COVID-19 dan perkhidmatan pergigian telah menghadapi cabaran baru berikutan wabak COVID-19. Langkah-langkah pencegahan seperti pemantapan kawalan infeksi, penggunaan alat perlindungan diri, pengurusan bilik rawatan dan prosedur rawatan perlu diperkukuhkan untuk mengurangkan risiko penularan. Perkhidmatan pergigian juga perlu mengikut norma baharu untuk memastikan keselamatan pesakit dan kakitangan.

1. COVID-19 DAN PERGIGIAN
DR NURSYAFIQ BIN ALI SHIBRAMULISI
PEGAWAI PERGIGIAN UG48
SHO(NIOSH), BDS(JORDAN UST), MDPH (USM)

2. OUTLINE
1. OBJEKTIF JERAYAWARA
2. PENGENALAN RINGKAS
MENGENAI COVID-19
3. PENYEBARAN COVID-19 MELALUI
RAWATAN PERGIGIAN
4. LANGKAH PENCEGAHAN COVID-
19 DALAM RAWATAN PERGIGIAN
5. NORMA BAHARU DALAM
PERKHIDMATAN PERGIGIAN

3. OBJEKTIF JERAYAWARA
• OBJEKTIF UMUM:
Mendidik dan meningkatkan
kesedaran masyarakat terhadap
bahaya Covid-19 dan perkaitan
aspek-aspek yang berkenaan dengan
perkhidmatan pergigian

4. OBJEKTIF
JERAYAWARA
OBJEKTIF KHUSUS
1. Mendidik dan meningkatkan kesedaran masyarakat
berkenaan penularan Covid-19 yang disebarkan
melalui rawatan pergigian
2. Mendidik dan meningkatkan kesedaran masyarakat
bagi mengekang penularan wabak Covid-19 yang
disebarkan melalui rawatan pergigian
3. Mendidik masyarakat dalam memahami penerapan
norma baharu dalam perkhidmatan pergigian.

5. PENGENALAN RINGKAS COVID-
19
COVID-19 merupakan penyakit berjangkit yang
disebabkan oleh NOVEL VIRUS – SARS-CoV-2
Merupakan RNA virus jenis jalur tunggal (single-
stranded) di bawah keluarga Coronaviridae
This Photo by Unknown Author is licensed under CC BY-NC

6. PENGENALAN RINGKAS
COVID-19
Terdapat 7 jenis corona virus yang boleh
menjangkiti manusia
 229E
 NL63
 OC43 Selesema biasa (Common Cold)
 HKU1
 SARS-CoV→ Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS),
2002/2003
 MERS-CoV →Middle East Respiratory Syndrome (MERS), 2014
SARS-CoV-2→COVID-19, 2019
This Photo by Unknown Author is licensed under CC BY

7. 24Jan - Kes pertama di Malaysia
11Feb - WHO menamakan COVID-19
11Mac - WHO mengisytiharkan COVID-19 sebagai Pandemic
17Mac - Kematian pertama yang berlaku di Malaysia disebabkan Covid-19

8. Status terkini Covid-19
Sumber Sumber: https://infogram.com/s-asean-1hmr6gvv3rdq6nl

9. Sumber: https://infogram.com/copy-s-dashboard-ringkas-1h706ep50q1745y

10. TEMPOH INKUBASI
COVID-19
• 2-14 hari dengan mean 5.5 hari
• 97.5% pesakit yang dijangkiti akan menunjukkan tanda-
tanda pada hari ke 11.5
• Selepas 14 hari, dijangkakan kes yang tidak dapat dikesan
≈ 1/10000 pesakit
• Penyebaran boleh berlaku seawal 2-3 hari sebelum gejala
bermula dan sehingga 7 hari selepas bergejala
Pesakit adalah dalam keadaan yang sangat tinggi
kebolehjangkitan ketika tidak bergejala.

11. COVID-19?
Covid-19 tersebar antara manusia melalui
titisan pernafasan dan sentuhan.
Analisa 75,465 kes Covid -
19 di China mendapati
tiada transmisi melalui
udara dilaporkan
(WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019)

13. Gejala-gejala
yang berkaitan
dengan Covid-
19

14. UJIAN PENGESANAN
COVID-19
1. RT-PCR to detect SARS-CoV 2 RNA (Gold Standard)
2. COVID-19 RTK-Antigen

15. RAWATAN – TIADA RAWATAN SPESIFIK!

16. VAKSIN SEBAGAI LANGKAH PENCEGAHAN

18. IMPAK KEPADA
BIDANG PERGIGIAN
Bidang pergigian adalah bidang
yang sangat berisiko tinggi
terhadap pendedahan kepada
jangkitan Covid-19
Walaubagaimanapun, masih tiada
sumber jangkitan yang melibatkan
klinik pergigian buat masa ini

19. Highest risk
Job Exposure to
disease
Physical
proximity
Dentist,
general
95 99
Dental
hygienist
100 100
Dental
assistant
96 99
The New York Times published an article on March 15, 2020 regarding the risk of COVID-19 infection based on occupation.

20. MENGAPA
BIDANG
PERGIGIAN
MEMPUNYAI
RISIKO YANG
SANGAT
TINGGI?
Penjanaan aerosol semasa
rawatan pergigian
Tempat yang tertutup
Jarak yang terlalu
hampir

21. PENJANAAN AEROSOL
Prosedurrawatanpergigianmenggunakan
peralatanpergigianbermotorsertamelibatkan
penjanaanaerosolyangtinggibagitujuan
penyejukandanpembersihan.
Bio-aerosolterjanaapabilaaerosoldaripada
peralatanpergigiantercampurdengancecairbadan
(darahatauairliur)
Kebiasaannyabio-aerosoldicemaridarahdan
terkandungbakteria,kulatdanvirusyang
berpotensiuntukberadadiudaradan
dihidu/disedutkedalambadanolehanggotadan
pergigiandanpesakitlain.

22. COVID-19 DIKESAN DI
DALAM AIR LIUR!!!
• To et.al. (Hong Kong) mendapati 11
daripada 12 pesakit yang disahkan positif
COVID-19 melalui makmal turut dikesan
terdapat virus di dalam air liur mereka.
• L.Azzi et.al. (Italy) menganalisa sampel air
liur 25 orang pesakit COVID-19 dan
mendapati kesemua sampel tersebut
positif.
• E.Williams et.al.(Australia) mendapati 33
daripada 39 pesakit dengan swab positif
COVID-19 turut menjumpai virus SARS-
CoV-2 di dalam air liur mereka.

23. JARAK YANG TERLALU HAMPIR
Mulut merupakan tempat yang kecil dan
menyebabkan limitasi kepada ruang
penglihatan anggota pergigian.
Anggota pergigian perlu mengekalkan jarak
yang hampir dengan pesakit semasa rawatan
dijalankan

25. TEMPAT YANG
TERTUTUP
 Rawatan pergigian kebiasaannya dijalankan di
ruangan yang tertutup.
 Kebanyakan klinik pergigian tidak dilengkapkan
dengan alat penghawa udara bertekanan negatif
bagi menolak keluar aerosol daripada dalam bilik.
 Akibatnya, aerosol yang terperangkap akan
mencemarkan pelbagai permukaan di dalam bilik
rawatan yang tertutup

26. BAGAIMANAKAH
MENGEKANG
PENULARAN
COVID – 19
DI KLINIK
PERGIGIAN?

27. LANGKAH-LANGKAH PENCEGAHAN
PENULARAN COVID-19 DALAM
PERKHIDMATAN PERGIGIAN
• Pemantapan kawalan infeksi
dilakukan di semua fasiliti
kesihatan pergigian
Langkah penjagaan sedia ada
berkemungkinan besar tidak memadai
Langkah penjagaan khas perlu
dilaksanakan sebagai tambahan
kepada langkah-langkah sedia ada
pasca pandemik Covid-19

28. 5 DOMAIN UTAMA DALAM
MENANGANI PENULARAN WABAK
COVID-19 DI FASILITI PERGIGIAN
1. Mengamalkan persiapan dan
pemilihan pesakit
2. Peralatan perlindungan diri
bagi anggota pergigian
3. Pengurusan bilik rawatan
4. Prosedur rawatan pergigian
5. Pembersihan/ Disinfeksi/
Pengurusan sisa buangan

29. MENGAMALKAN
PERSIAPAN DAN
PEMILIHAN PESAKIT
Temujanji pesakit
 Pesakit perlu membuat temujanji melalui telefon atau secara atas talian
 Sejarah perjalanan dan perhubungan serta gejala yang berkaitan COVID-19
akan ditanya kepada pesakit.
 Sekiranya jawapan ‘YA’ pada soalan berkaitan, tangguhkan temujanji
bagi tempoh 2 minggu melainkan kecemasan.
 Sistem temujanji mestilah secara berperingkat dan galakkan pesakit supaya
menepati masa dan tarikh temujanji

30. Kaunter Triaj
Pesakit hanya dibenarkan untuk
datang seorang diri. Sekiranya pesakit
tidak berupaya atau dibawah umur,
hanya seorang peneman sahaja
dibenarkan.
Pesakit/peneman WAJIB memakai
pelitup muka
Saringan suhu dan kesihatan am
adalah wajib.
Saringan COVID-19 dibuat
menggunakan Borang Deklarasi
Saringan COVID-19

31. Ruangan menunggu
Pindahkan barangan yang tidak diperlukan
Gunakan penghadang fizikal di kaunter resepsi
sekiranya perlu
Pastikan setiap pesakit/peneman memakai
pelitup muka pada setiap masa kecuali ketika
rawatan
Hadkan kerusi dan jarakkan pada 1-2 meter
Sediakan cecair sanitasi tangan (hand sanitizer)
Perhatikan etika pesakit Ketika batuk atau bersin
Peralatan yang digunakan ke atas pesakit seperti
alat periksa tekanan darah disanitasikan sentiasa
Galakkan bayaran tanpa tunai sekiranya ada

32. VIDEO LINK

33. PERALATAN
PERLINDUNGAN DIRI BAGI
ANGGOTA PERGIGIAN
Semasa rawatan pergigian
dijalankan, percikan aerosol
selalunya terkena kepada bahagian
muka anggota pergigian
Peralatan perlindungan diri boleh
membantu sebagai penghadang
fizikal terhadap percikan aerosol
Peralatan bersesuaian perlu
digunakan oleh anggota pergigian.

34. Jenis Peralatan Perlindungan Diri
1) N95/KN95 mask
2) Isolation gown (fluid repellent long sleeve
gown)
3) Gloves
4) Eye protection (goggle or face shield)
5) Head cover
6) Shoe cover VIDEO ON PPE WEARING

35. PENGURUSAN BILIK RAWATAN
Pengasingan bilik rawatan
(prosedur aerosol atau non-aerosol)
Sekiranya bilik rawatan mempunyai
beberapa unit kerusi pergigian,
hanya 1 pesakit sahaja dibenarkan
masuk
Rawatan bagi pesakit yang positif
atau disyaki positif mestilah
menggunakan bilik khas
Kipas ventilasi atau exhaust fan
digalakkan penggunaannya.
 Sekiranya tiada, gunakan udara segar
dengan membuka tingkap

36. • Pindahataututupperalatanyangtidakdiperlukan.
• Hadkanpenggunaankertassebolehyangmungkin.
• Rawatanhendaklahdirancangdankesemua
peralatanyangdiperlukandisediakanlebihawal.
• Hadkankemasukanhanyakepadapesakitsahaja
sekiranyaboleh.
• Anggotayangperlusahajaberadadidalambilik
rawatan.
• Tempatyangbersesuaianbagimemakaiperalatan
perlindungandiri
This Photo by Unknown Author is licensed under CC BY

38. APA ITU AGP (AEROSOL GENERATING PROCEDURE)?
VIDEO LINK

39. PROSEDUR
RAWATAN
PERGIGIAN
1. Penggunaan alat pelindung diri yang bersesuaian
oleh anggota pergigian
2. Berkumur sebelum rawatan dimulakan
• Bertujuan bagi mengurangkan bakteria di dalam mulut
• Pesakit akan diminta untuk berkumur selama 30 saat dengan ubat
kumur (1.0% – 1.5% H202 or 0.2% - 1.0% povidone iodine)

40. 4. Penggunaan penyedut bertekanan tinggi
3. Penggunaan empangan getah

41. 5. Radiograf
Penggunaan x-ray mulut tidak
digalakkan – lebih digalakkan
menggunakan x-ray di luar mulut
6. Pengurangan penjanaan aerosol
Penggunaan ART (Atraumatic
Restorative Technique) bagi kes yang
bersesuaian bagi mengurangkan
penjanaan aerosol.
7. Penggunaan benang reput sendiri
bagi prosedur pembedahan mulut

42. PEMBERSIHAN/DISINFEKSI
/PENGURUSAN SISA.
• Keseluruhan permukaan sekiranya
boleh perlu dibersihkan dengan
detergen atau pencuci bersesuaian:
• Chlorine-based products*
• Alcohol 70-90% (ethanol,
isopropyl alcohol)**
• Hydrogen peroxide >0.5%

43. Ruangan sama dan resepsi
Tombol pintu, rail tangan, meja,
penyandar tangan, suis dan telefon perlu
disinfeksi sekurang-kurangnya tiga kali
sehari.
Disinfeksi perlu dilakukan setiap kali
selepas penggunaan atau semasa
pandemik berlaku

44. Di dalam bilik rawatan
Disinfeksi dan
pembersihan perlu
dilaksanakan selepas
setiap pesakit
Selepas prosedur AGP,
pintu perlu ditutup
bagi membolehkan
aerosol di dalam udara
tenang (settled)
Udara segar perlu
dibenarkan masuk
dengan membuka
tingkap
Proses pembersihan
dan disinfeksi hanya
boleh dilakukan
selepas 20-30 minit

45. NORMA BAHARU KLINIK PERGIGIAN
VIDEO LINK

48. PERKHIDMATAN LAIN?
• LAWATAN PERGIGIAN KE TADIKA/TASKA
DAN SEKOLAH RENDAH/MENENGAH
• JEMPUTAN LAWATAN PERGIGIAN KE
JABATAN KERAJAAN ATAU SWASTA
• PERKHIDMATAN PERGIGIAN BAGI IBU
MENGANDUNG DAN TODDLER
• LAWATAN PERGIGIAN KE INSTITUSI WARGA
EMAS/KANAK-KANAK ISTIMEWA

49. PERKHIDMATAN PERGIGIAN DI
SEKOLAH/TADIKA/TASKA
Perubahan perkhidmatan
 Sebelum : pemeriksaan disusuli rawatan
 Selepas :
1. Pemeriksaan dan rujukan
2. Rawatan pencegahan
3. Aktiviti promosi – eg: Papan kenyataan di
premis
4. Penguatkuasaan penjualan/penyediaan
makanan
5. Integrasi pembelajaran
a. Pendidikan Jasmani dan Kesihatan
b. Persatuan berkaitan (eg: Persatuan Bulan
Sabit Merah, Doktor Muda)

50. KKM Press Conference 25th August 2020

52. SOALAN?