Лекц - 2

1. Company
LOGO
Лекц3
ШУТИС Е-НЭЭЛТТЭЙ СУРГУУЛЬ

2. Сэдэв
1. Сүлжээний төрөл
2. Интернетийн тухай, протоколууд
3. Электрон ертөнц
4. Ажиллах орчин, Аюулгүй байдал

3. СҮЛЖЭЭНИЙ ТӨРӨЛ
Нэгдүгээр хэсэг

4. 1. Сүлжээний төрөл
Local area network, Дотоод сүлжээ
Дотоод сүлжээ (local area network, LAN) нь гэр, сургууль,
компьютерийн лаборатори, оффисийн барилга, ойр ойр
зайтай барилгуудын цогц гэх зэргийн жижиг хэмжээний
газарзүйн бүсэд компьютер, бусад төхөөрөмжүүдийг
холбодог сүлжээ юм.
Home area network, Гэрийн сүлжээ
Home area network буюу Гэрийн сүлжээг (HAN) гэрийн
орчинд хэрэглэгдэх төхөөрөмжүүдийг холбоход хэрэглэнэ.
Эдгээрт персонал компьютер, жижиг багаж төхөөрөмж,
принтер зэрэг орж болдог. Ийм төрлийн сүлжээний нэг гол
үүрэг нь Интернэтийг хувааж хэрэглэх (CATV эсвэл DSL,
бродбэнд гэх мэт) функц юм. HAN-г мөн Office area network
буюу Оффисийн сүлжээ (OAN) гэдэг.

5.  Personal area network, Хувийн сүлжээ
Personal area network буюу Хувийн сүлжээ (PAN) нь
тодорхой хувь хүнд ойр байрлах компьютер,
төхөөрөмжүүдийг холбосон сүлжээ. PAN-д персонал
компьютер, принтер, факс, телефон утас, PDA, видео
тоглоом тоглох төхөөрөмж гэх мэт нь орж болно. PAN
нь утастайгаар, утасгүйгээр холбогдсон байж болно.
PAN-гийн цар хүрээ нь ихэнх тохиолдолд 10 метр
орчим л байдаг.[4] Утастай PAN-ийн хувьд USB,
Firewire зэргээр холбодог бол утасгүй PAN сүлжээнд
Bluetooth, Infrared хэт улаан долгионы холбоог
хэрэглэдэг.

6.  Wide area network, Өргөн бүсийн сүлжээ
Wide area network буюу Өргөн бүсийн сүлжээ (WAN) нь
хот, улс, эсвэл бүр тив дамнан орших компьютерийн
маш өргөн хүрээтэй сүлжээ юм. Холболтын сувагт нь
телефон утасны шугам, кабель, агаараар цацах
долгион гээд маш олон төрлийн дамжууллын орчин
нийлж багтаж болно. WAN нь ихэнх тохиолдолд
түгээмэл үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага (жишээ нь
телефон компани), компаниудын сувгийг хэрэглэдэг.
WAN-гийн технологи нь OSI загварын доод гурван
түвшинд ажилладаг: физик түвшин, өгөгдөл
холболтын түвшин, сүлжээний түвшин.

7.  Campus network, Цогцолборын сүлжээ
Campus network буюу Цогцолборын сүлжээ нь дотоод
сүлжээ буюу LAN-гуудыг холбосон, харьцангуй жижиг
газарзүйн бүсэд байрлах сүлжээ юм. Бараг бүх
сүлжээний төхөөрөмжийг (шилэн кабель, Cat5
кабель гэх мэт) цогцолборыг эзэмшигч буюу их
сургууль, байгууллага, засгийн газар эзэмшдэгээрээ
онцлог.
Их сургуулийн цогцолборын сүлжээний хувьд
хичээлийн танхимүүд, номын сан, оюутны хотхон
зэрэг олон барилгыг хооронд нь холбож болно.

8.  Metropolitan area network, Хотын сүлжээ
Metropolitan area network буюу Хотын сүлжээ (MAN) нь
хот буюу томоохон цогцолборын цар хүрээтэй
компьютерийн сүлжээ юм.
 Enterprise private network, Байгууллагын хувийн
сүлжээ
Enterprise private network буюу Байгууллагын хувийн
сүлжээ нь компаний өөр өөр барилга, цэгүүдийг
холбон компьютерийн нөөцийг хамт хэрэглэх
зорилготой сүлжээ юм.

9.  Virtual private network, Виртуаль хувийн сүлжээ
Virtual private network буюу Виртуаль хувийн сүлжээ
(VPN) гэж төхөөрөмжүүд хоорондын холболтыг физик
утсуудын оронд том сүлжээнд (жишээ нь Интэрнэтэд)
байгаа чөлөөт холболт, виртуаль хэлхээг хангадаг
сүлжээ юм.
 Internetwork, Сүлжээ хоорондын сүлжээ
Internetwork буюу сүлжээ хоорондын сүлжээ нь ижил
замчлах/рүүтинг технологитой нэг буюу түүнээс олон
хувийн сүлжээг рүүтэрийн тусламжтайгаар холбосон
сүлжээ юм. Интернэт нь олон Internetwork-уудын
нийлбэр байдгаас нэрийг нь товчилж Интернэт гэнэ.

10.  Суурь сүлжээ - Global area network, Дэлхийн
сүлжээ
Global area network буюу Дэлхийн сүлжээ (GAN) нь
хөдөлгөөнт харилцаа холбоог тодорхойгүй тооны
утасгүй LAN, хиймэл дагуулын үйлчилгээ хамрах бүс
гэх мэт цар хүрээтэй бүсэд олгох зориулалттай
сүлжээ юм. Хөдөлгөөнт холбооны хамгийн чухал авч
үзэх асуудал бол нэг хангалтын бүсээс нөгөө рүү
хэрэглэгчийн харилцаа холбоог шилжүүлэх явдал
юм. IEEE Project 802-т үүнийг дэлхий дээрх утасгүй
LAN-гуудын дарааллаар гүйцэтгэнэ гэсэн байдаг.

11. PSTN – The Public switched telephone network
Дэлхийн нээлттэй circuit-switched телефон утасны
сүлжээ.
Телефон утасны шугам, шилэн кабелийн шугам, бичил
долгион дамжуулах линк, үүрэн сүлжээ, харилцаа
холбооны хиймэл дагуул болон далай доогуурх
телефон утасны шугамтай холбогдсон харилцах төв
зэргийг хамарсан дэлхий дахины сүлжээ юм.
PSDN – The Public Switched Data network
Нийтийн ашиглах боломжтой Packet-switched сүлжээ
юм.
ISDN- Integrated Services Digital Network, DSL-Digital
Subscriber Line-тай төстөй.

12. ISDN – Integrated Services Digital Network
Дуу хоолой, дүрс, өгөгдлөлийг хамтарсан тоон
дамжуулал бүхий харилцаа холбооны стандартын
бүтэцтэй.
Хамгийн ихдээ 128kbit/s хурдтай.
DSL – Digital Subscriber Line
Тоон өгөгдөл дамжуулах технологийн нэг юм.
256 KB/s-с 20Mbit/s хүртэлх хурдны зурваст
ажилладаг. Утасны шугамыг хамтран ашигладаг.
Өгөгдөл дамжуулах, хүлээж авах хурд нь ялгаатай
хурдтай холболт байдаг. Хоёр төрөлтөй.

13.  ADSL – Asymmetric Digital Subscriber line
Upload-н хурд удаан, Download-н хурд их.
 SDSL – Symmetric Digital Subscriber line
Upload-н , Download-н хурд ижил.
Модем нь утасны шугамаар интернетэд
холбогддог төхөөрөмж юм.
Analogue vs Digital – Аналогоос дижиталруу,
дижиталаас аналогилуу өгөгдлийг хөрвүүлж
ажиллана.
Baudrate – Өгөгдөл дамжуулах хурд

14. Интранэт ба экстранэт
Интранэт ба экстранэт нь компьютерийн сүлжээний
(ихэнхдээ дотоод сүлжээний) хэсэг буюу залгаа
хэсгүүд юм.
Интранэт гэдэг нь Интернет протокол болон түүн дээр
тулгуурласан вэб хөтөч, файл дамжуулах програм г.м.
хэрэгслүүдийг ашигласан, байгууллагын доторх
сүлжээнүүдийн цогц. Тус систем нь интранэтийг
тодорхой зөвшөөрөлтэй хэрэглэгчдээс бусад бүх
хэрэглэгчдээс хаана. Интранэт нь байгууллагын
дотоод сүлжээ байх нь түгээмэл. Байгууллагын
мэдээллийг хэрэглэгчдэд хангахын тулд интранэтүүд
нь ихэнх үед ядаж ганц вэб сервэртэй байна. Жишээ
нь: Байгууллага дотор интернетийн орчинд
ажилладаггүй, дотоод сүлжээний програм байна.

15. Экстранэт нь ганц байгууллага, нэгжийн цар хүрээтэй,
мөн өөр байгууллага буюу нэгжийн (ихэнхдээ
найдвартай) сүлжээтэй хязгаарлагдмал холболттой
сүлжээ юм. Жишээлбэл компанийн үйлчлүүлэгчдэд
интранэтийн зарим хэсэгт хандах эрх олгож болох ч
аюулгүй байдлын үүднээс харвал
үйлчлүүлэгчдийг найдвартай хэмээн үзэхгүй байж
болно. Техник талаас авч үзвэл экстранэтийг CAN,
MAN, WAN, эсвэл өөр сүлжээний төрөлд багтааж
болно. Харин эксранэт нь гадаад сүлжээтэй ядаж
ганц холболттой байх тул ганц LAN-гаас тогтож
болохгүй.
Жишээ нь: UNIMIS систем, ШУТИС-н E-Office,
санхүүгийн програм, номын сангийн програм гэх мэт.

16. ИНТЕРНЕТИЙН ТУХАЙ,
ПРОТОКОЛУУД
Хоёрдугаар хэсэг

17. Интернет нь олон төрлийн сүлжээг агуулсан, дэлхий
нийтийн систем юм. Энэ нь интернет протокол бүхий
сүлжээний технологид тулгуурлан ажилладаг. WWW –
World wide web нь харилцаа холбооны гол суурь болдог.
Харилцаа холбоо нь стандарчлагдсан, тодорхой Internet
Protocol-д захирагддаг ба IP address хэмээх хаяглалтын
системтэй байдаг.
HTML нь Вэб сайтыг бүтээж буй үндсэн хэл юм.
Вэб броузер нь интернетийн сайтуудыг нээж, ажиллуулдаг
програм хангамж юм. Томоохон вэб броузерүүдийг
дуръдвал: Internet Explorer, Firefox Mozilla, Opera, Google
Chrome г.м.
Интернет нь томоохон сүлжээ болох WAN, MAN, GAN
хамаарна.
2. Интернетийн тухай, протоколууд

18. Интернэт нь АНУ-ын Батлан хамгаалах яамны DARPA-
гийн бүтээн хөгжүүлсэн ARPANET-н залгамжлагч юм.
Интернэтэд оролцдог төхөөрөмж, хэрэглэгчид нь
TCP/IP-тай нийцэж ажиллах хэдэн зуун бичигдсэн
(ихэнхдээ стандартчлагдсан) төрөл бүрийн
протоколууд болон IANA (Internet Assigned Numbers
Authority, Интернэтийн оноогдсон тоонуудын
захиргаа) ба хаягийн регистрүүдийн удирдан
явуулсан, IP хаягуудын хаяглалтийн системийг
хэрэглэдэг. Border Gateway Protocol (BGP)-н
тусламжтайгаар үйлчилгээ үзүүлэгч компаниуд болон
томоохон байгууллага компаниуд нь өөрсдийн
хаяглалтын зайнд хүрэх талаар (рүүтинг) мэдээлэл
солилцдог ба дэлхий даяарх холболтын замын торыг
бүтээдэг.
Интернетийн түүх

19. TCP/IP -н сүлжээний технологиуд дээр тулгуурлагдсан
байдаг ба интернетийн орчинд өгөгдөл дамжуулж
буй протокол юм.
FTP буюу File transfer protocol Файл дамжуулах
протокол нь дэлхийн хаана ч байгаа компьютерийн
файлыг харах, сонирхсоноо хуулах боломж олгоно.
SMTP буюу Simple Mail Transfer Protocol нь захиаг
цааш нь өөр серверлүү явуулах ажлыг хийнэ, POP3
Server (POP гэдэг нь Post Office Protocol) - гаднаас
ирж байгаа и-мэйлыг зохицуулна. SMTP нь 25-р
порт, POP3 нь 110-р портыг ашиглана.
Интернет протоколууд

20. IMAP (Internet Message Access Protocol) протокол
хэрэглэж и-мэйлээ үздэг ажээ. Үүний давуу тал нь
гэвэл та одоо ажил дээрээсээ и-мэйлээ үзэж
болно, гэртээ ирээд ахиад уншиж болно; и-мэйл
чинь сервер дээрээ байж л байх болно.

21. Домэйн нэрийн үүсэл хөгжлийн түүх:
Анх 1983 онд Paul Mockapetris гэгч хүн DNS-ийг зохион
бүтээсэн байна. DNS-ийн анхны тодорхойлолтыг RFC
882, RFC 883-т анх тодорхойлж өгч байсан. 1987 онд
шинэчилэн RFC 1034 болон RFC 1035-ийг гаргасанаас
хуучин RFC 882, RFC 883 нь хүчингүй болсон. Мөн
зарим RFC-ийн тодорхойлолтууд дээр DNS-ийн талаар
оруулсан байдаг.
DNS систем нь системийн бүтэцийн хувьд мод
хэлбэртэй байдаг. Модтой зүйрлэхэд навчны цэг бүр нь
нэг болон түүнээс илүү нөөц бичлэгтэй байдаг. Цэг бүр
нь domain нэрний бүтэц болон мэдээллийг агуулж
байдаг.
Домэйн нэр

22. DNS (Domain Name System) нь бэв хаягийн
мэдээллийг дамжуулж буй систем бөгөөд вэб хаяг
болох сүлжээний нэршлийг давтагдашгүй IP хаяг
руу хөрвүүлдэг.
H t t p : / / w w w . g o o g l e . c o m
Http – Hyper text transfer protocol, Вэб хаягийн эхлэл
www – World wide web
google – domain name, вэб сайтын нэр
.com – Top level domains, төрөл
Домэйн нэрийн бүтэц

23. Top –Level –Domains
Интернетэд буй нэрнүүд нь давхцах ёсгүй байдаг ба
гагцхүү Top-Level-Domain-ээрээ ялгагдаж болно.
Үүнийг өөрөөр Domain нэрний өргөтгөл гэж хэлэх нь ч
байдаг. Жишээ нь google.com, google.mn. 2006-н оны
судалгаагаар нийт 70 гаруй сая бүргэгдсэн нэр
байгаа гэсэн судалгаа байдаг.
www бол ерөнхийдөө цээжилэхэд ашигладаг Вебийн
нэг хэвийн байдал. Гэхдээ www-г ашиглах уу? Үгүй юу
гэдгийг Веб сервер дээр сонголттойгоор тохируулж
өгч болдог.

24. Second-Level-Domains
Техникийн хэлээр бол google.com бол Second-Level-
Domain. Учир нь Top Level Domain нь .com юм.
Subdomain гэдэг ойлголт гарч ирдэг. Энэ нь тухайн
сайтны охин сайт мэтээр ашиглах нь ч бий
нөгөөтэйгүүр тухайн сайтан дахь туслах агуулга руу
хандах үед ашиглана. Жишээ нь: news.google.com
энэ бол google.com-ын Subdomain нь юм. Нэг
Сервер дээр байрлаж байх боломжтой.

25. Ерөнхий Top level domains:
.com Худалдааны
.net Сүлжээний
.org Байгууллагын
.edu Боловсролын
.gov Засгийн газрын
.mil Зэвсэгт хүчний
.int Олон улсын
.biz Бизнесийн
Хэрвээ таны сонгосон .сом гэсэн нэр сонгогдсон байвал
та оронд нь *.org, *.net гэсэн нэрийг сонгох бүрэн
боломжтой юм. Үүнээс гадна улс орныг ялгасан домэйн
нэр бас байдаг. .mn Монгол
.uk Их Британи

26. Server: Сүлжээнд холбогдсон компьютерүүдийг удирдах,
үйл ажиллагааг нь зохицуулах зорилго бүхий толгой
компьютер. Хүчин чадал сайтай компьютер байдаг. Олон
төрлийн зориулалттай серверүүд байдаг.
Client: Сүлжээнд холбогдож буй компьютер. Хэрэглэгчдийн
компьютер.
Сүлжээний бүрэлдэхүүн хэсгүүд

27. Серверийн төрлүүд:
 Мэйл сервер Mail server
 Вэб сервер Web server
 Факс сервер Fax server
 Файл сервер File server
 Принт сервер Print server

28. ЭЛЕКТРОН ЕРТӨНЦ
Гуравдугаар хэсэг

29. 3. И-Худалдаа
Давуу тал
 Хөрөнгийн цар хүрээ их.
 Бүтээгдэхүүнийг харьцуулах өргөн боломжтой.
 Бүтээгдэхүүний мэдээллийг дэлгэрэнгүй үзэх
боломжтой.
 Үнэ өртгийг харьцуулах боломжтой.
 Цаг хугацаа хэмнэдэг.
 Нэмэлт өртөг зардал багатай.
 Хэзээ ч худалдан авалт хийж болно.

30. Сул тал
 Кредит карт луйвардуулах боломжтой.
 Бүтээгдэхүүний чанар тухайн тодорхойлолтондоо
хүрэхгүй байх магадлалтай.
 Ачааг тээвэрлэх явцад ямар нэг эвдрэл, гэмтэл
учрах магадлалтай тул даатгалд хамрагдаагүй
тохиолдолд эсвэл худалдаалагч буцааж авах
боломжгүй тохиолдол байж болно.

31. Дээрх дутагдалтай талууд гарч болзошгүй тул
худалдаалагчийг сонгохдоо:
 Худалдаалагчийн зэрэглэлийг шалгаж үзэх.
 Худалдан авалт хийсэн хүмүүсийн мэдээлэлтэй
танилцах.
 Худалдаалж буй бүтээгдэхүүний жагсаалттай
танилцах.
 Буцааж хүлээн авах эсэхтэй танилцах.
 Бүтээгдэхүүнд олгож буй баталгаат хугацаатай
танилцах.
 Ачаа тээшийг даатгуулж буй эсэхтэй танилцах
шаардлагатай.

32. Томоохон и-худалдааны сайтуудаас дурдвал:
• Ebay.com
• Amazon.com
• Newegg.com
• Bestbuy.com
• Alibaba.com
• Uniqlo
• Mozilla store
http://vandelaydesign.com/blog/galleries/ecommerce-
websites/

34. Бизнесийн үйл ажиллагаанд хэрэглэж
буй томоохон програм хангамж
 Бизнесийн хяналтын систем
 Онгоцны билет захиалгын систем
 Даатгалын нэхэмжлэлийн үйл ажиллагаа
 Банкны онлайн систем

38. Төрийн үйл ажиллагаанд хэрэглэгдэж буй
томоохон програм
 Тоо бүртгэл, тооллого
 Авто машины бүртгэл
 Иргэний бүртгэл
 Улсын орлогын бүртгэл
 Нийгмийн даатгалын шимтгэл, Эрүүл мэндийн
даатгалын ...
 Электрон санал хураалт

41. Эрүүл мэндийн салбарт хэрэглэж буй
томоохон програм
• Өвчтөний бүртгэлийн систем
• Түргэн тусламжийн удирдлагын систем
• Оношлогооны багаж хэрэгсэл, тоног
төхөөрөмжийн бүртгэл

42. Тэргэл Тех ХХК
Барааны нэр: ЦАГ БҮРТГЭЛИЙН СИСТЕМ, НЭВТРЭХ СИСТЕМҮҮД
Барааны дэлгэрэнгүй: Манай компани нь ZKSoftware фирмийн хурууны
хээгээр цаг бүртгэгч болон нэвтрэх системүүдийг санал болгож байна.
Тус фирм нь цаг бүртгэлийн систем, нэвтрэх систем, цаг бүртгэлийн
програм хангамжийн үйлдвэрлэлээр дэлхийд тэргүүлэгчдийн нэг юм.
Үнэ: 0 ₮
Хэрэглэгчийн тоо: 1000 - 2200
Санах ой: 50000 - 80000 (Бичлэг)
Үйлдлийн систем: ZEM100 - ZEM500 (Linux O/S)
Мэдрэгч: ZK мэдрэгч
Мэдрэх хурд: 0.8 – 2.0 сек
Алдах магадлал: < 0.0001%
Удирдлагын гар: 14 товч
Нэвтрэх хэлбэр: хурууны хээ, хурууны хээ+код, код
Холболтын төрлүүд: RS232/485, TCP/IP, Flash disk
Тэжээл: 5 - 24V DC
Програм хангамж: ZK Attendance management program 2008
Ажиллах хэм: 0 oC- 45 oC
Ажиллах чийгшил: 20% - 80%
Тоо ширхэг: оруулаагүй

43. Боловсролын үйл ажиллагаанд хэрэглэж
буй томоохон програм
• Оюутны бүртгэл болон цагийн хуваарь
• CBT-Computer based training компьютер дээр
үндэслэсэн сургалт
• Гэрийн даалгаварын сан
• И-Сургалт

49. Teleworking
Teleworking нь хүмүүс аливаа нэг ажлыг алсын
зайнаас гүйцэтгэх хэлбэрийг хэлдэг.
 Home teleworking – Гэрээс ажиллах
 Telecenter – Төв байгуулж, алсаас ажил хийх
 Teleoffice – Ажлын байранд алсаас ажил хийх
 Telecottage - Хотхон байгуулж, алсаас ажил хийх
Давуу тал:
 Нэг асуудалд анхаарал хандуулах өндөр боломжтой.
 Уян хатан цагийн хуваарьтай.
 Ажлаас гэр, гэрээс ажил явах хугацаа хэмнэгддэг.
 Нэг л газарт компьютер, ширээ, шүүгээ ашиглагддаг
тул эдийн засгийн хэмнэлттэй.

50. Дутагдалтай тал
 Хүмүүсийн харилцаа дутагддаг.
 Багаар ажиллахад сөрөг нөлөө үзүүлдэг.
 Хувийн сахилга бат мууддаг.
 Ажиллах боломжтой албан хаагчийн ашиглалт
буурдаг гэж үздэг тул томоохон пүүсүүд энэ тал дээр
сөрөг хандлагатай.
 Зарим төрлийн албан хаагчид энэ төрлийн ажил
гүйцэтгэх боломжгүй байдаг тул бүх төрлийн
мэргэжилд тохирохгүй. (Цэрэг, Цагдаа, Эмч, Онцгой
байдлын аврагч гэх мэт.)

51. АЖИЛЛАХ ОРЧИН, АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ
Дөрөвдүгээр хэсэг

52. 4. Эрүүл ахуйн таатай нөхцөл бүрдүүлэх:
 Сандал - Бүрэн тохируулагддаг, хөдөлдөг хөлтөй,
хөл амраагчтай, нуруу амраагчтай.
 Дэлгэц - Бүрэн тохируулагддаг, Дэлгэцний дээд
хэсэг нь нүдтэй нэг түвшинд байрлахаар тохирсон,
өндөр чанартай дүрслэдэг.
 Гар - Сайн чанартай, бугуйн хэсгийн
зөөлөвчтөй, өөрийн ажлын зориулалтанд нийцсэн,
эвдрэлгүй, гацаагүй.
 Хулгана - Хэрэглэхэд хялбар, хөдлөх сул
талбайтай, бугуйны хэсгийн амраагчтай, эвдрэлгүй.
 Принтер - Лазер принтер нь хэвлэхдээ хортой хийг
ялгаруулж байдаг учир ажлын өрөөнд хэвлэх
төхөөрөмжийг байлгах тохиромжгүй байдаг.

53. Эрүүл ахуйд үүсч буй асуудлууд:
 Нүд - Хараа муудах, нүд бүрэлзэх, нүдний
даралт үүсэх, нүд хуурайших
 Гарын бугуй - Бугуйн хэсгийн ясны буруу ургалт
(RSI – Repetitive Strain Injury)
 Нуруу - Нуруу муруйх, нурууны диск зөрөх,
нуруу өвдөх
 Хөл - Хөл бадайрах, шөрмөс татах
 Хүзүү - Хүзүү хөших, хөөрөх
 Толгой - Толгой өвдөх, тархины даралт ихсэх
 Дотор эрхтэн - Хэт олон цагаар хоол, ундгүй
сууснаас дотор эрхтэн хямрах.
 Сэтгэц, мэдрэл - Ядаргаанд орох, донтох,
солиорох, мэдрэлийн ядаргаанд орох, сэтгэц
мэдрэлийн өвчтөй болох

54. Компьютерийн ард зөв суух байрлал

55. Компьютерийн аюулгүй байдал:
Компьютерийн техник хангамжийн аюулгүй ажиллах
нөхцөл:
 Компьютерийг чанартай, найдвартай кабель,
уртасгагчтай холбож хэрэглэх. (16А, 230В)
 UPS – Un-Interruptible Power Supply буюу тог баригч,
тог тохируулагч төхөөрөмжийг хэрэглэх.
 Компьютерийг Shut down хийж унтрааж хэвших.
 Тоосгүй, чийггүй нөхцөл бүрдүүлж, хэт халуун, хэт
хүйтэн нөхцөлд ажиллуулахгүй байх.
 Компьютерийн гарны дэргэд юм идэж уухгүй байх.
 Компьютерийн процессор ажиллаж байгаа үед зөөж,
доргиохгүй байх шаардлагатай.

56. Компьютерийн мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангаж
ажиллах нөхцөл:
 Компьютерийн хэрэглэгчийн нууц үгийг ашиглах.
 Нууц үгийг тогтмол хугацаанд сольж байх, өөрийн нэр,
хоч, өөртөйгөө холбоотой он сар, өдөр, машины дугаар,
утасны дугаар гэх мэт зүйлсээр өгөхгүй байж, 8-с дээш
тоо, тэмдэгт, том, жижиг үсэг оролцсон байхаар өгч
байх.
 Файл, хавтасыг хамгаалж нууц үг өгөх, Хавтасыг нуух.
(Word, Excel, Powerpoint, Folder)
 Хэрэглэгчийн хяналт ашиглах - Parential Control.
 Өгөгдлийг алдагдахаас сэргийлж Backup хийх. CD, DVD,
Bluray дискэнд бичиж хадгалах.
 Өгөгдлийг хамгаалж, зохион байгуулах, хадгалах, google
drive дээр байршуулах гэх мэт.
 Вирусны програм суулгах, update хийх, үйлдлийн
системийн firewall-г ашиглах.

57. Backup
Энэ нь өгөгдлийг алдагдахаас сэргийлж,
өгөгдлийг давхар хуулах буюу хэрэглэгчээс
нэмж авч хэрэгжүүлж буй нэг арга хэмжээ юм.
Back up нь үр дүнтэй байх ёстой бөгөөд дотор нь
хоёр хуваадаг.
 Бүрэн Complete backup
 Ашигтай Incremental backup
Бүрэн Backup нь хугацаа их шаарддаг. Нэгэнт
бүрэн Backup хийсний дараа ямар нэг файлын
өөрчлөлтийг давхар хуулах нь хугацаа бага
шаардах бөгөөд үүнийг ашигтай Backup гэж
үзэж болно.

58. Компьютерийн вирус
Вирус нь нэгэн төрлийн жижиг програм бөгөөд энэ
програмын үйл ажиллагаа нь
 Үйлдлийн системийн ажиллагааг доголдуулах, гацаах
 Файл материалыг устгах
 Өөрийгөө хувилах, санах ойг дүүргэх
гэх мэт олон төрлийн сөрөг үр дагаварыг үзүүлдэг.
Вируснээс компьютерийг хамгаалахын тулд вирусын
програмыг суулгаж, update-г хийх шаардлагатай.

59. Вируснээс хамгаалах аргууд:
 Интернетээр ирсэн хэрэггүй имэйлийг нээхгүй байх.
 Интернет вэб хуудаснаас файл татаж авахдаа
анхаарах. Вирус нь ихэнхдээExe, com өргөтгөлтөй
байдаг.
 Өөрийн flash дискээ залгаад, вирусыг нь шалгуулж
байх.
 Өөрийн компьютерийг нууц үгээр хамгаалах.
 Өөрийн вирусны програмын update-г тогтмол
хугацаанд татуулж байх.

60. Зохиогчийн эрх, хууль дүрэм
Ямар нэг програм, хүний файл, материалыг хууль
бусаар ашиглах нь зохиогчийн эрхийг зөрчдөг.
Аливаа програм хангамжийг худалдан аваад, лиценз
дугаар, activation кодоор нь суулгаж, ашиглах ёстой
гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.
Анх Их Британид өгөгдлийг хамгаалах тогтоол 1984 онд
гарсан. Үүнээс хойш улс орон бүр энэ асуудлыг маш
өндөр түвшинд авч үзэх болсон.
Үнэгүй ашиглагддаг хоёр төрлийн програм хангамж
байдаг.
 Freeware - Байнга үнэгүй ашигладаг.
 Shareware - Хэсэг хугацаанд үнэгүй ашигладаг,
дараа нь худалдаж авдаг.

61. ШУТИС – Е-НЭЭЛТТЭЙ СУРГУУЛЬ
Анхаарал тавьсанд баярлалаа.