нэгтгэх ширхэг нь тархины нэг тал бөмбөлгийн янз бүрийн хэсгийг
хооронд нь холбодог. Үүний ширхэгийг урт ба богино гэж ялгадаг.
Богино ширхэгт fibrae arcuatae opox ба зэрэгцээ хоёр атирааг
холбоно. Урт ширхэг нь тал бөмбөлгийн бие биенээсээ зайтай
орших хэсгүүдийг хооронд нь холбодог. Ийм ширхэгүүд хэд хэд
байдаг. Үүнд: бүс, cingulum, gyrus fornicatus-ийн дотуур явж, gyrus
cinguli-ийн хэсгүүдийг холбоно. Духны хэсгийг зулайн буюу дагзтай
ба чамархайн ар талын хэсэгтэй холбодог ширхгийг дээд тууш багц,
fasciculus longitudinalis superior, дагзны ба чамархайн хэсэг хоёрыг
холбодог ширхэгийг доод тууш багц, fasciculus longi¬tudinalis interior,
духны хэсгийг чамархайн хэсгийн үзүүртэй холбосон ширхэгийг
дэгээрхүү багц, fasciculus uncinatus гэнэ. Тархинд fornix гэгдэх
холбох, нэгтгэх аль ч ширхэгт хамаарагдах бүтэц завсрын тархийг
тойрч байрлана. Тэрээр columna fornicis, corpus fornicis, cms fomicis,
hippocampus, septum pellucidum (lamina, ca-vum) гэсэн олон
хэсэгтэй.
123. 2. Холбох ширхэг тархины баруун, зүүн тал бөмбөлгийг холбодог,
урд цагаан холбоос," commissura albi anterior, хойт цагаан холбоос,
commissura albi posterior ширхэгүүд орохоос гадна гол том холбоос
болох эвэрлэг бие, corpus callosum-д их хэмжээний ширхэг байдаг.
Corpus callosum нь хошуу, rostrum, өвдөг, genu, их бие, truncus,
өргөсөл, splenium, цацраг, radiatio гэсэн хэсгүүдтэй. Түүний тал
бөмбөлөгрүүгээ орсон хэсгийн чамархайн хэсгийг tapetum гэж
нэрлэдэг. Эвэрлэг биеийн гадуур хучсан бор бодисыг бор хучлага,
indusium griseum гэх ба дотроо хязгаарын ойролцоох атираа, gyrus
paraterminalis, гадна, дотно, тууш судал, striae longitudinales
mediales et laterales, туузан атираа, gyrus fasciolaris, шүдэрхүү
атираа, gyrus dentatus гэсэн бүтцүүдтэй. Мөн тархинд байдаг бусад
баруун зүүн тал бөмбөлгийг холбох бүх холбоос энд орно. Бас бага
тархи ба нугасны баруун зүүн хагасыг холбодог холбох ширхгээс ч
бүтнэ.
124. 3. Харалдаалах ширхэг буюу зам нь дээд төв буюу, их бага тархины
бор гадаргыг доод төвүүд ба доод хэсгүүдтэй холбодог. Их тархины
тал бөмбөлгийг хэвтээ хавтгайд thalamus-ийн дээгүүр шүргүүлэн
зүсвэл суурийн зангилааны бөөмүүдийн завсраар өгсөх, уруудах
замууд capsula extrema capsula externa capsula interna гэсэн бүтэц
үүсгэн харагдана. Харалдаалах ширхэг нь бор бодисын орчимд
цацраг маягтай байдаг учир титмэн цацраг, corona radiata гэнэ.
Төвдөө ойртон ирээд цугларсан хэсгийг нь дотор гэр, capsula interna
гэнэ. Энэ нь nucleus lentiformis, харааны төвгөр, сүүлт бөөм эдгээр
гурван төвүүдийн дундуур зааглан ордог тухай дээр дурдсан. Дотор
гэр нь тархины фронталь зүсэлтэнд дээрээс доош ташуу цагаан
судал маягтай ба хэвтээ зүсэлтэнд задгай тал нь гадна тал руу
харсан өнцөгт өвдөг үзэгдэх бөгөөд өмнөд хойт хоёр шилбэ, crus
anterius et posterius capsulae internae болон хуваагдана.
125. Дунд өнцгийг өвдөг, genu гэнэ. Өгсөх уруудах
зам үүгээр дайрч явдаг. Өмнөд шилбэ, crus
anterius-ээр: tractus frontopontinus Өвдөг,
genu-гаар: tractus corticonuclearis
Хойт шилбэ, crus posterius-ээр: tractus
corticospinalis, fasciculi thalamocorticalis
(мэдрэхүйн бүх зам), tractus occipitopontinus,
tractus temporopontinus тус тус дайрч
өнгөрнө.
127. Нэгдүгээр дохионы тогтолцооны
төвүүд
• 1.Хөдөлгөөний дээд төв, төвийн өмнөх атираа, gyrus
precentralis ба lobus paracentralis, хоёрын орчин
газрыг хамааран оршино. Бусад нарийн хөдөлгөөн ба
баруун солгой зэрэг нь духны дээд дунд атираа хавьд
нилээд хожим төвлөрнө.
• 2. Мэдрэхүйн дээд төв, gyrus postcentralis-т байрлана.
Янз бүрийн сэрлүүдийг хүлээн авч ялган тодруулж
зохих хариугхөдөлгөөний замаар өгдөг, бүх сэрлийн
удирдах дээд төв юм. Хэрэв энэ сэрлийн төв гэмтвэл
биеийн аль ч хэсэгт цохисон, хазсан, барьсан,
нугалсан энэ бүхнийг мэдрэх чадвараа алдана.
128. 3. Харааны дээд төв. Энэ нь дагзны хэсгийн дотор талд
cuneus, sulcus calcarinus ба түүний орчин газар төвлөрнө.
Энэ төв гэмтвэл юм үзэж харж болох боловч ойлгохгүй
болно. Эсвэл бүр сохорно.
4. Сонсголын дээд төв, чамархайн gyrus temporalis
superior-ын дунд хирд байна. Энэ төвийн гэмтэлд юмыг
сонсовч ялган мэдэхгүй юмуу бүр дүлий болно.
5. Үнэр ба амтлахын дээд төв нь uncus ба gyrus
parahippocampalis-д байдаг. Энэ төв гэмтвэл үнэр, амтыг
ялгаж чадахгүй болно.
129. Хоёрдугаар дохионы
тогтолцооны дээд төвүүд
Хоёрдугаар дохионы тогтолцооны төв гэдэг нь ярианы төв
бөгөөд нэгдүгээр төвүүдийн бүрэлдсэн суурь дэвсгэр дээр
тогтдог юм. Хэрэв нэгдүгээр дохионы тогтолцооны суурь
дэвсгэр байгаагүй бол хоёрдугаар нь шууд тогтохгүй. Үүнээс
үзэхэд хоёрдугаар дохионы тогтолцоо нь сонсох, сэрэх,
хөдлөх, үзэх, (харах) анхны бүх сэрлүүдийн бүгдийн нийлбэр
орчны тусгал нөлөө, хүмүүсийн туршлага эд бүхний үр дүнд
тогтоно. Дурдсан болзолууд байхгүй бол хоёрдугаар төв
тогтож болохгүй. Жишээ: Хүүхэд хөлд орохын өмнө дүлий
бол тэр хэлгүй болно. Хүмүүст унших бичихийг заахгүй бол
тэр хүн насаараа бичиг үл мэдэгч баина гэх мэт. Ярианы
төвийг, ярианы сонсгол, ярианы хөдөлгөөн, бичгийн хэлний
төвийг унших, бичихийн төв гэх зэргээр дөрөв хуваана.
130. 1. Ярианы сонсголын төв. Чамархайн хэсгийн дээд
атирааны хойт хэсэгт (Верникын төв) дотор тал руугаа
төвлөрнө. Энэ төв бүрэлдсэнээр яриаг ухамсарлан
ойлгоно. Хэрэв гэмтвэл авиа сонсох боловч хүний хэлийг
ойлгохгүй байна.
2. Ярианы хөдөлгөөний төв. Духны хэсгийн доод
атирааны хойт үзүүр буюу төвийн өмнөх атирааны
ойролцоо gyrus frontalis inferior (Broca) pars opercularis
орчимд төвлөрнө. Энэ төв хэл, уруул төвөнхийн булчин
зэргийгудирдан үгхэлэх (хүүхдийн хэлд орох үеээр
тогтоно) ажиллагааг удирдах ба энэ төвийн гэмтлээр
хүний хэлсэн үгийг ойлгодог боловч үг хэлж чадахгүй
болно
131. 3. Унших төв зулайн хэсгийн доод хагасын хойт тал,
gyrus angulris-д төвлөрнө. Гэмтлийн улмаас уншиж
чадахгүй өөрөөр хэлбэл, үгсийг таньсан ч холбон уншиж
чадахгүй байна.
4. Бичихийн төв-духны хэсгийн дунд атирааны, gyrus
frontalis medius-ийн хойт хэсэгт төвлөрөн, бичиг бичих
нарийн хөдөлгөөнийг удирдана. Энэ төвийн гэмтлээр
үсэг бичих, үг бүтээх чадвар алдана. Хоёрдугаар
дохионы тогтолцооны их тархины нэг хагас бөмбөлөгт
үүсдэг. Солгой хүнд баруун хагас бөмбөлөгт үүснэ.
132. Тархины бүрхүүл
Тархины бүрхүүл дотроо 3 янз хатуу бүрхүүл dura mater,
дараа нь хөөсөн бүрхүүл arachnoidea, гуравдах нь
судаст буюу зөөлөн хальс pia mater.
Тархины хатуу бүрхүүл
Энэ бүрхүүл нь нугас тархинд байдаг, ширхэглэг холбогч
эдээс тогтсон. Нугасанд ясны дотуур завсраа өөх,
венийн судас агуулсан зөөлөн бүтэц болж харагддаг.
Биеийн хөдөлгөөнийг дагаж тэр бүтцүүд нь нугасыг
дагаад, хатуу бүрхүүлийг дагаж чөлөөтэй хөдөлж
байдаг. Харин тархинд энэ бүтэц их өөрчлөгддөг. Юун
түрүүн хатуу бүрхүүл ясандаа шууд наалдаж бэхэлдэг.
Гавал ясны дотор талын хэсгийг цусаар хангадаг. өөрөө
гавлын ясыг цусаар хангах жинхэнэ судас агуулсан
хальс болж хувирдаг.
133. Хатуу бүрхүүлийн цусан хангамж. A.occipitalis-ийн
foramen mastoideum-aap орж ирсэн салаа чамархайн
хэсгийн хатуу хальсыг цуса.ар хангахад шийдвэрлэх
үүрэгтэй. Мөн a.meningea media-гийн гол үүрэг нь гавлын
дотор талд тархины хатуу хальсны чамархай зулай,
духны хэсгийг цусаар хангахад онцгой үүргийг
гүйцэтгэдэг. Тархи, нугасны хам гэмтэлтэй хүмүүст энэ
судас тасарч тархины гадуур цус харваж ухаан алдаж,
амь тавих тохиолдол клиникийн практикт өргөн
тохиолддог. Canalis condylaris-aap орж ирсэн атрерийн
судас гавлын хойт хонхорын хатуу бүрхүүлийн цусан
хангамжийг зохих ёсоор хариуцдаг Тархины хатуу
бүрхүүл бол ийнхүү ясаа хучихаас гадна өргөнөөс өргөн
холбогч эдэн ялтас гаргаж тархины хэсгүүдийн завсраар
тэдгээрийг түшиж тулж байрладаг. Үүнийг тархины хатуу
бүрхүүлийн сэртэн хэмээн нэрлэж заншжээ
134. Тийм сэртэнд 1. Falx cerebri major энэ бол их тархины
тууш завсар, fissura longitudinalis cerebri-ээр их тархины
баруун зүүн бөмбөлгийг түшиж оршдог холбоос буюу
сэртэн. 2. Tentorium cerebelli энэ бол их тархийг бага
тархин дээр дарахаас сэргийлж байдаг sulcus sinus
transversi чулуунцар ясны дээд ирмэгээр турк эмээл
хүртэл доод ирмэг нь бэхлэгдсэн, дээд ирмэг нь falx
cerebri major-тай protuberantia occipitalis externa-гийн яг
эсрэг талд хоорондоо нийлж бүтдэг баруун зүүн ялтас,
чухам энэ хоёр ялтас нийлээд ирэхээр fossa cranii
posterior өөрөө тод гэгчийн хөндий болж хувирдаг бөгөөд
түүнд хүүхэн тархи, гүүр, тархины багана чөлөөтэй
багтдаг. Ийм болохоор нь энэ ялтасыг tentorium cerebelli
буюу хүүхэн тархины дээвэр гэж нэрлэж заншсан. 3.
Тархины хатуу хальсаар хүрээлэгдэж оршдог нэг сонин
бүтэц бол турк эмээл орчмын бүрдэл юм.
135. Турк эмээл 2 бүүрэгтэй. Энэ хоёрын хооронд тархины
хатуу хальс, diaphragma sellae нэртэй ялтас үүсгэн урд
хойт бүүргийг хооронд нь холбон турк эмээлийн хонхорт
нь өнчин тархи байрлаж түүний дээгүүр дээр дурьдсан
хальс бүрхэж байрладаг. Энэ хальсны голд цоорхой
байдаг бөгөөд түүнд өнчин тархийг гипоталамустай
холбосон infundibulum гэдэг бүтэц байрладаг. 4. Falx
cerebelli. Энэ нь дагзны дотор гадаргуун дээр байдаг.
Хүүхэн тархины баруун зүүн хэсгийг хооройд нь
хөдөлгөхгүй байлгахаар заяасан нарийхан ялтас. Хатуу
бүрхүүлийн цусан хангамж. Хатуу бүрхүүлийн цусан
хангамж нь их төлөв гадна талаараа явж ясыг цусаар
хангахад зориулагдсан учир гавал ясны дотор талд
модны мөчир шиг ховил sulci arteriosi үлдээсэн байдаг.
136. Хатуу бүрхүүлийн атрерийн дотроос хамгийн том нь a. meningea
media, a. maxillaris-ийн салаа бөгөөд суурь ясны fo¬ramen
spinosum, нүхээр ормогц өмнөд хойт ramus anterior et posterior
хоёр салаа болон хатуу хальсны ихэнхийг цусаар хангана.
Гавлын урд хонхорт, a ethmoidalis anterior, a. ophthalmica-aac a.
meningea an¬terior судас цусаар хангана. Ижил нэртэй нүхээр
орно. Хойт хонхорын хальсыг a.pharyngea судаснаас a. meningea
posterior гарч foramen jugulare нүхээр орох ба а. vertebralis
судаснаас ramus meningeus a. occipitalis судас, foramen
mastoideum нүхээр орж тэжээнэ. Хураагч судас нь ердийн
байдлаар атрери нэг бүрийг хоёр вен дагалдан зарим нь синуст
цутгах ба зарим нь plexus pterygoideus судсан торонд орно.
Тархины хатуу бүрхүүлийн сэртэн хэмээх дээр өгүүлсэн бүтцүүд
нь бас хоёр дахь үүрэгтэй. Эдгээр сэртэнгүүдийн хатуу
бүрхүүлээс эхэлсэн уг дээр тодорхой сувагнууд үүссэн байдаг.
Үүнийг нь бид sinus гэж нэрлэж заншсан. Үүний ханын бүтэц бол
булчин байхгүй зөвхөн ширхэглэг холбогч эдээс тогтсон дотор
гадаргуу нь эндотелээр хучаатай нэгэн өвөрмөц венийн судас
юм.
137. Гэвч ялгаатай тал нь: 1) Хавхлага (клапан) байхгүй 2)
Хоосон үедээ хөндий нь хавчийхгүй 3) Дотоод даралтаар
сунахгүй. Ийм хөндийнүүд (синус) зөвхөн тархины хатуу
бүрхүүлд байдаг. Үүнд: Sinus sagittalis superior дээд
сагитталь хөндий, энэ нь духнаас дагз хүртэл их саран
хадуурын дээд захаар явна. Sinus sagittalis inferior, энэ нь
мөн тархины их саран хадуурын доод захаар явж sinus
rectus-т цутгана. Sinus rectus энэ нь дээд, доод хоёр
сагитталь хөндийг угаар нь холбосон байдаг. Sinus
transversus энэ нь хамгийн том бөгөөд бага тархины
дээврийн ар ёроолоор баруун зүүн тийшээ хөндлөн явна.
Баруун зүүн хөндлөн хөндийн уулзварт бусад бүх хөндий
нийлдэг учир тэнд том цүнхээл, confluens siinum үүснэ.
Sinus sigmoideus энэ нь sulcus sigmoideus дотуур явдаг
ба foramen jugularis, гүрээний нүхний амсарт хүрээд
гүрээний дотор вен, venae jugularis interna болно.
138. Sinus sphenoparietalis энэ нь урдаасаа суурь ясны бага
далавчны ар ирмэгийг дагаж ирдэг. Sinus cavernosus,
хөндийрхөг хөндий нь суурь ясны турк эмээлийн хоёр
талаар явах бөгөөд түүнрүү vena ophthalmica superior,
нүдний вен цутгадаг. Sinus intercavernosus, хөндийрхөг
хөндий турк эмээлийн өрцний урдуур хойгуур нь
холбодог завсрын хөндий. Sinus petrosus superior,
чулуулгийн дээд хөндий нь хөндийрхөг хөндийн
үргэлжлэл болон чамархай ясны чулуулаг хэсгийн дээд
ховилоор явж хөндлөн хөндийн төгсгөлрүү ордог. Sinus
petrosus inferior, чулуулгийн доод хөндий нь мөн л
хөндийрхөг хөндийн үргэлжлэл болон чамархайн ясны
чулуулаг хэсгийн доод ховилоор явж гүрээний венийн
дээд булцуунд ордог. Sinus occipitalis, дагзны хөндий нь
хөндлөн хөндийгөөс гараад дагзны ясны дотор ирмэгээр
уруудан дагзны том нүхний хоёр талаар ороон sinus
sigmoideus-т цутгадаг.
139. Дагзны хөндий нь багана нурууны доторхи венийн сүлжээ
plexus venosus vertebralis internus-тэй холбогддог. Эдгээр
судсууд нь урдаасаа хойшоо, дээрээсээ доошоо sinus
transver-sus-ийн чиглэлд эхлээд толгойн голоор цус
хураагддаг. Тэгээд protuberantia occipitalis interna-гийн
түвшинд бүх синусууд уулзаж бэлчир, cofluens sinuum
үүсгэдэг. Нэг үгээр энэ нь олон голын бэлчиртэй адил юм.
Цааш дээрх бэлчирт цугласан цус хоёр тийш салан урсаж
sinus sigmoideus-ээр дамжаад v. jugularis interna гэсэн
нэртэй судсаар гавлын хөндийгөөс гардаг. Ийнхүү sinus
sigmoideus-ээр цус гавлаас гарах үед sinus cavernosus,
sinus petrosus inferior-oop цус тархи духны урд талаас
урсаж хойш орж ирдэг. Энд эмч хүн нэг зүйлийг анхаарах
хэрэгтэй. Нүдний өнцөгний v.angularis цусаа sinus
cavernosus-д шууд өгдег. Тийм учраас дээд уруулаас
дээшээ гарсан идээт үрэвсэл дээр өгүүлсэн судсаар
дамжин тархируу орох бүрэн боломжтой.
140. Хөөсөн бүрхүүл, archnoidea
Энэ бүрхүүл тархи, нугасны шингэнийг агуулж түүнд нь
тархи оршдог. Энэ чанараараа тархийг гадны цочрол
элдэв нелеөллеөс хамгаалж байдаг. Зүйрлэхэд усан
дотор өндөг хийгээд байгаа мэт. Энэ бүрхүүл тархийг
ерөнхийд нь агуулж байдаг болохоор тархины хонхор
гүдгэр газар болгон тодорхой ус хурсан зай үүсгэдэг.
Үүнийг анагаах ухаанд цүнхээл буюу cisterna гэж
нэрлэдэг. Хөөсөн бүрхүүлийн цүнхээл: Cisterna
cerebellomedullaris, бага тархи уртавтар тархи хоёрын
завсарт оршдог томоохон цүнхээл. Cisterna fossae
lateralis cerebri, тархины хажуугийн хонхорт оршдог.
141. Cisterna interpeduncularis, их тархины хөлний хоорондох
цүнхээл Cisterna chiasmatis, харааны мэдрэлийн
зөрлөгийн хоорондох цүнхээл Cisterna corporis callosi,
эвэрлэг биеийг тойрсон цүнхээл Cisterna ambiens, их
тархины дагзны хэсэг бага тархи хоёрын завсраар дунд
тархины дээврийн дөрвөн толгодыг тойрсон цүнхээл
Cisterna pontis lateralis, гүүрний хоёр хажуугийн цүнхээл
Cisterna pontis, гүүрний суурийн атрерийн дагуух
цүнхээл Эдгээрээс хамгийн чухал нь cisterna cerebello
medullaris. Энэ хөндий бол тархины 4-р ховдлоор
дамжуулж тархи нугасны гадна зайг хөндийтэй нь усаар
холбож өгч байдаг их чухал хэсэг. Энд 3 нүх байдаг.
Apertura lateralis ventriculi quarti (Лушке хос), Apertura
mediana ventriculi quarti.
142. Ийнхүү тархины дотор хөндий түүний эргэн тойрон
байгаа тархи нугасны устай холбогдож чаддаг. Тархины
бүтцийг үзэх үед хөндий болгон юутай ямар нүхээр
холбогддог, tela choroidea гэсэн нэртэй бүтцээр цуснаас
тархи нугасны шингэн үүсдэг болохыг тодорхойлон
бичсэн. Одоо тархи нугасны шингэн хаагуур шимэгддэг
тухай өгүүлье. Дээр өгүүлсэн тархины хатуу бүрхүүлийн
sinus хэмээх өвөрмөц судасны ханан дээр granulationes
arachnoideales нэртэй молцогнууд хөөсөн бүрхүүлээс
хувалзны хошуу мэт ханаруу нь шигдэн орсон байдаг. Энэ
молцог дотроо хөндийтэй, хөндий дотор нь нугасны
устай. Иймэрхүү бүтэц тархины хатуу бүрхүүлийн
синусын дотуур урсаж байгаа цусруу дүрэгдэхэд доторх
ус нь цус руу шимэгдэж тархи нугасны шингэн цусруу
эргэж ордог зүй тогтолтой болохыгтогтоосон юм.
143. Хүний толгойд 10 гаруй синус түүнд 2000 гаруй
granulationes arachnoideales байна гэсэн тооцоо байна.
Чухамдаа тархины даралт ихдэнэ гэдэг бол энэ 2000-н
молцогноос тодорхой хэсэг нь зөөлөн болон хатуу
бүрхүүлтэйгээ наалдаж үйл ажиллагаагаа алдсанаас
болоод тархины гадуур ус ихсэж байгааг хэлж байна.
Тархины зөөлөн бүрхүүл, pia mater Тархины зөөлөн
бүрхүүл гэдэг нь тархины атрери, венийн судас еер
хоорондоо холбогч эдээр холбогдон бүтсэн торон
тогтолцоо юм. Тархи энэ торноос (гадаргуунаасаа
төврүүгээ) цусан хангамж авдаг төгсгөлийн төрлийн
цусан хангамжийн хэлбэр маягтай эрхтэн. Тийм болохоор
цус харвалт цусан хангамжийн түгээмэл дутагдал өрген
тохиолдох магадлалтай. Тархи нугасны шингэний эргэлт
Хүний биед тунгалгийн тогтолцоо байхгүй еөртеө
тохирсон шингэний эргэлттэй ийм эрхтэн цөөнгүй байдаг.
144. Үүнээс хамгийн том нь тархи юм. Тархи нугасны шингэн,
liquor cerebrospinal, тархи нугасны хөөсөн бүрхүүлийн
доорх зайг дүүргэж байдаг бөгөөд биеийн бусад
шингэнүүдээс эрс ялгаатай ба дотор чихний эндо ба
перилимфа, нүдний шингэнүүдтэй төсөөтэй байдаг юм.
Тархи нугасны шингэнүүдийг plexus choroideus түүний
тархины хучуур эс гаргадаг. Тархи нугасны шингэн нь
тархийг зөвхөн механик нөлөөнөөс биш мөн дотроо
байдаг бодисын тусламжтайгаар бусад нөлөөнөөс
хамгаалдаг. Тархи-нугасны шингэн гадагш гарахдаа дээр
дурдсан хөөсөн бүрхүүлийн молцогоор венийн судсанд
орж ямагт эргэлт хийж байдаг юм. Нярай хүүхдийн
тархины хөөсөн бүрхүүлийн доорх хөндий 20 см3
багтаамжтай, 1 нас хүрэхэд 30 см3, 5 настайд 40-60 см3,
8 настайд 100-140 см3, насанд хүрэгчдэд 100-200 см3
болдог. Хүний тархи 5 хэсэгтэй, хэсэг бүр хөндийтэй.
145. Түүнийг дурьдваас их тархины хөндий хажуугийн ховдол,
ventriculus lateralis 4 хэсэгтэй, урд эврээрээ дамжуулж
гуравдугаар ховдолтой харьцдаг. 3-р ховдол, ventriculus
tertius нь завсрын тархины хөндий. Энэ хөндий завсар
хэлбэртэй урд үзүүртээ байрладаг foramen interventriculare
dextrum, sinistrum гэдэг 2 нүхээр их тархины 2 тал
бөмбөлгийн хөндийтэй холбоотой байдаг. Энэ завсар
арагшаа усан суваг буюу aquaeductus cerebri-гээр (дунд
тархины хөндий) 4-р ховдолтой холбоотой байдаг.
146. 4-р ховдол нь арын тархи, уртавтар тархины хөндий юм.
Энэ хөндий майхан хэлбэртэй, түүний бүтцийн тухай
дээр өгүүлсэн. Түүний ханан дээр apertura lateralis
ventriculi quartii (Лушке хос), apertura mediana ventriculi
quartii гэсэн З нүх байдаг. Энэ гурван нүхээр тархины
дотор талын ус гадна талтай харьцдаг. Энэ
хэмжээгээрээ тархи өөрөө дотроо устай, гаднаа устай,
толгойн ясан хайрцганд, гурван бүрхүүлийн хоорондох
усан дотор хамгийн доргионгүй нөхцөлд байдаг юм.
Editor's Notes Хүний тархи толгой ясны дотор байх учир түүний дээд тал нь гавлын дотор талын хэлбэртэй байна. Хүний тархины жин нь дунджаар 1830 г бөгөөд эр эмийн ялгаа 100г-аас хэтэрдэггүй юм. Тархины хүндийн жинг биеийн жинд харьцуулж үзвэл хүн дэлхий дээрх хамгийн том тархитай амьтан юм. Их тархины баруун, зүүн хоёр хагас бөмбөлөг нь тархины их холбоос-эвэрлэг бие, corpus callosum ба түүний дэргэдэх бусад холбоосуудаар холбогдоно. Бага тархи нь их тархинаасаа хөндлөн ховил-fissura transversa cerebri-гээр тусгаарлагдах бөгөөд толгой ясны суурь хэсгийн хойт хонхор-fossa cranii posterior-т оршино. Үүнээс бусад тархины голоо дагаж байгаа хэсэг нь түүний багана-truncus cerebri юм. Тархины доод суурь-basis cerebri, хавтгайвтар бөгөөд энэ талаас зөвхөн их, бага тархины доод тал болон тархины гол багана бүтнээрээ болон тархины 12 хос мэдрэлийн ёзоорууд харагдана.
