Sotsiologi nom

ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
Óëààíáààòàð õîò
2012 îí
Ãàðûí àâëàãà
Ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãûã Õóóëü ç¿éí ÿàìíààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé
Äýëõèéí áàíêíû “Õóóëü ç¿éí ñàëáàðûí ¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ”
òºñëèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëàâ.
Õóóëü Ç¯éí ßàì
ÕÓÓËÜ Ç¯ÉÍ ÑÀËÁÀÐÛÍ
¯ÉË×ÈËÃÝÝÃ ÑÀÉÆÐÓÓËÀÕ ÒªÑªË
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÀÐ
Çºâëºõ:
Äîêòîð, ïðîô. Î.Ìºíõáàò
Áîëîâñðóóëñàí:
Ä.Ìºíõòºð (MA)
Ì.Áàòáààòàð (MA)
Ã.Ò¿ìýííàñò (MA)

Äýëõèéí áàíêíû “Õóóëü ç¿éí ñàëáàðûí ¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ” òºñºë
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
Ãàðûí àâëàãà
Çºâëºõ: Äîêòîð, ïðîô. Î.Ìºíõáàò
Áîëîâñðóóëñàí: Ä.Ìºíõòºð (MA)
Ì.Áàòáààòàð (MA)
Ã.Ò¿ìýííàñò (MA)
Õýâëýëèéí õóóäàñ: 16.4
Öààñíû õýìæýý: Â5
Õýâëýñýí òîî: 1200
Õýâëýñýí ãàçàð: “ÑÎÄÏÐÅÑÑ” Õýâëýëèéí êîìïàíè
ISBN 978-99962-54-46-8
DDC
306.345
C-61

3
Õóóëü ç¯éí ñóðãóóëèéí áàãø,
îþóòàí íàðò
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí Õóóëü ç¿éí ñàëáàðàà
øèíý÷ëýõ ñàíàà÷ëàãûã àíõëàí äýìæñýí õàíäèâëàã÷äûí òîîíä
Äýëõèéí áàíê ç¿é ¸ñîîð îðäîã áèëýý.
Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ÿàìíààñ 2002-2008 îíóóäàä
Äýëõèéí áàíêíû ñàíõ¿¿æèëòýýð õýðýãæ¿¿ëñýí “Ø¿¿õ, ýðõ ç¿éí
øèíý÷ëýëò” òºñëèéí õ¿ðýýíä ýðõ ç¿éí øèíýòãýëèéí ÷óõàë õýñýã
áîëîõ Ýðõ ç¿éí áàêàëàâðûí áîëîâñðîëûí àãóóëãà, ÷àíàðûã îëîí
óëñûí ò¿âøèíä íèéö¿¿ëæ, ñàéæðóóëàõ àæëûí ýõëýë òàâèãäñàí þì. Òóõàéëáàë, “Ýðõ
ç¿éí äýýä áîëîâñðîëûí Ìîíãîë Óëñûí ñòàíäàðò”-ûí àíõíû õóâèëáàð, ò¿¿íèé äàãóó
31 õè÷ýýëèéí æèøèã õºòºëáºð, ýäãýýðýýñ 14 õè÷ýýëèéí îþóòàíä çîðèóëñàí ãàðûí
àâëàãà çýðãèéã áîëîâñðóóëæ, ñóðãàëòûí àðãà áàðèëûã øèíý÷ëýõýä ÷èãëýñýí àæëóóä
õèéãäñýí. Ýäãýýð õºòºëáºð, ãàðûí àâëàãûã 2007-2008 îíä ýðõ ç¿é÷ áýëòãýäýã á¿õ èõ,
äýýä ñóðãóóëèóäûí îþóòíóóäûí õ¿ðòýýë áîëãîñîí.
2009 îíîîñ Äýëõèéí áàíêíû ñàíõ¿¿æèëòýýð õýðýãæèæ ýõýëñýí “Õóóëü ç¿éí
ñàëáàðûí ¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ” òºñëèéí õ¿ðýýíä äýýðõ àæëûí ¿ðãýëæëýë áîëîõ
îþóòàíä çîðèóëñàí íèéò 20 ãàðóé õè÷ýýëèéí ãàðûí àâëàãà áîëîâñðóóëàõ àæèë õèéãäýæ
áàéíà. Ýíý àæëûã õóóëü ç¿éí ñàëáàðûí íýð õ¿íäòýé, òóðøëàãàòàé ýðäýìòýä, áàãø
íàð áîëîí èäýâõ, ñàíàà÷ëàãàòàé çàëóó áàãø íàðààñ á¿ðäñýí íèéò 60 îð÷èì õ¿íèé
á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàã ã¿éöýòãýæ áàéíà.
Òºñëèéí çîõèöóóëàã÷
Áîëüõîðëîîãèéí Ñàðàíòóÿà
¯ð ä¯íä ×èãëýñýí ñóðãàëòûí
õªòªëáªð
Áîëîâñðîë ñóäëàà÷èä áîëîí áàãø íàð ñóðãàëò ÿâóóëàõ ¿çýë
áàðèìòëàëûã áîëîâñðóóëàõäàà õî¸ð ÿíçûí õàíäëàãûã áàðèìòàëæ
áàéíà. Íýã äýõ íü èë¿¿ óëàìæëàëò õýëáýðèéíõ áºãººä àãóóëãàä
÷èãëýñýí áàðèìòëàëûã äàãàäàã áàéõàä õî¸ð äàõü íü ¿ð ä¿íä
àíõààðäàã.
Àãóóëãàä ÷èãëýñýí õàíäëàãààð áîë ñóðãàëòûí àãóóëãûã òóõàéí
øèíæëýõ óõààíû ìýäëýã, îéëãîëò òîäîðõîéëäîã. Õàðèí ¿ð ä¿íä
÷èãëýñýí õàíäëàãà íü ìýäëýãò àíõààðàõààñ ãàäíà ñóðàëöàã÷äûí óð ÷àäâàð, õàíäëàãà ¿íýò
ç¿éëñèéí õºãæèëä àíõààðäàã.
1990-ýýä îíîîñ õèéñýí ýðõ ç¿éí øèíý÷ëýëò íü õóóëü ç¿éí èõ, äýýä ñóðãóóëèéí
ñóðãàëòûí õºòºëáºð, àãóóëãà, àðãà ç¿éã øèíý÷ëýõ, áîëîâñðîíãóé áîëãîõûã øààðäñàí
þì. Õóóëü ç¿éí ÿàì, Äýëõèéí áàíêíû “Õóóëü ç¿éí ¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ” òºñëèéí
“Õóóëü ç¿éí áàêàëàâðûí áîëîâñðîëûã äýìæèõ” äýä òºñëèéí áîëîâñðóóëñàí ñóðãàëòûí
õºòºëáºð, ãàðûí àâëàãûí øèíýëýã òàë íü:
™™ Àãóóëãàä ñóóðèëñàí õºòºëáºðººñ àãóóëãà, ¿ð ä¿íä ñóóðèëñàí õºòºëáºð
áîëîâñðóóëñàí.
™™ Çîðèëãî, õ¿ðýõ ¿ð ä¿íã òîäîðõîé áîëãîñîí.
™™ Îíîëûí ìýäëýãèéã ýçýìø¿¿ëýõèéã çîðèõîîñ ãàäíà ìýðãýæëèéí ÷àäâàð
ýçýìø¿¿ëýõ, ¿íýò ç¿éëñèéí òºëºâøèëä íü íºëººëºõ çîðèëãî òàâüñàíä îðøèíî.
Òºñëèéí çºâëºõ
Óõíààãèéí Òóÿà (Ph.D)

4
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ
Îðîëìààãèéí ÌªÍÕÁÀÒ
Ñîöèîëîãèéí óõààíû äîêòîð, ïðîôåññîð, ÌÓÈÑ-èéí ÍØÓÑ-
èéí Ñîöèîëîãè, íèéãìèéí àæëûí òýíõèìèéí ýðõëýã÷, ÌÓÈÑ-
èéí Ýðäìèéí çºâëºëèéí ãèø¿¿í, Àçèéí ôèëîñîôèéí õîëáîîíû
äýä åðºíõèéëºã÷, “Òðàíñïàðåíñè Èíòåðíýéøíë” Ìîíãîëûí
Óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿í. Ìîíãîëûí Ñîöèîëîã÷äûí
õîëáîîíû ãèø¿¿í, Ìîíãîëûí íèéãìèéí àæëûí õîëáîîíû
ãèø¿¿í.
Òýðýýð 9 ãàðûí àâëàãà, íýãýí ñýäýâò á¿òýýë, 40 îð÷èì ýðäýì
øèíæèëãýý, ñóäàëãàà, òàíèí ìýäýõ¿éí ºã¿¿ëýë ãàäààä, äîòîîäûí
ìýðãýæëèéí ñýòã¿¿ë, ñîíèíä õýâëýí íèéòë¿¿ëñýí. Íèéò 50 îð÷èì
¿íäýñíèé õèéãýýä îëîí óëñûí ñóäàëãààíû òºñºëä ã¿éöýòãýã÷,
òºñëèéí óäèðäàã÷ààð àæèëëàñàí.
Äàøçýâýãèéí ÌªÍÕÒªÐ
Ñîöèîëîãèéí óõààíû ìàãèñòð, äîêòîðàíò. ÌÓÈÑ-èéí
ÍØÓÑ-èéí Ñîöèîëîãè-Íèéãìèéí àæëûí òýíõèìèéí àõëàõ
áàãø. ÌÓÈÑ-èéí Õàìò îëíû çºâëºëèéí òýðã¿¿í. Ìîíãîëûí
ñîöèîëîãè÷äûí õîëáîî, ÌÇÝ-èéí ãèø¿¿í.
Òýðýýð Ñîöèîëîãèéí ãàðûí àâëàãà, ýðäýì øèíæèëãýýíèé îëîí
òîîíû ºã¿¿ëýë, ñóäàëãààíû òàéëàí õýâë¿¿ëñýí. À.Ãèääýíñèéí
“Ñîöèîëîãè” (2006) ñóðàõ áè÷ãèéí îð÷óóëàã÷èéí íýã áºãººä
ìýðãýæëèéí îëîí ºã¿¿ëýë îð÷óóëæ ñýòã¿¿ëä õýâë¿¿ëæýý. ¯íäýñíèé
áîëîí îëîí óëñûí 30 îð÷èì ñóäàëãààíû òºñºëä çºâëºõ, òºñëèéí
óäèðäàã÷, ñóäëàà÷ààð îðîëöñîí.
Ìîíõîîðîéí ÁÀÒÁÀÀÒÀÐ
áàãø.
Òýðýýð ¿íäýñíèé õýìæýýíèé 30 ãàðóé ñóäàëãààíû àæëûã
óäèðäàõ áóþó õàìòðàí ã¿éöýòãýæ, ìýðãýæëèéí îëîí òîîíû íîì
ñóðàõ áè÷ãèéã õàìòðàí îð÷óóëæ, ìýðãýæëèéí ñýòã¿¿ë¿¿äýä 10
ãàðóé ýðäýì øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë õýâë¿¿ëæýý.
Ãýëýíõ¿¿ãèéí Ò¯ÌÝÍÍÀÑÒ
áàãø, Íèéãìèéí àæëûí áàãø ñóðãàã÷äûí õîëáîîíû òýðã¿¿í,
Ìîíãîëûí ñîöèîëîãè÷äûí õîëáîîíû ãèø¿¿í.
Òýðýýð “Íèéãìèéí àæëûí ò¿¿õ” íîì, 20 ãàðóé ýðäýì
øèíæèëãýýíèé ºã¿¿ëýë, ñóäàëãààíû òàéëàí, õàìòûí á¿òýýë
õýâë¿¿ëñýí.

5
Àãóóëãà
ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ ÕÝÑÝÃ
“ÑÎÖÈÎËÎÃÈ” ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒ......................... 6
ÕÎ¨ÐÄÓÃÀÀÐ ÕÝÑÝÃ
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÀÃÓÓËÃÀ........................................... 9
Á¯ËÝÃ-I. Óäèðòãàë............................................................................9
Á¯ËÝÃ-II. Ñîöèîëîãèéí îíîëûí õºãæèë...........................................20
Á¯ËÝÃ-III. Íèéãýì, ò¿¿íèé àíãèëëóóä.............................................29
Á¯ËÝÃ-IV. Ñî¸ë áà íèéãýìøèë........................................................34
Á¯ËÝÃ-V. Áîäãàëü áà á¿ëýã..............................................................52
Á¯ËÝÃ-VI. Íèéãìèéí ÿëãàðàë, äàâõðààæèë.....................................60
Á¯ËÝÃ-YII. Íèéãìèéí èíñòèò¿ö¿¿ä ................................................69
Á¯ËÝÃ-YIII. Ñîöèàëü äýã ¸ñ õèéãýýä ãàæ ¿çýãäýë............................121
Á¯ËÝÃ-IX. Ñîöèîëîãèéí ñóäàëãàà: Õºòºëáºð áà àðãóóä..................143

6
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ ÕÝÑÝÃ
“ÑÎÖÈÎËÎÃÈ” ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒ
1.1 Õè÷ýýëèéí òàíèëöóóëãà
Õè÷ýýëèéí íýð: Ñîöèîëîãè
Èíäåêñ: Soc
Êðåäèò öàã: 2 êð
Íèéò öàã: 48 (ëåêö-32, ñåìèíàð-16)
Ñåìåñòð: 1-ð êóðñûí õàâðûí óëèðàëä
Õè÷ýýëèéí çàëãàìæ õîëáîî: Ýðõç¿éí ñîöèîëîãè
1.2 Ñîöèîëîãèéí õè÷ýýëèéã ñóäëàõ õýðýãöýý, øààðäëàãà
Èõ äýýä ñóðãóóëèóäûí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä ñîöèîëîãèéí
øèíæëýõ óõààíûã ñóäëàõ íü àðä÷èëàë õºãæèæ, àðä÷èëëûí ñî¸ë øèíýýð
òºëºâøèæ, íèéãìèéí ººð÷ëºëò øèíý÷ëýë àñàð õóðäàöòàé ÿâàãäàæ áóé
Ìîíãîëûí íèéãìèéí õóâüä íýí ÷óõàë þì. Àëü ÷ òîòàëèòàð íèéãýìä
ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààí á¿ðýí óòãààðàà õºãæèæ, òàðõàæ áàéãààã¿é.
Ó÷èð íü ñîöèîëîãè òîäîðõîé íèéãìèéí òàëààðõ õèéñâýð áóñ, áîäèò áàðèìò
ñýëò õèéãýýä ø¿¿ìæëýëò øèíæèëãýýíä òóëãóóðëàæ áàéäàã.
Õóóëü÷ ìýðãýæèë íü íèéãìèéí îëîí òàëò õàðèëöàà, óÿëäàà õîëáîîíû
òºâä îðøèæ áóé õ¿íòýé í¿¿ð òóëæ, ò¿¿íèé çàí ¿éë, ¿éëäýëä íºëººëæ,
ó÷èð øàëòãààíæóóëæ áàéãàà ñîöèàëü õ¿÷èí ç¿éëñèéã îéëãîí ìýääýã
áàéõûã øààðäàíà. ¯¿íä ñîöèîëîãèéí áîëîâñðîë, ñî¸ë ÷óõàë íºëººòýé
þì. Õ¿ì¿¿ñèéí õàìòûí àìüäðàëûã áîëîìæòîé áîëãîæ, ñîöèàëü îð÷íû
õýâèéí îðøèí òîãòíîõ íºõöºëèéã õàíãàõàä ÷èãëýñýí ýðõ ç¿éí õýì õýìæýý,
çîõèöóóëàëò íü ÷óõàìõ¿¿ èðãýäèéí ¿íýëýìæ, èòãýë ¿íýìøèë, ñî¸ëîîñ
èõýýõýí õàìààðäàã áºãººä òèéì ÷ ó÷ðààñ ñîöèîëîãèéã õóóëèéí ñàëáàðûí
îþóòíóóä, çºâõºí ìýäëýãèéí àêàäåìèê ñàëáàð óõààí ãýäýã ¿¿äíýýñ òºäèéã¿é
ìºí íèéãýì äýõ ñýòãýëãýý, èòãýë ¿íýìøèë, çàí õàíäëàãûí îëîí òàëò ñî¸ëä
ñóðãàõ íýãýí õýðýãñýë ãýäýã òàëààñ ñóäëàõ íü ÷óõàë þì.
Ñàíàë áîëãîæ áàéãàà õè÷ýýëèéí õýðýãöýý øààðäëàãà íü äýýðõ õ¿÷èí
ç¿éëñýýð òàéëáàðëàãäàíà.
1.3 Õè÷ýýëèéí çîðèëãî, çîðèëò
À. Ìýäëýãèéí õóâüä
™™ Ñîöèîëîãèéí ñýòãýëãýýíèé ¿¿ñýë, õºãæëèéí ¿íäñýí ¿å øàò, îíîëûí
¿çýë áàðèìòëàëòàé òàíèëöàõ
™™ Ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààíû ñóóðü îéëãîëòóóä, íèéãìèéí ¿íäñýí
á¿ðä¿¿ëáýð¿¿äèéí òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ

7
Á.×àäâàðûí õóâüä
™™ Íèéãìèéí ¿çýãäë¿¿äèéã îþóòàí ººðèéíõºº õóâèéí ìýäëýã,
òóðøëàãàäàà òóëãóóðëàí àâ÷ ¿çýõèéí çýðýãöýýãýýð, ñîöèîëîãèéí
¿çýë îéëãîëò, óõàãäàõóóíû ò¿âøèíä îéëãîæ, òàéëáàðëàë õèéæ
ñóðàõ
Â. Õàíäëàãûí õóâüä
™™ Íèéãìèéí áîëîí ýðõ ç¿éí ¿çýãäýë ¿éë ÿâöûã íèéãýì ñî¸ëûí ýõ
îð÷èíä íü òîãòîëöîîíû ¿¿äíýýñ çàäëàí øèíæëýõ, òàéëáàðëàõ
õàíäëàãà òºëºâøèõ
™™ Õóâü õ¿íèéõýý õóâüä îþóòàí õ¿í, íèéãìèéí ¿çýãäë¿¿ä, õ¿ì¿¿ñèéí
ñîöèàëü àìüäðàëûí îëîí òàëò áàéäëûí óã ÷àíàðûí òàëààð çîõèõ
òºñººëºëòýé áîëæ, ñî¸ëûí ¿ë òýâ÷èõ áîëîí ÿëãàâàðëàõ ¿çë¿¿äýýñ
àíãèä, õ¿ëýýö çºâøèëöººíèéã ýðõýìëýñýí çàí õàíäëàãûã ýçýìøèõ
1.4 “Ñîöèîëîãè” õè÷ýýëèéí ñýäýâ÷èëñýí òºëºâëºãºº
¹
Õè÷ýýëèéí
àãóóëãà
Ñýäâèéí íýðñ Öàã
Õè÷ýýëèéí
õýëáýð
1 Óäèðòãàë
Ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààíû ¿¿ñýë,
ñóäëàõ ç¿éë. Íèéãìèéí áóñàä øèíæëýõ
óõààí, ÿëàíãóÿà ýðõ ç¿éí øèíæëýõ
óõààíòàé õîëáîãäîõ íü
2 Ëåêö
Ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýý, ò¿¿íèé îíöëîã
(Ý.Äþðêõàéìûí “àìèà õîðëîëò”-ûí
øèíæèëãýýíèé æèøýýí äýýð)
2 Ñåìèíàð
2
Ñîöèîëîãèéí
îíîëûí
õºãæèë
Ñîíãîäîã õèéãýýä îð÷èí ¿åèéí
ñîöèîëîãèéí îíîëûí õºãæëèéí ¿å øàò,
ïàðàäèãì
4 Ëåêö
3
Íèéãýì,
ò¿¿íèé
àíãèëëóóä
Íèéãìèéí õýâ ìàÿãèéí àíãèëëóóä 2 Ëåêö
4
Ñî¸ë áà
íèéãýìøèë
Ñî¸ëûí òóõàé îéëãîëò, Ñî¸ëûí õýë
áýð¿¿ä, íèéãìèéí õýâ ìàÿãóóä äàõü
ñî¸ëûí õýëáýð¿¿ä
2 Ëåêö
Ãýìò õýðãèéí ¿íýëýìæ ñî¸ëûí ÿëãààíààñ
õàìààðàí ººð÷ëºãäºõ íü (Í.Ñìåëçåð)
2 Ñåìèíàð
Íèéãýìøèë, ò¿¿íèé ¿íäñýí ¿å
øàòóóä: Ôðîéä, Æ.Ã.Ìèèä, Æ.Ïèàæå,
Ì.Äîíàëäñîí
2 Ëåêö
Áèå õ¿íèé ñîöèàëü øèíæ: àìüäðàëûí
çîðèëãî, ¿íýò ç¿éë, ñòàòóñ, ¿¿ðýã
2 Ñåìèíàð

8
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
5
Áîäãàëü áà
á¿ëýã
Áîäãàëü õ¿í áà á¿ëãèéí òóõàé ñóóðü
îéëãîëòóóä Õ¿íèé òóõàé ¿çýë, îíîëóóä
2 Ëåêö
Ýðõ ç¿éí îð÷èí äàõü áèå õ¿í áà á¿ëãèéí
õàðèëöàà, ò¿¿íèé îíöëîã
2 Ñåìèíàð
6
Íèéãìèéí
ÿëãàðàë,
äàâõðààæèë
Äàâõðààæëûí òîãòîëöîî, îð÷èí ¿åèéí
äàâõðààæëûí îíîëóóä: Ê.Ìàðêñ,
Ì.Âåáåð, Â.Ïàðüåòî, Ò.Ïàðñîíñ,
Ï.Ñîðîêèí, Ý.Î.Ðàéò, Ô.Ïàðêèí
Äàâõðààæëûí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
2 Ëåêö
Ñîöèàëü ìîáèëü õºäºëãººí, Òýãø áóñ
áàéäàë áà ÿäóóðàë
2 Ñåìèíàð
7
Íèéãìèéí
èíñòèò¿ö¿¿ä
Ãýð á¿ë áà áîëîâñðîëûí òîãòîëöîî 4 Ëåêö
Ìîíãîëûí ãýð á¿ëèéí õàðèëöààíä ãàð÷
áóé ººð÷ëºëò¿¿ä, ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò
2 Ñåìèíàð
Çàñàãëàë óëñ òºðèéí òîãòîëöîî, ýäèéí
çàñàã, øàøíû èíñòèò¿ö
4 Ëåêö
Çàñàãëàë, ýðõ ìýäëèéí õýâ ìàÿãóóä,
(Ì.Âåáåðèéí ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýýíä
òóëãóóðëàí õýëýëöýõ)
2 Ñåìèíàð
8
Ñîöèàëü äýã
¸ñ õèéãýýä
ãàæ ¿çýãäýë
Íèéãìèéí õýì õýìæýý, ¿íýò ç¿éë,
íèéãìèéí ãàæ ¿çýãäýë, ò¿¿íèé õýëáýð¿¿ä
2 Ëåêö
Ãýìò õýðýã áà ÿë øèéòãýë, ãàâüÿà áà
øàãíàë (Ï.Ñîðîêèíû ñîöèîëîãèéí
øèíæèëãýýí äýýð õýëýëöýõ)
2 Ñåìèíàð
9
Ñóäàëãààíû
àðãóóä
Ñîöèîëîãèéí ñóäàëãààíû õºòºëáºð 2 Ëåêö
Òîîí ñóäàëãààíû àðãóóä 2 Ëåêö
×àíàðûí ñóäàëãààíû àðãóóä 2 Ëåêö
Á¿ãä Ëåêö-32, Ñåìèíàð-16 48

9
ÕÎ¨ÐÄÓÃÀÀÐ ÕÝÑÝÃ.
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÀÃÓÓËÃÀ
(ËÅÊÖ-32 öàã, ÑÅÌÈÍÀÐ-16 öàã)
Á¯ËÝÃ-I. Óäèðòãàë
Õè÷ýýëèéí
íýð
Ñýäâèéí íýð Öàã
Õè÷ýýëèéí
õýëáýð
Óäèðòãàë
Ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààíû ¿¿ñýë,
ñóäëàõ ç¿éë. Íèéãìèéí áóñàä øèíæëýõ
óõààí, ÿëàíãóÿà ýðõ ç¿éí øèíæëýõ óõààíòàé
õîëáîãäîõ íü
2 Ëåêö
Ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýý, ò¿¿íèé îíöëîã
(Ý.Äþðêõàéìûí “àìèà õîðëîëò”-ûí øèíæèë
ãýýíèé æèøýýí äýýð)
2 Ñåìèíàð
Ñýäýâ - 1: Ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààíû ¿¿ñýë, ñóäëàõ ç¿éë.
Íèéãìèéí áóñàä øèíæëýõ óõààí, ÿëàíãóÿà ýðõ ç¿éí øèíæëýõ
óõààíòàé õîëáîãäîõ íü (ëåêö-2 öàã)
Õè÷ýýëèéí çîðèëãî: Ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààíûã ¿¿ñýõýä õ¿ðãýñýí
íºëººëë¿¿ä, íèéãìèéã ñóäëàõ ñîöèîëîãèéí õàíäëàãûí îíöëîã, ñîöèîëîãèéí
ìýäëýãèéã ýçýìøèõèéí òàíèí ìýäýõ¿éí áà ïðàêòèê ºãººæ, ìºí íèéãìèéí
áóñàä øèíæëýõ óõààíòàé õîëáîãäîõ áàéäàë çýðãèéí òàëààð àíõíû ñóóðü
îéëãîëòòîé áîëíî.
Ãîë îéëãîëòóóä:
™™ Ñîöèàëü ôèçèê
™™ Ñîöèîëîãè
™™ Ïîçèòèâèçì
™™ “Ñîöèàë” õýìýýõ íýð òîìü¸î
™™ Ñîöèàë áàðèìò ñýëò (fact)
™™ Ìàêðî áà ìèêðî ñîöèîëîãè
™™ Á¿òýö áà ¿éëäýë
Ñýäâèéí àãóóëãà:
™™ Ñîöèîëîãè ¿¿ñýõýä íºëººëñºí íèéãýì, óëñ òºð, òàíèí ìýäýõ¿éí
íºõöºë¿¿ä
™™ Î.Êîíò áà “ñîöèîëîãè”-èéí ¿¿ñýë. Ñîöèîëîãè áà áàéãàëèéí øèíæ
ëýõ óõààíû àðãà
™™ Ñîöèîëîãèéí ñóäëàõ ç¿éë áà “Ñîöèàë áàðèìò ñýëò”-èéí ñîöèî
ëîãèéí òàéëáàðëàë

10
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
™™ Ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýýíèé ò¿âøèí: ìàêðî áà ìèêðî ñîöèîëîãèéí
ñóäëàõ ç¿éë
™™ Ñîöèîëîãè íèéãìèéí áóñàä øèíæëýõ óõààíóóäòàé (ò¿¿õ, ñîöèàë
àíòðîïîëîãè, óëñ òºð ñóäëàë, ñýòãýëç¿é, ýäèéí çàñàã, ýðõ ç¿é)
õîëáîãäîõ íü
™™ Ýðõç¿é íîðìàòèâ (õýì õýìæýýò), õàðèí ñîöèîëîãè íîðìàòèâ áóñ
øèíæëýõ óõààí áîëîõ íü
Ñîöèîëîãè ¿¿ñýõýä íºëººëñºí íèéãýì, óëñ òºð, òàíèí ìýäýõ¿éí
íºõöºë¿¿ä
Ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààíû ¿¿ñëèéã XVIII çóóíû õî¸ð äàõü õàãàñààñ
Áàðóóí Åâðîïò ýõýëñýí ¿éë ÿâö áîëîõ îð÷èí ¿åèéí íèéãýìòýé ñàëøã¿é
õîëáîîòîé õýìýýí îëîí ñóäëàà÷èä ¿çäýã. (Ritzer, 1996: 6) Ñîöèîëîãè
¿¿ñýõýä íºëººëñºí ãýãääýã ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éëñèéã äàðààõ áàéäëààð òîéìëîí
õàðóóëæ áîëíî.
• Íèéãìèéí ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éë: Àæ ¿éëäâýðèéí õóâüñãàë
Àæ ¿éëäâýðæèëò, õîòæèëò, ò¿øìýë ¸ñíû õºãæèë çýðãèéã ñ¿¿ëèéí 400
ãàðóé æèëèéí òóðøèä äýëõèé åðòºíöèéã õóâüñãàí ººð÷ëºõºä îíöãîé íºëºº
¿ç¿¿ëñýí ¿éë ÿâöóóä õýìýýí áàðóóíû íèéãýì ñóäëàà÷èä ¿íäñýíäýý ñàíàë
íýãòýé òýìäýãëýñýí áàéäàã. (Stein, 1978: 445)
¯¿íýýñ àæ ¿éëäâýðèéí õóâüñãàë íü ñîöèîëîãè ¿¿ñýõýä õ¿ðãýñýí ãîë
õ¿÷èí ç¿éëèéí íýãýýð ÿìàãò òîîöîãääîã. Õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéí îãöîì,
îíöãîé ºñºëò õýìýýí òîâ÷õîí èëýðõèéëæ áîëîõ àæ ¿éëäâýðèéí õóâüñãàëûí
íºëººãººð ºðíºäèéí íèéãýìä õîòæèëò óðüä ºìíº áàéãààã¿éãýýð ÷àíàðûí ººð
ºíãº òºðõòýé áîëñîí. Õ¿í àìûí íÿãòðàë èõñýæ, ñî¸ëûí ìàø îëîí òºðëèéí
ýëåìåíò íýã äîð çýðýãöýí îðøèõ íü íèéãìèéí õýâèéí íºõöºëä òîîöîãäîõîîñ
ººð àðãàã¿é íèéãìèéí òèéì øèíý òºëºâ áàéäàë ¿¿ñýæ ýõýëñýí áàéíà.
¯¿íèéã ñîöèîëîãèéí õýëýýð èëýðõèéëáýë, íèéãýì íýã òºðºëò áàéäëààñ
îëîí òºðºëò áàéäàë ðóó øèëæèí îðæýý.
• Óëñ òºðèéí ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éë: Ôðàíöûí õºðºíãºòíèé õóâüñãàë
Ýíý õóâüñãàëûí ãîë ¿ð ä¿í íü çàñàãëàëûí ìîíàðõ ¸ñûã õàëæ á¿ãä
íàéðàìäàõ çàñàãëàëûí ýõèéã òàâüñàí ÿâäàë þì. Ýðõ ÷ºëºº, òýãø ýðõ,
øóäàðãà ¸ñ õýìýýõ óðèàã òóíõàãëàñàí ÷óõàì ýíý õóâüñãàëûí ÷ºëººëºõ ¿çýë
ñàíààíû íºëººãººð íèéãìèéí îþóí ñàíàà èë¿¿ èðãýíëýãæèæ, øèíæëýõ
óõààíû ñýòãýëãýýíä ÷ øèíèéã ýðýëõèéëýõ èë¿¿ òààòàé íºõöºë áèé áîëñîí
áàéíà.
• Îþóí ñàíàà, òàíèí ìýäýõ¿éí õ¿÷èí ç¿éë: áàéãàëü øèíæëýë
äýõ îëîëòóóä, ïîçèòèâèçì áà íèéãìèéã õèéñâýð áóñ òîäîðõîé
áàéäëààð ñóäëàõ õýðýãöýý ¿¿ññýí ÿâäàë
Äýýð ºã¿¿ëñýí íèéãýì, óëñ òºðèéí ººð÷ëºëò¿¿äèéí ä¿íä íèéãìèéí
áîäèò áàéäàë èõýýõýí ººð÷ëºãäºæ, óðüä ºìíºõ (óëàìæëàëò) íèéãýìòýé

11
õàðüöóóëàõûí àðãàã¿é áîëñîí òºäèéã¿é íèéãìèéí ñóäàëãààíû õóó÷èí àðãà
áàðèë ÷ øèíý íºõöºëä õàíãàëòòàé áóñ áîëîõ íü èëò ìýäðýãäýõ áîëæýý.
Íèéãìèéã äàí ãàíö ôèëîñîôèéí õèéñâýð îéëãîëòóóäààð áîëîí øàøíû
íîìëîëîîð ñóäàëæ, òàéëáàðëàõûã îðîëäîæ àñàí øèíæëýõ óõààíû õóó÷èí
õàíäëàãûã õàëàõ ¸ñòîé õýìýýí ñîöèîëîãèéí ¿íäýñëýã÷äèéí íýã Î.Êîíò
¿çýæ áàéâ. ¯¿íä áàéãàëèéí øèíæëýëèéí àðãóóä, ïîçèòèâèçìèéí çàð÷ìóóä
÷óõàë ¿¿ðýãòýé áàéëàà.
Î.Êîíò áà “ñîöèîëîãè”-èéí ¿¿ñýë
• Êîíò áà ñîöèîëîãè
Ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààíû íýðèéäñýí ýöýã õýìýýí äèéëýíõäýý õ¿ëýýí
çºâøººðºãääºã Ôðàíöûí ñýòãýã÷ Îãþñò Êîíò (1798-1857)-ûí àíõààðëûí òºâä
íèéãìèéã õýðõýí çàñàæ ñàéæðóóëàõ òóõàé àñóóäàë áàéæýý. Õýðâýý íèéãìýý
óðàãø àõèóëúÿ ãýâýýñ ñîöèàë çàí ¿éëèéã øèíæëýõ óõààí÷ààð ñóäëàõ ¸ñòîé
ãýæ ¿çýæ áàéñàí áºãººä àíõ óäàà òýðýýð “sociology” õýìýýõ ëàòèí, ãðåê ¿ãñèéí
íèéëáýð íýð òîìü¸îã ººðèéí ¿¿ñãýõýýð îðîëäîæ áóé íèéãìèéã ñóäëàõ øèíý
øèíæëýõ óõààíû íýð áîëãîí õýðýãëýñýí áàéíà. Ò¿¿íèé 1838 îíä õýâë¿¿ëñýí
Ïîçèòèâ ôèëîñîôèéí êóðñ õýìýýõ á¿òýýëä ýíý òóõàé àíõ òîäîðõîéëîãäñîí
áàéäàã ÷ 1820-èîä îíóóäàä íýãýí íºõºðòºº áè÷ñýí çàõèäàëäàà ýíý íýð òîìü¸îã
õýðýãëýæ áàéñàí íü õàðàãääàã. Î.Êîíò ýíýõ¿¿ øèíæëýõ óõààíàà ýõëýýä ñîöèàë
ôèçèê õýìýýí íýðèéäýæ áàéñàí ÷ ò¿¿íèéã ºìíº íü Áåëüãèéí íýãýí íèéãìèéí
ñòàòèñòèê÷ õýðýãëýñíèéã ìýäýýä áîëüñîí áàéíà. (Coser, 1971: 3) Ò¿¿íèéõýýð
ñîöèîëîãè íü íèéãìèéí ººð÷ëºëòèéí ÿâöàä õ¿íèé îþóí ñàíàà, çàí ñóðòàõóóí
õýðõýí ººð÷ëºãäºõèéã ñóäàëäàã øèíæëýõ óõààí þì.
• Êîíò áà ïîçèòèâèçì
“Òýðýýð ñîöèàë çàí ¿éëèéã ñóäëàõàä øèíæëýõ óõààíû àæèãëàëòûã
õýðýãëýõèéã õ¿ñýæ áàéñàí áºãººä ¿¿íèéãýý ïîçèòèâèçì õýìýýí íýðëýæýý.
Êîíò íü ñîöèîëîãè áîë áèäíèé “ïîçèòèâ” ãýæ íýðëýæ áîëîõ òýðõ¿¿ ìýäëýãò
òóëãóóðëàñàí øèíæëýõ óõààí áàéõ ¸ñòîé ãýæ ¿çýæ áàéëàà.” (Shepard and
Greene, 2001:14)
• Êîíò áà ñîöèîëîãèéí àðãóóä
Ýíýõ¿¿ øèíý øèíæëýõ óõààíûõàà íèéãìèéã ñóäëàõ àðãóóäûã ìºí ãàðãàæ
èðñýí áàéíà. ¯¿íä: àæèãëàëò, òóðøèëò, õàðüöóóëàëò áà ò¿¿õýí õàíäëàãà
¯¿íýýýñ ýõíèé õî¸ð íü áàéãàëèéí øèíæëýõ óõààíû àðãóóä áºãººä
ñ¿¿ëèéí õî¸ðûã íü ººðºº ãàðãàæ òàâüñàí áàéíà.
• Êîíò áà ñîöèàë ñòàòèê, ñîöèàë äèíàìèê
Î. Êîíò íü, íèéãìèéí òîãòâîðòîé áàéäàë áà ýìõ æóðìûí ñóäàëãàà
áîëîõ ñîöèàë ñòàòèê áîëîí íèéãìèéí ººð÷ëºëòèéí ñóäàëãàà áîëîõ ñîöèàë
äèíàìèê õî¸ðûã çààãëàí ÿëãàæ ºã÷ýý. Íèéãìèéí òîãòâîðò áàéäàë õèéãýýä
íèéãìèéí ººð÷ëºëò õóâèðëûí õîîðîíäîõ ýíýõ¿¿ çààã ÿëãààíû àñóóäàë íü
îð÷èí ¿åèéí ñîöèîëîãèéí àíõààðëûí òºâä ÷ áàéñààð áàéíà.

12
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
Ñîöèîëîãèéí ñóäëàõ ç¿éë áà “Ñîöèàë áàðèìò ñýëò”-èéí
ñîöèîëîãèéí òàéëáàðëàë
• Ñîöèîëîãèéí ñóäëàõ ç¿éë
Ñîöèîëîãèéí ñóäëàõ ç¿éëèéã òîãòñîí ãàíöõàí ºã¿¿ëáýðýýð èëýðõèéëýõ
áîëîìæã¿é þì. Ýíý íü ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààíû òóóëæ ºíãºð¿¿ëñýí
ò¿¿õ õèéãýýä îíîë, ïàðàäèãìûí ÿëãàà, ò¿¿í÷ëýí óëñ îðîí, á¿ñ íóòãèéí
ÿëãààíààñ ÷ õ¿ðòýë õàìààðàí ÿíç á¿ðýýð òîäîðõîéëîãäñîí áàéõ íü ýëáýã.
Ñóðàõ áè÷ã¿¿äýä íèéãìèéã á¿õýëä íü ñóäàëäàã øèíæëýõ óõààí ãýõýýñ
àâàõóóëààä õ¿ì¿¿ñèéí ºäºð òóòìûí àìüäðàëûã ñóäàëíà ãýõ õ¿ðòýë îëîí
òàëòàéãààð òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Ò¿¿íýýñ ãàäíà, íèéãìèéí øèíæëýõ
óõààíóóäûã ñóäëàõ ç¿éëýýð íü ãýõýýñýý èë¿¿òýé íèéãìèéã ñóäëàõ àðãà
õàíäëàãààð íü ÿëãàõ íü ç¿éòýé ãýñýí ¿çýë ÷ ÿðèãääàã. (Bilton, 1986: 1)
Ãýñýí õýäèé ÷ ñîöèîëîãè áîë ýöýñòýý ñîöèàë á¿òöèéã ñóäàëäàã øèíæëýõ
óõààí þì ãýæ òîéìëîí ¿çýæ áîëíî. (Shepard and Greene, 2001: 6)
Ñîöèàë á¿òýö: íèéãìèéí õàðèëöààíä îðæ áóé õ¿ì¿¿ñèéí õîîðîíäûí
çàãâàð÷ëàãäñàí õàðèëöàí ¿éë÷ëýë.
• Ñîöèàë áàðèìò ñýëò áà ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýýíèé îíöëîã
Ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýýíèé îíöëîã õèéãýýä áèå äààñàí àêàäåìèê
ñàëáàð øèíæëýõ óõààí áîëîí õºãæñºí ò¿¿õ íü ôðàíöûí ñîöèîëîãè÷ Ý.
Äþðêõàéìûí íýðòýé ñàëøã¿é õîëáîîòîé þì. Ýõýí ¿åèéí ñîöèîëîãè÷èä
ñîöèîëîãèéã øèíæëýõ óõààí÷ áàéëãàõ òàë äýýð èõ àíõààðàë òàâüæ áàéñàí
÷ õýðýã äýýðýý Ý.Äþðêõàéì òýðã¿¿òýé õîæìûí ñîöèîëîãè÷èä ýíý àæëûã
ã¿éöýëä¿¿ëñýí áàéíà. Ýíý íü õèé òºñººëëèéã àæèãëàëòààð îðëóóëàõ áîëîí
ºãºãäºë öóãëóóëàõ, àíãèëàõ, ò¿¿í÷ëýí íèéãìèéí îíîëóóäûã øàëãàõàä
ºãºãäëèéã àøèãëàõ çýðýã àðãóóäûã áîëîâñðóóëñàíòàé õîëáîîòîé þì.
Ý.Äþðêõàéì ýíýõ¿¿ ñîöèîëîãè÷äûí õàìãèéí ãîë òºëººëºã÷ áàéñàí áºãººä
òýðýýð ñòàòèñòèê òåõíèê¿¿äèéí õýðýãëýýã àíõ óäàà àìèà õîðëîëòûí òàëààðõ
ººðèéí ñóóðü ñóäàëãààíäàà íýâòð¿¿ëñýí õ¿í þì.
Òýðýýð àìèà õîðëîëò íü äàí ãàíö õóâü ¿éëäëýýñ èë¿¿ ç¿éëñèéã ººðòºº
àãóóëæ áàéäàã áºãººä àìèà õîðëîëòûí ò¿âøèí íü á¿ëãèéí øèíæ¿¿äýýñ
õàìààðàí õýëáýëçýæ áàéäãèéã ñóäàëãààãààðàà íîòëîí õàðóóëæýý. (Bilton,
1986: 610) Ý.Äþðêõàéì õ¿íèé ñîöèàë çàí ¿éë íü ñýòãýëç¿éí õ¿÷èí ç¿éëýýñ
èë¿¿òýé ñîöèàë õ¿÷èí ç¿éëýýð òàéëáàðëàãäàõ ¸ñòîé ãýäãèéã ¿ç¿¿ëñýí.
Ñîöèàë áàðèìò ñýëò áîë õóâü áîäãàëèàñ àíãèä îðøèæ, ò¿¿íèéã õÿçãààðëàæ,
ýðãýýä ò¿¿íä øàõàëò ¿ç¿¿ëæ áàéäàã øèíæ¿¿äèéã ººðòºº àãóóëàõ áºãººä
íýã ñîöèàë áàðèìò ñýëò íü ººð íýã ñîöèàë áàðèìò ñýëòýýð òàéëáàðëàãäàõ
¸ñòîé ãýäýã íü ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýýíèé òàëààð áàðèìòàëæ àñàí ò¿¿íèé
¿íäñýí áàðèìòëàë áàéñàí áàéíà.
Ýöýñò íü òýìäýãëýõýä, ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýýíèé òºâ íü õóâü õ¿íèé
ò¿âøèíä áóñ õàðèí ÿìàãò á¿ëãèéí ò¿âøèíä áàéäàã îíöëîãòîé. (Shepard and
Greene, 2001: 6)

13
Ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýýíèé ò¿âøèí: ìàêðî áà ìèêðî ñîöèîëîãèéí
ñóäëàõ ç¿éë
• Ìàêðî áà ìèêðî ñîöèîëîãè
Ìàêðî ñîöèîëîãè íü òîìîîõîí á¿òö¿¿ä, õîîðîíäîî õîëáîî á¿õèé ñîöèàë
èíñòèò¿ö¿¿ä, íèéãìèéí àìüäðàëûí ºðãºí öàð õ¿ðýýòýé áîëîîä ò¿¿õýí ¿éë
ÿâöóóäûã ñóäàëäàã áîë ìèêðî ñîöèîëîãè íü ¿éëäýë, õàðèëöàí ¿éë÷ëýë áîëîí
óòãà ó÷ðûí åðòºíöèéí á¿ðýëäýëòèéã èë¿¿ ñîíèðõäîã. Ãîë÷ëîí áýëãýäëèéí
õàðèëöàí ¿éë÷ëýëèéí îíîë, ñîëèëöîîíû îíîë áà ýòíîìåòîäîëîãè çýðýã íü ìèêðî
ñîöèîëîãèéí æèøýýíä äóðüäàãääàã áîë ìàðêñèçì, ôóíêöèîíàëèçì, ñèñòåìèéí
îíîëóóäûã ìàêðî ñîöèîëîãèä õàìðóóëäàã áàéíà. (Marshall, 1998: 466)
Òýìäýãëýõ ç¿éë ãýâýë, äýýðõ ÿëãàà íü çàðèìäàà òåõíèê øèíæòýé áºãººä
¿¿íèéã õýò òóéëøðóóëàí, á¿ãäýä õàìðóóëàí õýðýãëýõèéã îðîëäîõ íü òèéì ÷
ºãººæòýé áóñ ãýäãèéã àíõààðàõàä èë¿¿äýõã¿é.
• Ñîöèîëîãè íèéãìèéí áóñàä øèíæëýõ óõààíòàé õîëáîãäîõ íü.
Ýðõç¿é íîðìàòèâ (õýì õýìæýýò), õàðèí ñîöèîëîãè íîðìàòèâ
áóñ øèíæëýõ óõààí áîëîõ íü
Íèéãìèéí øèíæëýõ óõààíóóä íü õýäèéãýýð ººð ººðèéí ò¿¿õòýé, ñóäëàõ
ç¿éë, àðãà áàðèëûí ÿëãààòàé ñàëáàðóóä ÷ ãýñýí á¿ãä õ¿íèé íèéãýì õýìýýõ
íýã òàëáàðò àæèëëàäàã ó÷ðààñ õîîðîíäîî ñàëøã¿é õîëáîîòîé íü òîäîðõîé.
Ýíýõ¿¿ õîëáîî áîëîîä ÿëãààã “Ãýð á¿ë”-èéí ñýäâýýð æèøýýëýí äàðààõ
õ¿ñíýãòýýñ õàðæ áîëíî.
¹
Íèéãìèéí
øèíæëýõ óõààí
Ñóäëàõ ç¿éëñèéí æèøýý
1 Ñîöèîëîãè
Ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äèéí òîî õýìæýý áîëîîä ýìýãòýé÷¿¿äèéí
àæèë ýðõëýëò õî¸ðûí õîîðîíäûí õàìààðàë
2 Àíòðîïîëîãè Áè÷èã ¿ñýãã¿é íèéãýì äýõ ãýð á¿ëèéí õýâ øèíæ
3 Ñýòãýë ñóäëàë
Ñýòãýë ñàíààíû áàéäàëä òºðºëòèéí ¿éë ÿâöûí ¿ç¿¿ëýõ
íºëººëºë
4 Ýäèéí çàñàã Ìîíãîë ãýð á¿ëèéí æèëèéí îðëîãûí ò¿âøèí
5 Óëñ òºð ñóäëàë
Òóõàéí ãýð á¿ëèéí íèéãìèéí àíãè äàâõàðãûí õàðüÿàëàë
áà ñîíãóóëüä ñàíàë ºãºõ áàéäàë
6 Ò¿¿õ Êîëîíè÷ëîãäñîí íèéãýì äýõ ãýð á¿ëèéí õýâ øèíæ
Ñîöèîëîãè íîðìàòèâ áóñ øèíæëýõ óõààí áîë ýðõ ç¿é íü íîðìàòèâ
øèíæëýõ óõààí þì. Ýíý áàéäàë íü òóñ øèíæëýõ óõààíóóäûí òºâëºðºí
ñóäàëäàã íèéãìèéí àìüäðàëûí òýðõ¿¿ ¿çýãäë¿¿äèéíõ íü îíöëîãîîñ õàìààð÷
áàéãàà áîëíî.

14
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
1. Ñîöèîëîãèéí ¿¿ñëèéã ÷óõàì ÿàãààä Î.Êîíòòîé õîëáîí ¿çäýã âý?
2. Î.Êîíò ñîöèîëîãèéí ñóäëàõ ç¿éë, îíöëîãèéí òàëààð þó ãýæ ¿çýæ
áàéñàí áý?
3. Ñîöèîëîãèéí àíõíû îíîëóóäûí íèéãìèéã ñóäëàõ àðãà çàãâàð
íü ÿàãààä ôèëîñîôè çýðýã õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíûõòàé áóñ õàðèí
áàéãàëèéí øèíæëýõ óõààíûõòàé èë¿¿ îéð áàéñàí áý?
4. Àæ ¿éëäâýðèéí õóâüñãàëûã ñîöèîëîãè ¿¿ñýõýä íºëººëñºí
íèéãìèéí øàëòãààíû íýãýíä òîîöäãèéí ó÷èð?
5. Ý.Äþðêõàéì “ñîöèàë áàðèìò ñýëòèéã ýä ç¿éë ìýò àâ÷ ¿çýæ, ñóäëàõ
¸ñòîé” ãýñíèé ó÷ðûã ñîöèîëîãèéí îíöëîãòîé õîëáîí òàéëáàðëàíà
óó?
6. Ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýýíèé ¿íäñýí îíöëîãèéã ýðõç¿éí øèíæëýõ
óõààíòàé õàðüöóóëàí òàéëáàðëàíà óó
7. Ñîöèîëîãè áà ýðõç¿éí øèíæëýõ óõààíû õîîðîíäûí ¿íäñýí ÿëãàà
þóíä îðøèõ âý?
Õÿíàëòûí àñóóëòóóä:
1. Ritzer, G. (1996) Sociological Theory. New York: The McGraw-Hill
Companies, Inc.
2. Stein, M. (1978) “The Value of Community Studies” in Modern
Sociology Introductory. Reading. (Ed) Peter Worsley. Penguin Books
3. Coser, L.A. (1971) Masters of Sociological Thought. New York:
Harcourt Brace Jovanovich, Inc.
4. Bilton, T. (1986) Introductory Sociology. London: Macmillan.
5. Shepard, J.M., Greene, R.W. (2001) Sociology and You. Illinois:
NTC.
6. Marshall, G. A (1998) Dictionary of Sociology. Oxford University
Press
Ýõ ñóðâàëæ:
1. Ãèääåíñ, À. (2006) Ñîöèîëîãè. ÓÁ.
2. Ñìåëçåð, Í. (2001) Ñîöèîëîãè. ÓÁ.
3. Ìºíõáàò, Î. (2008) Ñîöèîëîãèéí îíîë.ÓÁ. Àäìîí
4. Ãëàçûðèí, Â.À. (Ðåä.) (2003). Õóóëü ç¿éí ñîöèîëîãè. ÓÁ.
5. Ñîöèîëîãè ñýòã¿¿ë. ¹1-6, ÌÓÈÑ, Ñîöèîëîãèéí òýíõèì. 2001-
2005
6. Schaefer, R. T. (1989) Sociology. New York: McGraw-Hill, Inc.
Óíøèõ ìàòåðèàë:

15
Ñýäýâ - 2: Ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýý, ò¿¿íèé îíöëîã
(Ý.Äþðêõàéìûí “Àìèà õîðëîëò”-ûí øèíæèëãýýíèé æèøýýí
äýýð ÿðèëöàõ)
Õè÷ýýëèéí çîðèëãî: Àìèà õîðëîõ ¿çýãäýëä íýðò ñîöèîëîãè÷
Ý.Äþðêõàéìûí õèéñýí ä¿í øèíæèëãýýíä òóëãóóðëàí õýëýëöýæ, íèéãìèéí
îëîí ÿíçûí ¿çýãäëèéã àâ÷ ¿çýõ ñîöèîëîãèéí àðãà, õàíäëàãûí óã ÷àíàð,
îíöëîãèéã òîäðóóëàí îéëãîõ, ìºí íèéãìèéí òîäîðõîé áàðèìò ñýëòèéã
ñîöèîëîãèéí îíîëûí ¿¿äíýýñ õýðõýí òàéëáàðëàñíûã æèøýýí äýýð õàðóóëàõ
Æè÷: (Õè÷ýýëèéí ýõýíä îþóòíóóä, õ¿ì¿¿ñèéã àìèà õîðëîõîä õ¿ðãýäýã
ãýæ áîäîæ áóé øàëòãààíóóäûã äýâòýðòýý áè÷èæ, ýíý òàëààð íü òîâ÷õîí
õýëýëö¿¿ëýã ºðí¿¿ëæ áîëíî)
™™ Ãàæ ¿çýãäýë
™™ Íèéãìèéí àíîìè áàéäàë
™™ Àìèà õîðëîõóé
™™ Ýãîèñò àìèà õîðëîëò
™™ Àëüòðóèñò àìèà õîðëîëò
™™ Àíîìè àìèà õîðëîëò
™™ Ýâ íýãäýë
™™ Ñîöèàë áàðèìò ñýëò
™™ Àìèà õîðëîõ ¿çýãäëèéã ïñèõîëîãèéí ¿¿äíýýñ òàéëáàðëàæ áàéñàí íü
™™ Àìèà õîðëîëòûí òºðë¿¿ä: Ýãîèñò, àëüòðóèñò, àíîìè àìèà
õîðëîëòûí øàëòãààí áà îíöëîã
™™ Ý. Äþðêõàéì àìèà õîðëîõ ¿çýãäëèéí òºðë¿¿äèéã íèéãìèéí ñîöèàë
ýâ íýãäýë áà á¿òöèéí îíöëîãòîé õîëáîí òàéëáàðëàñàí íü
™™ Á¿ëãèéí ñîöèàë ýâ íýãäýë õýò èõ áà õýòýðõèé ñóë áàéõ ¿åä àìèà
õîðëîëò èõýñäýã áîëîõ íü
™™ Ý. Äþðêõàéì àìèà õîðëîõóéã òóõàéí õóâü õ¿íèé ñýòãýëç¿éí îíöëîã
þì óó àëü ýñõ¿ë òîäîðõîé íýã àãøíû ñýòãýëèéí áàéäëààð áóñ
õàðèí íàñ, õ¿éñ, àæèë, ìýðãýæèë, èòãýë ¿íýìøèë, ãýðëýëò, îðëîãî
ãýõ çýðýã ºðãºí õ¿ðýýòýé íèéãìèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéí äýâñãýð äýýð
òàéëáàðëàãäàõ ¸ñòîé ñîöèàë ¿çýãäýë ãýæ àâ÷ ¿çñýí íü ñîöèîëîãèéí
øèíæèëãýýíèé ñîíãîìîë íýã æèøýý áîëîõ íü
Ñàíàë áîëãîæ áàéãàà àðãà:
1. Ìýòãýëöýýí
2. Á¿ëãýýð àæèëëóóëàõ

16
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
Àìèà õîðëîõ ¿çýãäëèéí ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýý (Ý.Äþðêõàéì)
• Àìèà õîðëîõ ¿çýãäëèéã ïñèõîëîãèéí ¿¿äíýýñ òàéëáàðëàæ
áàéñàí íü
XIX çóóíû ñ¿¿ë ¿å íü ºðíº äàõèíû íèéãìèéí øèíæèëãýýíä, òýð äóíäàà
ýäèéí çàñãèéí øèíæèëãýýíä õ¿ðòýë ñýòãýë ç¿éí õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëºº
èõýýõýí ìîîäîíä îðæ áàéñàí öàã ¿å áàéëàà. ×óõàì èéì öàã ¿åä Äþðêõàéì
“Àìèà õîðëîõóé” õýìýýõ àëäàðò á¿òýýëýý áè÷èæ õýâë¿¿ëñýí áºãººä ýíý
ñýäýâ íü ìàãàäã¿é ñýòãýë ç¿éí õ¿÷èí ç¿éëñýýð òàéëáàðëàãäàõàä õàìãèéí
èë¿¿ äºõºìòýé ¿çýãäýë áàéñàí þì.
Õ¿ì¿¿ñ àìèà õîðëîëòûí øàëòãààíûã èõýâ÷ëýí òóõàéí õóâü õ¿ì¿¿ñèéí
ñýòãýëèéí õýò èõ ãóòðàëòàé õîëáîí ¿çýæ, õàðèí òóõàéí õ¿ì¿¿ñèéí
á¿ëýãòýéãýý õîëáîãäñîí õîëáîîã íü àíçààðäàãã¿é íü õàðàãääàã. Æèøýý
íü, õýí íýã ýìýãòýé ººðèéí õ¿¿õäýý îñîëä îðæ íàñ áàðñíûã ñîíñîîä àìèà
õîðëîæ, íýã õ¿í áèçíåñ íü äàìïóóðñíû äàðààãààð àìèà õîðëîæ, çàëóó õ¿¿
íàéç îõèíäîî õàÿãäààä àìèà õîðëîæ...ãì. Ýíý ìýò õóâü õ¿íèé ò¿âøíèé
áîëîí ñýòãýë ñàíààíû íºõöºë¿¿ä õ¿ì¿¿ñèéí àìèà õîðëîõ ñýäëèéã òºð¿¿ëýõýä
èõýýõýí ¿¿ðýãòýé íü ¿íýí ÷, ýíýõ¿¿ ñýòãýë ñàíààíû áàéäëûí ººð÷ëºëò¿¿ä íü
÷óõàì àìèà õîðëîõ ¿çýãäëèéí àð äàõü çàðèì ¿íýíèéã òàéëàõàä õàíãàëòòàé
áàéæ ÷àääàãã¿é íü ñóäàëãààãààð íýãýíò íîòëîãäæýý. (Cole, 1980: 14)
Àìèà õîðëîëòûí õóâü
Õýðâýý òà àìèà õîðëîëòûí õóâèéã (òîäîðõîé íýã àíãèëàëä õàìààðàãäàõ
100 000 õ¿í òóòìààñ àìèà õîðëîñîí òîõèîëäëûí òîî) ñóäàëæ ¿çâýë
àìèà õîðëîõ õàíäëàãà õ¿í á¿ðò àäèë áèø áàéäãèéã õàðæ áîëíî. Æèøýý
íü, ýð÷¿¿äèéí àìèà õîðëîõ ìàãàäëàë ýìýãòýé÷¿¿äèéíõýýñ, ïðîòåñòàíò
øàøèíòíóóäûíõ êàòîëèêóóäûíõààñ, ãàíö áèå ýð÷¿¿äèéíõ ãýð á¿ëòýé
ýð÷¿¿äèéíõýýñ, èë¿¿ ºíäºð áîëîâñðîëòîé õ¿ì¿¿ñèéíõ äîîãóóð áîëîâñðîëòîé
õ¿ì¿¿ñèéíõýýñ, öýðýã àðìèéíõíûõ ýíãèéí èðãýäèéíõíýýñ èë¿¿ ºíäºð
áàéäàã áàéíà. ßàãààä òýð âý?
Òàíû áîäëîîð áîë ýð÷¿¿ä ýìýãòýé÷¿¿äýýñ èë¿¿ èõ ñýòãýëýýð óíàæ
ÿâäàã óó. ªíäºð áîëîâñðîëòîé õ¿ì¿¿ñ áàãà áîëîâñðîëòîé õ¿ì¿¿ñýýñ
èë¿¿ ñýòãýëýýð óíàäàã áàéõ íü óó? ¯¿íä øóóä ë òèéì ãýñýí õàðèóëò ºãºõ
àðãàã¿é. Õàðèí ÷ æèøýý íü, áîëîâñðîë ºíäºðòýé õ¿ì¿¿ñ, áàãà áîëîâñðîëòîé
õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöóóëàõàä èë¿¿ ñýòãýë ºåã ÿâäàã áàéíà.
Ý.Äþðêõàéì àìèà õîðëîõ ¿çýãäëèéã ñîöèîëîãèéí ¿¿äíýýñ
òàéëáàðëàñàí íü
“Àìèà õîðëîõóé” õýìýýõ á¿òýýëäýý Ý.Äþðêõàéì ÿíç á¿ðèéí á¿ëã¿¿äèéí
õîîðîíäîõ àìèà õîðëîëòûí õóâü ººð, ººð áàéäãèéí ó÷ðûã òàéëàõûã îðîëäñîí
áàéíà. Àìèà õîðëîëòûí òàëààðõ Äþðêõàéìûí îíîë íü ñîöèîëîãèéí ¿çýë
õàíäëàãûã òîäîðõîé ñóäàëãààíä õýðýãëýñíèé õàìãèéí øèëäýã æèøýýíèé íýã
ãýãääýã. Äþðêõàéì ñîöèàë á¿ëã¿¿ä äýõ àìèà õîðëîëòûí õóâü íü áîäãàëèéí
çºâõºí ñýòãýë ñàíààíû ãóòðàëààð òàéëáàðëàãäàõ ç¿éë áèø þì ãýäãèéã
õàðóóëàõûã çîðüñîí. (Cole, 1980: 14)

17
Äþðêõàéì ñóäàëãààãààðàà, ýäèéí çàñãèéí óíàëòûí ¿åä õ¿ì¿¿ñèéí àìèà
õîðëîõ ìàãàäëàë èõýñäãèéã èëð¿¿ëñýí íü äýýð äóðüäàãäñàí ñýòãýë ñàíààíû
ãóòðàëûí òàéëáàðûã çºâòãºæ áàéãàà ìýò õàðàãäàæ ìàãàä. ¯íýõýýð ÷ õ¿ì¿¿ñ
ñàíõ¿¿ãèéí õóâüä ãà÷èãäàëä îðñîí áîë ñýòãýëýýð óíàæ òààðàà, ¿¿íýýñ
¿¿äýýä àìèà õîðëîõ ÿâäàë ÷ èõñýõ áîëîìæòîé. Ãýòýë Äþðêõàéì, ¿¿íèé
ñàöóó ýäèéí çàñãèéí öýöýãëýëòèéí ¿åä ÷ àìèà õîðëîëòûí õóâü ºíäºðñºæ
áàéñíûã îëæ õàðæýý. Èéì íºõöºëä ñýòãýë ñàíààíû ãóòðàëûí îíîë ¿¿íèéã
õýðõýí òàéëáàðëàõñàí áèëýý?
• Àìèà õîðëîëòûí òºðë¿¿ä: ýãîèñò, àëüòðóèñò, àíîìè àìèà
õîðëîëòûí øàëòãààí áà îíöëîã
Àìèà õîðëîëòûí òàëààð èõýýõýí õýìæýýíèé ìàòåðèàë ñóäàëñíûõàà
äàðààãààð Äþðêõàéì õýä õýäýí òºðëèéí àìèà õîðëîëò áàéíà ãýñýí
ä¿ãíýëòýä õ¿ð÷ýý. (Bilton, 1996: 613-615)
Ýãîèñò àìèà õîðëîëò
Ýõíèé õî¸ð òºðºë áîëîõ ýãîèñò áà àëüòðóèñò àìèà õîðëîëò íü òóõàéí
áîäãàëèéí õóâüä ó÷èð õîëáîãäîë á¿õèé, õýëõýý õîëáîîíä îðøäîã òýðõ¿¿
á¿ëýãòýéãýý õýð çýðýã çîõèöîëòîé áàéäãààñ íü õàìààðìàë øèíæòýé.
Õýðâýý áîäãàëü òýðõ¿¿ ó÷èð õîëáîãäîë á¿õèé á¿ëýãòýý äàñàí çîõèöîæ
÷àäààã¿é áîë òóõàéí õ¿í ýðýãòýé ÷ áàéñàí ýìýãòýé ÷ áàéñàí õàìààã¿é,
çîðèëãî íü ñàðíèæ, ñòðåññò îðñîí ¿åäýý äýìæëýã àâ÷ ÷àääàãã¿é áàéíà.
Èéíõ¿¿ ººðñäèéãºº íèéãìýýñ ýñâýë á¿ëãýýñýý òóñãààðëàãäñàí õýìýýí
¿çñíýýñýý áîëæ àìèà õîðëîñîí õ¿ì¿¿ñèéí àìèà õîðëîëò íü ýãîèñò àìèà
õîðëîëò ãýæ íýðëýãääýã.
Àëüòðóèñò àìèà õîðëîëò
Íºãºº òàëààñ á¿ëýãòýý õýòýðõèé èõýýð õîëáîãäîí äàñàõ ÿâäàë ÷ áàéíà.
Á¿ëýã õè÷íýýí èõ ÷óõàë áîëîõ òóñàì áîäãàëèéí àìüäðàë òºäèé ÷èíýý ¿íý
öýí áàãàòàé áîëäîã. Õóâü àìüäðàëàà (á¿ëýãòýéãýý õàðüöóóëàõàä) ÷óõàë ãýæ
òîîöäîãã¿éãýýñýý áîëæ àìèà õîðëîãñäûã Äþðêõàéì àëüòðóèñò àìèà õîðëîëò
õýìýýí íýðëýæýý.
ªºðººð õýëáýë, õýòýðõèé èõ õýìæýýíèé þìóó ýñâýë õýò áàãà ò¿âøíèé
ñîöèàë äàñàí çîõèöîë íü àìèà õîðëîëòîä õ¿ðãýõ íºõöºëèéã áèé áîëãîäîã àæ.
Àíîìèê àìèà õîðëîëò
Àìèà õîðëîëòûí ººð íýã òºðºë íü àíîìèê àìèà õîðëîëò þì. Äþðêõàéìûí
¿çýæ áàéñíààð õóâü õ¿ì¿¿ñèéí ºäºð òóòìûí çàí ¿éë¿¿ä óòãà ó÷èð á¿õèé
çîðèëãî ÷èãëýëòýé áàéõ àâààñ, ìºí òîäîðõîé ä¿ðýì æóðàì õèéãýýä õýì
õýìæýýíä çàõèðàãäàæ áàéõ àâààñ òýä ººðèéí àìüäðàëäàà ñýòãýë õàíãàëóóí
áàéõ àæ. Õýðâýý òýðõ¿¿ çîðèëãî íü óòãà ó÷ðàà àëäàõ þì áîë òóõàéí õ¿í
ó÷ðàà îëîõîî áîëüæ, àìüäðàë íü óòãàã¿é áîëæ ¿¿íèé óëìààñ àìèà õîðëîõ
ìàãàäëàë èõýñäýã. Äþðêõàéì, íýã áîë íèéãýì äýõ îãöîì ººð÷ëºëò ýñâýë õóâü
õ¿íèé ñîöèàë àìüäðàë äàõü îãöîì ººð÷ëºëò íü àíîìè áàéäàë áóþó ÿìàð ÷ ýìõ
æóðàìã¿é ìýò áàéäëûã ¿¿ñãýæ àìèà õîðëîõ ìàãàäëàëûã èõýñãýäãèéã òîãòîîæýý.

18
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
Àíîìèê àìèà õîðëîëòûí îíîë íü ýäèéí çàñãèéí äîíñîëãîîíò ¿å¿äèéí
òóðøèä (ýíý íü îãöîì ºñºëòèéí ¿å ÷ áàéñàí, ýñ áºãººñ îãöîì óíàëòûí
¿å ÷ áàéñàí ÿëãààã¿é) èõñýõ àìèà õîðëîëòûí ó÷èð õîëáîãäëûã òàéëáàðëàõ
áîëîìæòîé.
Ýíý îíîë, ººðñäèéíõ íü ñîöèàë íºõöºë¿¿ä ãýíýò îðâîíãîîðîî ýðãýñýí
õ¿ì¿¿ñèéí á¿ëýã äîòîð èõýñäýã àìèà õîðëîëòûí õóâèéã òàéëáàðëàõàä áàñ
àøèãëàãäàæ áîëíî.
Ôàòàëèñò àìèà õîðëîëò
Äþðêõàéìûí àíãèëñàí àìèà õîðëîëòûí òºðë¿¿äýýñ õàðüöàíãóé áàãà
äóðüäàãääàã íü ôàòàëèñò àìèà õîðëîëò þì. Àíîìèê àìèà õîðëîëò íü
çîõèöóóëàëò õýòýðõèé ñóë áàéõ ¿åä òîõèîëääîã áîë õàðèí çîõèöóóëàëò
õýòýðõèé èõ ¿åä ôàòàëèñò àìèà õîðëîëò ãàðàõ ìàãàäëàë èõýñäýã áàéíà.
Äþðêõàéì, “äàðàíãóé äýã æóðìûí óëìààñ èðýýä¿é íü ÿìàð ÷ ºðøººëã¿éãýýð
õààãäàæ, õ¿ñýë ýðìýëçýë íü áàëìàäààð áîéìëîãäñîí õ¿ì¿¿ñèéí” õóâüä
ôàòàëèñò àìèà õîðëîëò èõýñäãèéã èëð¿¿ëæýý. (Ritzer, 1996: 91) ¯éëäýë
áîëãîíûã íü äàðàíãóéëàí æóðàìëàäãààñ áîëîîä èòãýë íàéäâàð àëäñàíû
óëìààñ àìèà õîðëîñîí áîîëûí æèøýýã ýíä ýø òàòàæ áîëîõ þì.
• Ý.Äþðêõàéì àìèà õîðëîõ ¿çýãäëèéí òºðë¿¿äèéã íèéãìèéí ñîöèàë
ýâ íýãäýë áà á¿òöèéí îíöëîãòîé õîëáîí òàéëáàðëàñàí íü
Ñîöèîëîãè÷èéíõîî õóâüä Äþðêõàéì àìèà õîðëîñîí áîäãàëèéí õóâü
¿éëäýë äýýð ãîëëîí àíõààðààã¿é áàéíà. Ýíý íü ñýòãýë ç¿é÷äýä îðõèõ àæèë
þì. Õàðèí òýðýýð àìèà õîðëîëòûí õóâü äàõü õýëáýëçë¿¿äèéã òàéëáàðëàõûã
èë¿¿ ñîíèðõîæ, àìèà õîðëîëòûí õóâü ÿàãààä àëü íýã á¿ëãèéí äóíä íºãºº
á¿ëýãò áàéäãààñàà èõ áàéäãèéã òàéëáàðëàõûã ÷óõàë÷èëñàí áàéäàã. ¯¿íèéãýý
òýðýýð ººðèéí ñóäàëãààíû ñóóðü ¿çýë áàðèìòëàëûí íýã áîëîõ íèéãìèéí ýâ
íýãäëèéí îíîëòîé õîëáîí òàéëáàðëàñàí áàéíà.
Àìèà õîðëîëòûí òºðë¿¿äèéã ñîöèàë øàëòãààöëûí áàéäëààð íü áàãöëàí
¿ç¿¿ëáýë:
Íÿãòðàë
Áàãà  Ýãîèñò àìèà õîðëîëò
ªíäºð  Àëüòðóèñò àìèà õîðëîëò
Çîõèöóóëàëò
Áàãà  Àíîìèê àìèà õîðëîëò
ªíäºð  Ôàòàëèñò àìèà õîðëîëò
Ý.Äþðêõàéì àìèà õîðëîõóéã, òóõàéí õóâü õ¿íèé ñýòãýëç¿éí îíöëîã
þì óó àëü ýñõ¿ë òîäîðõîé íýã àãøíû ñýòãýë ñàíààíû áàéäëààð áóñ õàðèí
íàñ, õ¿éñ, àæèë, ìýðãýæèë, èòãýë ¿íýìøèë, ãýðëýëò, îðëîãî ãýõ çýðýã
ºðãºí õ¿ðýýòýé íèéãìèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéí äýâñãýð äýýð, àëü ÷ öàã ¿åýñ
¿ë õàìààðàí á¿ëãýýñ á¿ëýãò òîãòìîë øèíæòýéãýýð òàéëáàðëàãäàõ ¸ñòîé
ñîöèàë ¿çýãäýë ãýæ àâ÷ ¿çñýí íü ñîöèîëîãèéí øèíæèëãýýíèé ñîíãîìîë íýã
æèøýý áîëñîí þì.

19
1. Ãàæ ¿çýãäýë ãýæ þó âý òîäîðõîéëíî óó.
2. Ãàæ ¿çýãäýë, ãýìò õýðýã õî¸ð äàâõöàõ îéëãîëò ìºí ¿¿?
3. Ý. Äþðêõàéì ÿìàð áàðèìò áîëîîä ¿íäýñëýë¿¿äýä òóëãóóðëàí àìèà
õîðëîõ ¿çýãäëèéã çºâõºí ïñèõîëîãèéí áóñ õàðèí ñîöèîëîãèéí
¿¿äíýýñ òàéëáàðëàãäàõ ¸ñòîé ¿çýãäýë ãýæ ¿çñýí áý?
4. Àìèà õîðëîõóéã ñîöèàë áàðèìò ñýëò áîëãîæ áóé ãîë
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õýëíý ¿¿.
5. Ýðò ¿åä Ìîíãîëä ºíäºð íàñòàé õ¿ì¿¿ñòýé õîëáîî á¿õèé “àì áàðèõ”
çàíøèë áàéñíûã ãýìò õýðýã þì óó, àìèà õîðëîëòòîé õîëáîí ¿çýæ
áîëîõ óó? Áîëîõ áîë ÿàãààä, ¿ã¿é áîë ÿàãààä?
6. 1990-ýýä îíîîñ ºìíºõ áà õîéøèõ òîäîðõîé íýãæ õóãàöààí äàõü
àìèà õîðëîëòûí ñòàòèñòèêèéã õàðüöóóëàí ¿çýýä ìýòãýëöýýí
ºðí¿¿ëíý ¿¿?
1. Cole, S. (1980) The Sociological Method: An Introduction to the
Science of Sociology. Chicago: McNally Publishing Company
2. Bilton, T. (1986) Introductory Sociology. London: Macmillan.
3. Ritzer, G. (1996) Sociological Theory. New York: The McGraw-Hill
Companies, Inc.
1. Îþóíõàíä, Ø. (2005) Íèéãìèéí äåâèàöè áà àìèà õîðëîõóé. ÓÁ.
2. Ñìåëçåð, Í. (2001) Ñîöèîëîãè. ÓÁ.
3. Ãëàçûðèí, Â.À. (2003) Õóóëü ç¿éí ñîöèîëîãè. ÓÁ.
4. Ñàéíõèøèã, Ã. (2006) Ñîöèîëîãèéã ¿íäýñëýã÷ ñóóòíóóä. ÓÁ.
5. Ñîöèîëîãè ñýòã¿¿ë - 4. ÌÓÈÑ. 2003,
6. Schaefer, R. T. (1989) Sociology. New York: McGraw-Hill, Inc.

20
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
Á¯ËÝÃ-II. Ñîöèîëîãèéí îíîëûí õºãæèë
Õè÷ýýëèéí
íýð
Õè÷ýýëèéí
õýëáýð
Ñîöèîëîãèéí
îíîëûí
õºãæèë
Ñîíãîäîã õèéãýýä îð÷èí ¿åèéí ñîöèîëîãèéí
îíîë: ¯å øàò, ïàðàäèãìóóä
4 Ëåêö
Õè÷ýýëèéí çîðèëãî: Ñîöèîëîãèéí õºãæëèéí ÿâöàä áèé áîëñîí îíîë
¿çýë áàðèìòëàëûã ñóäàëæ, íèéãìèéí àìüäðàëûí ¿éë ÿâö, ¿çýãäýë þìñûã
òàéëáàðëàõäàà õýðýãëýõ óð ÷àäâàðûã ýçýìøèæ, Ìýäëýã-Õýðýãëýý-Óð ÷àäâàð
ãýñýí ñõåìýýð îþóòíûã àæèëëàæ ñóðãàõàä ýíýõ¿¿ õè÷ýýëèéí çîðèëãî
îðøèíî.
™™ Ïîçèòèâèçì
™™ Îéëãîæ áóé ñîöèîëîãè
™™ Ïàðàäèãì
™™ Íèéãìèéí áàðèìò ñýëòèéí ïàðàäèãì
™™ Äåôèíèöèéí ïàðàäèãì
™™ Íèéãìèéí çàí ¿éëèéí ïàðàäèãì
™™ Íèéãìèéí îíîëûí òîäîðõîéëîëò
™™ Ñîöèîëîãèéí îíîëûí õºãæèëä íºëººëñºí õ¿÷èí ç¿éëñ
™™ Îð÷èí ¿åèéí ñîöèîëîãèéí îíîëóóä
™™ Ïàðàäèãìûí òóõàé
Ñàíàë áîëãîæ áóé àðãà:
Ýíýõ¿¿ ñýäâèéã çààõäàà Á¿ëãýýð àæèëëàõ àðãûã àøèãëàõ íü
òîõèðîìæòîé. Èíãýõäýý îþóòíóóäûã 5-6 õ¿íòýé á¿ëýãò õóâààí òîäîðõîé
ñýäâ¿¿äèéã ñîíãóóëàí, ñîíãîñîí ñýäâýý ñîöèîëîãèéí îíîë, ïàðàäèãìûí
õ¿ðýýíä òàéëáàðëóóëíà.
Ýðõ ç¿éí ñîöèîëîãèéí õ¿ðýýíä îíîëûã îéëãîõ îéëãîëò íü åðºíõèé
ñîöèîëîãèéí õèéãýýä áóñàä íèéãýì õ¿ì¿¿íëýãèéí øèíæëýõ óõààíû
îéëãîëòòîé íýãýí èæèë áîëîâ÷ ïðàêòèê õýðýãëýý òàë äýýð ãîëëîí àíõààðñàí
ïðàãìàòèê øèíæòýé, õ¿í ñóäëàãäàõóóí á¿õèé ñàëáàðûí õóâüä õ¿íèé ýðõ,
ýðõ ÷ºëººã äýýäýëñýí, õóóëèéí çàñàãëàëûã ýðõýìëýñýí îíöëîãòîé àæ.
Íèéãìèéí îíîëûã ÿíç á¿ðýýð òîäîðõîéëîõ íü áàéäàã áºãººä òóõàéëáàë:
1. Àëèâàà þì ¿çýãäëèéã òàéëáàðëàñàí òàéëáàð,
2. Þìñ ¿çýãäýë, çàí ¿éëèéã ñèñòåìòýé àâ÷ ñïåêóëàòèâ áàéäëààð
òàéëáàðëàñàí òàéëáàð,

21
3. Þìñ ¿çýãäëèéí õýâ øèíæ áîëîí áîäèò áàéäëûã óðüä÷èëàí òààõ þì
óó òàéëáàðëàõàä ÷èãëýñýí ëîãèê íîòîëãîî á¿õèé ºã¿¿ëýìæèéí öîãö,
4. Çàí ¿éë, ¿çýãäýë þìñ, íºõöºë áàéäëûí óÿëäàà õîëáîî áîëîí òýäãýýð
íü ÿàãààä ºðíºí áèé áîëæ áàéãàà òàëààðõ ñèñòåìòýé òàéëáàðûã
àãóóëñàí öîãö õóâüñàã÷,
5. Îíîë ãýäýã íü ýìïèðèê åðòºíöèéã (õ¿íèé ìýäðýõ¿éä øóóä áîëîí
øóóä áóñ áàéäëààð ìýäýãäýæ áóé) òàéëáàðëàõààð çîðüñîí (ÿàãààä
ãýñýí àñóóëòàä õàðèóëñàí õàðèóëò) õàðüöàíãóé õèéñâýð, åðºíõèé
ºã¿¿ëýìæèéí öîãö ãýõ ìýò÷èëýí îëîí æèøýý òàòàæ áîëîõ þì.
Äýýðõ òîäîðõîéëîëòóóäûí íèéòëýã øèíæ íü òàéëáàðëàë ãýñýí
îéëãîëòîîð èëýð÷ áàéãàà áºãººä îíîëûí òóñëàìæòàéãààð áèä íèéãìèéí
¿çýãäýë þìñûã òàéëáàðëàæ, òýäãýýðèéã øèéäâýðëýõ øèéäëèéí õóâèëáàð,
íèéãìèéí òåõíîëîãèéã áèé áîëãîæ áàéäàã áèëýý. Ýíý óòãààðàà îíîë ãýäýã
íü þìñ ¿çýãäëèéí øàëòãààí-ºðíºë-¿ð äàãàâðûã òàéëáàðëàæ, øèéäëèéí
çàãâàð, õóâèëáàðûã ñàíàë áîëãîæ áàéäàã øèíæëýõ óõààíû õýðýãëýãäõ¿¿í
þì.
Îëîí òîîíû ñîöèàëü îíîë ¿çýë áàðèìòëàëóóä íèéãýì-õ¿ì¿¿íëýãèéí
óõààíààñ àíãèä õîë õ¿ì¿¿ñ òºäèéã¿é ýíý ÷èãëýëèéí ìýðãýæëýýð ñóðàëöàæ
áàéãàà îþóòíóóäûã õ¿ðòýë ÷èã áàðèìæàà àëäàõàä õ¿ðãýõ íü áèé. Õàðèí
íèéãìèéí øèíæëýõ óõààíû ýäãýýð îíîë ¿çýë áàðèìòëàëûã öýãöëýí
ýìõýëñýí àíãèëàë òýäãýýð îíîëûã îéëãîæ, àøèãëàæ, õýðýãëýæ ñóðàõàä
áèäýíä òóñëàäàã àðãàç¿é áîëæ ºãäãººðºº ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé þì.
Ñîöèîëîãèéí îíîëûí õºãæëèéí ÿâöàä ãàðñàí õýä, õýäýí òîìîîõîí
îíöëîãóóäûã íýðëýæ áîëíî. Ñîöèîëîãèéí îíîë á¿ðäýõ ¿éë ÿâöàä
øèéäâýðëýõ íºëºº ¿ç¿¿ëñýí ÷èãëýë áîë áàéãàëèéí øèíæëýõ óõààíû îíîë
àðãà ç¿éí íºëººí äîð áèé áîëñîí ïîçèòèâèçì þì. Î.Êîíò, Ã.Ñïåíñåð
çýðýã ïîçèòèâèçìûí ýõýí ¿åèéí òºëººëºã÷èä ñîöèîëîãèéí ñóäëàõ ç¿éëèéã
òîäîðõîéëîõäîî ººðñäèéí ¿çñíýýð íèéãìèéí àìüäðàëä õàìãèéí ÷óõàë
¿¿ðýãòýé ãýñýí ñîöèàëü õóóëü ç¿é òîãòëûã ñîíãîí àâ÷, òýäãýýðèéíõýý
òóñëàìæòàéãààð ñîöèîëîãèéí ñóäëàãäõóóíû õ¿ðýýã òîäîòãîí, òîâ÷ òîìðóóí
áàéäëààð òîìü¸îëîõûã õ¿ñ÷ áàéëàà. Ýíý ¿åèéí òºëººëºã÷èä òýð ¿åä õ¿÷èéã
îëæ, òàíèí ìýäýõ¿éí ¿éë ÿâöäàà èõýýõýí àìæèëòàä õ¿ðñýí áàéãàëèéí
óõààíû õ¿÷òýé íºëººí äîð îðøèæ áàéâ.
Ýäãýýð ñýòãýã÷èä ñîöèîëîãèéí ñóäëàõ ç¿éëèéã “íèéãìèéí ñòàòèê áîëîí
äèíàìèê õóóëü ç¿é òîãòîë”, “õóâüñëûí õóóëü ç¿é òîãòîë” ãýõ çýðãýýð
òîäîðõîéëîí òýäãýýðèéã áàéãàëèéí îáúåêòèâ õóóëü ç¿é òîãòîëòîé àäèëòãàí
¿çýæ áàéëàà. Êîíòûí ïîçèòèâ ñóðãààëèéí íºëººí äîð îðøèæ àñàí õîæóó
¿åèéí òºëººëºã÷èä ÷ ãýñýí ìºí ë áàéãàëèéí ¿çýãäýë þìñòàé èæèë îáúåêòèâ
øèíæòýé ñîöèàëü ¿çýãäýë þìñèéã ñîöèîëîãè ñóäëàõ ¸ñòîé ãýñýí áàéð
ñóóðüòàé áàéâ (Walsh; 2006, Ñïåíñåð; 1998). Î.Êîíò “Áàéãàëèéí áîäèò
áàéäëûí íºëººí äîîð õ¿íèé îþóí ñàíàà, ¸ñ ñóðòàõóóí õýðõýí ººð÷ëºãäºõ
õóóëü ç¿é òîãòîë”, Ô.Òåííèñ “Íèéãìèéí ãèø¿¿äèéí îáúåêòèâ õàðèëöàà,
óÿëäàà õîëáîîíû õóóëü, ç¿é òîãòîë” áîë ñîöèîëîãèéí ñóäëàãäõóóí þì
õýìýýí ¿çýæ áàéëàà.

22
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
Ò¿¿í÷ëýí Î.Êîíò, Ã.Ñïåíñåð íàð ººðñäèéí ¿çýë áàðèìòëàëûã “Íèéãìèéí
ôèçèê” õýìýýí íýðëýí Î.Êîíò îþóí ñàíààíû õºãæëèéí ãóðâàí øàòíû
õóóëü, Ã.Ñïåíñåð “Ò¿ãýýìýë õóâüñëûí õóóëü, Ô.Òåííèñ “Á¿õ íèéòèéí òýãø
áóñ áàéäëûí äîòîðõ òýãø áàéäëûí òóõàé õóóëü” ãýõ çýðãýýð áàéãàëèéí
õóóëèóäûí àäèë íèéãìèéí õóóëèóäûã áèé áîëãîõ ãýñýí õàíäëàãà õ¿÷òýé
áàéñíû áàñ íýãýí æèøýý þì.
Áàéãàëèéí óõààíû îíîë, àðãà ç¿éã àíõ Î.Êîíò ñîöèîëîãèä èë¿¿òýéãýýð
õýðýãëýñýí þì. ¯¿íòýé õîëáîãäóóëàí Àíãëèéí ñîöèîëîãè÷ Ñïåíñåð
“Áàéãàëèéí òóõàé øèíæëýõ óõààíûã íèéãìèéí òóõàé øèíæëýõ óõààíòàé
õîëáîæ ºãñºí ÿâäàë íü Î.Êîíòûí ãîë ãàâüÿà” ãýæ õýëñýí áèé.
Ýìïèðèê ñóäàëãààíû àðãûí õóâüä ÷ ìºí ÿëãààã¿é áàéãàëèéí øèíæëýõ
óõààíû ïàðàäèãì íî¸ðõîæ áàéëàà. Î.Êîíò ñîöèîëîãèéí ¿íäñýí 4 àðãûã
òîäîðõîéëîõäîî “Òóðøèëò àæèãëàëò, õàðüöóóëàëò”-ûí àðãà íü íàäààñ ºìíº
áàéãàëèéí óõààíä àøèãëàãäàí ¿ð ä¿íòýé íü íîòëîãäñîí þì ãýæ õ¿ëýýí
çºâøººð÷ýý. Ô.Òåííèñ “Öýâýð ñîöèîëîãè”-èéíõîî ýìïèðèê ò¿âøèí áîëîõ
“Ñîöèîãðàôèê”-ûí ¿íäñýí àðãûã àæèãëàëò, õàðüöóóëàëò ãýæ ¿çýæ áàéâ.
Ïîçèòèâèçìûí äàðààõ ¿åèéí ñýòãýã÷ Ý.Äþðêõàéì ñîöèîëîãèéí îíîëûí
îáúåêòèâ øèíæèéã óëàì á¿ð îíöëîí ñîöèîëîãèéí îíîë íü “Õ¿íèé ñýòãýõ¿éí
ãàäíà îðøèæ, õ¿íä àëáàäëàãûí íºëºº ¿ç¿¿ëäýã ñîöèàëü áàðèìò ñýëò”-èéã
ñóäàëíà ãýæ òîäîðõîéëæ áàéâ.
Ý.Äþðêõàéì ñîöèîëîãèéí àðãà ç¿éí õóâüä ìºí ë áàéãàë øèíæëýëèéí
îáúåêòèâ ñóäàëãààíû àðãóóäûí à÷ õîëáîãäëûã õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàéñàí
àãààä “ñîðèëûí àðãûã ñóäëàà÷äûí ñóáúåêòèâ íºëººí äîð ÿâàãääàã áîëîõîîð
ñîöèîëîãèä ºðãºíººð àøèãëàõ áîëîìæã¿é” ãýæ ¿çýæ áàéñíààðàà áàãàõàí
ÿëãàãääàã. Èéíõ¿¿ áàéãàëèéí óõààíû íºëººëºë ñîöèîëîãèéí îíîë,
ñóäàëãààíû àðãûã òîäîðõîéëîõîä äàâàìãàéëäàã àñàí ýë õàíäëàãà õîðüäóãààð
çóóíû ýõýí ¿å õ¿ðòýë ¿ðãýëæèëñýí áèëýý.
Õàðèí Ã.Çèììåë, Ì.Âåáåð çýðýã ñýòãýã÷èä ñîöèîëîãèéí îíîëûí
ñýòãýëãýýíèé òàâöàíä ãàð÷ èðñíýýð ñóäëàõ ç¿éëèéí òàëààðõ óëàìæëàëò
õàíäëàãûã ººð÷èëæ, áàéãàëèéí óõààíû íºëººëëººñ ñîöèîëîãèéã ÷ºëººëºõ
¿éë ÿâö ýõýëñýí áèëýý.
Ýäãýýð ýðäýìòýä ïîçèòèâèñò îíîëûí ä¿ðñëýí çóðàãëàõ äåñêðèïòèâ
õàíäëàãûã ¿ã¿éñãýí òàéëáàðëàõ, îéëãîõ ãýñýí èíòåðïðåòèâ çàð÷ìûã èë¿¿ä
¿çñíýýð ñîöèîëîãèéí îíîëûí õºãæèëä “Îéëãîæ áóé ñîöèîëîãè” ãýñýí øèíý
÷èãëýëèéã áèé áîëãîñîí íü óëìààð îð÷èí ¿åèéí ñîöèîëîãèä èõýýýõýí íºëºº
¿ç¿¿ëñýí ïàðàäèãìûí ýõëýë ñóóðü áîëñîí þì.
Ã.Çèììåë áýýð ñîöèîëîãèéã òîäîðõîé íýã ¿çýãäýë þìñûã ñóäàëäàã óõààí
õýìýýí ¿çýõýýñýý èë¿¿òýéã¿¿ð íèéãìèéí øèíæëýõ óõààíû ºâºðìºö àðãà
ç¿é ìºí ãýýä ýíý óòãààðàà íèéãìèéí áóñàä øèíæëýõ óõààíû ò¿ãýýìýë
àðãà ç¿é áàéæ ÷àäíà ãýæ ¿çæýý. Òýðýýð ñîöèîëîãè íü àëèâàà øèíæëýõ
óõààíû ìºð ãàðààã¿é òèéì àòàð îíãîí àñóóäëûã õàéõ øààðäëàãàã¿é àãààä
õ¿íèé íèéãýìä èéì ¿çýãäýë þìñ, àñóóäëûã îëíî ãýäýã áîë õèé äýìèé õ¿÷
öàã áàðàõ ÿâäàë ãýæ áàéëàà. Ã.Çèììåë áè÷èõäýý “Ñîöèîëîãè íü õ¿íèéã
íèéãìèéí àìüòàí, íèéãìèéã á¿õèé ë ò¿¿õýí ¿éë ÿâöûã òýýã÷ õýìýýí ¿çýæ

23
ñóäàëäàã õèéãýýä ººð áóñàä íèéãìèéí óõààíû õºíäºæ ñóäàëäàãã¿é òèéì
ñàëáàðûã íýýæ îëîîã¿é õýäèé ÷ ýíý á¿õ óõààíû õóâüä øèíý çàì áîëîõ
øèíæëýõ óõààíû àðãûã íýýñíýýðýý, ýíý àðãà íü á¿õèé ë àñóóäëûã ñóäëàõàä
õýðýãëýæ áîëäãîîðîî îíöëîã” ãýæýý (Îñèïîâ; 1991).
Ì.Âåáåð ïîçèòèâèñòóóäûí áàéãàëèéí óõààíûã õóóëáàðëàõ ãýñýí
òóéëøèðñàí õàíäëàãûã ¿ã¿éñãýí íèéãýì, ò¿¿õèéã øèíæëýõ óõààí÷ààð
ñóäàëæ ÷àäàõóéö ò¿¿õèéí ñîöèîëîãè ãýñýí øèíý ñàëáàðûã ¿¿ñãýñýí ãýæ
ñóäëàà÷èä ¿çäýã àæ (Ritzer; 1996). Ì.Âåáåð ñîöèîëîãèéí ñóäëàõ ç¿éëèéã
àñóóäëûã íýãýí ìºð áîëãîí õàéðöàãëàõààñ òàòãàëçàæ, õàðèí ò¿¿íèé
ìºí ÷àíàðûã òîäîòãîõûã ýðìýëçýæ áàéñàí íü þìñ ¿çýãäëèéí óòãà ó÷ðûã
îéëãîìæòîéãîîð òàéëáàðëàæ òàíèí ìýäýõýä ÷èãëýñýí “îéëãîæ áóé
ñîöèîëîãè” õýìýýí íýðèéäñýí ò¿¿íèé ¿çýë áàðèìòëàëä òóñãàëàà îëæýý.
Ò¿¿í÷ëýí òýðýýð ñîöèîëîãèéã íèéãìèéí áóñàä øèíæëýõ óõààíòàé õýðõýí
á¿òýýë÷ýýð õàìòðàí àæèëëàæ áîëîõ òóõàé àñóóäëûã õºíäñºí íü ýë óõààíûã
áóñàä óõààíààñ ÿëãààòàé áîëîõûã íîòëîõûã ýðìýëçýæ àñàí ºìíºõ ¿åèéí
ñýòãýã÷äýýñ ºâºðìºö áàéæ ÷àäæýý.
Ýìïèðèê ¿éë ÿâöûí íýãòãýãäñýí íýãýí òºðºë áàéäàë áîëîí åðºíõèé
òºñººëë¿¿äèéã õýâ øèíæèä îðóóëàí õýëáýðæ¿¿ëýõèéã ýðìýëçäýã ñîöèîëîãè,
ñî¸ëûí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé èíäèâèäóàëü ¿éëäýë, á¿òöèéã òàéëáàðëàí,
òýäãýýðèéí ó÷èð øàëòãààíûã çàäëàí øèíæèëäýã ò¿¿õ íü íýã íýãýíäýý
õýðýãöýýòýé ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëæ ÷àäíà õýìýýí Ì.Âåáåð òîîöîæ áàéëàà.
Ñîöèîëîãè íü ººðèéí á¿òýýñýí ò¿ãýýìýë åðòºíö áóþó “èäåàëü õýâ øèíæ”-
èéí òóñëàìæòàéãààð ýìïèðèê åðòºíöèéã ñóäëàõ àãààä õýäèéãýýð ýäãýýð õýâ
øèíæ ýìïèðèê áîäèò áàéäëûã á¿ðýí ä¿¿ðýí èëýðõèéëýí õàìàð÷ ýñ ÷àäàõ
àâ÷ ò¿¿íèéã èë¿¿ ñàéí îéëãîõ áîëîìæ îëãîäîã áàéíà. Ò¿¿õ áîë ýìïèðèê
ò¿âøèíä åðºíõèéëºí íýãòãýõ áîëîìæã¿é ýìïèðèê ¿éë ÿâöóóäààñ á¿ðääýã
òóë ñîöèîëîãèéí áîëîâñðóóëñàí äýýðõ ò¿ãýýìýë åðòºíöèéí òóñëàìæòàéãààð
ò¿¿õèéí òýäãýýðõ ¿çýãäýë, ¿éë ÿâöûí ó÷èð øàëòãààíûã òàéëáàðëàí òàíüæ
áîëîõ àæ.
Âåáåðèéí ¿çñýí÷ëýí îéëãîìæòîéãîîð òàéëáàðëàãäàæ ÷àäàõóéö óòãà ó÷ðûã
àãóóëñàí õ¿íèé çàí ¿éë, ¿éëäëèéã ñóäàëäàã ñîöèîëîãè íü áàéãàëèéí óõààíààñ
ÿëãàãäàõóéö ñîöèàëü ïàðàäèãìòàé áàéõ ¸ñòîé ãýæ ¿çýæ áàéñàí íü äàðàà
äàðààãèéí ñýòãýã÷äèéí ¿çýë áîäîëä õ¿÷òýé íºëºº ¿ç¿¿ëæ, óëìààð ñîöèîëîãèéí
ñóäëàõ ç¿éëä õàíäàõ õàíäëàãàä ÷óõàë ººð÷ëºëò õèéæ ÷àäñàí áèëýý.
Èéíõ¿¿ øèíýýð á¿ðýëäýí ¿¿ñýæ áàéñàí ñîöèîëîãèéí ñîíãîäîã
òºëººëºã÷èä, òýäãýýðèéí îíîë, ¿çýë áàðèìòëàëóóäàä ýë óõààíû ñóäëàãäõóóí,
ñóäàëãààíû àðãûí òàëààð áàéãàëèéí óõààíû íºëººëëèéã äýìæñýí õèéãýýä
¿ã¿éñãýñýí çºð÷èë á¿õèé õî¸ð õàíäëàãà çîíõèëæ áàéñàí íü ÕÕ çóóíû
ñîöèîëîãèéí õºãæèëä ãîëëîõ íºëºº ¿ç¿¿ëñýí áèëýý.
Õîðüäóãààð çóóí áîë ñîöèîëîãèéí îíîëûí õóâüä èéíõ¿¿ ïîçèòèâèçì
õèéãýýä îéëãîæ áóé ñîöèîëîãèéí õîîðîíäûí ºðñºëäººíººð òîäîðõîéëîãäîæ
èðñýí áºãººä ýíý çóóíû òºãñãºë, XXI ä¿ãýýð çóóíû ýõëýë ¿å ãýõýä îíîëûí
ñýòãýëãýýíä òîìîîõîí ïàðàäèãìóóä ¿¿ñ÷ õºãæñºí îíöëîã øèíæýýð
òîäîðõîéëîãäîæ áàéíà.

24
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
Îð÷èí ¿åèéí ñîöèîëîãèéí îíîëûí àíãèëëûí äîòîð òýäãýýð îíîë ¿çýë
áàðèìòëàëóóäûã èæèë òºñººòýé øèíæýýð íü òºðºëæ¿¿ëýí á¿ëýãëýñýí
àíãèëàë áîëîí òýäãýýðèéã ýñðýã òýñðýã øèíæýýð íü á¿ëýãëýí àíãèëñàí
àíãèëëóóä çîíõèëäîã áàéíà.
Íýãäýõ àíãèëàë áîëîõ ñîöèîëîãèéí îíîë, ¿çýë áàðèìòëàëóóäûã ýñðýã
òýñðýã øèíæýýð áóþó þìñ ¿çýãäëèéã òàéëáàðëàõäàà çàð÷ìûí ººð ººð áàéð
ñóóðèíààñ õàíäàæ áàéãàà áàéäëààð íü íýãýí á¿ëýã òºðºëä õàðüöóóëàí
õóâààõ íü íýëýýä õîæóó áèé áîëñîí õàíäëàãà þì. Ýíý õàíäëàãûí õàìãèéí
òîä æèøýý áîë Àíãëèéí ñîöèîëîãè÷ Ý.Ãèääýíñûí “îíîëûí äèëåìì” õýìýýõ
íýðëýñýí àíãèëàë þì.
Òýðýýð îð÷èí ¿åèéí ñîöèîëîãèéí îíîëûí õºãæèëä ôóíêöèîíàëèçì,
ñòðóêòóðàëèçì áîëîí ñèìâîëèê èíòåðàêöèîíèçì õèéãýýä ìàðêñèçì ãýñýí
äºðâºí îíîëûí õàíäëàãûã õàìãèéí ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîéä òîîöîîä
òýäãýýðèéã õýä õýäýí äèëåììýä õóâààæýý. Èíãýõäýý íèéãìèéí á¿òýö
õèéãýýä õ¿íèé ¿éë àæèëëàãàà ìºí íèéãýì äýõ çºð÷èëäººí õèéãýýä çºâøèë
çýðýã ñîöèîëîãèéí ¿íäñýí îéëãîëòóóäûã õýðõýí òàéëáàðëàæ áàéãààãààð
íü ñîöèîëîãèéí ¿çýë áàðèìòëàëóóäûã îíîëûí ýäãýýð äèëåììýä õóâààñàí
áàéíà.
Äèëåìì á¿ð ººðòºº õàðüöàíãóé ýñðýã òýñðýã áàéð ñóóðü á¿õèé
ñîöèîëîãèéí îíîëóóäûã áàãòààæ áàéãàà þì. Òóõàéëáàë, îíîëûí íýãä¿ãýýð
äèëåììûã Ý.Ãèääýíñ:
“Íýãä¿ãýýðõ íü íèéãìèéí á¿òýö õèéãýýä õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû
àñóóäàëòàé õîëáîîòîé. Ýë àñóóäàë íü ÿìàð õýìæýýíä áèä ººðèéí
àìüäðàëûíõàà íºõöºë áàéäàëä èäýâõòýéãýýð íºëººëæ áóé á¿òýýë÷ ýõëýëèéã
òýýã÷èä âý õýìýýñýí àñóóëòàä îðøèíî. Ìàãàäã¿é ¿éëäëèéí èõýíõ õýñýã
ìààíü áèäíèé õÿíàëòààñ àíãèä îðøèæ áàéãàà íèéãìèéí ñóóðü õ¿÷í¿¿äèéí
íºëººëëèéí ¿ð ä¿í áàéæ áîëîõ áèëýý. ¯¿íä õýðõýí õàíäàæ áóéãààðàà
ñîöèîëîãè÷èä õóâààãäñààð èðñýí áºãººä õóâààãäñààð áàéíà. Ñèìâîëèê
èíòåðàêöèîíèçì õ¿íèé çàí ¿éëèéã á¿ðä¿¿ëæ áóé èäýâõòýé á¿òýýë÷ øèíæèéã
îíöîëäîã áîë áóñàä ãóðâàí õàíäëàãà (ìàðêñèçìûí çàðèì õóâèëáàðûã ýñ
òîîöâîîñ) íü íèéãìèéí èíñòèóòààñ áèäíèé ¿éë àæèëëàãààíä ¿ç¿¿ëæ áàéãàà
àëáàäëàãûí íºëººëºëä ãîë àíõààðëàà õàíäóóëäàã” ãýæ òîäîðõîéëñîí áàéíà
(Ãèääýíñ; 1999).
Õî¸ðäàõü àíãèëàë áóþó ñîöèàëü îíîë ñóðãààëèéã îéëãîëò óõàãäõóóíû
àïïàðàò, äàãàí ìºðäºæ áàéãàà ¿íäñýí çàð÷ìóóä õèéãýýä òàéëáàðëàëûí õýâ
çàãâàðûí èæèë òºñººòýé øèíæýýð á¿ëýãëýñýí àíãèëëûí òîîíä ïîçèòèâèñò
÷èãëýë, ôóíêöèîíàëü ñóðãóóëü, ×èêàãîãûí ñóðãóóëü ãýõ ìýò îíîëûí ÷èãëýë,
ñóðãóóëèóäààð íü õóâààñàí àíãèëàë îðíî. Ýíý àíãèëàë íü õàðüöàíãóé
óëàìæëàëò øèíæòýé áºãººä áàðóóí, ç¿¿í Åâðîï áà õîéä Àìåðèêèéí
ñîöèîëîãèéí àëü àëèíä íü áèé.
Ìºí ýë àíãèëàëä ñîöèîëîãèéí îíîëóóäûã ñóäëàãäõóóíû ò¿âøíýýð íü
áóþó ìàêðîñîöèîëîãè áà ìèêðîñîöèîëîãè ãýæ àíãèëñàí áîëîí åðºíõèé,
òóñãàé áóþó ñàëáàð îíîëóóä ãýñýí õýâ øèíæèéí àíãèëàë ìºí õàðüÿàëàãäàíà.
Ãýõäýý õýðýâ ò¿âøíýýð àíãèëñàí íü ºðíº, äîðíûí ñîöèîëîãèä íèéòëýã

25
òîõèîëääîã áîë õýâ øèíæèéí àíãèëàë õóó÷èí çºâëºëòèéí îäîîãèéí Îðîñûí
ñîöèîëîãèä ò¿ãýýìýë àæèãëàãääàã.
Äýýð äóðäñàíû çýðýãöýý õî¸ðäàõü àíãèëëûí õóâüä õàìãèéí ÷óõàë à÷
õîëáîãäîëòîé áºãººä öàã õóãàöààíû õóâüä ÷ èõýýõýí çàëóó íýãýí àíãèëàë
áàéäàã íü ïàðàäèãìûí áàðèìòëàë þì. Ïàðàäèãì áîë äàí ãàíö ñîöèîëîãèéí
òºäèéã¿é á¿õèé ë íèéãýì-õ¿ì¿¿íëýãèéí øèíæëýõ óõààíû õóâüä òóí ÷óõàë
îéëãîëò áèëýý. Ýä¿ãýý öàãò ñîöèîëîãèéí óõààíä ïàðàäèãìûã äàðààõ õýäýí
¿íäñýí ôóíêöýýð àâ÷ õýðýãëýæ áàéíà. ¯¿íä:
™™ Îð÷èí öàãèéí ñîöèîëîãèéí îíîë ¿çýë áàðèìòëàëóóäûã àíãèëàí
á¿ëýãëýõ àðãàç¿é áîëãîí õýðýãëýäýã,
™™ Ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààíû á¿õèé ë õºãæèë ò¿¿íèé äîòîð
îíîëûí ñýòãýëãýýíèé õºãæëèéí ºðíºõ àðãà çàì, õýëáýðèéã
òàéëáàðëàõ àðãà ç¿é,
™™ Áàÿëàã àãóóëãàòàé, íàðèéí ò¿âýãòýé, îëîí òàëò áàéäàë á¿õèé
ñóäëàãäõóóíòàé ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààíû ñòàòóñ, ò¿¿íèéã
îëîí ïàðàäèãìò óõààí áîëîõûã íîòëîõ çýðýã ôóíêö¿¿ä îðíî.
¯¿íýýñ ¿çýõ àõóë ïàðàäèãì áîë ìàø ºðãºí óòãàòàé, ÷óõàë à÷ õîëáîãäîë
á¿õèé îéëãîëò áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéãàà àãààä ýíý õýñýãòýý áèä ïàðàäèãìûã
ñîöèîëîãèéí îíîëûã àíãèëàõ àðãà ç¿é áîëîõ òàëààñ íü àâ÷ ¿çíý.
Ïàðàäèãìûí òóñëàìæòàéãààð ñîöèîëîãèéí îíîë ¿çýë áàðèìòëàëûã
àíãèëñàí àíãèëàë öººíã¿é áèé. Òóõàéëáàë, Àìåðèêèéí ñîöèîëîãè÷ Ðîáåðò
Ôðèäýðèõ íèéãìèéí èíòåãðàöè, çºâøëèéã îíöîëñîí ñèñòåìèéí ïàðàäèãì
áîëîí ýìõ öýãöã¿é, çºð÷èëäººí õÿìðàëä àíõààðàë õàíäóóëäàã çºð÷èëäººíèé
ïàðàäèãì ãýñýí àíãèëëûã ñàíàë áîëãîñîí íü áèé. Ýë àíãèëàë íü Òîìàñ Êóíû
“Øèíæëýõ óõààíû õóâüñãàëóóäûí á¿òýö” á¿òýýëèéã õýâëýãäñýí äàðóéä
ïàðàäèãìûí áàðèìòëàëûã àøèãëàí õèéñýí õàìãèéí àíõíû àíãèëàë þì.
Ò¿¿í÷ëýí ÀÍÓ-ûí ñîöèîëîãè÷ Æ.Ðèöýð ìºí ïàðàäèãìûí òóñëàìæòàéãààð
îð÷èí ¿åèéí ñîöèîëîãèéí îíîë ¿çýë áàðèìòëàëóóäûã àíãèëñàí áºãººä
èíãýõäýý ýäãýýð îíîëûí 1. Îíîëûí ýõ ñóðâàëæ, 2. Ñîöèîëîãèéí ñóäëàõ
ç¿éëä õàíäàõ õàíäëàãà, òºñººëºë, 3. Ñóäàëãààíû àðãóóä áîëîí 4. Òóëãóóð
îíîëóóäûí èæèë òºñººòýé áàéäàë ãýñýí ¿ç¿¿ëýëòèéã àøèãëàñàí áàéíà
(Ìºíõáàò; 2008). Èíãýýä Ðèöýð
1. Ñîöèàëü áàðèìò ñýëòèéí ïàðàäèãì,
2. Ñîöèàëü äåôèíèöèéí áîëîí
3. Ñîöèàëü çàí ¿éëèéí ïàðàäèãì ãóðâàí ¿íäñýí ïàðàäèãìûã
òîäîðõîéëæýý.
Æ. Ðèöýðûí (1996) ¿çñíýýð ñîöèîëîãèéí óõààíû ýðäýìòäèéí íèéãýìëýã
ººðñäèéí ¿íýò ç¿éëñ, ¿çýë áîäîë, èòãýë ¿íýìøèëä ñóóðèëñàí îíîë àðãà
ç¿éí áàðèìæààëëûí äàãóó äýýðõ ãóðâàí ïàðàäèãìä õóâààãäàæ, òàíèí
ìýäýõ¿éí õ¿ðýýíä ºðíºæ áóé ìýäëýãèéí ºðñºëäººíä îðîëöäîã áàéíà.
Äýýðõ ïàðàäèãì á¿ð îð÷èí ¿åèéí íèéãìèéí îíîë ¿çýë áàðèìòëàëóóä
äýýð ñóóðèëæ, òýäíèé òóñëàìæòàéãààð ñîöèîëîãèéí óõààíû îíîë õèéãýýä
ýìïèðèê ýðýë õàéãóóë, ñóäàëãàà øèíæèëãýýã óäèðäàí ÿâóóëàõ àðãà ç¿éí
¿íäýñ íü áîëäîã áàéíà. Îäîî ýäãýýð ïàðàäèãìûã ýõ ñóðâàëæ, ñóäëàãäõóóí,

26
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
ñóäàëãààíû àðãà áîëîí òóëãóóð îíîëóóä ãýñýí øàëãóóð òóñ á¿ðýýð íü
íÿãòëàí àâ÷ ¿çüå.
Ðèöýðèéí ¿çñíýýð Ñîöèàëü áàðèìò ñýëòèéí ïàðàäèãìûí õóâüä:
1. Ñîíãîäîã òºëººëºã÷ íü Ôðàíöûí ñîöèîëîãè÷ Ý.Äþðêõàéì áºãººä
ò¿¿íèé “Ñîöèîëîãèéí àðãûí ä¿ðì¿¿ä” áîëîí “Àìèà õîðëîõóé” á¿òýýë
ýë ïàðàäèãìûí òàíèí ìýäýõ¿éí ýõ ñóðâàëæ áîëäîã áàéíà.
2. Ýíý ïàðàäèãìûí ãîë òºâëºðºë (focus) íü íèéãìèéí áàðèìò áýëò
áóþó íèéãìèéí òîìîîõîí ñîöèàëü èíñòèò¿ö, ñîöèàëü á¿òö¿¿ä áºãººä
ýäãýýð áàðèìò ñýëò õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàë õèéãýýä ¿çýë áîäîë, ¿éëäýëä
øèéäâýðëýõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã ãýæ ¿çíý.
3. Ýë ïàðàäèãìûí õ¿ðýýíä ÿðèëöëàãà-àíêåòûí àñóóëãà áîëîí ò¿¿õýí
õàðüöóóëàëòûí àðãóóä ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã áºãººä þìñ ¿çýãäëèéã
áèäíèé àæèãëàëòàä ºðòºæ áàéãàà ãàäààä øèíæ òýìäýã äýýð íü
òóëãóóðëàí ä¿ðñëýí çóðàãëàõ íü ò¿ëõ¿¿ áàéíà.
4. Á¿òýö-ôóíêöèîíàëèçì áîëîí çºð÷èëäººíèé îíîë íü ýíýõ¿¿
ïàðàäèãìûí òóëãóóð îíîëóóäûã á¿ðä¿¿ëíý. Ò¿¿í÷ëýí ñèñòåìèéí ¿çýë
áàðèìòëàë ìºí õàðüÿàëàãäàíà.
Ýíýõ¿¿ ïàðàäèãìûí òóëãóóð îíîëóóäûí ¿¿äíýýñ ãýìò õýðãèéí ºñºëòèéí
øàëòãààíûã ìàêðî ò¿âøíèé áóþó òóõàéëáàë, àæèëã¿éäýë, ÿäóóðàë,
çàñàãëàë, ñòàòóñ ººð÷ëºõèéí òºëºº çºð÷èë òýìöýë çýðýã ñèñòåìèéí
øèíæòýé õ¿÷èí ç¿éëñýýñ õàìààðíà õýìýýí ¿çýæ, óëìààð ¿ð äàãàâðûí õóâüä
íèéãìèéí ñèñòåìèéí òîãòâîðòîé áàéäàë, çºâøëèéã àëäàãäóóëàí óëìààð
õÿìðàë ñ¿éðýëä õ¿ðãýõ àþóëòàé õýìýýí ¿çäýã áàéíà.
Îð÷èí ¿åèéí ñîöèîëîãèéí õî¸ðäîã÷ òîìîîõîí ïàðàäèãì áîëîõ
äåôèíèöèéí ïàðàäèãìûí õóâüä:
1. Ãåðìàíû ñîöèîëîãè÷ Ì.Âåáåð áîë ýíýõ¿¿ ïàðàäèãìûí ñîíãîäîã
òºëººëºã÷ íü áºãººä ò¿¿íèé “Îéëãîæ áóé ñîöèîëîãè” áîëîí
“Íèéãìèéí ¿éëäëèéí òóõàé” á¿òýýë¿¿ä íü ìýäëýãèéí ýõ ñóðâàëæ íü
áîëíî.
2. Ñîöèîëîãèéí ñóäëàãäõóóí áîë õ¿ì¿¿ñèéí ¿éëäýë, õàðèëöàí ¿éëäýëä
òºâëºðºõ ¸ñòîé áºãººä òýäãýýð àãóóëàãäàæ áóé ñóáúåêòèâ óòãà ó÷èð
áîë òàíèí ìýäýõ¿éí ¿íäñýí àñóóäàë þì ãýñýí áàéð ñóóðèàñ ýë
ïàðàäèãì õàíäàíà.
3. ßðèëöëàãà, àíêåò àñóóëãûí çýðýãöýý àæèãëàëòûí àðãà òóñ ïàðàäèãìûí
ñóäàëãààíû àðãûí ¿íäñýí ÿñ ìîäûã á¿ðä¿¿ëíý.
4. Òóëãóóð îíîëûí õóâüä ôåíîìåíîëîãè ñîöèîëîãè, ñèìâîëèê
èíòåðàêöèîíèçì áîëîí ýòíîìåòîäîëîãè õàìààðíà.
Íèéãìèéí äåôèíèöûí ïàðàäèãìûí òóëãóóð îíîëûí õ¿ðýýíä ãýìò
õýðãèéã òàéëáàðëàõäàà áèäíèé ºäºð òóòìûí àìüäðàëûí òóðøëàãààñ ¿¿äýí
òàéëáàðëàõûã ýðìýëçäýã áºãººä áèå õ¿íèé ñóáúåêòèâ äîòîîä åðòºíöèéã
íýýí èëð¿¿ëýõ, õ¿ì¿¿ñ õîîðîíäûí ¿éëäýëä àãóóëàãäàæ áàéãàà óòãà ó÷èð
(à÷ õîëáîãäîë)-ûã îéëãîõ çàìààð òàéëáàðëàíà. Áèä íýã ë ¿éëäëèéã îëîí
ÿíçààð îéëãîí õ¿ëýýæ àâ÷ áàéäàã áºãººä æèøýý íü, óëààí ãýðëýýð óóëçâàð
íýâòýð÷ áàéãàà ìàøèíûã õàðñàí õ¿í óã ¿éëäëèéã ä¿ðýì çºð÷èæ, óëìààð

27
îñîë àâààðò õ¿ðãýõ àþóëòàé õýìýýí ¿çäýã àòëàà õýðýâ òóõàéí ìàøèí íü
òóñãàé äîõèîëîëòîé, ò¿¿íýý àñààñàí áîë õýâèéí áàéõ ¸ñòîé ç¿éë ìýòýýð
õ¿ëýýæ àâäàãòàé èæèë.
Ñîöèîëîãèéí ãóðàâäàõ ¿íäñýí ïàðàäèãì áîë ñîöèàëü çàí ¿éëèéí
ïàðàäèãì àãààä ¿íäñýí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí äàãóó àâ÷ ¿çâýë:
1. Ñîíãîäîã òºëººëºã÷, ýõ ñóðâàëæèéí õóâüä Á. Ñêèííýð áîëîí ò¿¿íèé
áèõåâèîðèñò ÷èãëýëýýð òóóðâèñàí á¿òýýë¿¿ä îðíî.
2. Ñîöèîëîãè íü õ¿íèé çàí ¿éëä àíõààðëàà õàíäóóëàõ ¸ñòîé õýìýýí
¿çäýã áºãººä óðàìøóóëàë õèéãýýä øèéòãýë íü õ¿íèé àëèâàà çàí ¿éë
¿éëäëèéã óðüä÷èëàí íºõöºëä¿¿ëäýã ãýæ ¿çíý.
3. Ýë ïàðàäèãìûí ñóäàëãààíû ¿íäñýí àðãà áîë òóðøèëòûí àðãà áºãººä
4. Òóëãóóð îíîëóóäûí õóâüä áèõåâèîðèñò ñîöèîëîãè, ñîëèëöîîíû îíîë,
ðàöèîíàë ñîíãîëò áîëîí ñ¿ëæýýíèé ¿çýë áàðèìòëàëóóä îðíî.
Áèõåâèîðèñò ñîöèîëîãèéí ¿¿äíýýñ ãýìò õýðãèéã òàéëáàðëàõäàà ¿éëäýã÷
ýòãýýäèéí çàí ¿éë, ò¿¿íèéã á¿ðýëäýí òîãòîõîä íºëººëñºí ãýð á¿ëèéí îð÷èí,
íèéãýìøëèéí îíöëîã çýðýã ñîöèàëü õ¿÷èí ç¿éëòýé õîëáîí òàéëáàðëàäàã
áàéíà. Ñ¿¿ë ¿åèéí áèõåâèîðèñò ÷èãëýëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí äîòîð ãýìò
õýðãèéã ðàöèîíàëü ñîíãîëòûí îíîë ¿¿äíýýñ áóþó ãýìò õýðýã ¿éëäýæ îëæ
àâ÷ áîëîõ àøèã õîíæîî, îëç îìîã çýðãèéã óðüä÷èëñàí òîîöñîí, óõàìñàðòàé
¿éëäýë õýìýýí ¿çýõ õàíäëàãà äàâàìãàéëàõ áîëæ áàéíà (Deflem; 2009).
Æèøýýëáýë, àâëèãà àâ÷ áàéãàà àëáàí òóøààëòàí ãýìò õýðýã ¿éëäýæ áóéãàà
ñàéòàð óõàìñàðëàæ áàéäàã áºãººä õóóëü áóñààð áàÿæèõ ãýñýí ýðìýëçýëäýý
õºòëºãäºí ýë ¿éëäëèéã õèéæ, óëìààð çîõèõ øèéòãýëýýñ çàéëñõèéõ ¿¿äíýýñ
áàðèìò áè÷ãèéã õóóðàì÷ààð ¿éëäýõ çýðãýýð äàõèí ãýìò õýðýã ¿éëäýæ áàéäàã
áàéíà.
1. Îíîë áîëîí ò¿¿íèé õýðýãëýý ãýæ þó áîëîõûã òàéëáàðëàíà óó?
2. Ýõýí ¿åèéí ñîöèîëîãèéí îíîëûí ñýòãýëãýýíä áàéãàëèéí óõààíû
îíîë àðãà ç¿éí ¿ç¿¿ëñýí íºëºº, øàëòãààí, îíöëîãûã òàéëáàðëàíà
óó?
3. Ïîçèòèâèçì ãýæ þó áîëîõ ò¿¿íèé ñîöèîëîãèéí îíîëûí ñýòãýëãýýíä
ýçëýõ áàéð ñóóðèéã òàéëáàðëàíà óó?
4. Õ¿íèé íèéãýì, áàéãàëü õî¸ðûã ÿëãààòàé õýìýýí ¿çñýí Ì.Âåáåð,
Ã.Çèììåë íàðûí ¿çýë áàðèìòëàëûí îíöëîãûã ïîçèòèâèçìòýé
õàðüöóóëàõ çàìààð òîäîðõîéëíî óó?
5. Ïàðàäèãì ãýæ þó áîëîõûã òàéëáàðëàíà óó?
6. Ñîöèîëîãèéí ¿íäñýí ïàðàäèãì, òýäãýýðèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã
òàéëáàðëàíà óó?

28
ÑÎÖÈÎËÎÃÈ
1. Ìºíõáàò Î (2008) Ñîöèîëîãèéí îíîë. ÓÁ., UB ïðèíòèíã
2. Ãèääåíñ À (2006) Ñîöèîëîãè. ÓÁ., Àäìîí
1. Ìºíõáàò Î (2008) Ñîöèîëîãèéí îíîë. ÓÁ., UB ïðèíòèíã
2. Deflem M (2009) Sociology of Law: Visions of a Scholarly Tradition.
Cambridge University Press.
3. Ritzer G. (1996) Sociological theory. The McGraw- Hill Companies,
Inc. pp111
4. Walsh.J (2006) Theories for direct social work practice. Second
Edition. WADSWORTH Cengage Learning
5. Chafetz, J.S (1987) The role of theory in sociology. In R.L.Curtis, Jr
(Ed.) Sociology: Persons and Process in social context (pp. 24-38).
Dubuque, IA:KendallHunt.
6. Ñïåíñåð.Ã (1998) Îïûòû íàó÷íûå, ïîëèòè÷åñêèå è ôèëîñîâñêèå.
Ïåð ñ àíã. Ìí:Ñîâðåìåííûé ëèòåðàòîð.
7. Îñèïîâ Ã.Â. (1998) Èñòîðèÿ ñîöèîëîãèè â Çàïàäíîé Åâðîïå è
ÑØÀ. Ó÷åáíèê äëÿ âóçîâ. Ì:Èçä ãðóïïà Íîðìà-Èíôðà

29
Á¯ËÝÃ-III. Íèéãýì, ò¿¿íèé àíãèëëóóä
Õè÷ýýëèéí
íýð
Õè÷ýýëèéí
õýëáýð
Óäèðòãàë Íèéãìèéí õýâ ìàÿãèéí àíãèëëóóä 2 Ëåêö
Ñýäýâ - 1: Íèéãìèéí õýâ ìàÿãèéí àíãèëëóóä
Õè÷ýýëèéí çîðèëãî: Ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààí äàõü íèéãýì,
ñî¸ëûí õýâ ìàÿãèéí çàðèì ¿íäñýí àíãèëëûí òàëààð ìýäëýã îëãîõ áà ¿¿íäýý
òóëãóóðëàí íèéãìèéí òîäîðõîé ¿çýãäë¿¿äèéã òóõàéí íèéãìèéíõ íü áîëîîä
öàã ¿å, äýâñãýð ñî¸ëûíõ íü îíöëîãòîé çºâ óÿëäóóëàí øèíæëýõ ÷àäâàð
ñóóëãàõ
™™ Íèéãýì
™™ Íèéãìèéí õýâ ìàÿã
™™ Îð÷èí ¿åèéí ºìíºõ íèéãýì (Premodern)
™™ Îð÷èí ¿åèéí íèéãýì (Modern)
™™ Îð÷èí ¿åèéí äàðààõ íèéãýì (Postmodern)
™™ Õîòæèëò
™™ Ðàöèîíàëèçì
™™ Ìýäýýëëèéí íèéãýì
™™ Õýðýãëýýíèé íèéãýì
™™ Äàÿàðøèë
™™ Íèéãìèéí õýâ ìàÿãèéí àíãèëëóóä íü íèéãìèéí ¿çýãäë¿¿äèéã
õèéñâýð áóñ òîäîðõîé áàéäëààð øèíæëýõèéí ¿íäýñ áîëîõ íü
™™ Íèéãìèéí õýâ ìàÿãèéí àíãèëëûí æèøýýí¿¿ä. À. Ãèääåíñ: Îð÷èí
¿åèéí ºìíºõ, Îð÷èí ¿åèéí, Îð÷èí ¿åèéí äàðààõ íèéãýì
™™ Äàÿàðøèë ºíººãèéí äýëõèé äàõèíû îíöëîõ øèíý íºõöºë áàéäàë
áîëîõ íü
Íèéãìèéí õýâ ìàÿãèéí àíãèëëóóä íü íèéãìèéí ¿çýãäë¿¿äèéã
õèéñâýð áóñ òîäîðõîé áàéäëààð øèíæëýõèéí ¿íäýñ áîëîõ íü
Ñîöèîëîãèéí øèíæëýõ óõààí íü ¿çýãäë¿¿äèéã åðºíõèé áóñ òîäîðõîé
áàéäëààð ñóäëàõûã ÷óõàë÷èëäàã. ªºðººð õýëáýë, íèéãìèéí àëèâàà ¿çýãäëèéã
òîäîðõîé ò¿¿õýí öàã õóãàöàà, ñî¸ëûí îðîí çàéä àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé ãýñýí ¿ã.
¯¿íèé ó÷èð, õ¿í òºðºëõòíèé òóóëæ èðñýí íèéãì¿¿äèéã àëü áîëîõ äîòðîî
á¿ðýí àãóóëñàí òèéì íèéãìèéí õýâ ìàÿãèéí åðºíõèé àíãèëàëòàé òàíèëöñàí

Sotsiologi nom

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

More from Хишигтөгс А.

More from Хишигтөгс А. (17)

Sotsiologi nom