Presentación empregada na palestra "A Coruña e o cinema, 3. Tempos difíciles", impartida no local da Agrupación Cultural Alexandre Bóveda o 9 de novembro de 2023.

2. Na longa noite de pedra da ditadura o cinema foi un refuxio onde
experimentar ilusións e emocións. Dende finais dos 40 e durante
máis de vinte anos na Coruña conviven non menos de 15 salas
diferentes, até que ao longo dos 70 comeza a caída da exhibición
cinematográfica e o progresivo peche dos espazos que marcaron a
vida de varias xeracións. Mais é o tempo, tamén, dos cineclubs e das
primeiras iniciativas en favor dun cinema de noso. Nesta sesión
repasaremos o esplendor e a decadencia das salas da Coruña, as
mudanzas do cinema nesas décadas e algúns nomes fundamentais
relacionados coa cidade.

3. O 23 de abril de 1941 apróbase unha
orde gobernamental do Ministerio de
Industria y Comercio (nunca publicada
no Boletín Oficial del Estado) que impón
a dobraxe obrigatoria ao castelán para
calquera filme rodado orixinalmente
noutro idioma. A norma favorece dúas
cousas diferentes: o monopolio do
español como “lingua única” no cinema
mais, tamén, o control e alteración das
mensaxes por medio da manipulación
que permite a dobraxe.

4. Así, n’A Ponte de Waterloo o personaxe de
Vivien Leigh pasaba de ser prostituta a ser
actriz de teatro, en Casablanca se omitía a
participación de Rick (Humphrey Bogart)
como combatente a favor da República na
Guerra Civil e, exemplo grotesco, en
Mogambo un matrimonio ficaba convertido
nunha parella de irmáns para evitar un
adulterio.

5. Iso si, algunhas veces a censura non
prestaba a suficiente atención. O
exemplo máis claro é a autorización
completa do filme Diferente, musical
dirixido por Luis María Delgado con
Alfredo Alaria como protagonista que
está repleta de alusións inequívocas á
homosexualidade.
O filme proxectouse na Coruña no
Rosalía de Castro o 16 de maio de
1963.

6. Paradoxalmente, a prohibición de
proxectar filmes noutros idiomas
desprotexe a produción estatal: os
filmes feitos en España deixan de ter a
vantaxe de ser máis facilmente
entendidos polo público local, pois
todos pasan a estar falados no mesmo
idioma. O cinema español perde
capacidade competitiva respecto de
industrias máis poderosas, e máis
aínda se temos en conta o corte que
supuxo a Guerra Civil.

7. A coruñesa cunha traxectoria máis
brillante no cinema é María Casares
(1922-1996). Logo do golpe de estado
exiliouse en Francia, onde acabou por
converterse nunha figura maior do
teatro. Non fixo moitos filmes, mais
entre eles hai títulos fundamentais do
cinema francés como Les Enfants du
Paradis (Marcel Carné, 1945), Les
Dames du Bois de Bologne (Robert
Bresson, 1945), La Chartreuse de
Parme (Christian-Jacque, 1948) ou
Orphée (Jean Cocteau, 1950). Foi
candidata ao César como actriz
secundaria por La Lectrice (Michel
Deville, 1988).
María Casares. Imaxe: wikipedia [dominio público]

8. Fernando Casado Arambillet, coñecido polo nome artístico Fernando Rey (1917-
1994), é a grande figura coruñesa do cinema español. O seu talento como actor
permitiulle evolucionar dos dramas históricos como Locura de amor (Juan de
Orduña, 1948) cara a obras máis audaces e desencantadas como Cielo negro
(Manuel Mur Oti, 1951) ou Cómicos (Juan Antonio Bardem, 1954) antes do seu
encontro con Luis Buñuel (Viridiana, 1961; Tristana, 1970; Le charme discret de la
bourgeoisie, 1972; Ese oscuro objeto del deseo, 1977). O seu prestixio internacional
levouno a traballar con Orson Welles, William Friedkin, Robert Altman ou Lina
Wertmüller. Gañou un premio en Cannes como mellor actor por Elisa, vida mía
(Carlos Saura, 1977).
Fernando Rey en
The French
Connection
(William Friedkin,
1971), filme
gañador de 5
Óscars, incluídos
mellor filme,
dirección e actor
protagonista
(Gene Hackman).

9. Na historia do cinema español ocupan un
espazo os irmáns coruñeses Adolfo (1904-
1958) e Ramón Torrado (1905-1990),
dramaturgo e guionista o primeiro,
director o segundo. A filmografía de
Ramón móvese nun rexistro popular
pouco ou nada exixente, con frecuencia
asociado ao folclore andaluz (La niña de la
venta, 1951, ou María de la O, 1959, as dúas
con Lola Flores). Antes fixo filmes
ambientados no noso país, “gallegadas”
que encaixan na visión rexional franquista
como Mar abierto ou Sabela de Cambados.
Un dos seus grandes éxitos foi Botón de
ancla, en 1948.

10. O coruñés Tomás Ares Pena (1908-1977)
empregou como alcume artístico Xan
das Bolas. Foi un secundario de
referencia do cinema español, con máis
de 200 aparicións en filmes e
producións de televisión. Entre tantos
títulos hai, por suposto, obras de
grandes cineastas, de Fernando Fernán
Gómez (El malvado Carabel, 1956), Juan
Antonio Bardem (La venganza, 1958) ou
Luis García Berlanga (Plácido, 1961).
Xan das Bolas. Imaxe: IMDB

11. Antonio Casas (1911-1982) foi outro
prolífico actor coruñés (e antes
futbolista do Atlético de Madrid),
case sempre secundario. A súa
ampla filmografía inclúe dende
películas históricas (Goyescas, Alba
de América) até Spaguetti
westerns, incluído El bueno, el feo y
el malo de Sergio Leone. Entre os
seus papeis máis notábeis está o
de Nunca pasa nada de Juan
Antonio Bardem (1963).
Antonio Casas en El bueno, el feo y el malo.

12. Amando de Ossorio (1918-2001) foi
un guionista e director nacido na
Coruña que acadou certo status de
culto grazas aos seus filmes de
terror: Malenka, la sobrina del
vampiro (1969), La noche del terror
ciego (1972), El ataque de los
muertos sin ojos (1973), Las garras
de Lorelei (1973), La noche de los
brujos (1974), El buque maldito
(1974), La noche de las gaviotas
(1974)...

13. O coruñés Juan Antonio Porto (1937-
2021) traballou como guionista en
televisión (La forja de un rebelde,
1990) e cinema. Entre os seus filmes
máis destacados, El bosque del lobo
(Pedro Olea, 1970), La Regenta
(Gonzalo Suárez, 1974), Juego de
amor prohibido (Eloy de la Iglesia,
1975) e El crimen de Cuenca (Pilar
Miró, 1980). Foi candidato ao Goya
por Beltenebros (Pilar Miró, 1991).

14. A Coruña é o escenario de rodaxe de
Camarote de lujo (Rafael Gil, 1959),
interesante adaptación dunha
novela de Wenceslao Fernández
Flórez con Antonio Casal como
protagonista.

15. Antonio Casal en Camarote de lujo

16. Para un personaxe secundario mais decisivo foi elixido o obreiro, actor e
contacontos coruñés José Pérez Rodríguez, Eumedre (1902-1969), compañeiro de
troula de Avilés de Taramancos e amigo de Manuel Ferrol. Repetiu con Rafael Gil
na versión de 1959 de La casa de la Troya.

17. Eumedre fotografado por
Manuel Ferrol.
Fonte: www.manuelferrol.com

18. Logo do grande éxito La gran familia
Fernando Palacios realizou, en 1965,
La familia y... uno más, con varias
escenas rodadas na Coruña.

19. Dende finais dos anos 40 a chegada aos fogares da televisión fai que empece a
caer a asistencia ás salas de cinema nos Estados Unidos de forma drástica. En
España a televisión nace en 1956 mais non se xeraliza até ben máis tarde, co cal a
perda de público nos cinema adíase un par de décadas. Mais acabou por suceder,
inevitabelmente.

20. Na década dos 50 e 60 na Coruña
mantéñense abertas non menos de
17 salas de forma simultánea. É un
tempo de esplendor en termos de
público, co cinema como principal
oferta de lecer a bo prezo. A comezos
dos 60 había máis de 13000 butacas
dispoñíbeis na cidade, que pasaron a
ser máis de 15000 coa apertura do
Riazor.
1908: Salón París
1915: Rosalía de Castro
1920: Salón Doré
1924: Kiosko Alfonso
1929: Ideal Cinema
1931: España, Savoy [Ya-voy]
1934: Monelos
1935: Hércules
1939: Coruña
1941: Avenida
1945: Goya
1947: Santa Margarita (logo Rex)
1948: Finisterre, Teatro Colón
1949: Equitativa
1950: Ciudad
1964: Alfonso Molina
1965: Riazor

21. A maioría destas salas irán
pechando nos anos 60, 70 e 80.
1966: Savoy
1969: España, Salón Doré
1970: Ideal Cinema
1971: Ciudad
1973: Monelos, Hércules
1975: Kiosko Alfonso
1978: Finisterre
1986: Coruña, Alfonso Molina
1989: Rex

22. La Voz de Galicia, 1 de xuño de 1947

23. La Voz de Galicia,
1 de abril de 1949

24. La Voz de Galicia,
18 de decembro
de 1953

25. Hoja del Lunes,
26 de decembro de 1955

26. La Voz de Galicia,
16 de maio de 1963

27. La Voz de Galicia,
14 de marzo de 1968

28. A actividade cineclubista ten dous
focos principais na Coruña dende
finais dos 60: o cineclub Aldebarán
(1968) e o cineclub Coruña. Os seus
ciclos permitirán a exhibición na
cidade de obras das novas vagas
europeas da época, así como a
recuperación de clásicos do
cinema.
Xa nos 80, a propia A. C. Alexandre
Bóveda organizará algúns ciclos,
mais será o Ateneo a referencia da
cultura cinéfila.

29. O inicio da transición democrática despois da morte do ditador abrirá un período
novo para a creación e difusión cultural, por fin libre da censura previa. O 7 de
abril de 1978 apróbase unha orde para regular as actividades cinematográficas,
publicada no BOE o día 19 dese mes, que introduce unha nova clasificación de
filmes: “Para todos los públicos”, “Para mayores de catorce años”, “Para mayores
de dieciséis años” e “Para mayores dé dieciocho años”. Entre estas últimas, levará
a cualificación «S» aquelas que poidan “herir la sensibilidad del espectador
medio”. Mantéñense as cotas de pantalla: “La exhibición de películas extranjeras
de largo metraje, en versión doblada, en salas comerciales, deberá ajus­
tarse a la
cuota de pantalla, establecida en la proporción de un día de película española de
largo metraje, como mínimo, por cada dos de película extranjera de largo metraje
en versión doblada”. Os filmes clasificados “S” inclúense dentro da normativa de
cota de pantalla, o cal favorece a explosión de producións españolas dese tipo.

30. La Voz de Galicia,
4 de maio de 1978