Om tot verduurzaming van de woningvoorraad te komen, staan woningcorporaties vaak voor belangrijke beslissingen. Welke duurzame technieken ga ik inzetten en hoe kom ik tot een juiste keuze die uiteindelijk leiden tot een goed resultaat, zowel ten aanzien van het comfort, de exploitatie en het uiteindelijk energiegebruik. Dit vraag om een goede samenwerking, overleg en afstemming tussen partijen, maar vooral ook om kennis van zaken die in de voorbereidingsfase van cruciaal belang zijn.

1. Integrale aanpak en Kennis van Zaken
Voorwaarden voor een goed resultaat
Mohammed Bachri
7 juni 2016

2. CEB nader toegelicht
CEB voert het management van Energie-installaties voor haar leden.
 Techniek
 Financiën
 Klantzaken
 Juridisch zaken
Rond de 10.000 aansluiting in beheer verdeeld over 7 leden:

3. Kerntaken Woco’s
Van oudsher veelzijdig en met bij sommigen WOCO’s een prominente
positie voor duurzaamheid.
VEILIGHEID WONEN MET ANDEREN ZORG ONDERNEMEN
GEZONDHEID LEEFBAARHEID MILIEU DUURZAAMHEID

4. Kerntaken Woco’s
Duurzaamheid als een speerpunt
Duurzame/energiezuinige woningen:
 Empowerment doelgroep.
 Besteedbaar inkomen doelgroep vs.
 Stijging woonlasten op termijn
 Milieubesparing en CO2 reductie
 Duurzame energiebronnen en geen
 Fossiele brandstoffen
 Ontwikkelen waardevast vastgoed
Duurzaamheid is EEN KANS. Warmtepompen in het bijzonder.

5. Kerntaken Woco’s
Stand van zaken nu
• Veel interne discussie over inhoud kerntaken
• Onduidelijkheid ten aanzien van duurzame ingrepen
• Markttoets bij nieuwe ontwikkelingen (Herziene Woningwet)
• Afstoten in sommige gevallen (financieel risico)
• Warmtewet (maximalisatie baten) vs. Huurwet
Tegelijkertijd
• Convenanten en gemeentelijke afspraken
• Rijksdoelstellingen en recente uitspraken EZ
• Maatschappelijke druk
• Waarde vastgoed
• WOCO is en blijft verantwoordelijk voor Kwaliteit binnenklimaat
Gevolg:
Vernauwing kerntaken WOCO’s zet Duurzaamheid onder druk. De
versnelling van warmtepomptoepassingen wordt afgeremd.

6. Het ontwerpproces: een opsomming van opeenvolgende fasen en
disciplines
Waarbij de informatiebehoefte en de invloed van beslissingen aan het begin
het grootst zijn.
Programma
Functioneel
Realisatie
Beheer
Metafoor/
Ontwerp
Constructief
Systeemkeuze
Het ontwerpproces

7. Het ontwerpproces
Een woning is een gebruikersomgeving die ruimte biedt voor meerdere
functies tegelijk. Deze gebruikersomgeving staat niet op zichzelf.
 Wetgever/ vergunningverlener
 Omgeving(sklimaat)
 Hardware (vastgoed)
 Software (installaties)
 Gebruikersprofiel
 Eigenaar/ beheerder
Omgevingsfactoren en woonthema’s hebben een hoge mate van
onderlinge interactie.
 De hoogte van het te behalen duurzaamheidsniveau wordt derhalve
bepaald door de zwakste schakel. Dit geldt gedurende de gehele
exploitatieperiode.
Gezondheid
Energiebehoefte
comfort

8. Warmtepompen & Procesintegratie
Warmtepompsystemen inbrengen als een wezenlijk onderdeel van het
ontwerpproces. Geen bijproduct maar een integraal systeem.
Het sleutelwoord voor kwaliteitsborging en dus voor het behalen van
beoogde ambities is integratie.
Procesintegratie
 Partijen en disciplines komen in een vroeg
stadium bij elkaar.
 Kennis vroegtijdig inzetten voor optimaal
ontwerp.
 Voorkomt faalkosten
Dit vraagt wel om
 Durf om elkaar te vertrouwen
 Transparantie
 Dezelfde doelstelling
 Risicodeling

9. Warmtepompen & Procesintegratie
Naast voorwaartse ook achterwaartse integratie
 Bouwer/ installateur neemt onderhoud voor zijn rekening.
 Biedt garanties in de beheer- exploitatiefase
 Na oplevering ook blijven volgen!
 Gebruiksfase is de langste leerperiode
 Vergroten van lerend vermogen
 Verbeterpotentieel creëren volgende projecten
CEB kijkt van tevoren mee om in de beheerfase haar werk te kunnen doen.
Tegelijkertijd koppelen wij vanuit de beheerfase terug naar ontwikkelaars hoe
dingen anders, beter moeten/ kunnen!
 Praktijk ervaring als compensatie voor informatie vooraf. Cirkel rond!

10. Hoe zorgen wij voor borging
Programma
 Eenduidige formulering duurzaamheidsambitie/ -niveau (energievisies)
Ontwerp
 Integrale benadering ontwerpthema’s
 Afstemming Vastgoed en installaties
 Denken in systemen niet in producten
 Integratie klimatiseringssysteem
(denk aan de systeemintegrator!)
Realisatie
 Voldoende aandacht voor details en
 Verscherpte toezicht op uitvoering
blower door proof, thermografie.
ventilatiedebieten, Liak,
Beheer
 Prestatieonderhoud, KPI’s
 Monitoring (cirkel rond maken!)

11. Hoe zorgen wij voor borging
Inkoop
 Selectiecriteria Leveranciers en installateurs
 Kwaliteit naast prijs (erkenningen)
 Aanbesteding inclusief instandhouding (total costs of ownership)
 “Voorwaardelijke” systeemgaranties op (lange) termijn
Vroegtijdig exploitatiemodel
 Risico’s en risicobereidheid
 Fasering ontwikkeling afstemmen op warmtepompsysteem
 Aanwezigheid van kennis
 Systeemintegrator
Eigenaar/ Beheerder blijft verantwoordelijk naar eindgebruikers en daarmee
de integrale instandhouding. Woco’s moeten leren hierin duidelijke keuzes
te maken. Daarbij is kennis een cruciale succesfactor.
Perspectief is belangrijk. Door inzet van beproefde concepten
kunnen duurzaamheidsambities worden gehaald. Herhaling en schaalgrootte
bieden de ketenpartners perspectief voor de lange termijn.

12. Warmtepompen & Organisatie
Interne standaarden
 Algemene voorwaarden
 Leveringsovereenkomsten
 Standaard tarieven NMDA en Warmtewet
 Standaard onderhoudscontracten
 Transparant
Medewerkers
 Faciliteren en stimuleren (scholing)
 Intranet en kennisbank
 Intern beleggen
 Collectief samenwerken (CEB)
 Outsourcen
Versnelling van warmtepomptoepassingen vraagt om draagvlak. Kennis,
Scholing en inzet van juiste tools zijn belangrijke voorwaarden.

13. Warmtepompen & Organisatie
Automatisering
 Energie als product naast wonen
 Vastlegging installatie zoals vastgoed (CEB voorbeeld)
 Voorkomen verlies informatie
 Protocollen overdrachtsmomenten intern/ extern
 Procesbeschrijvingen proceseigenaren
bevoegdheden en verantwoordelijkheden
Overige
Verzekeringen, geschillencommissie, AP (CBP)
Kadaster, Wion Klik
Kennis van en over warmtepompsysteem is een belangrijke voorwaarde.
Voorkom dan ook verlies van kennis via automatisering.

14. Warmtepompen & Communicatie
Informatie
 Bewonersbijeenkomsten
 Woonwijzers en klimaatfolders
 leesbare gebruikerhandleidingen
 Instructies op lokatie
 Internet/ klantenservice
Verschaf duidelijkheid en wees transparant over:
 De voordelen nu en op termijn
 De beperkingen nu en op termijn
 Tarieven en tariefstellingen
Wijs de klant op de mogelijkheden bij geschillen:
 Geschillenprocedure
 Incassoprocedure
Wijs de eindgebruiker op zijn eigen verantwoordelijkheid
(hoe zijn/ haar bijdrage te leveren).

15. Warmtepompen & Onderhoud
Aanbesteding
 Leveringsomvang en demarcatie
 Eisen t.a.v onderhoud
 Eisen t.a.v. storingen en storingsafhandeling
Prestatie eisen
 Leveringszekerheid
 Energierendement
 Bonus Malus als prikkel
Heel belangrijk is de meetmethodiek.
Verder …
 Bereikbaarheid (vaak te weinig ruimte)
 Gedragsregels
 Communicatie & Rapportage
Aanbesteding onderhoud integraal in de ontwikkeling meenemen! Kijk
dus niet alleen naar de initiële kosten maar ook naar de instandhouding
inclusief bijbehorende kwalitatieve aspecten

16. Warmtepompen & Monitoring
Individuele Warmtepompen
 Voorwaarde bij elke WP-project
 ACM! Regulering bronwarmte.
Collectieve Warmtepompinstallaties
 CEB voorbeeld
 Inrichten installatiebibliotheek (MJOB, conditieniveaus)
 Koppelen van meetdata
 Integreren van comfort- en energiemanagement
 Rapportages incl. aanbevelingen

17. Warmtepompen & Monitoring
Waarom monitoring?
 Warmtewet/ referentie gas.
 Belofte/ verplichting naar eindgebruiker
 Rendement en vraag bepalen de kosten
 Ontwikkeling jaarrendement
 Moment van ingrijpen (MJO)
Aanvangs- Ingrijpen???
Rendement Wp
Gem. COP
NMDA tarief
Ketelrendement
Gasketel Warmtepomp
El
Gaskosten
Va
Vastrecht
Gasketel Warmtepomp
Elektrakosten
Gaskosten
Vastrecht
Vastrecht
Gasketel
Gaskosten
Vastrecht

18. Warmtepompen & Monitoring
Waarom monitoring (IWP)
 Storingen en storingopvolging
 Situationeel onderhoud (toestandafhankelijk) i.p.v. preventief onderhoud
 Berekend Verbruik voorkomt discussie
 inzicht verbruik vergroot bewustwording (EED, WarmteWet)
 Tapwater- en ruimtetemperatuur geven inzicht in:
 Gevraagde comfort >> gebruikersprofiel (gedrag)
 Beschikbaarheid comfort
 Brontemperaturen
Let op privacy ! Gebruiker dient te weten dat data wordt verzameld.

19. Warmtepomptoepassingen beginnen met een ambitie
Wat was het uitgangspunt, is de beoogde ambitie gehaald?

20. Warmtepompen & Praktijkervaringen CEB
Algemene verbeterpunten:
 Verdere inzet op integratie
 Afstemming uitfasering WKO systemen
 Betere inbedding binnen de WOCO’s
 Scholing en kennis
 Versterking positie eindklant
Financiële verbeterpunten:
 TCO
 Reële exploitaties
 (Monopoliepositie) fabrikanten!
Technische verbeterpunten:
 ZT systemen
 Onbalans en regeneratie
 Retourtemperaturen (distributie en afleversets)
 Afweging centraal tapwater.
 Afweging tapwater comfort. Leidinglengtes, Douchekoppen (menging)

21. Toekomstbeeld WOCO’s
 Verdere uitrol van WP in Nieuwbouw
 Verduurzaming van Bestaande bouw
 Vervangingsslag Eerste WP projecten!
 Hybride systemen
 Warmtenetten (HT)
 All electric
 Uitwisseling van energie
 Smart grids
De voortekenen zijn gunstig. De laatste hobbels wegnemen en vooruit
met zijn allen!