2. Genetik
• Yunanca <genesis> "köken"den anlamına gelir.
• Canlıların özelliklerini ve kalıtsal karakterlerini
inceleyen, bu karakterlerin nesillere geçişini
belli kalıtım kanunlarına bağlayan, genin yapı ve
görevlerini araştıran veraset ilmi.
3. Genetiğin Tarihçesi
MENDEL'DEN ÖNCE
• 1839 Canlı organizmaların yapıtaşı olarak hücreler (Schleiden, Schwann)
• 1859 Evrimsel kavramlar, türlerin kökeni (Charles Darwin)
MENDEL VE MENDEL‟DEN SONRA
• 1865 Mendel kuralları (Gregor Mendel)
• 1879 Mitozda kromozom (Flemming)
• 1900 ABO kan grup sistemi
• 1901 Kalıtımın kromozom teorisi (Sutton)
• 1908 Populasyon Genetiği (Hardy Weinberg)
• 1909 Doğuştan metabolizma bozuklukları, (Garrod)
• 1911 Prosophila genetiği (Marga)
• 1915 Kalıtımın kromozomal teorisi
• 1941 Bir gen bir enzim kavramı (Beadle ve Tatum)
• 1942 DNA‟nın X-ray difraksiyonu
• 1944 Genetik bilginin temeli olarak DNA (A very, Machead, Mc Canty)
• 1951 Genlerin DNA molekülünün üzerinde olduğunun belirlenmesi (Herskey,
Chase)
4. MOLEKÜLER GENETİK DEVRİ
• 1953 DNA‟nın çifte sarmal yapısı (Watson, Crick)
• 1955 46 İnsan kromozomu
• 1956 DNA polimeraz bulundu (Arthur Kornberg)
• 1958 DNA‟nın semikonservatif replikasyonu
• 1959 Kromozom anomalileri tanımlandı
• 1961 m-RNA bilgiyi taşıyor
• 1966 Genetik kod
• 1968 İlk restriksiyon anemi
• 1972 İlk rekombinant DNA molekülü
• 1977 DNA dizilenmesi yöntemleri (Sanger ve Maxam-Gilbert)
• 1976 İlk gen mühendisliği şirketi
• 1977 İntronların keşfi
• 1978 β-globin gen yapısı
• Rekombinant DNA ile somatostatin üretimi
• 1981-82 İlk transgenik fare
• Gen bankası dataları oluşturuldu.
• 1983 İlk genetik hastalık haritalandı (Huntington hastalığı)
• 1985 Polimeraz zincir reaksiyonu (Saiki, Mullis)
5. • 1986 Pozisyonel klonlama
• 1987 YAC‟ların keşfi
• 1989 Yeni genetik marker olarak mikrosatalitler
• 1990 İnsan genom projesi başladı.
• ELSI oluşturuldu, Etik, Legal, Sosyal program
• 1991 Gen fragmanlar expressed sequence tag (EST)
• Kistik fibroz geninin klonlanması
• 1992 İnsan genomunun 2‟nci nesil haritası
• 1994 İlk genetik olarak değiştirilmiş besin domates
• 1994 İnsan genomunun fiziksel haritasının yapılması.
• Microbial genome project
• 1995 İş yerlerinde genetik ayrımcılığın yasaklanması
• 1996 Fare genetik haritası
• 1997 E.coli genomu dizilendi
• Mycobacterium tuberculosis dizilendi
• Single nucleotide polymorphism
• 1999 22.kromozom dizilenmesi tamamlandı
• 2000 Genomik bilgiye serbest ulaşım (Clinton, Blair)
• Dizi sonuçları açıklandı
• 2003 İnsan ve fare çalışmaları bitirildi.
7. Genetik Çalışmaların Amacı
• İnsanı konu alan genetik araştırmaların temel amacı,
sağlık açısından insanın yaşam kalitesini ve kaliteli
yaşam süresini artırmaktır.
8. Genetik Araştırmaların Farkı
• Genetik araştırmaların diğer tüm araştırmalara göre bazı çok önemli
ayrıcalıkları vardır;
1. Anayasal: Genetik test sonuçlarını içeren raporların içeriğinin üçüncü
kişilere açıklanması ve/veya bildirilmesi, Turk Ceza Kanunu'nun 24.
maddesinin 3. ve 4. fıkraları, 136. ve 137 maddeleri; Anayasa'nin 90.
maddesi ve ülkemizin taraf olduğu Avrupa Biyotıp ve İnsan Hakları
Sözleşmesi'nin 10. maddesi uyarınca mümkün değildir.
2. Sonuçların aile üyelerini de işaret edebilmesi: Katılımcı hakkındaki
bulgunun, ailenin diğer fertlerini de doğrudan ilgilendirmesidir; örneğin
genetik geçiş gösteren bir hastalık tanısı almış bir babanın çocukları ve
hatta torunları da bu durumdan etkilenebileceklerdir. Bir başka örnek ise,
elde edilen bulguların, katılımcının biyolojik anne ya da biyolojik baba
olmama durumunu ortaya çıkarabilmesi olabilir;
3. Genetik materyal kişinin ölümünden yıllar sonra bile elde edilebilir:
DNA‟nın kemiklerde uzun yıllar bozulmadan kalması yüzyıllar önce
yaşamış olanlarda bile bu analize olanak sağlar;
9. Genetik Araştırmaların Farkı
4. Eldeki genetik materyal daha sonra başka amaçlar için
kullanılabilir: Buradaki özellik, kişilerin izni olmaksızın genetik
materyalleri üzerinde başka araştırmalar yapabilme olanağıdır;
5. Genetik analizin sonucu üçüncü kişileri ilgilendirebilir (sigorta
şirketi, arkadaş çevresi v.b. gibi): Araştırma sonucunda elde edilen
bilgilerin kötüye kullanılması kişiyi ekonomik ve sosyal yönden
etkileyebilir. Özellikle sigorta sisteminin geçerli olduğu Amerika
gibi ülkelerde işveren açısından ve sigorta şirketleri açısından bu
durum özel önem taşımaktadır;
6. Araştırma sonuçlarının geleceğe ait bilgi vermesi: Yapılan testler
katılımcının veya ailesinin bir ferdinin ileriki bir zamanda bu
genetik hastalıktan etkilenebileceğini ortaya çıkarabilir. Kişiler
bunu bilmeyi isteyip istememe konusunda özgürdürler. Bu nedenle
bu özel durumun bilgilendirilmiş olurda mutlaka yer alması
gerekmektedir.
10. Günümüzde Yapılan Genetik Çalışmalar
• Canlıların özürlerinin giderilmesini sağlamak.
• İnsandan insana ya da hayvandan insana doku ve organ naklinin yapılması.
– Domuza insan geni nakledilerek domuzun insanlarınki ile aynı organlara sahip olması ve bu
organların insanlara nakledilmesi amaçlanmaktadır.
• Canlıdan canlıya veya hücreden hücreye gen naklinin yapılması ile ya da genlerde
yapılan değişiklikler sonucu yeni canlı türlerinin ve üstün özellikli canlıların elde
edilmesi.
• Canlıların sahip oldukları özelliklerin geliştirilmesini sağlamak.
– Daha verimli ve dayanıklı hayvan ve bitki türlerinin ve ürünlerinin elde edilmesi.
– Sebze ve meyve tohumlarının genleri oynanarak daha dayanıklı, daha verimli ve besin gücü daha
yüksek olan ve daha hızlı büyüyebilen bitkilerin yetiştirilmesi.
– Zararlı böceklere karşı dirençli bitkiler elde edilmesi. Böylelikle tarımda kullanılan böcek öldürücü
ilaçlara gerek kalmamaktadır.
– Mikroplara ve böceklere karşı dirençli olacak şekilde geliştirilmiş bitki çeşitlerinin oluşturulması.
• Canlıların ömürlerinin uzatılmasını sağlamak.
– Sirke sineğinin genleri değiştirilerek ömürleri uzatılabildi. Ömür uzunluğunu belirleyen genlerin
değiştirilmesiyle ömürlerin uzatılması amaçlanmakta).
• Bedensel ve kalıtsal hastalıklarının tedavi edilmesini sağlamak.
– İnsanlarda cüceliğe sebep olan büyüme hormonunun eksikliğinin giderilmesi. Büyüme hormonu
eksikliğini gidermek için büyüme hormonunu sentezleyen gen, bir bakteriye aktarılarak, bakterinin bu
hormonu üretmesi sağlanabilmektedir.
– Kanser, AİDS, şeker, yüksek–hiper–tansiyon, renk körlüğü, hemofili gibi. DNA‟daki gen dizilişinin
bilinmesi ile bu hastalıkların ne zaman ortaya çıkacağı bilinebilir ve hastalık genleri çıkarılarak canlı
hastalıklardan kurtulabilir.
11. • İnsanların hastalıklardan korunmasının sağlanması.
– Antibiyotikler, hormonlar gibi kimyasal maddelerin üretiminde kullanılmak üzere bazı bitkilerin
genetik yapısı değiştirilmektedir.
• Alkolizm, madde bağımlılığı, suça yatkınlık gibi sorunların, insanın genetik
yapısının değiştirilmesi ortadan kaldırılmaya çalışılması.
• DNA parmak izinin çıkartılmasını ve kullanılmasını sağlamak.
• Genetik kopyalama (klonlama) yapılmasını sağlamak.
• Gen tedavisi uygulamasının yapılmasını sağlamak.
• Endüstri ve tarımda, bitki ve hayvan ıslahının (iyileştirilmesinin) sağlanması.
• Yapay döllenme yapılması.
• Vücut dışında döllenme (tüp bebek) yapılması.
• İnsan zekâsının geliştirilmesi ve daha zeki nesillerin yetiştirilmesi.
• Yeni ekolojik enerji kaynaklarının elde edilmesi.
• Çevre kirliliğine yol açan maddelerin belirlenmesi ve yok edilmesi (ekoloji ile
ilgili).
• Kimyasal ve biyolojik silahlar ve savaşlara karşı konulması.
• Canlı vücudu için gerekli olan protein, vitamin ve hormonların ucuz, kolay ve fazla
miktarda üretilmesi.
• İnsanın genetik şifresinin çözümlenmesi.
12. Gen Teknolojisinin İnsanlığa Sağladığı Katkılar
• Birçok ülke seralarda tozlaşma görevini bombus adı verilen arılara yaptırıyor.
Bombus özellikle sebzecilikte yüksek verim elde etmek amacıyla hormon kullanan üreticilere bir
çıkış, hatta kurtarıcı oldu. Arının taşıdığı çiçek tozları etrafa yayılarak, seradaki domates ve
çiçeklerdeki verimi artırdı.
• Birçok tıbbî bitki ve hayvanın üretimi, antibiyotik, aşı, interferon, çeşitli pestisitlerin üretimleri,
insandaki zararlı genlerin ayıklanması işi gibi alanlarda gen teknolojisinden yararlanılmaktadır.
• Tıpta uygulanan aşılama yönteminde vücuda virüs verilerek vücudun virüsü tanıması ve ona karşı
antikor üretmesi sağlanır. Oysa gen teknolojisinin sağladığı olanaklarla vücuda virüs verilmeden de
antikor üretmek mümkün olmuştur. Böylece vücut virüsün yan etkilerinden korunabilmektedir.
• Tıpta; pıhtılaşma bozuklukları, lösemi gibi hastalıkların teşhis ve tedavisinde enzimlerden
yararlanılmaktadır. Bu enzimlerin elde edilmesi biyoteknoloji sayesinde olmuştur.
• Biyoteknolojinin katkıları arasında insülini de sayabiliriz. İnsülin insanlarda şeker metabolizmasını
düzenleyen bir hormon olup pankreas hücreleri tarafından üretilir, dolaşıma katılır. Eksikliğinde ise
şeker (diyabet) hastalığı ortaya çıkar. Bugün bakteri DNA’sı yardımıyla insülin hormonu bol
miktarda ve ucuza üretilebilmektedir.
• Yine, cücelik tedavisinde kullanılan insan büyüme hormonu da bu yolla üretilmektedir. Büyüme
hormonu, eskiden sadece kadavraların hipofiz bezinden çok büyük zorluk ve masraflarla elde
ediliyordu artık biyoteknolojik yöntemlerle çok miktarda ve ucuza elde edilebilmektedir.
13. Gen Teknolojisinin İnsanlığa Sağladığı Katkılar
• Biyoteknolojiye dayalı uygulamalar, insanoğluna biyolojik savaşta yararlanabileceği
organizmaları elde etme olanağı sağlamıştır. Gittikçe önem kazanan “biyolojik savaş”
konusunda yapılan çalışmalar ülkemizde yeterli düzeyde değildir. Oysa biyolojik savaşta
kullanılabilecek bir çok organizma yurdumuzda bulunabilmektedir. Ancak biyolojik savaşta
yok edilmeye çalışılan zararlı canlılarla, bunları yok etmek için kullanılan canlıların biyolojik
yapılarının iyi bilinmemesi, ülkemizdeki bazı çalışmaların da başarısızlığına neden
olmaktadır. Oysa, tarımda biyolojik savaş daha ucuz ve kolay olacak, çevre kirliliği de önemli
ölçüde azalacaktır. Bu amaçla bazı bakteri türleri kullanılarak böceklere karşı dirençli
domates, tütün, pamuk gibi bitkiler elde edilmektedir.
• Alg, bakteri, maya küfleri büyük miktarda üretilmesinden ve bu canlı hücrelerin kurutulması
sonucu oluşan biyolojik kütleye tek hücre proteini denilmektedir. Ayrıca aroma kaynağı,
vitamin kaynağı ve emülgatör destekleyicisi olarak da kullanılır. Tek hücre proteininin
uygulama alanı gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. Belki de tek hücre proteini gelecekte besin
kaynağımızın önemli bir bölümünü oluşturacaktır.
• Dünyada nüfus artışının bugünkü hızıyla devam etmesi durumunda, besin kıtlığının
yaşanabileceği, bilim adamlarınca kabul edilmektedir. Buna çözüm olarak bilim adamları
tarımda biyoteknolojik uygulamaları önermektedir.
• Avustralyalı araştırmacılar, yonca bitkisini aminoasit sentezine yardımcı olan bir gen
aktararak bitkinin protein değerini yükseltme yoluna gitmişlerdir. Böylece yem bitkisi olan
yonca, proteince zenginleştirilmiştir.
14. • Ancak genetik manipülasyonlarla birlikte bir takım soru ve
sorunlar da beraberinde tartışılmaya başlanmıştır.
• Bu bağlamda, yeni bilimsel ve teknik ilerlemelerin insanlığın
yararına olacağına dair yaygın olan değer yargısının yerini,
şimdilerde insanların şüpheci yaklaşımı almıştır.
15. Gen Teknolojisi Uygulamalarının Sakıncaları
Ekosistemler zarar görebilir;
Genetik mühendisliği çalışmaları sonucunda zararlı bir böceğe karşı direnç
kazanmış olarak üretilen bir bitkinin polenleri zararlı böceğe karşı direnç
oluşturan genleri taşır. Bu genleri taşıyan polenler de yakında büyüyen yabani
bitkilere ulaşabilir. Genin bu şekilde yayılımı böceklerin yabani bitkilerle
beslenmesini engelleyeceğinden ekosistem içindeki besin ağını bozabilir.
Sosyal açıdan olumsuz etkileri;
Çocuklarımızı ve kendimizi değiştirmek kolaylaştıkça, değişiklik geçirmemiş
olanları kabul etme hoşgörüsünde de azalma görülebilir. Genetik testler
yardımıyla zekâ kusurlarının, şişmanlığın, kısa boyun (ve diğer istenmeyen
özelliklerin) önceden bilinmesi durumunda, toplumlar, anne ve babası
tarafından kusurlarıyla doğmasına izin verilen çocukları küçük görmeye
başlayacaklar.
Sağlık açısından olumsuz etkileri;
Bazı hastalık genlerinin başka hastalıklara karşı vücuda direnç sağladığı
biliniyor. Örneğin, orak hücre anemisi olarak bilinen bir anemi türü, sıtmaya
karşı direnç oluşturuyor. Bu durumda anemiyi yok etmek için genini ortadan
kaldırmak, sıtma salgınına yol açar.
16. Gen Teknolojisi Uygulamalarının Sakıncaları
Ahlaki açıdan olumsuz etkileri;
İnsanlar genlerinin görevlerini öğrendikleri anda başlarına gelen tüm
olumsuzlukların suçunu genlerine yükleyecekler. İnsanlarda kadercilik olayı
zayıflayacak. (Genler günah keçisi görevini yüklenecek).
Ekonomik açıdan olumsuz etkileri;
Hayvan ve bitki üretimi geleneksel yapıdan çıkarılıp, Biyoteknoloji
şirketlerinin güdümüne girdiğinde bu alanda çalışan PPL gibi şirketler büyük
bir tekel oluşturup dünyada ekonomik dengesizliklere yol açabilirler.
17. Etik Problemler
Genetik Ayrımcılık
• Belli toplulukların veya meslek gruplarının, belli genetik
testlerden geçirilmesi ve ona göre plânlamaların yapılması
ne kadar etik, ne kadar normal bir muamele sayılacak?
• Genetik kaynaklı hastalıkların önceden belirlenebilmesi ile
bu hastalıklara yakalanma riskini taşıyan insanların deşifre
edilmesinin sigorta şirketleri tarafından sigorta oranlarının
yükseltilmesi ve/veya kişilerin işten mahrum bırakılması
gibi nedenlerle yeni ayrımcılıklara neden olabileceği
belirtilmektedir.
18. Etik Problemler
Genetik Yatkınlık
• Hiçbir tedavi imkanının olmadığı hastalıklar için de, genetik
test yapılması ve kişinin önceden bu hastalığını bilmesi etik
açıdan doğru bir yaklaşım olacak mı?
• Kalıtsal bir hastalığın genini taşıdığı belirlenen bir kişinin
bunu önceden bilmesinin, kişinin yaşamını, yakın çevresiyle
ilişkilerini nasıl etkileyeceği bilinememektedir. Umutsuz
hastalara gen tedavisini kesin tedavi olarak sunan, bundan
maddi kazanç sağlayanlar da olabilecektir.
• Kalıtsal hastalıkların genlerden silinmesi ve kopyalama
işlemleri sırasında ortaya çıkabilecek genetik bozukluklar
kontrolden çıkıp felaketlere neden olabilir.
19. Etik Problemler
Prenatal Tanı
• Fetal anomali zemininde gebeliğin sonlandırılması halen
etik olarak tartışma konusu olmaya devam etmektedir.
• Batı ülkelerinde anensefali gibi ölümcül durumlarda veya
ciddi fizik ve zeka geriliği riski bulunan durumlarda 24
haftaya kadar gebeliği sonlandırmaya müsaade edilmekle
birlikte halen ciddi kelimesi ile neler kastedildiği yasalarda
tanımlanmamıştır.
20. Etik Problemler
Öjeni
• 1883 yılında Charles Darwin‟in kuzeni Francis Galton insan
varlığının ıslahı için öjeni terimini ortaya koymuştur.
• İnsanın çiftleşmesi kontrol altına alınabilirse, insanın
birçok özelliğine ait kalıtım kontrol edilebilecek ve yapay
bir seçilim uygulanabilecek.
Pozitif öjeni üstün zeka, entelektüel başarı ve sanatsal
yetenek gibi tercih edilen özelliklere sahip ebeveynleri daha
geniş aileler oluşturmak
Negatif öjeni düşük zeka seviyesi, geri zekalılık, alkolizm
ve kanuna karşı gelme gibi tercih edilemeyen özelliklere
sahip ebeveynlerin üremesinin kısıtlanması
21. Öjeni Olgusu
Kalıtım materyalinin değiştirilmesi ile üstün insan yaratma
çalışmaları veya ağır işçi olarak çalıştırılan insan ve
maymun arası yaratık üretme çalışmalarının olabileceği
ifade edilmektedir.
22. Etik Problemler
Klonlama
• Klonlama gen havuzunun daralmasına yol açabilir.
Böylelikle toplumlardaki genetik çeşitlilik ortadan kalkacak
ve bu toplumların ortama uyum sağlamaları engellenmiş
olacaktır.
• Klonlama ile çocuk sahibi olma hakkı sağlanmak isteniyor.
Ancak klonlama insan psikolojisine zarar verebilir. Hangi
çocuk annesinin veya babasının bir kopyası olarak dünyaya
gelmek ister.
• Organ nakli problemi ortadan kaldırılmak istenirken,
merkezi sinir sistemi çökertilmiş bilinçsiz klonlar, yani
organ tarlaları oluşturulabilir. Yani doku ve organ vericisi
olarak bir insan alt sınıfı oluşturulabilir.
23. Klonlamayı savunanlar hastalıkların tedavisi, organ nakli,
tedavi amaçlı klonlama, çocuk sahibi olamayanlara bu
imkanın verilmesi gibi konularda klonlamanın tüm sorunları
ortadan kaldıracağını ifade etmektedir.
Klonlamayı reddedenler klonlama etiğinin oluşturulup
yasalarla uyulması zorunlu hale getirilse dahi, bir çok
çalışmanın önüne geçilemeyeceğini ve ortaya çıkacak
felaketlerin engellenemeyeceğini ifade etmektedirler. Bu
nedenle klonlama çalışmalarının kesinlikle yasaklanmasını,
uluslararası kurumlar oluşturup, bilimsel çalışmaların sıkı
gözetim altında tutulmasını ve büyük yaptırımlar getirilmesi
gerektiğini savunuyorlar.
24. Etik Problemler
Kök hücre tedavisi
• Genetik hastalıkların çözümünde embriyonik kök hücrelerin
kullanılmasının etik açıdan ne kadar uygun olduğu?
• Hastalıkların tedavisinde kullanılacak kök hücreler
embriyolardan elde edilmektedir ve bir hastanın tedavisi
için birçok embriyoya zarar verilecektir.
25. • Bu teknolojiyi kullanmanın maliyetini kimler ödeyecek?
Sadece zenginler ve güçlülerin bu teknolojiden
faydalanmaları etik açıdan ne kadar uygun?
• Gen tedavisi pahalı bir tedavi yöntemidir. Bu nedenle
toplumun tamamının standart sağlık kalitesinin
yükseltilmesi yerine, sadece bir grup insanın bu tedaviden
faydalanabilme şansı doğacaktır.
26. • "Aynen nükleer teknolojiler gibi ya da lazer teknolojisi gibi
genetik teknolojisinin de insanlığın zararına kullanılması
mümkün olabilir. Elektriğin insanlığa çok büyük faydaları
var ama bunu elektrikli sandalyede insan öldürmek için
kullananlar da var. Kötüye kullanılıyor diye elektriğe de
karşı çıkamayız."
TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi
Gen Mühendisliği ve Biyoteknoloji Araştırma Enstitüsü
Müdür Yardımcısı
Prof. Dr. Beyazıt Çırakoğlu
27. Hukuki Düzenlemeler
• 1997 yılının Kasım ayında BM Eğitim, Bilim ve Kültür
Örgütü'nün (UNESCO) düzenlediği konferansta „„Birleşmiş
Gen Haritası ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi‟‟ ne göre;
28. • Madde 2: Genetik yapısı ne olursa olsun herkesin saygı
görmeye hakkı vardır.
• Madde 4: Doğal halindeki insan genomunun ticari kar elde
etmek için kullanılmaması gerekir.
• Madde 5: Bireye ancak ulusal yasalar çerçevesinde
uygulanacak araştırma, tedavi ve teşhis metodunun
potansiyel riskleri ve faydaları belirtildikten sonra genetik
müdahale yapılabilir.
• Madde 6: Hiç kimse genetik yapısı yüzünden ayrımcılığa
tabi tutulamaz. Çünkü bu durumda insan hakları, temel
özgürlükler ve insan onuruna zarar verici sonuçlar ortaya
çıkabilir.
29. • Madde 7: Araştırma amacıyla insanlardan alınan genetik
veriler, başka amaçla kullanılamaz ve yasalar uyarınca bu
bilgilerin gizli tutulması gerekir.
• Madde 8: Genetik müdahale sonucunda vücudunda
herhangi bir hasar oluşan kişinin tazminat açma hakkı
bulunması gerekmektedir.
• Madde 10: Özellikle biyoloji, genetik ve tıp dalında
yürütülen araştırmalarda, insan hakları, temel özgürlükler
ve insan onuruna saygı gösterilmelidir.
• Madde 11: Klonlama gibi insan onuruna aykırı üreme
metodlarına izin verilmemelidir. Ülke ve uluslararası
kuruluşlar gerekli önlemleri almalıdır.
30. Kişi ve Toplum Sağlığı Uygulamalarında
• Dünya tıp birliği ilk kez 1964 yılında Helsinki‟de, insan
deneklerinin yer aldığı tıbbi araştırmalarda görev alan hekim ve
diğer kişilere rehberlik edecek etik ilkeler olarak Helsinki
bildirgesini yayınlamıştır.
• Daha sonra 1975- Tokyo, 1983- Venedik, 1989- Hong Kong, 1996-
Somer West, 2000- Edinburg, 2002- Washington ve son olarak da
2004- Tokyo‟da yapılan genel kurullar ile sürekli olarak bildirgeyi
güncelleştirmiş ve ortaya çıkan gereksinimlere göre gönüllülerin
haklarını ve güvenliğini koruma altına alan yeni düzenlemeler
getirmiştir.
• Tüm bu bildirgelerin ortak noktası şudur ki “Helsinki Bildirgesi
klinik araştırmalara katılan bireylerin özgür iradeleri ile
bilgilendirilmiş olur vermesi ve güvenliklerinin en önde tutulması”
üzerinde durmaktadır.
31. • Bu bildirgelerde genetik araştırmaların etik boyutunun temel
aldığı noktalar “eşitlik, adalet, dayanışma ve sorumluluk
ilkeleri ve insan kalıtsal (genetik) verilerinin
toplanmasında, incelenmesinde, kullanım ve
saklanmasında temel oluşturacak olan insan onuruna,
haklarına ve temel özgürlüklerine saygı ile hem araştırma
özgürlüğünün hem gizliliğinin korunması, diğer yandan
kalıtsal özellikler nedeni ile her türlü ayrımcılığın
önlenmesi ve yasaklanması” üzerinde durmaktadır.
32. Genel Prensipler
Genetik araştırmalarda dört genel prensip unutulmamalıdır;
1. Katılımın gönüllülük esasına dayandığı: Katılımcılar
“tabakalandırılmış olur” basamaklarından hangisini onaylıyor ise,
sadece bu aşamada gönüllülük göstermiş kabul edilmelidirler.
2. Herhangi bir zamanda katılımcının araştırmadan Genetik
araştırmaların etik yönü ve bir örnek üzerinden bilgilendirilmiş
gönüllü olur formu çekilme ve genetik materyalini çekebilme
hakkı: Daha önceden onay vermiş bile olsa katılımcılar “olur”larını
geri çekebilme hakkına sahiptirler. Bu durumda kendilerinden
alınmış olan örnekler araştırma için kullanılamaz.
3. Çalışma bitiminde kişisel DNA örneklerinin ortadan kaldırılabilme
hakkı: Alınan genetik örneklerin başka bir çalışmada kullanılması
planlanmıyor ise, ne zaman ve ne şekilde ortadan kaldırılacağı
katılımcılara açıklanmalıdır. Ancak unutulmamalıdır ki anonim
olmuş örnekler için bu durum mümkün değildir.
4. Etik kurul izni: Uluslar arası ilkeler uyarınca, etik kurul onayı
olmadan genetik araştırmalar yapılmamalıdır.
33. İslam ve Klonlama
• Bitkilerin ve Hayvanların Kopyalanması; kalitenin
yükseltilmesi ve üretkenliğin artırılması amaçlı, ekosisteme
zarar vermemek, Allah‟ın evrene koyduğu doğal dengeyi ve
yapıyı bozmamak ve bu doğal denge içindeki çeşitliliği
daraltmamak şartıyla, genellikle bitkilerin ve hayvanların
kopyalanmasının caiz olabileceği doğrultusundadır.
• İnsan Kopyalanması; Tedavi sınırlarını aşarak insanın
normal üreme dışında kopyalama yoluyla üremesini
sağlamaya yönelik girişimlerin bilimsel, hukukî, ahlâkî,
psikolojik, sosyolojik ve dini birçok riski beraberinde
getirebilecek nitelikte olduğu, bu sebeple ne getirip ne
götüreceği iyice ölçülüp tartılmadan bu tür girişimlere kapı
açılmaması gerektiği ifade edilmektedir.
34. Hıristiyanlık ve Klonlama
• İnsan klonlama teknolojisi ile ilgili resmi Roma Katolik
öğretisi; “yapay yollardan insan üretilmesi, sadece doğaya
değil aynı zamanda insanın kutsallığına, geleneksel aile
yapısına ve evlilik birliğine de zarar verir.” şeklindedir.
• Diğer Hıristiyan gruplarda farklı argümanlara dayanarak
aynı sonuca varmaktadır.
• Hıristiyan ahlakı her türlü insan klonlanmasına karşıdır.
35. Yahudilik ve Klonlama
• Geleneksel Yahudi bakı açısı, insan hayatını ve ona verilen
saygınlığı koruma adına, insan sağlığının iyileştirilmesi
gerektiğine vurgu yapmaktadır.
• Dolayısıyla klonlama teknolojindeki gelişmeler, eğer bizi
insan sağlığını koruma ve iyileştirmek için imkanlar
sunuyorsa, karı olunacak değil desteklenecek bir konudur.
Ancak iyileştirme amaçlı klonlama ile yeniden yaratma
amaçlı klonlama arasındaki büyük farklılığı gözden
kaçırmamak gerekir.
• Yahudi düşünürler sadece insanın itibar ve şerefinin
korunması için klonlamanın yasaklanmasının doru
olmadığını savunmaktadırlar.
