Presentación empregada na charla "Outras historias do cinema. As orixes do cinema afroamericano", impartida no local da Agrupación Cultural Alexandre Bóveda (A Coruña) o 17 de febreiro de 2022.

2. Baixo a denominación “race films”
recóllese o conxunto de películas que
desde o período mudo até a década
dos 50 producíronse nos Estados
Unidos dirixidas a un público
eminentemente afroamericano, en
xeral con elencos maioritaria ou
integramente afroamericanos e ás
veces tamén con directores negros
detrás das cámaras. Películas cos
elencos, os temas e os personaxes que
a gran industria ignoraba ou utilizaba
de forma moi anecdótica e, a miúdo,
obscena no ideolóxico.
Que xa na era pre-Hollywood unha
autora tan audaz como a francesa
Alice Guy dirixise desde a súa
produtora The Solax Company, o maior
estudo da época, a curta cómica “A
Fool and His Money” (1912) cun elenco
enteiramente negro demostra que
diante da pantalla había un público
posíbel.
“A Fool and His Money” (Alice Guy, 1912)

3. 1915 serve como posíbel data fundacional
para o inicio dos “race films”. A comezos
dese ano David Wark Griffith estreaba
“The Birth of a Nation”, descomunal éxito
na billeteira tan celebrado polo brillante
despregamento de recursos técnicos e
narrativos como innegabelmente racista
xa para o espectador contemporáneo.

4. Cun discurso favorábel ao Ku Klux
Klan como forza preservadora dos
“valores americanos” e un retrato
grotesco da poboación negra como
unha colección de nugalláns
obsesionados con violar virxes
brancas, a película de Griffith xerou
controversia e protestas desde o
primeiro momento mais en paralelo
desatou un “orgullo racista” que
motivou un novo apoxeo do Klan,
refundado en Atlanta nese mesmo
1915 e que en menos dunha década
chegou a pasar con moito do millón
de seguidores.
“The Birth of a Nation” (D. W. Griffith, 1915)

5. A figura emblemática dos “race films” é
Óscar Micheaux (1884-1951). Nacido nunha
granxa en Illinois, Micheaux desempeñou
diversos oficios, incluido o de “Pullman
porter”, asistente de tren, até adquirir unhas
terras e establecerse como campesiño en
Dakota do Sur, experiencia que logo
inspirou a súa novela “The Homesteader”. A
obra chamou a atención dos irmáns George
e Noble Johnson, que en 1916 fundaran The
Lincoln Motion Picture Company, a primeira
produtora “all black”. Ao non poder intervir
de forma efectiva na adaptación, Micheaux
optou por fundar el mesmo unha compañía
e lanzarse á creación, en 1919, dunha
primeira longametraxe con idéntico título
que a novela, hoxe perdida.
Oscar Micheaux. Autor descoñecido. Dominio público.

6. A filmografía que coñecemos del empeza,
xa que logo, coa segunda longametraxe,
“Within Our Gates” (1919), recuperada por
Filmoteca Española a partir dun nitrato
atopado nos 70 etiquetado como “A
Negra”. A vontade política e formativa de
Micheaux está moi viva: a película é, ante
todo, unha alegación en favor da
educación como elemento transformador
da sociedade.

7. Igualmente valiosa é “The Symbol of
the Unconquered”, non só por ofrecer
unha visión ben distinta da de Griffith
da brutalidade do KKK, senón por
introducir de forma explícita a idea do
“passing”, a posibilidade que tiñan as
persoas de pel máis clara de ser
consideradas “brancas” e integrarse
con normalidade nunha sociedade
que doutra forma discriminaríaas.
“The Symbol of the Unconquered" (Oscar Micheaux, 1920)

8. Aínda do período silente é “Body and
Soul” (1925), un relato áspero e escuro
cun convicto que se fai pasar por
reverendo e trata de forma vil a unha
moza á que leva á ruína. Fai do falso
reverendo (e do seu irmán xemelgo
bondadoso) o lendario Paul Robeson na
súa primeira aparición cinematográfica.
“Body and Soul” (Oscar Micheaux, 1925)

9. A precariedade de medios do cinema de
Micheaux resulta máis evidente en
películas sonoras como “Ten Minutes to
Live” (1932) e “The Girl from Chicago”,
relatos de intriga e crime inchados con
diversas escenas musicais.
O tema do “passing” volve estar presente
na máis interesante das películas sonoras
de Micheaux, “Veiled Aristocrats” (1932).
Tamén merece atención “Birthright” (1939),
remake dun filme mudo perdido con outro
personaxe idealista, representación desa
“nova negritude” arelada polo cineasta,
cuxo soño de abrir unha escola nunha zona
rural choca coa oposición e as trampas de
quen non ven con bos ollos o progreso
igualitario.
“Veiled Aristocrats” (Oscar Micheaux, 1932)

10. Outro cineasta destacado é Spencer
Williams (1893-1969), que dirixiu en 1941
a suxestiva fantasía relixiosa “The Blood
of Jesus”, excitante mestura de
etnografía do sur e simboloxía cristiá
aderezada con espirituais clásicos como
“Old Time Religion”.
Spencer Williams nos 50. Dominio público.

11. Moi sólida é “Dirty Gertie from Harlem
U.S.A.” (1946), cunha artista de vodevil,
Gertie La Rue (Francine Everett), que
chega a un lugar do Caribe para
entreter aos turistas e desata variadas
(e finalmente tráxicas) paixóns ao seu
paso.

12. As películas da parella formada por
James e Eloyce Gist contémplanse hoxe
como un fascinante obxecto estraño.
James era cristián evanxélico; a súa
esposa Eloyce seguía a fe Bahai, mais
compartían fundamentos relixiosos
abondo como para promoveren xuntos
os seus principios cun proxector de
cinema como apoio. “Hell-Bound Train” é,
dentro do seu obvio amadorismo, un
exemplo das súas intencións, cun tren
guiado literalmente polo demo que serve
de metáfora dos pecados e desvíos da
virtude cristiá que a vida nos presenta.
“Hell-Bound Train” (James e Eloyce Gist, c. 1930)

13. Non podemos esquecer entre as
pioneiras a Zora Neale Hurston (1891-
1960), escritora e antropóloga estudosa do
folclore afroamericano e caribeño. Como
parte das súas investigacións de campo,
cara a 1928 filmou diversas estampas da
vida cotiá das comunidades negras do
sur. As súas imaxes van máis aló do
etnográfico para erixirse en fermosos
retratos con mirada cinematográfica.
Zora Neale Hurston. Autor descoñecido.
Dominio público.

14. Para saber máis...
Artigo
“EL NACIMIENTO
DE OTRA NACIÓN”
Revista
CAIMÁN CUADERNOS
DE CINE, xaneiro de
2022