3.giiguulegch awialbar

1. Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýë
Õè÷ýýëèéí èíäåêñ: LANG20 3
Àãóóëãûí áàãòààìæ: 3 ê ðåäè ò
Ñóäëàõ àíãè: ÀÕÎ-1, ÀÕÁ-1, ÑÕÎ-1, ÑÑ-1
Ñóäëàõ óëèðàë: Ió ë è ðàë

2. Ëåêöèéí àãóóëãà:
1.Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàíû îíöëîã
2.Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàðûí á¿ðýëäýõ¿¿í
3.Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàðûí òîãòîëöîî

3. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàíû îíöëîã øèíæ
¯ã¿¿ëýõèéí òàëààñ àâ÷ ¿çâýë, ãèéã¿¿ëýã÷
àâèàã õýëýõýä óóøãèíààñ ãàðñàí õèéí óðñãàë
ìºãººðñºí õîîëîéãîîð äàìæèí òºâºíõºä îðæ, àì
õàìðûí õºíäèé㺺ð ãàäàãø ãàðàõäàà ÿìàð íýãýí
ñààä õàøëàãàòàé òîõèîëäîæ àíèð ¿¿ñãýíý.
Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã ¿ã¿¿ëýõýä îðîëöîõ
àìüñãàëûí ò¿ðýëòèéí õ¿÷ áóþó ÷àíãà, ñóë
øèíæ, äóó àíèðûí õýìæýý òóõàéí àâèàíû
îíöëîãîîñ øàëòãààëæ õàðèëöàí àäèëã¿é
áàéíà.

4. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàíû îíöëîã øèíæ
Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã ¿ã¿¿ëýõýä
¿ã¿¿-ëýõèéí èäýâõòýé ýðõòíèé
áóë÷èíãèéí àæèëëàãààíû õ¿÷äýë æèãä
áèø, ººðººð õýëáýë ñààä òîõèîëäîõ ãàçàð
¿ã¿¿ëýõèéí ýðõòíèé áóë÷èí èäýâõæèí
÷àíãàð÷ áóñàä ãàçàð ñóë áàéíà.
Îëîíõ ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã ¿ã¿¿ëýõýä
, äóóíû õºâ÷ ñóë, äóóíû ñ¿â íýýëòòýé
áàéõ áîëîâ÷ ñààä òîõèîëäîõ ãàçàð õýë,
óðóóëûí áóë÷èí îãöîì ÷àíãàð÷ õýëýãäýíý.

5. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàíû îíöëîã øèíæ
Æèøýý íü: õàìæèõ b àâèàã
¿ã¿¿ëýõýä óðóóë, çàâæíû áóë÷èí
èäýâõæèí ÷àíãàð÷ áàéõàä õàìæèõ ö –
ã ¿ã¿¿ëýõýä õýëíèé ºìíºä ýòãýýä ø¿ä-
ò¿¿øòýé õàìæèíà, ã¿í óãèéí õàìæèõ à-
ã ¿ã¿¿ëýõýä õýëíèé óã, áàðàã õ¿¿õýí
õýëòýé õàìæèí òóñ òóñ õýëíèé áóë÷èí
÷àíãàð÷ õýëýãäýíý.

6. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèà íü ñîíñãîëç¿éí òàëààñ
• Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèà íü ñîíñãîëç¿éí òàëààñ á¿ðýí
äóóòàé, çàðèìäàã äóóòàé, îãò äóóã¿é áàéæ ÷
áîëíî.
• Æèøýý íü : ÷àíãà ãèéã¿¿ëýã÷èéã õýëýõýä äóóíû õºâ÷
¿ë ÷è÷ðýí , ÿìàãò äóóã¿é ¿ã¿¿ëýõ, ñóë ãèéã¿¿ëýã÷èä,
çàðèì ñîíñãîëîíò ãèéã¿¿ëýã÷ äóóòàé õýëýãäýæ áîëîõ,
äóóã¿é ÷ õýëýãäýæ áîëîõ áºãººä ýíý íü òóõàéí àâèàíû
áàéðààñ øàëòãààëæ áàéõàä çàðèì ñîíñãîëîíò
ãèéã¿¿ëýã÷èä ÿìàãò äóóòàé õýëýãäýíý. Èõýä äóóðõàã
ñîíñãîëîíò ãèéã¿¿ëýã÷äèéã ÿíç á¿ðèéí ºí㺺ð óäààí
äóóäàæ áîëäîã áàéõàä äàí àíèð, àíèð äóó õîñîëñîí
øóóãèàíò ãèéã¿¿ëýã÷äèéã ÿíç á¿ðèéí ºí㺺ð óäààí
¿ã¿¿ëýõ áîëîìæ õÿçãààðëàãäìàë áàéäàã.

7. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã ¿¿ðãèéí òàëààñ
Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã ¿¿ðãèéí òàëààñ ¿çâýë,
ýãøãèéí íýãýí àäèë õýëíèé óòãà á¿õèé íýãæ, ¿ã
á¿òýýâðèéã ÿëãàõ ¿¿ðýãòýé. Ãèéã¿¿ëýã÷èä
¿ãèéí åðºíõèé ä¿ð òºðõèéã á¿òýýäýã áºãººä
äýýð íü ºðãºëòºò ¿åèéí ýãøãèéã íýìáýë ÿìàð
ìîíãîë ¿ã áàéæ áîëîõûã áàðàãöààëàí õýëæ áîëíî.
Õýëíèé àâèàíóóä íü àâèàíû òîäîðõîé
õóóëèàð áàéðëàæ ãèéã¿¿ëýã÷ íü ýãøãýý,
ýãøèã íü ãèéã¿¿ëýã÷ýý æèéðýãëýæ , ñàëãàõ,
çààãëàõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý.

8. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàðûí á¿ðýëäýõ¿¿í
• Ìîíãîë õýëíèé ýð ¿ãýíä òîõèîëäîõ 纺ëºí
ãèéã¿¿ëýã÷èéã áèåý äààñàí àâèàëáàð ãýæ
¿çýýä, îð÷èí öàãèéí ìîíãîëûí óòãà çîõèîëûí
õýëýíä óðóóëûí: b(w), b' (w'), p, p', m, m' ,
õýëíèé: d, d', t, t', n, n’, l, l’, r, r’, s, s’, dz, dz’,
ts, ts’, j, g, g,, g’, x, x’ n ãýñýí 29
ãèéã¿¿ëýã÷ , ¿¿íèé äýýð õàðü õýëíýýñ
çýýëäýí àâñàí ¿ãýíä îðäîã k, f, w (v), lh ãýñýí
4 ãèéã¿¿ëýã÷èéã íýìýýä , á¿ãä 33
ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàð áàéíà ãýæ ¿çäýã.

9. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàðûí òîãòîëöîî.
Øóóãèàíò
×àíãà
àìüñãàëûí ò¿ðýëòòýé
àìüñãàëûí ò¿ðýëòã¿é
äóóòàé
Ñóë
äóóã¿é

10. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàðûí òîãòîëöîî.
Ñîíñãîëîíò
Ñóë
Äóóòàé
Äóóã¿é
äóóðõàã
Õýò ñóë

11. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
• Æ.Ñàíæàà, Ìîíãîë õýëíèé ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàíû òîãòîëöîî,
Óá.,1986,
• Æ.Ñàíæàà, Ä.Áàòöîãò, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé
ñîðèë, êàðò, äàäëàãà, ÓÁ.,1998
• Ã.È.Ðàìñòåä, Ìîíãîë áè÷ãèéí õýë, õ¿ðýýíèé àìàí àÿëãóó,
ÕÇ, 1967, 4-ð áîòü
• Ä.Òºìºðòîãîî, Ìîíãîë õýëíèé ò¿¿õýí õýëç¿é, /ìîíãîë õýëíèé
ò¿¿õýí àâèàç¿é 1 äýâòýð/ÓÁ.,1992
• Ë.×óëóóíáàò, ¯ñãèéã ìàõáîäîîð íü ÿëãàõ ¸ñíû òóõàé,
ÕÇÑ, 19, 1987
• Ñ.̺ºìºº, Îð÷èí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é, Óá., 1979
• Ì.Áàçàððàã÷àà, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé õàìæèí
ø¿ðãýõ ãèéã¿¿ëýã÷, Óá., 1980

12. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
• Æ.Ñàíæàà, Ìîíãîë õýëíèé ÷àíãà ñóë ãèéã¿¿ëýã÷èéí
ñýëãýõ ¸ñ, ÕÇÑ.22,1988,
• Æ.Ñàíæàà, Ìîíãîë õýëíèé ãèéã¿¿ëýã÷ àâèà ñýëãýõ
ò¿ãýýìýë ç¿é òîãòîë, ÕÇÑ, 22,1988,
• Ã.Ä.Ñàíæååâ, Ñðàâíèòåëüíàÿ ãðàììàòèêà ìîíãîëüñêèõ
ÿçûêîâ, Ì.,1953,
• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîëûí óòãà çîõèîëûí
õýëíèé îíöëîã, ØÓ, 1973, äóãààð-2
• Æ.Áàÿíñàí,Ø.Îäîíòºð.ÕØ-èéí ç¿éë÷èëñýí òàéëáàð òîëü,
ÓÁ.,1995
• Ö.Äàìäèíñ¿ðýí, Á.Îñîð, Ìîíãîë ¿ñãèéí ä¿ðìèéí òîëü,
ÓÁ.,1983
• Ä.Òºìºðòîãîî, Ìîíãîë õýëíèé ò¿¿õýí õýëç¿é, /ìîíãîë õýëíèé
ò¿¿õýí àâèàç¿é 1 äýâòýð/ÓÁ.,1992
• Ö.Øàãäàðñ¿ðýí, Ìîíãîë ¿ñýã ç¿é, 1981, 2ð äýâòýð,

13. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
• Ý.Âàíäóé, Ìîíãîëûí óòãà çîõèîëûí õýëíèé /ôîíåìà/
àâèàëáàð, ÕÇÑ, 1961, 1 áîòü
• Ø. Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé á¿òýö
/àâèà, àâèàëáàð õî¸ð/ , ÓÁ.,1967
• Ø. Ëóâñàíâàíäàí, Õýë çîõèîëûí òîãòîëöîî áîëîõ íü, ÕÇÑ,
ÓÁ.,1975, 10 áîòü
• Æ.Íàäìèä, Æ.Ñàíæàà, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé
àâèàç¿é, ÓÁ.,1993
• Æ.Öîëîî,Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é,ÓÁ.,1976,
• Á.ß.Âëàäèìèðöîâ, Ñðàâíèòåëüíàÿ ãðàììàòèêà
ìîíãîëüñêîãî ïèñìåíåííîãî ÿçûêà è õàëõàñêîãî íàðå÷èÿ,
Ë.,, 1929,

14. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
• Ì.Áàçàððàã÷àà, ¯ãèéí ýõíèé ãèéã¿¿ëýã÷ ãýýãäýõ íü,
ÕÇÑ, 20, 1984
• Ñ.̺ºìºº, Îð÷èí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é, Óá., 1979
• Ìîíãîë õýëíèé àâèàíû ÷ºëººò ñýëãýöèéí òóõàé, Óá.,1992
• Ý.Âàíäóé, ¯ãèéí ýõíèé ãèéã¿¿ëýã÷ ãýýãäýæ áàéãàà
íü, ÕÇÑ, 1978,
• Ã.Ãàíòîãòîõ, Ìîíãîë õýëíèé õàìæèí ø¿ðãýõ
ãèéã¿¿ëýã÷èéí ñýëãýõ òîõèðîõ áîëîìæ, ÕÇÑ, 15, 1980
• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Ýðòíèé ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí ýõíèé
õàìæèí òýñðýõ, óðóóëûí, ÷àíãà “ï” ãèéã¿¿ëýã÷ áà
ò¿¿íèé öààøèä õýðõýí õóâèðñàí íü, ÕÇÑ, 1975