"Экологи байгаль хамгаалал" Хичээл-9

1. ХИМИЙН ХОРТОЙ БОДИСЫГ АШИГЛАХ,
ХАМГААЛАХ
ЛЕКЦ-9
Экологи, байгаль хамгаалал

2. Манай улс 1000 гаруй төрлийн химийн
бүтээгдэхүүн, эм бэлдмэлийг оролцуулбал 3000
гаруй , мөн 100 гаруй төрлийн шавж устгалын хор
импортолдог байна. Иймд химийн хорт бодисоос
хамгаалах тухай хуулийн 1995 онд батлан гаргаж
2001 онд нэмэлт өөрчлөлт хийгдсэн. Мөн аюултай
хог хаягдлын импорт, хил давуулан тээвэрлэлтийг
хориглох, экспортлох тухай хууль, химийн хорт
бодисын зөөвөрлөх устгах тухай монреалын
конвенц, химийн хорт бодисийн олон улсын
худалдааны урьдчилан мэдээлэх журмын тухай
роттердамын конвенци зэрэг хууль, хуульчилсан
актуудаар химийн хорт бодисын эрх зүйн
зохицуулалтыг зохицуулдаг.

3. Химийн хорт бодисоос хамгаалах
тухай хуулийн зорилт нь химийн
хорт бодис үйлдвэрлэх, экспортлох,
импортлох, хадгалах, худалдах,
тээвэрлэх, хэрэглэх, устгахтай
холбогдсон харилцааг зохицуулахад
оршино.

4. ХИМИЙН ХОРТ БОДИС, ТҮҮНИЙ АНГИЛАЛ
 Химийн эрүүл мэнд, байгаль орчин, мал, амьтанд аюултай,
хортой нөлөөлөл үзүүлэх, улмаар үхэл, мөхөлд хүргэх
үйлчилгээтэй химийн бодис, бэлдмэл /цацраг идэвхт,
мансууруулах болон сэтгэц заслын бодис, ахуйн зориулалтаар
ашиглаж байгаа химийн бодис, эмийн бэлдмэл, хүнсний
нэмэлтээс бусад/ нь химийн хорт бодист хамаарна.
 Химийн хорт бодисыг хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд
үзүүлэх нөлөөлөл, хордуулах шинж чанараар нь онцгой
тэсрэмтгий, тэсрэмтгий, онцгой исэлдүүлэгч, исэлдүүлэгч,
онцгой шатамхай, шатамхай, онцгой идэмхий, идэмхий,
онцгой цочротгой, онцгой хортой, хортой, бага хортой гэж
ангилдаг.
 Тодорхой ангилалд хамаарах химийн хорт бодисын
жагсаалтыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн
захиргааны төв байгууллага эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн
төрийн захиргааны төв байгууллагатай хамран батлана.

5. Химийн хорт бодис үйлдвэрлэх, импортлох,
худалдах, устгах, ашиглах зөвшөөрлийг
иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад байгаль
орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны
төв байгууллага олгоно.

6. ХИМИЙН ХОРТ БОДИС ҮЙЛДВЭРЛЭХ,
ИМПОРТЛОХОД ТАВИХ ҮНДСЭН ШААРДЛАГА
Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага химийн хорт бодис үйлдвэрлэх,
импортлоход дараахь шаардлагыг биелүүлнэ.
 Химийн хорт бодис үйлдвэрлэхдээ тухайн үйлдвэрлэлд ашиглах,
шинээр гарган авах бодисын шинж чанар, нөлөөллийн талаар
тодорхой мэдээлэл бэлтгэж эрх бүхий мэргэжлийн байгууллагаар
дүгнэлт гаргуулах
 Тэсрэмтгий, исэлдүүлэгч, шатамхай, идэмхий, цочроотгой,
хортой, бага хортой химийн бодисыг үйлдвэрлэх, импортлоход
салбар зөвлөлөөс дүгнэлт гаргуулж аймаг, нийслэлийн засаг
даргаас зөвшөөрөл авах
 Онцгой тэсрэмтгий, онцгой исэлдүүлэгч, онцгой шатамхай,
онцгой идэмхий, онцгой цочроомтгой, онцгой хортой химийн
бодис үйлдвэрлэх, импортлоход зөвлөлөөс зохих дүгнэлт
гаргуулж төрийн захиргааны төв байгууллагаас зөвшөөрөл авах
 Химийн хорт бодис үйлдвэрлэхэд мэргэжлийн мэдлэг, дадлагатай
18 – аас дээш настай хүнийг ажилуулах

7. ХИМИЙН ХОРТ БОЛОН АЮУЛТАЙ БОДИСЫН ТУХАЙ
ХУУЛЬ
 Химийн хорт бодис: гэж хүний эрүүл мэнд, байгаль
орчин, мал, амьтанд хортой нөлөө үзүүлэх, улмаар үхэл
мөхөлд хүргэх үйлчилгээтэй химийн бодис, тэдгээрийн
нэгдлийг
 Химийн аюултай бодис: гэж тэсрэмтгий, шатамхай,
идэмхий, исэлдүүлэгч, цочромтгой шинж чанартай
химийн бодис, тэдгээрийн нэгдлийг
 Хориглосон химийн бодис: гэж монгол улсын нутаг
дэвсгэрт хэргэлэхийг хориглосон химийн хорт ба аюултай
бодис, тэдгээрийн нэгдлийг
 Хязгаарласан химийн бодис: зөвхөн зөвшөөрсөн газарт,
заасан зориулалт, хэмжээ, технологийн дагуу тодорхой
хяналтын дор хэрэглэхийг зөвшөөрсөн химийн хорт ба
аюултай бодис, тэдгээрийн нэгдлийг

8. Химийн хорт болон аюултай бодисын хаягдал: гэж олон улсын
гэрээгээр ашиглахыг хориглосон химийн хорт болон аюултай
бодис, түүнчлэн хадгалах, ашиглах хугацаа дууссан буюу чанарын
шаардлага хангахгүй болсон, тэрчлэн нэр томъёо, ашиглах
хугацаа тодорхойгүй химийн хорт ба аюултай бодис, тэдгээрийн
үлдэгдэл болон сав, баглаа боодлыг
Химийн хорт болон аюултай бодисыг устгах: химийн хорт
болон аюултай бодис, тэдгээрийн хаягдлыг хоргүй ба аюулгүй
болгон зайлуулахыг
Эрсдлийн үнэлгээ: химийн хорт болон аюултай бодис, тэдгээрийн
нэгдэлтэй харьцах явцад хүний эрүүл мэнд, байгаль орчин, мал,
амьтанд үзүүлж болзошгүй сөрөг нөлөөлөлийг судлан тогтоож,
үнэлгээ өгөх, сөрөг нөлөөлөлөөс урьдчилан сэргийлэх, бууруулах
талаар авах арга хэмжээг тодорхойлох
Хүлцэх хэмжээ: химийн хорт болон аюултай бодисын хүний эрүүл
мэнд, байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөл үзүүлэхгүй байх хамгийн
дээд агууламжийг.

9. АРЬС ШИР БОЛОВСРУУЛАХ ҮЙЛДВЭРҮҮДЭД
ИХЭВЧЛЭН ДАРААХ НЭР ТӨРЛИЙН ХИМИЙН
БОДИСУУД ӨРГӨН ХЭРЭГЛЭГДДЭГ.
 Сульфид натри: Усгүй цагаан өнгөтэй масс
буюу ялтас, усанд уусдаг, агаарт
сульфатжуулна. Усжсан талст/ 9 молекул устай/
өнгөгүй, эсвэл цэвэршилтийн хэсгээсээ
хамааран ногоовтор өнгөтэй байна.Үс зумлагч/
арьс идээлэхэд буюу ариун цэврийн бэлдмэлд/
ба шимэгчийн эсрэг болгон ашигладаг. БНХАУ-
аас хүхэрт натри нь ихэвчлэн хүрэн улаан
өнгөтэй, том ширхэгтэй талст байдлаар
худалдаанд нийлүүлэгддэг. Арьс, салстад
хүрэлцэх, амьсгалах тохиолдолд маш хортой.
Хордлого нь толгой өвдөх, бөөлжис цутгах,
амьсгал давчдах байдлаар илэрдэг. Их
хэмжээгээр хордсон тохиолдолд үхэлд хүргэх
аюултай.

10. Аммоний хлорид: Давсны хүчлийг
шүвтрийн усан уусмалаар
саармагжуулахад үүснэ. Энэ нь талст ба
нунтаг хэлбэртэй байж болно. цэвэр байх
үедээ өнгөгүй, цэвэр биш үедээ
шаравтар, усанд уусна. Металлыг
цэвэрлэж өнгөлөх арьс шир идээлэх,
цавуу лакийг хатууруулах зэрэгт
ашигладаг. Хортой бодис. Уур, тоосонцор
нь амьсгалын замын эрхтнүүдийг
гэмтээдэг. Хордлого нь ханиалгах, амьсгал
тасалдах байдлаар илэрдэг. Мөн арьс
салстад хүрэлцэх, хүний биед орох
тохиолдолд хүчтэй бөөлжис цутгах,
гүйлгэх, арьс салстыг түлж улайлгах,
шархлаа үүсгэх байдлаар хордуулдаг.

11. Хромын сульфат: өргөн хэргэлдэг хромын
сульфатыг хромын нитрат ба хүхрийн
хүчлээс гарган авна. Усан уусмалдаа ногоон,
ягаан өнгөтэй талст. Арьс идээлэх, будаг
тавих гадаргууг боловсруулахад хэрэглэнэ.
Ногоон өнгөтэй, үнэргүй, нунтаг бодис.
Хортой. Амьсгалаар биед орох тохиолдолд
амьсгал тасалдах, толгой өвдөх, чих шуугих,
мөгөөрсөн хоолойг гэмтээснээр үрэвсүүлэх
зэрэг үйлчилгээ үзүүлнэ. Мөн гэдэс базлах,
хүчтэй өвдөлтийн шокд оруулах, арьс,
салстад хүрсэн тохиолдолд түлэх, шархлаа
үүсгэх, харшлын өвчин үүсгэх аюултай.
Нүдний салстад хүрсэн тохиолдолд сохолж ч
болно. Тоосонцортой нөхцөлд удаан
хугацаагаар ажиллах тохиолдолд хамрын
таславчийг түлж, улмаар цоолдог.

12. Хүхрийн хүчил: хүхрийн хүчил нь маш
идэмхий. Тэрээр нягт тосорхог, өнгөгүй/
хэрвээ бохирдуулагч бодис агуулаагүй бол/
эсвэл шар буюу хүрэн өнгөтэй байна/ өөр
тохиолдолд/. Устай хүчтэй урвалд орох ба
арьсыг гэмтээн ихэнх органик нэгдлийг
нэгдлийг түлж задлана. Үүнийг олон
үйлдвэрт хэргэлдэг. Шилэн ба ган саванд
хадгалж тээвэрлэнэ. Өнгөгүй, хурц
үнэртэй, шингэн бодис. Хортой. Уур нь
амьсгалын дээд замын эрхтнүүд, салст
бүрхэвчийг түлж гэмтээнэ. Хордлого нь
хамрын салст бүрхэвч болон залгиур хоолой
шархалж, өвдөх, хүндээр амьсгалах зэргээр
илэрнэ. Их хэмжээгээр амьсгалсан
тохиолдолд уушиг түлэгдэж гэмтэх
аюултай. Хүний биед орсон тохиолдолд ам,
улаан хоолой, ходоодыг түлж, үхэлд хүргэх
аюултай. Арьсыг маш хүчтэй түлж, гэмтээх
аюултай.

13. Техникийн сод: усгүй нунтаг , эсвэл
усжсан талст,/ содын талст, угаагч
сод/ агаарт задарч моногипрат болно.
Олон төрлийн үйлдвэрт хэрэглэнэ.
Хортой. Тоосонцор нь амьсгалын
замын эрхтнүүдийг гэмтээснээр
хордлого нь ханиалгах, амьсгал
хүндрэх зэргээр илэрнэ. Их
хэмжээний тоосонцороор амьсгалсан
тохиолдолд хамрын таславч, бусад
амьсгалын эрхтнүүдийг гэмтээдэг.

14. .АНХНЫ ТУСЛАМЖ ҮЗҮҮЛЖ СУРЦГААЯ. УБ 2006
2.ХИМИЙН OCОЛД ХҮРГЭХ АЮУЛЫГИЛРҮҮЛЖ ҮР ДАГАВАРЫГ ҮНЭЛЭХ
ЗААВАР. УИХГ.2001
3.БАЙГАЛИЙН БОЛОН ТЕХНОЛОГИЙН ҮҮДЭЛТЭЙ АЮУЛ, ОСЛЫН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ.
ТЭРГҮҮН ДЭВТЭР 2004 ОН
4.ГАМШГИЙН МЕНЕЖМЕНТ. ДЭД ДЭВТЭР. 2004 ОН.
5.ГАМШГИЙН ЭРСДЛИЙГ БУУРУУЛАХ МЕНЕЖМЕНТ. УЛААНБААТАР ХОТ 2005
ОН
6.ХИМИЙН БОДИСЫН АЮУЛГҮЙ АЖИЛЛАГААНЫ ЛАВЛАГАА УБ 2003 ОН
7.ХИМИЙН БОДИСЫН ТАЛААРХИ ХУУЛЬ ТОГТООМЖИЙН ЭМХЭТГЭЛ. БОЯ, Д
БАНК
8.ГАМШИГ ОСЛЫН ШАЛТГААНЫГ ШИНЖЛЭН СУДЛАХУЙ. УБ 2007 ОН
9.ГАМШГИЙН ЭРСДЛИЙГ ҮНЭЛЭХ АРГА ЗҮЙ. МУЗГ, ЛЮКС. ВАНТ УЛС
10."МОНГОЛ УЛСЫН ГАМШИГТАЙ ТЭМЦЭХ ЧАДАВХИЙГ 2006-2015 ОНД
БЭХЖҮҮЛЭХ ЗОРИЛТ "ҮНДЭСНИЙ БАГА ХУРАЛ 2006 ОН
11.МОНГОЛ УЛСЫН ХЭМЖЭЭНД "ТОМУУГИЙН ЦАР ТАХЛЫН БЭЛЭН БАЙДЛЫН
ҮНЭЛГЭЭ" -НД ХИЙСЭН НЭГДСЭН ТАЙЛАН

15. Àíõààðàë õàíäóóëñàíä áàÿðëàëàà