De balans tussen een comfortabel en een bijna energieneutraal gebouw Naar verwachting wordt in het Bouwbesluit geëist dat vanaf 2018 nieuwe overheidsgebouwen bijna energieneutraal zijn, en vanaf 2020 ook alle andere nieuwe gebouwen. Maar hoe zorg je ervoor dat die gebouwen ook comfortabel voor de eindgebruikers zijn en dat de onderhoudskosten te dragen zijn? Willem Adriaanssen en Rob Kersten van HEVO zetten hun visie hierover uiteen.

1. Facility Management Magazine | oktober 2016 |2016 | Facility Management Magazine 31
de visie
De balans tussen een comfortabel
en een bijna energieneutraal
gebouw
energieneutraal
Nederland loopt bepaald niet voorop bij het te-
rugdringen van de CO2-uitstoot, stelt Kersten.
“We houden ons aan de regels, maar meer ook
niet. Daarnaast zijn we erg geldgedreven en
daardoor vooral gericht op de korte termijn.”
Bovendien geeft het fiscale regime weinig prik-
kels. Kersten: “De consument moet een flinke
belasting betalen, tot 15 cent, voor elektrische
Tekst: Peter Bekkering
Naar verwachting wordt in het Bouwbesluit geëist dat vanaf 2018 nieuwe overheidsgebouwen bijna
energieneutraal zijn, en vanaf 2020 ook alle andere nieuwe gebouwen. Maar hoe zorg je ervoor dat
die gebouwen ook comfortabel voor de eindgebruikers zijn en dat de onderhoudskosten te dragen
zijn? Willem Adriaanssen en Rob Kersten van HEVO zetten hun visie hierover uiteen.
energie. Bij grootverbruikers, zoals in de indus-
trie is dit nog maar 2 tot 4 cent. Dat betekent
dat voor grootverbruikers energielasten vaak
kleine kostenposten zijn in een totale exploita-
tie en dat de drive om er iets aan te doen dus
gering is.”
Ook op andere gebieden dwingt de overheid het
niet af. Zo moeten ondernemingen met meer dan
250 fte of 50 miljoen euro omzet vanaf 2015 een
energie-audit houden, maar op het niet-uitvoe-
ren staan nog geen sancties.
Bij de eisen voor nieuwbouw komt daar nog iets
bij, legt Kersten uit. “De overheid werkte jaren-
lang met de eisen aan de energieprestatiecoëffi-
ciënt (EPC) die steeds lager werden. Het is steeds
meer de vraag of maatregelen die genomen wor-
den om de EPC te halen wel de meest wenselijke
zijn omdat je bijvoorbeeld de effecten van een
niet goed geïsoleerd gebouw kunt opheffen door
het dak vol te zetten met zonnepanelen. Het is
dus niet altijd de juiste stimulans om iets aan
het energieverbruik te doen.”
Om dit wel te stimuleren moet er naast strengere
eisen inclusief sancties bij de handhaving nog
meer gebeuren, aldus Adriaanssen. “De over-
Rob Kersten is hoofd expertisecentrum bij HEVO B.V. Willem Adri-
aanssen is partner bij HEVO B.V. HEVO B.V. is gespecialiseerd in
huisvestingsadvies voor de hele levenscyclus, aanbestedingen en
projectmanagement.
031-033_FMM22816_ART07.indd 31 22-09-16 14:24

2. 32
heid moet conform het principe van de vervuiler
betaalt het belastingstelsel vergroenen door ver-
vuilende grijze energie zwaarder te belasten en
groene energie niet of amper. Dat is effectiever
dan torenhoge subsidies zoals de SDE+.” De wo-
ningbouw en de kleinere gebouwsoorten hebben
laten zien dat het kan. “Daar doen de energie-
kosten er wel toe en het realiseren van een
energieneutra(a)l(e) woning of gebouw is een
economisch haalbare case. Zonder subsidie en
met een overzienbare terugverdientijd. Boven-
dien is het technisch geen probleem.” Hij tekent
daarbij wel aan dat bij overheids- en andere ge-
bouwen niet dezelfde fout moet worden ge-
maakt als bij sommige energiezuinige woningen
uit de beginfase. “Die waren zo goed geïsoleerd
dat ze potdicht zaten. Met als consequentie dat
de ventilatie volstrekt onvoldoende was met ge-
volgen voor de gezondheid van de bewoners.”
Adriaanssen noemt in dat opzicht nog een val-
kuil. “Als je niet zorgt dat het functioneren van
de huisvesting in brede zin – enerzijds energie-
verbruik anderzijds verblijfskwaliteit voor ge-
bruikers – wordt gecontroleerd bij de oplevering
en wordt gemonitord tijdens de exploitatie, dan
gaat het mis. Om dit goed te doen moet je zowel
het energieverbruik controleren als het functio-
neren van de installaties.” Daarbij is ook de con-
tractvorm belangrijk. Adriaanssen: “Ik pleit voor
een integrale aanpak van ontwerp-, bouw- en
exploitatiefase die wordt doorvertaald in een
contractvorm waarbij je één partij aanspreekt op
het niet realiseren van de overeengekomen pres-
taties.”
Hoe het ook kan, laat het voorbeeld zien van het
multifunctioneel centrum Atria in Leusden, met
twee basisscholen, een BSO en een gymzaal.
Adriaanssen: “Daar hebben we een integraal
contract afgesloten voor ontwerp, bouw en ex-
ploitatie voor twintig jaar met onderhoud en
energiemanagement. Met financiële kaders voor
investering, onderhoud en energie. Vervolgens
hebben we de markt uitgedaagd om binnen die
kaders zo veel mogelijk kwaliteit te leveren.
Dankzij deze aanpak was het mogelijk om een
energieneutraal gebouw te realiseren.” Kersten
vult aan: “De GPR-uitvraag zorgde ervoor dat er
breder werd gekeken naar duurzaamheid. Met
aandacht voor energie, maar ook voor gezond-
heid, toekomstwaarde, gebruikswaarde en mate-
rialisatie.”
BENG
Deze aanpak is ook toe te passen op de presta-
tie-eisen voor bijna energieneutrale gebouwen
(BENG) die naar verwachting vanaf 2018 zullen
gelden voor nieuwe overheidsgebouwen en van-
af 2020 voor overige nieuwe gebouwen. De pres-
tatie-eisen betreffen:
-- de maximale energiebehoefte in kWh per m2
gebruiksoppervlak per jaar;
-- het maximale primair energieverbruik, even-
eens in kWh per m2
gebruiksoppervlak per
jaar;
-- het maximale aandeel hernieuwbare energie
in procenten.
Deze vastgestelde niveaus voor de verschillende
gebouwfuncties staan weergegeven in de tabel.
Daarbij wordt voor het bepalen van de energie-
behoefte de energiebehoefte voor verwarming en
koeling opgeteld. Voor utiliteitsgebouwen telt
ook de energiebehoefte voor verlichting mee. De
energiebehoefte kan worden ingevuld met her-
nieuwbare of fossiele energie.
Het primair energiegebruik is een optelsom van
Gebouwfunctie 1.Energiebehoefte in
kWh/m2
per jaar
2. Primair energiege-
bruik in kWh/m2
per
jaar
3. Aandeel hernieuw-
bare energie (%)
Woningen en
woongebouwen
25 25 50
Utiliteitsgebouwen 50 25 50
Onderwijsgebouwen 50 60 50
Gezondheidszorggebouwen 65 120 50
031-033_FMM22816_ART07.indd 32 22-09-16 14:24

3. Facility Management Magazine | oktober 2016 |016 | Facility Management Magazine 33
het primair energiegebruik voor verwarming,
koeling, warmtapwaterbereiding en ventilato-
ren. Voor utiliteitsgebouwen telt ook het primair
energiegebruik voor verlichting en voor bevoch-
tiging mee (indien aanwezig). Voor woningen en
utiliteitsgebouwen geldt dat als er PV-panelen of
andere hernieuwbare energiebronnen aanwezig
zijn de opgewekte energie van het primair ener-
giegebruik wordt afgetrokken.
Het aandeel hernieuwbare energie wordt bepaald
door de hoeveelheid hernieuwbare energie te
delen door het totaal van hernieuwbare energie
en primair energiegebruik.
Stappenplan
Adriaanssen en Kersten komen met een stap-
penplan voor de facility manager die met BENG
aan de slag wil.
Stap 1. Geef sturing aan de hele levenscyclus
De facility manager moet kijken hoe hij zijn
doelstelling (een goed functionerend en bijna
energieneutraal gebouw) wil vertalen in een
vraagstelling en een contractvorm voor presta-
ties die de hele levenscyclus – ontwerp, realisa-
tie en exploitatie – omvatten. Daarbij stelt hij ei-
sen aan de primaire behoeften: waar moet het
gebouw voor dienen en wat zijn de omstandig-
heden waarin de gebruikers goed kunnen pres-
teren. Dit laatste betekent concrete prestatie-ei-
sen op het gebied van binnentemperatuur en
CO2-niveau. Eisen die overigens per ruimte kun-
nen verschillen afhankelijk van de grootte van
de ruimte, het doel van de ruimte en de intensi-
teit van het gebruik.
Stap 2. Daag leveranciers uit
In deze stap legt de facility manager het risico
bij de leveranciers en daagt hen uit om slimme
investeringen te bedenken om de door de facilty
manager aangegeven doelstellingen te bereiken.
Noch de directie noch de facility manager moe-
ten dat zelf doen. De facility manager vraagt al-
leen tegen een bepaald budget een bepaalde
hoeveelheid energiekosten en prestaties. Vervol-
gens laat hij aan de leverancier over hoe en met
welke installaties hij dat wil invullen.
Stap 3. Investeer gericht
De risiscodragende partijen moeten maximaal
investeren in zaken met een technische levens-
duur die langer is dan de levensduur van de
huisvesting. Zoals maximale isolatie, een perfec-
te luchtdichtheid van de schil en een optimaal
casco. Bij componenten en installaties daarente-
gen waarbij de ontwikkelingen snel gaan en de
vervangingstijd korter is, is het niet nodig om
altijd voor de technisch meest geavanceerde op-
lossing te kiezen. Standaard zijn tegenwoordig
al het gebruikmaken van warmtepompen,
warmteterugwinning in de luchtinstallatie, toe-
renregeling in ventilatie- en cv-systeem en led-
verlichting.
Stap 4. Spreek een goede monitoring af
Omdat een contract met prestatie-eisen voor de
complete levenscyclus wordt afgesloten is het
van belang dat de prestaties die nodig zijn voor
een BENG-gebouw goed worden gemonitord.
Daarbij moet de facility manager zich realiseren
dat moderne gebouwen complexe machines zijn.
Het is aan te bevelen dat de controle wordt ge-
daan door een onafhankelijke derde partij.
Stap 5. Beloon goed gedrag en bestraf slecht
gedrag
De facility manager doet er goed aan de controle
zo in te richten dat een goede score leidt tot min-
der controles en een slechte score tot meer con-
troles. Hij beloont en bestraft dus het vertrou-
wen dat hij in de risicodragende partij heeft
gesteld. Dit alles kan worden vormgegeven in
systeemgerichte contractbeheersing.
Kersten en Adriaanssen realiseren zich dat wan-
neer uitgegaan wordt van integrale contracten
inclusief exploitatie met een lange looptijd het
voor opdrachtgevende partijen – zeker bij de
overheid – niet eenvoudig is om zo ver vooruit te
kijken. Adriaanssen: “Zelf kiezen we ervoor om
bij integrale risicodragende contracten waarvoor
we de verantwoordelijkheid dragen vijf jaar lang
de prestaties tijdens het gebruik te garanderen.
Daarna kan het dan voor opnieuw vijf jaar – een
overzienbare periode – worden verlengd. Is de
dienstverlening niet naar behoren, dan kan de
opdrachtgever zonder problemen afscheid ne-
men.”
031-033_FMM22816_ART07.indd 33 22-09-16 14:24