1. As damas
do
laboratorio.
María José Casado Ruiz de Lóizaga.
-Lucía Gil
Suárez. Nº 11
2ºA
-Dept.: FCeT

2. ÍNDICE
• 1.- Introdución
• 2.- A autora
• 3.- Hipatia de Alexandría
• 4.- Émilie de Breteuil, marquesa de Châtelet
• 5.- Mary Somerville
• 6.- Ada Byron, condesa de Lovelace
• 7.- Sonia Kovalevskaya
• 8.- Marie Curie
• 9.- Lise Meitner
• 10.- Rosalind Franklin
• 11.- Comentario persoal
• 12.- Fontes de información

3. 1. Introdución
Son moitas as mulleres, aínda hoxe descoñecidas, que desenvolveron un
papel relevante na ciencia, e a referencia destas mulleres data de hai uns
catro mil anos. Na maioría foron mulleres invisíbles, descoñecidas.
Estamos nun momento no que a muller científica deixou de ser unha
rareza. É tempo de dar a coñecer os seus logros científicos. A
autora, María José Casado Ruiz de Lóizaga , recolleu algunhas destas
mulleres para relatarnos as súas vidas, logros científicos que non chegaron
a a ser recoñecidos na meirande das ocasións.

4. Esta selección de mulleres abarca desde o século IV ata o XX.
Así, poderemos coñecer como eran as súas vidas en tempos remotos nos
que difícilmente poderíamos imaxinar que houbese habido mulleres que
destacasen nas ciencias. Independientemente do apoio e formación que
puideron ter estas mulleres, todas elas foron loitadoras, apaixoadas polas
ciencias, destacaron nun mundo masculino, aínda que en moitos casos se
tratara de tapar a súa contribución.
Temos que agradecer a María José Casado este libro que dun modo
ameno pero riguroso, nos presenta a vida destas mulleres científicas ao
longo da historia cuxas contribucións foron excepcionais e merecen o
recoñecemento que sen dúbida, este libro axudou a conseguir.

5. 2. A autora
• María José Casado Ruiz de
Lóizaga, nada en Vitoria, é
licenciada en Ciencias da
Información e Historia Moderna e
Contemporánea. É subdirectora da
revista "Moi Interesante" e
colaboradora de diversos medios
de comunicación.
É especialista en temas de
divulgación científica e historia da
ciencia, leva varios anos publicando
artigos e dando conferencias sobre
as mulleres silenciadas no campo
da ciencia destacando tanto o seu
esforzo persoal como as dificulta-
des para prosperar no seu traballo
científico.

6. 3. Hipatia de Alexandría (370-415)
• Alexandría era unha cidade que amaba o diálogo e a polémica. A cidade
recollera a herencia de Grecia e puxera os cimentos da ciencia antiga. Aquí
Euclides elaborou a primeira xeometría e Tolomeo a astronomía. Outros
alexandrinos de cuna ou adopción foron Arquímedes, Dionisio Thrax…
So un lugar coma éste pudo facer posible a aparición dunha muller tan
excepcional como Hipatia, sabia da Antigüidade que liderou a
intelectualidade do seu tempo e investigou no campo das
matemáticas, astronomía, filosofía e outras ciencias.

7. • Aínda que Hipatia foi unha muller moi famosa na súa época, en Occidente
a súa figura desapareceu case por completo até que escritores da
Ilustración a sacaron á luz. Descubir á verdadeira Hipatia non foi tarefa
doada para os seus biógrafos, xa que apenas existen documentos que
falen dela e a súa morte é o único que deixaron ben documentado varios
autores.
Nin sequera existen xa, ao menos baixo o seu nome, as
obras que sabemos que ela escribiu, aínda que se cree
que existen escritos seus baixo a firma doutros autores.
A Hipatia tocoulle vivir nos anos convulsos próximos á fin
do Imperio Romano, pero esto non apagou o seu interese
por aprender nin a súa vocación. Cando xa era unha
científica preparada, Hipatia convertiuse en axudante do seu pai. O
misterio do universo e dos astros, entre os que estaba a Terra, era unha
das grandes paixóns de Hipatia, e a astronomía, unha das súas áreas de
coñecemento favoritas.

8. • Damascio chega a mencionar algúns libros que se deben a Hipatia. É autora
do comentario de Diofanto, e tamén escribiu un traballo titulado O cánon
astronómico, comentando a obra de Tolomeo, e un Comentario sobre as
Crónicas de Apolonio. Tamén se lle atribúen comentarios ás obras de
Arquímedes A dimensión do círculo e A esfera e o cilindro.
Durante vinte anos Hipatia exerce como profesora de filosofía, matemáticas e
astronomía. Cando morre Teón é considerada como a máxima autoridade
intelectual da cidade. É valorada como científica e como filósofa. Ensina a
membros de familias ilustres da cidade, a
gobernantes, estranxeiros, eruditos, políticos… Todos os homes tiñan gran
admiración por ela debido á súa enorme dignidade e virtude, afirmaba
Sócrates Escolástico.

9. Unha serie de circunstancias xúntanse no espacio e no tempo e permiten
que aflore alguén tan excepcional como Hipatia, a primeira científica
importante documentada da antigüidade. Unha familia ilustre e
respetada, un pai intelectual na cima do prestixio profesional e de
mentalidade aberta e os seus dotes personais fixérona quen foi.
Muller filósofa e científica ilustre, víctima da envidia de Cirilo, fixo que
chegara ata nós gran parte do saber matemático e científico da
Antigüidade.

10. 4. Émilie de Breteuil, marquesa de
Châtelet (1706-1749)
Muller singular, científica máis interesante do Século das Luces en Francia,
adornábase cos lazos e xoias do seu mundo Barroco. A súa pasión polo
coñecemento fíxoa disfrutas entre a frivolidade de París e Versalles.
Aos doce anos sabía latín, grego, alemán e italiano e sabía fragmentos de
Virgilio de memoria. Practicaba os deportes de moda, cantaba ópera,
tocaba instrumentos… Adoitaba ler con pasión os libros de filosofía
natural, como daquela chamaban ás matemáticas e á física.
Aos dazanove anos, o 20 de xuño de 1725, Émilie casou
nun matrimonio de conveniencia co gobernador de
Borgoña, Florent Claude, o que era unha práctica habitual.

11. • Na primavera de 1733 Émilie entrou en contacto con Voltaire, escritor
brillante e con moito éxito social que se alineaba nas correntes do
racionalismo inglés. Admiraba a Locke e a Newton. Voltaire era un
pensador ilustrado de espíritu independente e racionalista que facía
fronte aos poderes establecidos.
Émilie viviu nun tempo apaixoante, o Século
das Luces, que levará a dúas grandes revolu-
cións, a política (Revolución Francesa) e a
Revolución Industrial. Ela leva en sí mesma
o espíritu da Ilustración, amor pola razón e
o estudio, a búsqueda da felicidade e a im-
portancia que ten o exercicio espiritual.
Investigou asuntos de física e química, cos que competiu con todos os
científicos do seu tempo. Os seus escritos son un comezo na Ilustración
e ela en sí mesma é unha muller adiantada no seu tempo.

12. 5. Mary Somerville (1780-1872)
• Mary creceu e pasou a súa infancia en Burntisland, unha cidade pequena
no estuario de Forth, en Edimburgo, case sempre en ausencia do seu pai e
xunto á súa nai, unha muller amable educada á antiga usanza pero que
adoitaba mostrar unha gran valentía.
Os seus pais non tiñan unha grande cultura. Mary, ós dez anos non sabía
escribir nin ler con soltura e tiña dificultades para memorizar. Debido a
esto os seus pais decidiron internala nunha escola de Musselburgh, e foi
alí onde comezou a súa formación.
Foi o seu profesor de debuxo quen avivóu en el ao interese polas
matemáticas. Foi lendo os libros de Euclides e nese reto non lle faltaron
barreiras nin intolerancia ó seu redor.

13. Mary Somerville foi unha das grandes científicas do seu tempo pese á súa
formación autodidacta, e para algúns ilustres contemporáneos foi a muller
máis extraordinaria de Europa. Eran tempos nos que Inglaterra e Escocia
estaban abertas de par en par á ciencia e ás reformas, e os intelectuais
máis avanzados querían modernizar as matemáticas e facer accesible o
saber. Ela foi quen de difundir eses coñecementos e puxo ó alcance dun
público os últimos descubrimentos científicos da época, expoñéndoos con
claridade e precisión, completados coas súas propias conclusións e
comentarios.
A súa primeira publicación tratou sobre as
propiedades magnéticas dos raios ultravio-
letas e foi seguida de obras de astronomía e
matemática, xeografía física, ciencia
molecular e microscopía.
Mary enfocou a realidade e os obxectos
científicos desde perspectivas moi variadas.
Muller polifacética, puido compatibilizar a
súa labor científica coa de nai e esposa.

14. A capacidade de relación e simpatía de Mary lle proporcionaron contactos
co mundo científico que a situaron no centro dos acontecementos da ciencia
do seu tempo.
O Somerville College de Oxford, de onde sairán moitas mulleres de aavanzada
educación, mantén vivo o recordo desta científica que sentiu tamén a
necesidade da educación das mulleres. Ela contribuíu a modernizar a
astronomía e outras ciencias e a facela máis accesible aos estudiosos. Coa
súa autobiografía, Mary legounos o regalo da visión da súa propia visión da
vida tal e coma ela quixo que se lle recordara.

15. 6. Ada Byron, Condesa de
Lovelace (1815-1852)
Ada Lovelace é recordada principalmente por escribir unha descrición da
antiga máquina analítica de Charles Babbage, e por desenvolver
instrucións para facer cálculos nunha versión inicial do computador.
Nas súas notas, Ada Augusta di que a «máquina analítica» só podía dar
información dispoñible que xa era coñecida: viu claramente que non podía
orixinar coñecemento.
O seu traballo foi esquecido por moitos
anos, atribuíndolle exclusivamente un papel
de transcriptora das notas de Babbage. Este
mesmo caracterizou o seu aporte ao chamala
o seu intérprete aínda que recentes
investigacións mostran a originalidad do seu
punto de vista sobre as instrucións necesarias
para o funcionamento da «máquina
analítica»

16. Hoxe en día recoñécese a Ada Byron como a primeira persoa en describir
unha linguaxe de programación de carácter xeral interpretando as ideas de
Babbage, pero recoñecéndoselle a plena autoría e originalidad das súas
aportes. Ada Byron é a nai da programación informática.
Ada Lovelace publicou en 1843 unha serie de influyentes notas sobre o
ordenador de Babbage, a súa «máquina analítica» que nunca chegou a
construírse, aínda que non as asinou coas súas iniciais por medo a ser
censurada por ser muller.
Ada Byron chamouse a si mesma unha analista, un concepto realmente
moderno para a época.

17. • Suxeriu o uso de tarxetas perforadas como método de entrada de
información e instrucións á máquina analítica. Ademais introduciu unha
notación para escribir programa, principalmete baseada no dominio que
Ada tiña sobre o texto de Luigi Menabrea de 1842, que comentou
personalmente completándoo con anotacións que son máis extensas que o
texto. É reseñable ademais o seu mención sobre a existencia de ceros ou
estado neutro nas tarxetas perforadas sendo que as tarxetas
representaban para a máquina de Babbage números decimales e non
binarios (8 perforaciones equivalerían a 8 unidades).

18. 7. Sonia Kovalevskaya
Sonia Kovalévskaya foi unha matemática
rusa do século XIX, que para poder
estudar na universidade tivo que saír
fóra de Rusia, pedir permisos especiais
para asistir a clase e solicitar clases
particulares a ilustres matemáticos.
Logo de obter o doctorado en
Matemáticas, malia que ningunha
universidade en Europa admitía a unha
muller como profesora, conseguiu selo
na entón recentemente creada
Universidade de Estocolmo.

19. • As súas investigacións céntranse na Análise Matemática. O seu nome
pasou á historia polo Teorema de Cauchy-Kovaleskaya. O seu
especialización, polo que na súa época foi coñecida en toda Europa, era a
teoría de funcións abelianas.
• O seu traballo sobre os aneis de Saturno representa a súa achega á
matemática aplicada. O seu maior éxito matemático foi a súa investigación
sobre a rotación dun sólido ao redor dun punto fixo polo que obtivo o
Premio Bordin da Academia de Ciencias de Parides. O seu traballo
póstumo, unha simplificación dun Teorema de Bruns.

20. • O seu libro autobiográfico Recordos da infancia un relato que nos narra as
vivencias e os sentimentos do seu niñez, ademais de describir os
problemas da sociedade rusa, foi traducido ao sueco. Cando Sonia
morreu, a súa amiga Anne escribiu a súa biografía. A súa novela póstuma
Beira Barantsova, que contaba a historia dunha nova mártir
revolucionaria, foi publicada en Suecia (1892) polos seus amigos a partir
dos seus manuscritos non revisados e en Rusia (1906) co título "Unha
nihilista".
A súa dedicación simultánea ás investigacións matemáticas e á literatura
causou un certo desconcerto en moitas das persoas da súa ao redor.
Nunha carta escrita por Sonia comentaba que non era nada estraño, xa
que tanto o poeta como o matemático deben ser capaces de profundar na
realidade e desta forma ver o que os demais non ven. Ademais a
Matemática, para ela, era a ciencia que esixía máis imaxinación.

21. 8. Marie Curie (1867-1934)
Marie Sklodowska naceu o 7 de novembro de 1867 en Varsovia. Era a
quinta filla dun profesor de ensinos medios e unha pianista e cantante.
Naquel tempo, a maior parte de Polonia estaba ocupada por
Rusia, que, tras varias revoltas nacionalistas sufocadas
violentamente, impuxera a súa lingua e os seus costumes. Xunto coa súa
irmá Helena, Marie asistía a clases clandestinas ofrecidas nun pensionado
nas que se ensinaba a cultura polaca.

22. • Marie e Pierre estudaron as follas radiactivas, en particular o uranio en
forma de pechblenda, que tiña a curiosa propiedade de ser máis radiactiva
que o uranio que se extraía dela. A explicación lóxica foi supoñer que a
pechblenda contiña anacos dalgún elemento moito máis radiactivo que o
uranio.
Tamén descobren que o torio podía producir radiactividad. Tras varios
anos de traballo constante, a través da concentración de varias clases de
pechblenda, illaron dous novos elementos químicos. O primeiro, en 1898,
foi nomeado como polonio en referencia ao seu país nativo.
Foi a primeira muller que obtivo tal galardón.
Recibiron por el 15.000 dólares Pouco
despois, en 1904, Pierre consolidouse como
profesor titular na Facultade. A fama lles
abrumou e concentráronse nos seus
traballos. No mesmo ano tiveron á súa
segunda filla, Ève, tras sufrir Marie un aborto,
probablemente producido pola
radiactividade.

23. • Durante a Primeira Guerra Mundial Curie propuxo o uso da radiografía
móbil para o tratamento de soldados feridos. En 1921 visitou os Estados
Unidos, onde foi recibida triunfalmente. O motivo da viaxe era recaudar
fondos para a investigación. Nos seus últimos anos foi asediada por moitos
físicos e productores de cosméticos, que usaron material radiactivo sen
precaucións.
• Na primavera de 1934, Curie, logo de quedarse cega, morreu o 4 de xullo
de 1934 preto de Passy (Alta Saboya, Francia), por mor dunha anemia
aplásica, probablemente debida ás radiacións ás que estivo exposta nos
seus traballos, e cuxos nocivos efectos eran aínda descoñecidos. Foi
enterrada xunto ao seu marido no cemiterio de Sceaux, poucos
quilómetros ao sur de Parides.

24. 9. Lise Meitner (1878-1968)
Física austriaca que se doctorou en
Viena. En 1912, estableceuse en
Berlín, onde foi axudante de Max Plank
e mediu a lonxitude de onda dos raios
gamma. En 1917, foi profesora de física
na universidade de Berlín. É soado por
descubrir o protactinio en 1918, xunto
con Otto Hahn, e polas investigacións
que dirixiu en Copenhague, xunto con
Otto Frisch, sobre as transmutaciones
de elementos e especialmente sobre a
fisión do uranio (1939). Ademais foi a
segunda muller que obtivo un
doctorado en Física pola Universidade
de Viena.

25. • Cando Adolf Hitler chegou ao poder en 1933, Meitner foi directora do
Instituto de Química. Malia que estaba protegida pola súa nacionalidade
austriaca, todos os demais xudeus científicos, entre eles o seu sobrino
Otto Frisch, Fritz Haber, Leó Szilárd e moitas outras personalidades, foron
despedidos ou obrigados a dimitir dos seus cargos, a súa resposta foi non
dicir nada e enterrar a si mesma o seu traballo.
No seu primeiro traballo en Berlín en 1907, foi obrigada a traballar nun
taller no sótano, xa que o laboratorio supervisor non puido soportar ver a
unha muller no traballo todos os días xunto aos homes do laboratorio.
Noutra ocasión, os editores dunha enciclopedia desexaron consultar
achega dun artigo e foron moito menos entusiastas cando o profesor
Meitner resultou ser unha muller.
Como un pode imaxinar, é moi difícil para
persoas socialmente conservadoras encaixar
o éxito dunha muller, o mundo da ciencia de
alto nivel era moi pechado. No seu día foi
quizais a única muller nun aula de 100
homes.

26. 10. Rosalind Franklin (1920-1958)
• Rosalind Elsie Franklin (25 de xullo de
1920 en Kensington, Londres- 16 de
abril de 1958 Chelsea, Londres) foi
unha biofísica e cristalógrafa inglesa
autora de importantes contribucións á
comprensión das estruturas do
ADN, os virus, o carbón e o grafito. A
Franklin recórdana principalmente
pola chamada Fotografa 51, a imaxe
do ADN obtida mediante difracción de
raios X, que serviu como fundamento
para a hipótese da estrutura dobre
helicoidal do ADN na publicación do
artigo de James Watson e Francis Crick
de 1953.

27. • En 1951, regresou a Inglaterra para traballar como investigadora asociada
no laboratorio de John Randall no King's College de Londres. Rosalind
Franklin, unha muller de personalidade forte, mantivo aquí unha relación
complexa con Maurice Wilkins, quen mostrou sen o seu permiso as súas
imaxes de difracción de raios X do ADN a James Watson e Francis Crick.
Ningunha outra inspiración foi tan forte como esta para a publicación por
eles, en 1953, da estrutura do ADN, tal como eles mesmos recoñeceron.

28. • Franklin morreu prematuramente, de cancro de ovario, en 1958 en
Londres. Con toda probabilidade, esta enfermidade foi causada polas
repetidas exposicións á radiación durante as súas investigacións.
As condicións que como muller tivo que
soportar en Cambridge e certas palabras
despectivas de James Watson, fan
aparecer como un agravio a concesión
do Premio Nobel de Fisiología ou
Medicina só a Watson, Crick e Wilkins
en 1962, cando en realidade xa se
produciu o seu falecemento. Os seus
compañeiros, incluso
Watson, expresaron repetidas veces o
seu respecto persoal e intelectual por
ela. En calquera caso, Rosalind Franklin
merece o lugar que chegou a ocupar
como icono do avance das mulleres na
ciencia.

29. 11. Comentario persoal
• Estamos nun momento, nunha época, na que a muller científica deixou de
ser unha rareza, deixou de ser invisible e está acadando as posicións
directivas e de poder que teñen os seus compañeiros masculinos. Este
libro marcou o momento de dar a coñecer algúns dos logros científicos
dalgunhas mulleres que foron auténticas pioneiras da ciencia ao longo da
civilización.

30. • Neste pequeño traballo intentei recoller e relatar brevemente os sucesos
máis destacables das súas vidas, os acontecementos que as fixeron sufrir
ou que diminuíron momentaneamente a súa importancia.
• Independientemente da formación que puideran ter estas mulleres, todas
elas foron loitadoras,, apaixoadas polas ciencias que destacaron nun
mundo sumido no machismo. Todo esto as honra enormemente e por elo
deben ter ese recoñecemento do que careceron durante a súa vida

31. 12. Fontes de información
• 1. Las damas del laboratorio , María José Casado Ruíz de Lóizaga. Ed.
Debate
• 2. http://www.sdsc.edu/ScienceWomen/franklin.html
• 3. http://www.ojocientifico.com/2009/07/05/las-10-mujeres-cientificas-
mas-importantes-de-la-historia
• 4. http://www.google.es/search?hl=es&gs_rn=12&gs_ri=psy-
ab&pq=rosalind+franklin&cp=10&gs_id=18&xhr=t&q=mujeres+cientificas
&bav=on.2,or.r_qf.&biw=1366&bih=621&um=1&ie=UTF-
8&tbm=isch&source=og&sa=N&tab=wi&ei=NwuEUYrOCoTYOb7xgdgJ