/Э.Одонтулга /

1. Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýë
Õè÷ýýëèéí èíäåêñ: LANG203
Àãóóëãûí áàãòààìæ: 3 êðåäèò
Ñóäëàõ àíãè: ÀÕÎ-1, ÀÕÁ-1, ÑÕÎ-1, ÑÑ-1
Ñóäëàõ óëèðàë: I óëèðàë

2. Ëåêöèéí àãóóëãà:
1. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã äóó àíèðûí îðîëöîîãîîð àíãèëàõ
íü
2. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã á¿òýõ áàéðààð íü àíãèëàõ íü
3. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã á¿òýõ àðãààð íü àíãèëàõ íü
4. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã òàãíàéøèëòààð íü àíãèëàõ íü

3. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã äóó àíèðûí
îðîëöîîãîîð àíãèëàõ íü
Ìîíãîë õýëýíä ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàíû ¿ã
á¿òýýâðèéí óòãà ÿëãàõàä îðîëöîõ ÷óõàë øèíæèéí
íýã íü ÷àíãà ñóëûí ýñðýãöýë ãýæ ¿çýæ áàéãàà
þì. Ìîíãîë õýëýíä ÷àíãà ñóëààðàà ýñðýãöäýã 8 õîñ
áóþó 16 øóóãèàíò ãèéã¿¿ëýã÷ áàéíà ¯¿íä:
Øóóãèàíò ÷àíãà: t, t’, ts, ts’, x, x’, p', p''
Øóóãèàíò ñóë: d, d', dz, dz’, g, g', b, b‘
×àíãà ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã ¿ã¿¿ëýõýä
¿ã¿¿ëýõèéí òîäîðõîé ýðõòíèé áóë÷èí áóñäààñ
èë¿¿ ÷àíãàð÷, óóøãèíààñ ãàðñàí õèéí óðñãàë
ñààäûã äàâàí àìíààñ ãàðàõäàà õ¿÷ èõòýé ãàðàõ
áóþó àìüñãàëûí ò¿ðýëòòýé õýëýãäýíý.

4. Ñóë ãèéã¿¿ëýã÷ àâèà
Ñóë ãèéã¿¿ëýã÷èéã ÷àíãà ãèéã¿¿ëýã÷òýé
õàðüöóóëáàë , ¿ã¿¿ëýõèéí èäýâõòýé ýðõòíèé
áóë÷èí õàðüöàíãóé ñóëàâòàð, óóøèãíààñ
ãàðàõ õèéí ò¿ðýëò ñóë áàéíà. Ñîíñãîëîíò áóþó
õýò ñóë ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã ¿ã¿¿ëýõýä
¿ã¿¿ëýõèéí èäýâõòýé ýðõòíèé õ¿÷äýë ¿ëýìæ
ñóë, óóøèãíààñ ãàð÷ áóé õèéí óðñãàë á¿ð ñóë
áàéíà. Èéíõ¿¿ ÷àíãà ãèéã¿¿ëýã÷èéã õýëýõýä
äóóíû õºâ÷ ñóë, ÷è÷ðýõã¿é, äóóíû ñ¿â
íýýëòòýé áàéõ òóë äóóã¿é ¿ã¿¿ëæ , ñóë
ãèéã¿¿ëýã÷èéã õýëýõýä äóóíû õºâ÷ ÷àíãàðàí
îéðòîæ, äóóíû ñ¿â áàãàññàíààñ äóóòàé
¿ã¿¿ëäýã àæýý.

5. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã á¿òýõ áàéðààð
àíãèëàõ íü
Ìîíãîë õýëíèé ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàëáàðûã á¿òýõ
áàéðààð íü óðóóëûí, õýëíèé ãèéã¿¿ëýã÷
ãýæ àíãèëíà.
Óðóóëûí ãèéã¿¿ëýã÷: b (w), b' (w'), p, p', m, m'
Õýëíèé ãèéã¿¿ëýã÷èä:
1. Õýëíèé óðäóóðõ ãèéã¿¿ëýã÷èä:
n, n', d, d', t, t', dz, dz’, ts, ts’, s, s’, l, l', r, r’
2. Õýëíèé äóíäóóðõ ãèéã¿¿ëýã÷: j
3. Õýëíèé õîéãóóðõ ãèéã¿¿ëýã÷
x, x’, (x), g, g’, (g), n

6. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã á¿òýõ àðãààð
àíãèëàõ íü
Ìîíãîë õýëíèé ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã
á¿òýõ àðãààð íü õàìæèõ, ø¿ðãýõ,
õàìæèí ø¿ðãýõ ãýæ ãóðàâ àíãèëíà.
¯¿íä:
Õàìæèõ: b, b', p, p', m, m', n, n', d, d', t, t', g, g'
(g), n
Ø¿ðãýõ: (w), (w'), s, s’, l, l', r, r', x, x’, (x)
Õàìæèí ø¿ðãýõ: dz, dz’, ts, ts’

7. Ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàã òàãíàéøèëòààð
àíãèëàõ íü:
Ýð ¿ãýíä:
• Õàòóó (ýñ òàãíàéøñàí)
p, b(w), d, t, l, n, r, x, g, ts, dz, s
• Ǻºëºí (òàãíàéøñàí)
p’, b’(w’), d’, t’, l’, n’, r’, x’, g’, ts’, dz’, s’, j
Ýì ¿ãýíä:
• Òàãíàéøñàí (á¿õ ãèéã¿¿ëýã÷)
• Èõýä òàãíàéøñàí ts’, dz’, s’, j
¯¿íýýñ ãàäíà ãèéã¿ëýã÷ àâèàã õàìðûí m, m',
n, n' (n); õàæóóãèéí l, l' ; ÷è÷ðýõ r, r' ãýõ
ìýòýýð àíãèëàõ ¸ñ áèé.

8. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
• Æ.Ñàíæàà, Ìîíãîë õýëíèé ãèéã¿¿ëýã÷ àâèàíû òîãòîëöîî,
Óá.,1986,
• Æ.Ñàíæàà, Ä.Áàòöîãò, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé
ñîðèë, êàðò, äàäëàãà, ÓÁ.,1998
• Ã.È.Ðàìñòåä, Ìîíãîë áè÷ãèéí õýë, õ¿ðýýíèé àìàí àÿëãóó,
ÕÇ, 1967, 4-ð áîòü
• Ä.Òºìºðòîãîî, Ìîíãîë õýëíèé ò¿¿õýí õýëç¿é, /ìîíãîë õýëíèé
ò¿¿õýí àâèàç¿é 1 äýâòýð/ÓÁ.,1992
• Ë.×óëóóíáàò, ¯ñãèéã ìàõáîäîîð íü ÿëãàõ ¸ñíû òóõàé,
ÕÇÑ, 19, 1987
• Ñ.̺ºìºº, Îð÷èí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é, Óá., 1979
• Ì.Áàçàððàã÷àà, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé õàìæèí
ø¿ðãýõ ãèéã¿¿ëýã÷, Óá., 1980

9. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
• Æ.Ñàíæàà, Ìîíãîë õýëíèé ÷àíãà ñóë ãèéã¿¿ëýã÷èéí
ñýëãýõ ¸ñ, ÕÇÑ.22,1988,
• Æ.Ñàíæàà, Ìîíãîë õýëíèé ãèéã¿¿ëýã÷ àâèà ñýëãýõ
ò¿ãýýìýë ç¿é òîãòîë, ÕÇÑ, 22,1988,
• Ã.Ä.Ñàíæååâ, Ñðàâíèòåëüíàÿ ãðàììàòèêà ìîíãîëüñêèõ
ÿçûêîâ, Ì.,1953,
• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîëûí óòãà çîõèîëûí
õýëíèé îíöëîã, ØÓ, 1973, äóãààð-2
• Æ.Áàÿíñàí,Ø.Îäîíòºð.ÕØ-èéí ç¿éë÷èëñýí òàéëáàð òîëü,
ÓÁ.,1995
• Ö.Äàìäèíñ¿ðýí, Á.Îñîð, Ìîíãîë ¿ñãèéí ä¿ðìèéí òîëü,
ÓÁ.,1983
• Ä.Òºìºðòîãîî, Ìîíãîë õýëíèé ò¿¿õýí õýëç¿é, /ìîíãîë õýëíèé
ò¿¿õýí àâèàç¿é 1 äýâòýð/ÓÁ.,1992
• Ö.Øàãäàðñ¿ðýí, Ìîíãîë ¿ñýã ç¿é, 1981, 2ð äýâòýð,

10. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
• Ý.Âàíäóé, Ìîíãîëûí óòãà çîõèîëûí õýëíèé /ôîíåìà/
àâèàëáàð, ÕÇÑ, 1961, 1 áîòü
• Ø. Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé á¿òýö
/àâèà, àâèàëáàð õî¸ð/ , ÓÁ.,1967
• Ø. Ëóâñàíâàíäàí, Õýë çîõèîëûí òîãòîëöîî áîëîõ íü, ÕÇÑ,
ÓÁ.,1975, 10 áîòü
• Æ.Íàäìèä, Æ.Ñàíæàà, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé
àâèàç¿é, ÓÁ.,1993
• Æ.Öîëîî,Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é,ÓÁ.,1976,
• Á.ß.Âëàäèìèðöîâ, Ñðàâíèòåëüíàÿ ãðàììàòèêà
ìîíãîëüñêîãî ïèñìåíåííîãî ÿçûêà è õàëõàñêîãî íàðå÷èÿ,
Ë.,, 1929,

11. Àøèãëàõ ìàòåðèàë
• Ì.Áàçàððàã÷àà, ¯ãèéí ýõíèé ãèéã¿¿ëýã÷ ãýýãäýõ íü,
ÕÇÑ, 20, 1984
• Ñ.̺ºìºº, Îð÷èí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é, Óá., 1979
• Ìîíãîë õýëíèé àâèàíû ÷ºëººò ñýëãýöèéí òóõàé, Óá.,1992
• Ý.Âàíäóé, ¯ãèéí ýõíèé ãèéã¿¿ëýã÷ ãýýãäýæ áàéãàà
íü, ÕÇÑ, 1978,
• Ã.Ãàíòîãòîõ, Ìîíãîë õýëíèé õàìæèí ø¿ðãýõ
ãèéã¿¿ëýã÷èéí ñýëãýõ òîõèðîõ áîëîìæ, ÕÇÑ, 15, 1980
• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Ýðòíèé ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí ýõíèé
õàìæèí òýñðýõ, óðóóëûí, ÷àíãà “ï” ãèéã¿¿ëýã÷ áà
ò¿¿íèé öààøèä õýðõýí õóâèðñàí íü, ÕÇÑ, 1975