Presentación empregada na palestra "A Coruña e o cinema - [1] Os verdes anos", impartida no local da A. C. Alexandre Bóveda o xoves 7 de setembro de 2023.

2. Non é unha historia do cinema na Coruña, nin unha historia da
Coruña no cinema; o que imos contar son (algunhas) historias da
Coruña e o cinema. Historias dunha ligazón que vén de vello: foi
aquí onde se celebrou a primeira proxección de cinema de Galiza e
foi tamén un veciño da cidade, o fotógrafo José Sellier, o primeiro
creador de imaxes cinematográficas do país. De aquí a final de ano
imos explorar o cinema a través da súa pegada na Coruña: os
inicios da arte, o seu desenvolvemento industrial, as mudanzas
tecnolóxicas que transformaron radicalmente as regras do xogo, as
épocas de maior esplendor mais tamén os momentos de
decadencia e os cambios de modelo comercial. Tamén as salas
que foron nacendo e pechando nos diferentes barrios, as figuras
máis importantes directamente relacionadas coa Coruña,
algunhas visitas ilustres que recibimos ou o peso que a Cidade Alta
tivo e ten na mellor produción de noso.

3. Ao longo de todo o século XIX hai rexistros de
espectáculos precinematográficos en varias
cidades de Galiza: lanternas máxicas (e
derivados), panoramas (vistas pintadas para
ser contempladas dende unha plataforma
central), cosmoramas (máis sinxelos e
pequenos ca os panoramas por empregaren
unha cámara escura e lentes) etc. A Coruña,
por suposto, non é unha excepción.
Lanterna máxica. Imaxe: Andreas Praefcke /
Wikipedia

4. Imaxe: Panorama ambulante na Europa
central a mediados do XIX,. Litografía de F.
Schlotterbeck e Karl Thienemann. Dominio
público. Fonte: Wikipedia.
Logo das obras do recheo e a
creación dos xardíns de Méndez
Núñez, toda esa zona entre os
Cantóns e o porto foi lugar de
establecemento habitual de
barracas de feira con toda sorte
de espectáculos, incluídos os
panoramas e outros sistemas de
proxección de vistas.
Segundo documentou José Luis Cabo no artigo Espectáculos
precinematográficos: das sombras chinescas ós panoramas, o francés Luis
Cramer presentou na Coruña en 1819 o panorama “Noches pintorescas y
mecánicas”, en 1835 exhibiuse na rúa Real, 92, o “Cosmorama o descripción del
universo”, e dous anos despois o ourive suízo e pioneiro da fotografía Enrique
Luard presentou dende outubro de 1837 e durante seis meses un cosmorama
con imaxes de “la revolución del Cayro contra los franceses”, unha estampa de
Constantinopla, unha paisaxe nevada, un volcán en erupción ou un luar.

5. Os Irmáns Lumière
Auguste Marie Louis Nicolas
N: 19 de outubro de 1862, Besançon
M: 10 de abril de 1954, Lyon
Louis Jean
N: 5 de outubro de 1864, Besançon
M: 6 de xuño de 1948, Bandol
Fonte da Imaxe: sitio web do Institut Lumière

6. O 13 de febreiro de 1895 Louis Lumière (1864-1948) patentou co seu irmán
Auguste o cinematógrafo, un “aparello que serve para a obtención e visión de
probas cronofotográficas”. Servía, pois, coma tomavistas mais tamén coma
proxector, accionado por unha manivela que arrastraba o filme ao ritmo de 16
imaxes por segundo.
Fonte das
Imaxes: sitio
web do Institut
Lumière

7. A primeira exhibición pública desta
“curiosidade científica” tivo lugar o 28 de
decembro de 1895 nun salón no soto do
Grand Café, no número 14 do Boulevard
des Capucines de París. O dono do café
tiña pouca confianza no éxito do invento
e estipulou o pagamento de 30 francos
diarios en concepto de alugueiro da sala
durante un ano. O prezo da entrada era
de 1 franco e a sesión duraba máis ou
menos media hora.
Fonte da imaxe: sitio web do Institut Lumière

8. O primeiro día a asistencia non foi moi
espectacular e a recadación total foi
de apenas 33 francos. A partir de aí
comeza outra historia. A verdadeira
historia do cinema.
Fonte da imaxe: sitio web do Institut Lumière

9. As primeiras proxeccións fílmicas en
España tiveron lugar en Madrid o 11 de
maio de 1896. O responsábel foi o húngaro
Edwin Rousby, tamén introdutor do
cinema en Portugal, que amosou no circo
Parish o animatógrafo patentado por
Robert William Paul.
Imaxe: La Correspondencia de España, xornal do 12 de maio
de 1896. Fonte: Biblioteca Virtual de Prensa Histórica.

10. Adiantouse por uns días á primeira
proxección do cinematógrafo dos
Lumiére, tamén en Madrid.
Tamén de 1896 datan as primeiras
imaxes filmadas en España por
Alexandre Promio, operador de
cámara contratado polos Lumiére.
Imaxe: Las Baleares, Diario Republicano, xornal do 16 de maio
de 1896. Fonte: Biblioteca Virtual de Prensa Histórica.

11. O cinema chegou a Galiza uns meses despois. Entre o 2 e o 11 de setembro de
1896 o Teatro-Circo Coruñés, un pavillón instalado na Marina, exhibiu imaxes
animadas, probabelmente do animatógrafo.
Imaxe: Teatro-Circo Coruñés. Fonte: arquivo José Luis Cabo, no libro “Cines de Galicia”.

12. O cinematógrafo dos Lumière chega a Galiza xa en 1897 da man dos
portugueses Augusto César Marques e Caldera e Alexandre Pais de Azevedo e
Lima, que exhibiron filmes en Pontevedra, Vigo e Tui na primavera dese ano. O
incendio catastrófico do Bazar da Caridade en París o 4 de maio provocou
certo desánimo e motivou unha maior prudencia nos seguintes pasos, de aí
que desbotasen o uso do Teatro-Circo e apostasen por sesións nun local no
número 25 da rúa Real nese mesmo mes de maio.
Considérase que son eles tamén os autores do primeiro filme realizado en
Galiza, a Botadura al agua del acorazado Cardenal Cisneros, fotografado en
Ferrol o 19 de marzo de 1897.
Imaxe: botadura do acoirazado polo fotógrafo ferrolán Riobó publicada na revista “Nuevo Mundo”, abril de 1897

13. En paralelo e na mesma rúa
exhibiu filmes co cinematógrafo o
francés José Sellier, que se
establecera como fotógrafo na
Coruña en 1886. El foi tamén o
primeiro autor do noso país de
imaxes cinematográficas.
Fotografía de José Sellier

14. José Sellier Loup naceu o 13 de agosto de
1850 en Givors, pequena vila francesa 22
quilómetros ao sur de Lyon. A familia
emigrou á Coruña arredor de 1854; o pai,
Jean Joseph, traballou na fábrica de vidro
“La Coruñesa”. Un irmán de José, Antoine,
mesmo naceu na Coruña en 1856. Nesa
altura están vivindo nun segundo andar
no número 20 da rúa Sol.
A familia Sellier Loup regresa a Givors
algún tempo despois, mais un dos fillos,
Louis, fica na cidade para traballar como
fotógrafo con Juan Bautista (Alejandro)
Avrillon, que será o seu cuñado. No estudio
Sellier et Avrillon tiraron un retrato
emblemático de Eduardo Pondal.
Pondal en 1859, imaxe de Sellier / Avrillon.
Arquivo Real Academia Galega.

15. Luis Sellier é tamén o autor da máis
célebre fotografía de Rosalía de Castro.
Rosalía fotografada por Luis Sellier.
Arquivo Real Academia Galega.

16. José residiu en Lyon coa súa dona María
Farge Michelat e o seu fillo Esteban,
nacido en 1883, até que a finais de 1886
a familia se traslada á Coruña. Primeiro
viven na rúa Real, xusto enriba do local
do irmán, mais non tardan moito en
trasladarse ao número 9 da rúa de Santo
André, onde abre o negocio Fotografía
de París (finais de 1890, principios de
1891).
A súa conexión con Lyon permítelle ter
relación coa fábrica Lumière. Agarda á
comercialización do cinematógrafo en
maio de 1897 (aínda que quizais puido
ter cámara xa antes) para operar e facer
as súas propias demostracións do
aparello. Así, nese mes de maio a rúa
Real conta con dous lugares de
proxección do cinematógrafo, o dos
portugueses no 25 e o de Sellier no
número 8, no “Bazar de la Industria”.

17. A grande novidade de Sellier é que as súas sesións inclúen imaxes propias
tomadas na Coruña. Así o contaba “La Correspondencia Gallega” o 3 de xuño de
1897: “En el caso del señor Sellier presentáronse ayer miércoles varias vistas de
La Coruña que han gustado mucho”. É probábel que se tratase de Fábrica de
gas, Plaza de Mina e Orzán, oleaje.
Fotografía de José Sellier.

18. Por razóns obvias, non hai dúbida
sobre o día que filmou Entierro del
General Sánchez Bregua, o 20 de
xuño de 1897, que pasa por ser a
realización dun cineasta español
máis antiga con datación inequívoca.
Fotografía de José Sellier.

19. Ao longo de 1897 incorpora outros
filmes propios: La última carrera
de bicicletas efectuada en La
Coruña, Siesta interrumpida, San
Jorge, salida de misa, Descarga de
carbón, Cantón Grande... Nesas
sesións, xa na rúa Santo André,
combina filmes propios con outros
do catálogo Lumière. A mediados
de 1898 as sesións de cinema van
acompañadas de audicións cun
fonógrafo. Agrega novos filmes:
Temporal en Riazor, Matadero /
Salida de operarios e Regreso de
Cuba / Desembarco de los heridos
de Cuba en nuestro puerto.
Infelizmente, non se conserva
ningunha das súas películas.
Anuncios en La Voz de Galicia

20. Durante uns días en outubro de 1898
Sellier fai sesións no Teatro-Circo
Coruñés. Pouco despois inicia a
presentación do cinematógrafo por
diferentes cidades galegas, empeño
que mantén até comezos de 1900:
Vigo, Ferrol, Santiago de Compostela...
sempre incluíndo filmes propios.
A partir de 1901 abandona a exhibición
e produción de películas. Céntrase na
fotografía, á que se dedicará até o seu
retiro, arredor de 1913. Entre as súas
imaxes máis xustamente míticas, a do
casamento de Elisa e Marcela en 1901.
Fixo tamén unha serie fotográfica da
eclipse de Sol de abril de 1912 dende A
Coruña. Faleceu o 21 de novembro de
1922.
Fotografía de José Sellier

21. Para saber máis sobre Sellier
José Sellier en A Coruña. Los
comienzos del cine español.
José Luis Castro de Paz
(coordinador)

22. Pouco a pouco, a comezos do século
XX vaise normalizando a exhibición
de filmes, que empeza a ser unha
arte e un negocio máis alá da súa
condición de curiosidade científica.
En 1907 o Pabellón Lino exhibe na
Semana Santa o filme La pasión y la
muerte de Nuestro Señor Jesucristo,
de Lucian Nonguet e Ferdinand
Zecca para a Pathé. O ano seguinte
nace o Salón París, que se manterá
aberto até 1999.
O habitual é que as salas mesturen
espectáculos de variedades con
proxeccións, tamén nos teatros nos
que, non sen oposición, se xeraliza a
actividade cinematográfica ao longo
dos anos 10. Así, o Teatro Emilia Pardo
Bazán proxectará o Quo Vadis (Enrico
Guazzoni, 1912), un filme xa de dúas
horas.
Vie et Passion du Christ (Lucian Nonguet
e Ferdinand Zecca, 1903)

23. “La catástrofe de la Primera Guerra Mundial, con la consiguiente
paralización de la producción europea, permitió a la industria
cinematográfica americana ascender hasta situarse como la
tercera del país, después de las de automóviles y de conservas.
Cancelada definitivamente su etapa aventurera, los grandes
bancos de Nueva York extendieron sus tentáculos hacia aquella
nueva y próspera fuente de riqueza. Las acciones de algunas
compañías importantes, como Pathé y Fox, comenzaron a
cotizarse en la Bolsa. Se produjo una lucha feroz, de altos vuelos,
por el control financiero de Hollywood. Es el período conocido por
el expresivo Company eat Company. Las combinaciones
capitalistas cristalizaron en 1922 en la formación de la poderosa
asociación Motion Picture Producers and Distributors of America
Inc., presidida por el ex ministro republicano Will Hays, que agrupó
las principales empresas y reglamentó sus normas internas de
funcionamiento y convivencia”.
Román Gubern, Historia del cine (Anagrama)

24. A florecente industria estadounidense fixo do “star system” un elemento
esencial para a promoción e popularización do cinema. Nacen as revistas de
cinema e tamén a mitomanía arredor dos artistas que aparecen na pantalla.
Motion Picture, 1911-1977. Photoplay, 1911-1980.

25. En 1920 abren o Salón Doré (Juan
Flórez, 104) e o Teatro Linares Rivas
(Cantón Grande, 18), en 1921 o Salón
Novedades na Gaiteira e en 1922 o
Salón Victoria (rúa Hospital). La
Terraza e o Kiosko Afonso pasan
tamén filmes a partir dos anos 20. O
prometedor negocio fílmico fai da
Coruña a sede de diferentes
empresas de distribución.
Os grandes éxitos de Hollywood, nesa
década xa consolidada como grande
potencia industrial, triunfan tamén na
Coruña. Así, O gran desfile de King
Vidor ou o Ben-Hur de Fred Niblo
mantéñense unha semana en cartel.
En 1929 inaugúrase o Ideal Cinema na
rúa da Gaiteira, número 37.

26. Na década dos 10 e inicios dos 20 foron
moi populares os seriais de aventuras
por entregas, moitos deles con mulleres
como protagonistas, o prototipo de
“damsels in distress”. Foi o caso de
Helen Holmes (The Hazards of Helen,
1914-1917) e Pearl White (The Perils of
Pauline, 1914).

27. A última película de Pearl Jay
White (1889-1938) foi Terreur /
Perils of Paris (1924). Uns meses
despois viaxou a España para
facer espectáculos en teatros e
esa xira tróuxoa até Galiza.
Anuncio en Moving Picture World de
“Pearl in the Army”

28. El Orzán, sábado 4 de abril de 1925
El Orzán, domingo 5 de abril de 1925
El Orzán, martes 7 de
abril de 1925
Fonte: Biblioteca
Virtual de Prensa
Histórica.

29. El Orzán, mércores 8 de abril de 1925
El Orzán, xoves 9 de abril de 1925
Fonte: Biblioteca Virtual de Prensa Histórica.

30. El Orzán, xoves 9
de abril de 1925
El Orzán, sábado
11 de abril de 1925
Fonte: Biblioteca
Virtual de Prensa
Histórica.

31. El Orzán,
domingo 12 de
abril de 1925
El Orzán, martes
14 de abril de 1925
Fonte: Biblioteca
Virtual de Prensa
Histórica.

32. El Orzán, mércores 15 de abril de 1925
Novelización do filme “La Hija del Fuego”,
título español de “A Virgin Paradise” (J.
Searle Dawley, 1921). Imaxe: archive.org

33. A coruñesa María Luz Morales (1898-1980) é
unha pioneira do xornalismo en España.
Despois de estudar Filosofía e Letras,
decidiu dedicarse á escritura en prensa,
primeiro na revista Hogar y Moda e logo en
La Vanguardia, onde en 1924 empeza a
escribir un xénero até entón apenas
cultivado, a crítica cinematográfica, co
pseudónimo “Felipe Centeno”, personaxe
de Galdós. É a única muller na redacción. O
seu talento chama a atención da
Paramount, que a contrata como asesora
literaria, un labor que a chegada do cinema
sonoro fará máis importante: hai que
adaptar os diálogos orixinais noutras
linguas.
Progresista, feminista, galeguista e
republicana, Mari Luz Morales aceptou o
posto de directora de La Vanguardia
cando, logo do golpe de estado de 1936, o
xornal quedou ao coidado dun comité
obreiro. Foi a primeira muller que dirixiu un
xornal.
Mari Luz Morales.
Imaxe: Dominio público [Wikipedia]