UC

1. МОНГОЛ УЛСЫН УУР
АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТ,
ПАРИСИЙН ГЭРЭЭ БА COP21
Ц.ГЭРЭЛТ-ОД
Гадаад хамтын ажиллагааны хэлтэс, БОНХАЖЯ2016 оны 02 сарын 23

2. Хүлэмжийн үзэгдэл

3. Агаар мандал дах хүлэмжийн хийн
хуримтлал сүүлийн 2000 жилд

4. Äýëõèéí àãààðûí äóíäàæ òåìïåðàòóðûí
ººðчëºëò, с¿¿ëèéí 150 æèëä
Хамгийн халуун 12 жил:
1998,2005,2003,2002,2004,2006,
2001,1997,1995,1999,1990,2000

5. Агаар дахь нүүрхүчлийн хий (CO2 )-н
хэмжээ 400 ppm нэгжид тулж ирлээ
1958 оноос хойш хэмжсэн
агаар дахь СО2-ийн агуулга
Сүүлийн 300 жилийн агаар дахь
СО2-ийн агуулга
Тайлбар: Агаар дахь СО2-ийн агуулгыг 1958
оноос өмнөх хугацаанд мөсний дээж авч
тодорхойлсон бол түүнээс хойшх утгыг Мауна
Лоа –ийн лаборатрид багажаар хэмжсэн байна.
!!!
316 ppm
2013 оны 4 сарын 25
399.79 ppm
280 ppm

6. Монгол орны уур амьсгалын өөрчлөлт
 48 цаг уурын станцаас авсан мэдээллээр Монгол орны агаарын дундаж температур сүүлийн 70
гаруй жил 2.07°C нэмэгдсэн байна.
 4 улиралын температур нэмэгдэж байна. Хур тундасны хэмжээ өвлийн улиралд ихсэж, зуны
улиралд өөрчлөлтгүй байхаар төлөвтэй байна.
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
1940
1943
1946
1949
1952
1955
1958
1961
1964
1967
1970
1973
1976
1979
1982
1985
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
2009
2012
Агаарынжилийндуднаж
температур,градус
-50
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
50
1940
1943
1946
1949
1952
1955
1958
1961
1964
1967
1970
1973
1976
1979
1982
1985
1988
1991
1994
1997
2000
2003
2006
2009
2012
Жилийннийлбэрхуртунадас,мм
Жилийн дундаж хур тундасны хэмжээ
Агаарын дундаж температур
Өнөөгийн уур амьсгалын өөрчлөлт
2020 2040 2060 2080 2100Temperaturechange,0
C
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
RCP8.5
RCP4.5
RCP2.6
2020 2040 2060 2080 2100
Temperaturechange,0
C
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
RCP8.5
RCP4.5
RCP2.6
2020 2040 2060 2080 2100
Precpitationchange,%
-50
0
50
100
150
RCP8.5
RCP4.5
RCP2.6
2020 2040 2060 2080 2100
Precipitationchange,%
-50
0
50
100
150
RCP8.5
RCP4.5
RCP2.6
Ирээдүйн хандлага
(Эх сурвалж: MARCC 14).

7. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөлөл:
Усны нөөц
 2011 онд хийгдсэн гадаргын усны тооллогын дүнгээс үзэхэд 6646 голын 551 нь, 3613
нуур цөөрөмийн 483 нь, 10557 рашаан булгийн 1587 нь ширгэж үгүй болсон байна
 Монгол орны гадаргын усны тооллогыг ус багатай жилүүд 2003, 2007 он, багавтар
услагтай 2011 онд тус тус хийжээ. Гол мөрний услагтай уялдан хатаж, ширгэсэн гол,
нуур, тойром, булгийн тоо 2011 онд өмнөх онуудтай харьцуулахад харьцангуй бага
байна.
Монгол орны гол мөрний усны урсацын хэлбэлзэл
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
1975 1985 1995 2005 2015
V,cub.km
Long-term average V, cub.km/year

8. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөлөл:
Цэвдэг
 Монгол улсын нийт газар
нутгийн хөрсний 63%
цэвдэгтэй.
 Сүүлийн 30 гаруй жилд
Монгол улсын хойд
нутгуудаар цэвдгийн
температур өсөх зүй
тогтолтой ажиглагдсан байна.
Хэнтий хангайн уулархаг бүс
нутагт 0,1-06 см, Хөвсгөлийн
уулархаг бүс нутагаар 0,6-1,6
см нэмэгдсэн байна.
 Монгол орны зүүн хэсгээр
сүүлийн 90 жилийн хугацаанд
улирлын цэвдэгийн хэмжээ
10-20 см-ээр багассан байна.

9. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөлөл:
Цөлжилт
 Гео экологийн хүрээлэнгийн сансарын хиймэл дагуул ашиглан хийсэн
судалгаагаар Монгол улсын нийт газар нутагийн 72.3% нь цөлжилтөнд их
дунд хэмжээгээр өртөсөн байна.
 Сүүлийн 40 жилд бэлчээрийн талбан өсөлт 20-30% аар буураад байна.

10. Байгалийн гамшигт үзэгдэл
 Сүүлийн 10 жилд байгалийн гамшигт үзэгдлийн улмаас улс
орны нийгэм эдийн засагт жил бүр ойролцоогоор 50-70 тэрбум
орчим төгрөгийн хохирол учирч байгаа нь өмнөх 10 жилтэй
харьцуулахад бараг 10-14 дахин өссөн тоо юм.
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
19
33
12 13
16
31
28
31
63
48
43
56
47
55
48
44
81
50
45
48 49
57
70
105
123
Агаар мандлаас гаралтай
гамшиг болон
аюулт үзэгдлийн давтамж
хоёр дахин ихэссэн.
Байгаль орчин болон эдийн
засагт сөрөг нөлөө үзүүлж
байна
Монгол улсад тохиолдсон агаар мандлаас гаралтай гамшиг болон
аюулт үзэгдлийн давтамж
(1989-2013 он)

11. Хүлэмжийн хийн ялгаралт ба
сааруулах боломжууд
Нэгж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд зарцуулах эрчим хүч
бүсийн улсуудтай харьцуулахад Монгол улс өндөр байна.
Нэгж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд ялгаруулах хүлэмжийн
хийн хэмжээгээрээ бүсийн улс орнуудтай харьцуулахад
нүүрсний хэрэглээ ихтэй Монгол улс өндөр байна.
Эх сурвалж: Asia Pacific HDR , 2012Эх сурвалж: MARCC, 2014
Монгол улсын хүлэмжийн хийн ялгаралт
0
2,500
5,000
7,500
10,000
12,500
15,000
17,500
20,000
22,500
25,000
27,500
Energy Industrial Processes
Agriculture Waste
TOTAL
Монгол орны хүлэмжийн хийн нийт ялгарлыг
1990-2012 онуудад газар ашиглалт, газар
ашиглалтын өөрчлөлт ба ойн салбараас бусад
салбарууд болох Эрчим хүч, Аж үйлдвэр,
Хөдөө аж ахуй, хог хаягдал гэсэн дөрвөн
салбараар тооцон, үр дүнг мян.тн СО2 экв
нэгжээр илэрхийлж үзүүлэв. 1990 онд нийт
хүлэмжийн хийн ялгарал 21,146 мян.тн байсан
бол зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн жилээс
эдийн засгийн уналтаас шалтгаалан
хүлэмжийн хийн ялгарал 2001 онд хамгийн
бага буюу 14,827 мян.тн СО2 экв байсан.

12. Хүлэмжийн хийн ялгаралт ба
сааруулах боломжууд
Эрчим хүчний хэрэглээ
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Дулаалга
муутай гэр
Дулаалга
сайтай гэр
Дулаалга
муутай
байшин
Дулаалга
сайтай
байшин
1997 оноос
өмнө
баригдсан
орон сууц
1997 оноос
хойш
баригдсан
угсармал
орон сууц
Монголд халаалтын улирал нь 9 сар
үргэлжилдэг бөгөөд барилга, байшин, гэрүүд
нь дулааны өндөр алдагдалтай байна.
Эх сурвалж: НҮБХХ-ийн Барилгын эрчим хүч хэмнэлтийн төсөл
Дулааны хэрэглээ (кВт, цаг / м2)
Эх сурвалж: Эрчим хүчний яам
Аж үйлдвэр,
барилга(40.6
9%)
Тээвэр,
харилцаа
холбоо
(3.07%)
ХАА
(0.78%)
Айл, өрх
(17.68%)
Бусад
(3.47%)
Түгээлтийн
алдагдал
(18.38%)
Станцын
дотоод
хэрэглээ
(15.56%)
Экспорт
(0.38%)
Эрчим хүчний үйлдвэрлэл
ДЦС-уудын үйлдвэрлэсэн нийт цахилгааны 30
гаруй хувийг дотоод хэрэглээ, түгээлтийн
алдагдал эзэлж байна. Дотоод хэрэглээг
бууруулах, алдагдлыг багасгаж үр ашигийг
нэмэгдүүлэх замаар хүлэмжийн хийн
ялгаралтыг бууруулах боломж ихээхэн байна.
Эрчим хүчний хуваарьлалт (2011)Эрчим хүчний алдагдлыг бууруулан үр
ашигийг нэмэгдүүлснээр хүлэмжийн
хийн ялгаралтыг бууруулах боломж их
байна.
Алдагдлыг бууруулан, үр ашигийг
нэмэгдүүлэх

13. Хүлэмжийн хийн ялгаралт ба
сааруулах боломжууд
Сэргээгдэх эрчим хүчийг хөгжүүлэх
Нарны эрчим хүчний жилийн дундаж
хэмжээ нь 1,400 кВт цаг/м2/ жилд
нарны эрчим нь 4.3-4.7 кВт цаг/м2
өдөрт.
Монголд сэргээгдэх эрчим
хүчний (нар, салхи …) арвин их
нөөц байгаа бөгөөд одоогоор
төдийлөн ашиглагдаагүй байна.
Монголд салхиний эрчим хүчний
арвин их нөөц байгаа бөгөөд
салхин эрчим хүчний томоохон
үйлдвэрлэгч болох боломжтой
юм;
Сайнаас маш сайн гэж тооцогдох
салхиний эрчим хүчний нөөц
1,100 ГВт байна.
Эх сурвалж: U.S Department of Energy
Эх сурвалж: Эрчим хүчний яам

14. Уур амьсгалын өөрчлөгдөх үйл явц

15. Хүлэмжийн хийн ялгаралтыг
бууруулах хэрэгцээ шаардлага
2 °C
[IPCC]
НҮБУАӨСК-ийн талуудын 17-р
бага хурлаас ХХ-н ялгаралтыг
бууруулах үйл ажиллагааг
нэмэгдүүлэх, үр ашигтай бага
зардлаар бууруулах боломжыг
олгох зорилгоор одоо байгаа
зах зээлийн механизмууд дээр
нэмэлт байдлаар шинэ арга
хэрэгсэл, механизмыг бий
болгон хэрэгжүүлэх талаар
тохирсон.
Парисийн гэрээ
Үйлдвэржилтийн эринтэй
харицуулахад дэлхий агаарын
дундаж температурын өсөлтийг
2С-д барих, цаашлаад 1,5С-д
барихад хүчин чармайлт
үзүүлэх.
Дэлхийн нийт ХХ-н
ялгаралт
(Гега тн СО2-той
тэнцүү/жилд)
Олон улсын амлалт,
хүлээсэн үүргээ
биелүүлсэн үеийн
хандлага
2100 он гэхэд температурын
өөрчлөлтийг 1,5 градусаас
хэтрүүлэхгүй байлгах ялгаралтын
түвшин/хандлага
Температурын өөрчлөлтийг 2
градусаас хэтрүүлэхгүй байлгахад
шаардагдах ялгаралтын хандлага
Одоо байгаагаараа
явбал бий болох
хандлага
Олон улсад хараахан тогтоогүй
боловч үндэсний хэмжээнд тогтоосон
хамгийн их бууруулах үүрэг хүлээсэн
үеийн санал, бодлогын үеийн
ялгаралтын хандлага
Эх сурвалж: Analytics/PIK, 2012

16. НЭГДСЭН ҮНДЭСНИЙ БАЙГУУЛЛАГЫН
УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТИЙН
ТУХАЙ СУУРЬ КОНВЕНЦИ (НҮБУАӨСК)
Уур амьсгалын өөрчлөлтийг хязгаарлах, дэлхийн агаар мандал дахь хүлэмжийн хийн агууламжийг
бууруулах, уур амьсгалын өөрчлөлтөнд дасан зохицоход чиглэсэн олон улсын эрх зүйн томоохон
баримт бичиг нь анх 1992 оны 6-р сарын 3-14-нд Рио Дэ Жанейро хотноо зохион байгуулагдсан
НҮБ-ын байгаль орчин ба эдийн засгийн хөгжлийн бага хурлаар гаргасан ͯÁ-ûí Óóð àìüñãàëûí
ººð÷ëºëòèéí ñóóðü êîíâåíöè юм. Энэхүү конвенцид äýëõèéí дийлэнх óëñ (îäîîãèéí áàéäëààð 197 óëñ,
Åâðîïûí õîëáîî áàòëàìæèëñàí) íýãäýí îðñîí байна
Конвенци нь 1992 онд батлагдаж, 1994 оноос хүчин төгөлдөр болсон
Конвенцид нэгдэн орсон талуудыг хавсралтаар нэг, хоёр гэж ангилдаг
Хавсралт 1-ийн орнууд - аж үйлдвэржсэн орнууд болон, шилжилтийн эдийн засагтай орнууд
Өнөөдрийн байдлаар 43 улс.
Хавсралт 2-ын орнууд - хөгжиж буй орнуудад хөгжихөд нь санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх өндөр
хөгжилтэй орнууд
Хавсралтын бус орнууд - хөгжиж буй орнууд, өөрөөр хэлбэл бага орлоготой орнууд.
Конвенцийн эцсийн зорилго нь хийн мандал дахь хvлэмжийн хийн агууламжийг уур амьсгалын
тогтолцоонд хvний vйл ажиллагааны улмаас нөлөөлж болох аюултай тvвшинд хvрэхээргvйгээр
тогтворжуулахад чиглэсэн Конвенцийн холбогдох заалтуудыг хэрэгжvvлэхэд оршино.
Конвенцийн талуудын бага хурал сайд нарын түвшинд жилд 1 удаа, салбар ажлын хэсгүүдийн
(нээлттэй ажлын хэсэг, туслах байгууллагууд) хуралдааныг жилд 2 удаа зохион байгуулдаг.

17. НҮБ-ЫН УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТИЙН СУУРЬ
КОНВЕНЦИЙН КИОТОГИЙН ПРОТОКОЛ
Êèîòîãèéí пðîòîêîë íü конвенцийн ¿íäñýí
çîðèëò áîëîõ õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðëûã
áóóðóóëàõ òàëààð ºíäºð õºãæèëòýé
îðíóóäûí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã тоон
утгаар òîãòîîæ ºãñºí.
Хамтарсан
хэрэгжүүлэлт
Аж үйлдвэржсэн 37 орон болон Европын
холбоо 2008-2012 оны эхний үүрэгт
хугацаанд ХХ-н ялгаралтаа 1990 оны
түвшингөөс дунджаар 5,2% бууруулах
үүрэг хүлээсэн. Ингэхдээ зах зээлийн
3 механизмыг ашиглах
боломжтой болсон.
Цэвэр Хөгжлийн
Механизм
Ялгаралтын олон
улсын худалдаа
Киотогийн протокол
1997 онд тунхаглагдаж 2005 онд хүчин төгөлдөр болсон
Копенгагений тохиролцоо
2009, Дани
Канкуны зөвшилцөл
2010, Мексик
Эдгээрээр улс орнууд Киотогийн протоколыг
үргэлжлүүлэх, температурын өөрчлөлтийг аж
үйлдвэржихээс өмнөх үеийн түвшингөөс
2 градусаас хэтрүүлэхгүй байлгах болон УАӨ-д дасан
зохицох, ХХ-н ялгаралтыг бууруулах арга хэмжээ, түүний
санхүүжилт, технологи дамжуулах механизм бий болгох
талаар ерөнхий тохиролцоонд хүрсэн байна.
ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ШИНЭ МЕХАНИЗМ, ХАНДЛАГУУД

18. НЭГДСЭН ҮНДЭСНИЙ БАЙГУУЛЛАГЫН
УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТИЙН ТУХАЙ СУУРЬ КОНВЕНЦИ
(НҮБУАӨСК)-ийн Талууд

19. Жишээ:
1т СО2-экв = 1 нэгж/кредит
1т СН4 = 21 т СО2-экв = 21 нэгж/кредит
КАРБОНЫ/ХҮЛЭМЖИЙН ХИЙН ЗАХ
ЗЭЭЛИЙН МЕХАНИЗМЫН ҮНДСЭН ЗАРЧИМ
Нэр Химийн томьёо
Дэлхийн
дулаарлын
чадамж
Нүүрсхүчлийн
хий
СО2 1
Метан CH4 21
Азотын исэл N2O 310
Перфторт
нүүрстөрөгчийн
нэгдлүүд
C2F6 9200
C5F12 7500
C6F14 7400
Гексафторт
нүүрстөрөгч
SF6 23900
Усфторт
нүүрстөрөгчийн
нэгдлүүд
CHF3 11700
C3H2F6 6300
C2H3F3 3800
CH2FCF3 1300
C2H2F4 1000
CH2F2 650
CH3F 150
 Хүлэмжийн хийнүүдийг тодорхойлно.
 Хооронд нь харьцуулах үүднээс нэг хэмжигдэхүүнээр
(дэлхийн дулаарлын чадамж) илэрхийлнэ.
 Зах зээл дээр худалдаалагдах стандарт барааг бий болгоно.
Хүлэмжийн хийн дэлхийн дулаарлын чадамж

20. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудлаарх
Засгийн газар хоорондын
мэргэжилтнүүдийн хороо (IPCC)
 НҮБ-ийн Ерөнхий Ассамблейн шийдвэрийн дагуу “Уур амьсгалын өөрчлөлтийн
асуудлаарх Засгийн газар хоорондын мэргэжилтнүүдийн хороо”-г Дэлхийн цаг
уурын байгууллага болон НҮБ-ийн Байгаль орчны хөтөлбөр хамтран 1982 онд
байгуулсан. Мэргэжилтнүүдийн хороо нь үндсэн 3 ажлын хэсэгтэй бөгөөд хэсэг
тус бүр нь тусгай асуудлыг хариуцан ажилладаг. Үүнд:
 Нэгдүгээр ажлын хэсэг: Уур амьсгалын өөрчлөлтийн шинжлэх ухааны
үндэслэл, онолын судалгааны асуудал,
 Хоёрдугаар ажлын хэсэг: Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөлөл, дасан
зохицох асуудал,
 Гуравдугаар ажлын хэсэг: Уур амьсгалын өөрчлөлт, хүлэмжийн хийн
ялгаралтыг бууруулах асуудлыг тус тус хариуцдаг.
 Эдгээрээс гадна улс орнуудын баримтлах Хүлэмжийн хийн тооллого хийх арга
зүйг боловсруулах асуудлыг хариуцсан тусгай ажлын хэсэг ажилладаг.
 Мэргэжилтнүүдийн хорооноос 5-6 жил тутам уур амьсгалын өөрчлөлтийн тухай
ойлголт, мэдээлэл, үйл ажиллагааны үр дүнг нэгтгэн дүгнэсэн үнэлгээний
тайлан, илтгэл, дүгнэлтүүд гаргадаг бөгөөд энэ нь уур амьсгалын өөрчлөлтийн
асуудлаар олон улсын хэлэлцээр явуулах, цаашид авах арга хэмжээний
асуудлаар тодорхой шийдвэр гаргах шинжлэх ухааны гол үндэслэл болж байна.

21. НҮБ-ийн УАӨСК-ийн хүрээнд Монгол улсын
өнөөгийн нөхцөл байдал
Соёрхон баталсан:
- НҮБ-ийн Уур амьсгалын өөрчлөлтийн суурь конвенц (1993)
- Киотогийн протокол (1999)
НҮБ-ийн УАӨСК-ийн зорилгыг хэрэгжүүлэх чиглэлд авах арга хэмжээ:
- Конвенцийн 2015 хэлэлцээрт Монгол улсын оруулах хувь нэмэр (INDCs)
- Хоёр жил тутмын тайлан илтгэл (BUR)
- Гуравдугаар тайлан илтгэл (TNC)
НҮБ-ийн УАӨСК-ийн зорилгыг хэрэгжүүлэх чиглэлд авсан арга хэмжээ:
- Анхдугаар тайлан илтгэл (2001 оны 11 сарын 1 өдөр)
- НАМАг өргөн мэдүүлсэн (2010 оны 1 сарын 28 өдөр)
- Хоёрдугаар тайлан илтгэл (2010 оны 12 сарын 10 өдөр)
- Уур амьсгалын өөрчлөлтийн үндэсний хөтөлбөр (2011 оны 1 сарын 6)
- Technology Needs Assessment (2013)

22. Тогтвортой хөгжлийн зорилтууд
 “БИД ДЭЛХИЙГЭЭ ӨӨРЧИЛЬЕ: 2030 ОН ХҮРТЭЛХ ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖЛИЙН ХӨТӨЛБӨР ”
нэртэй баримт бичиг 2015 оны 09 сарын 25–27 НҮБ чуулганаар батлагдсан.
 Зорилт 13: Уур амьсгалын өөрчлөлт, түүний сөрөг нөлөөтэй нэн даруй тэмцэх үйл ажиллагаа.
 Уур амьсгалын өөрчлөлтийн талаар авах гол арга хэмжээ нь НҮБ-ийн Уур амьсгалын
өөрчлөлтийн тухай суурь конвенци, түүний хүрээнд явагдаж байгаа засгийн газар хоорондын
яриа хэлэлцээрүүдийн хүрээнд явагдана.

23. Парисийн Гэрээ
Парисийн гэрээ болон НҮБУАӨСК-ийн Талуудын 21 дүгээр бага хурлын
үр дүн нь дараах үйл ажиллагаа рүү чиглэсэн:
 Mitigation/Сааруулах – температурыг барих зорилтийг биелүүлэхийн
тулд хүлэмжийн хийг хурдацтай бууруулах,
 A transparency system – уур амьсгалын өөрчлөлтийг тооцох, ил тод
байлгах,
 Adaptation/Дасан зохицох – улс орнуудыг уур амьсгалын
өөрчлөлтийн нөлөөлөлд дасан зохицох чадварыг бий болгох,
 Loss and damage/Алдагдал, Хохирол – улс орнуудыг уур амьсгалын
өөрчлөлтийн нөлөөлөлөөс сэргэх чадавхийг бүрдүүлэх,
 Support/Дэмжлэг – Санхүүжилт болон технологийн дэмжлэг үзүүлэх,
цэвэр хөгжлийг бий болгох
 2015 оны 12 дугаар сарын 12 өдөр Францийн нийслэл
Парис хотод уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх 2020
оноос хойш хэрэгжих гэрээг 195 орон хүлээн зөвшөөрсөн.
 Парисийн гэрээний гол зорилт нь үйлдвэржилтийн
эринтэй харицуулахад дэлхий агаарын дундаж
температурыг 2С-д барих, 1,5С-д барихад хүчин чармайлт
үзүүлэх юм.

24. 24
Үндэсний зорилтот хувь нэмрийн бүтэц
INDC/ Intended nationally determined contribution
Үндэсний зорилтот хувь нэмэр
Хугацаа 2030 он хүртэл
Төрөл Бодлого, арга хэмжээ
Салбар Хүлэмжийн хийн тооллого хийдэг бүх 5 салбар:
1. Эрчим хүч, 2. Аж үйлдвэр, 3. Хөдөө аж ахуй, 4. Газар
ашиглалт ба ой, 5. Хог хаягдал
Хий CO2, CH4, N2O
Хүлэмжийн хийг
бууруулах хэмжээ
Улсын эдийн засгийн хөгжлийн өнөөгийн
сценари (суурь сценари)-ар 2030 оны ХХЯ-ыг
тооцсон утгаас бууруулах
Суурь он 2010
Бүрэлдэхүүн хэсэг ХХЯ-ыг бууруулах, УАӨ-д дасан зохицох,
технологи, санхүүжилт, чадавх бэхжүүлэх

25. Д/д Арга хэмжээ Бодлого, хөтөлбөр
1
Улсын цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх нийт суурилагдсан
чадалд сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийн эзлэх хувийг
2020 онд 20%, 2030 онд 30% болгож нэмэгдүүлэх
-Төрөөс эрчим хүчний
талаар баримтлах
бодлого (2015-2030),
2015
-Ногоон Хөгжлийн
бодлого (2014-2030),
2014
2
Цахилгаан эрчим хүч дамжуулах, түгээх үеийн алдагдал
2012 онд 13.7% байсан ба түүнийг 2020 онд 10.8%, 2030
онд 7.8% хүртэл тус тус бууруулах
3
Хуучин барилгуудын дулааны алдагдлыг 2012 оны
түвшингээс 2020 онд 20%, 2030 онд 40%-иар бууруулах
4
ДЦС-уудын дотоод хэрэглээ 2012 онд 14.4% байсан ба
түүнийг 2020 онд 11.5%, 2030 онд 9.14% хүртэл тус тус
бууруулах
5
Шинээр барих нүүрсний ДЦС-уудад уурын өндөр болон
хэт өндөр параметрын технологи ашиглах замаар
цахилгаан эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн түлшний
зарцуулалтыг 20%-иар бууруулах
Хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах:
Эрчим хүч (цахилгаан, дулаан)

26. Д/д Арга хэмжээ Бодлого, хөтөлбөр
1
Хатуу хучилттай замын сүлжээг өргөтгөх (хатуу
хучилттай авто замын уртыг 2021 онд 8,000км-т, 2030
онд 11,000км-т хүргэнэ)
-УАӨ-ийн үндэсний
хөтөлбөр (2011-2021), 2011
-Монгол улсын Мянганы
хөгжлийн зорилтод
суурилсан үндэсний
хөгжлийн цогц бодлого
(2007-2021), 2007
-Нийслэлийн нийтийн
тээврийг хөгжүүлэх хөрөнгө
оруулалтын хөтөлбөр
(2015),
-Шинэ бүтээн
байгуулалтын зорилтот
хөтөлбөр (2010),
-Үндэсний онцлогт
тохирсон хүлэмжийн хийн
ялгарлыг бууруулах үйл
ажиллагаа (НАМА), 2010
2
Улаанбаатар хотын авто замын сүлжээг сайжруулах
(замын түгжрэлийг 2023 он гэхэд 30-40% бууруулах)
3
Түлшний хэмнэлттэй тээврийн хэрэгслийн нийт
тээврийн хэрэгсэлд эзлэх хувийг 2014 онд 6.5%
байсныг 2030 онд 13%-д хүргэх
4
Улаанбаатар хот болон том хотуудын тээврийн
хэрэгслийг шингэрүүлсэн шатдаг хийн түлшинд
шилжүүлэх, холбогдох стандартыг боловсруулах
5
Бүх төрлийн машин, тэдгээрээс ялгарах хийн
агуулгыг хэмжих, тооцох, зөвшөөрөгдөх хэмжээг
тогтоох стандартыг боловсруулж нэвтрүүлэх
Хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах:
Эрчим хүч (тээвэр)

27. Парисын Хэлэлцээрт Монгол улсын оруулсан
Үндэсний зорилтот хувь нэмэр (ҮЗХН)
Даян дэлхийн уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруулах үйлсэд Монгол улсын
оруулах хувь нэмэр нь 2030 он хүртэл уур амьсгал, нийгэм-эдийн засгийн бүх
салбарт баримтлах бодлого, хэрэгжүүлэх арга хэмжээгээр тодорхойлогдоно.
• Дээрх гол арга хэмжээнээс гадна зарим нэмэлт арга хэмжээг оруулсан.
• Нэмэлт арга хэмжээнд:
• Гэр ахуйн халаалтын системийг сайжруулж, түлш шатаалтыг багасгах
замаар агаарын бохирдол, ХХЯ-ыг бууруулах,
• Хог хаягдлын салбарт хогийг дахин ашиглах, эрчим хүч үйлдвэрлэх,
менежментийг сайжруулах арга хэмжээг тусгасан төлөвлөгөө
боловсруулах,
• Ойн салбарт үндэсний ойн тооллогын үр дүнд тулгуурлан ХХЯ-ын
шингээлтийг нэмэгдүүлэх, мөн төрөөс ойн талаар баримтлах бодлогод
ойн салбарын ХХЯ-ыг 2020 онд 2%, 2030 онд 5%-иар бууруулахаар
төлөвлөсөн гэх мэт.
• Монгол улс ҮЗХН-т оруулсан бүх бодлого, арга хэмжээг хэрэгжүүлсэн
тохиолдолд ҮЗХН-ийн биелэлт хангагдана.

28. Хүлэмжийн хийн ялгарал
ХАА,
29.2%
Аж
үйлдвэр,
6.2%
Эрчим
хүч,
63.9%
Хог
хаягдал
0.7%
2010
21.9 Мегатонн CO2-экв.
ХАА,
13.4%
Аж
үйлдвэр,
4.5 %
Эрчим
хүч,
81.5%
Хог
хаягдал
0.6 %
2030 (хандлага)
51.2 Мегатонн CO2-экв.
LEAP (Long–range energy alternatives planning system)-загвар нь эрчим хүчний хангамж-
хэрэглээг хамтад нь загварчлах ба эрчим хүчний салбараас ялгарч буй хүлэмжийн хий
болон бусад хийнүүдийг тодорхойлохоос гадна эрчим хүчний хөгжлийн янз бүрийн
сценариудыг төсөөлж болдог загвар юм.

29. Үндэсний зорилтот хувь нэмэр буюу хүлэмжийн
хийн ялгарлыг бууруулах боломж
• Үндэсний зорилтот хувь нэмрийн баримт бичигт тусгасан ХХЯ-ыг
бууруулах дээрх арга хэмжээг хэрэгжүүлснээр 2030 оны үед ХХЯ
7.3 Мегатонн СО2-экв.-аар буурах ба энэ нь эдийн засгийн хөгжлийн
өнөөгийн буюу суурь сценариар тооцсон утгаас 14%-иар буурах
магадлалтай.
20
30
40
50
2010 2015 2020 2025 2030
Хүлэмжийнхийнялгарал,MтнCO2-экв.
BAU
Mitigation scenario
Эрчим хүч: Дулаан,
цахилгаан:
4.9 Mегатонн CO2-экв.
Аж үйлдвэр:
0.7 Mегатонн CO2-экв.
Эрчим хүч: Тээвэр:
1.7 Mегатонн CO2-экв.
Буурах боломж
2030 онд ХХЯ-ын нийт
хэмжээ 14%-р буурна

30. Уур амьсгалын өөрчөлтөд дасан зохицохуй
• Монгол улсын ҮЗХН-т УАӨ-д дасан зохицохуйн зорилго, зорилтыг
тодорхойлж, тогтвортой хөгжил, үндэсний дархлааг дэмжих санхүүжилт,
чадавх, технологийн хэрэгцээг оруулсан.
• УАӨ-өөс байгаль орчин, түүний нөөц, экосистем, нийгэм-эдийн засгийн гол
салбаруудад үзүүлэх өнөөгийн нөлөөлөл, ирээдүйн үнэлгээгээр УАӨ-д
хамгийн эмзэг нь:
• Мал аж ахуй, бэлчээр,
• Газар тариалан,
• Усны нөөц,
• Ойн нөөц,
• Байгалийн гамшгийн менежмент.

31. Үндэсний болон салбарын дасан
зохицохуйн зорилго, зорилт
• Мал аж ахуй, бэлчээр. Бэлчээрийн менежментийг сайжруулах замаар
экосистемийн тэнцвэрт байдлыг хадгалах.
• Газар тариалан. Усалгаагүй тариаланд цулгуй уриншийн хувийн жинг
бууруулах, хөрсний чийгийн алдагдлыг багасгах, дунд оройн болцтой
таримлын сортуудыг тариалах, усалгаатай тариаланг нэмэгдүүлэх, ус бага
зарцуулдаг технологуудыг нэвтрүүлэх.
• Усны нөөц. Усны нөөц, урсацын 70% бүрдэх гол мөрний сав газрын эхийг
улсын тусгай хамгаалалтад авч Монгол орны усны нөөцийг зүй зохистой
ашиглах, сав газрын нэгдсэн менежментийг сайжруулах.
• Ойн нөөц. Ойн хомсдол, доройтлын эрчмийг бууруулж, ойжуулалт, ойн
тогтвортой менежментийг хэрэгжүүлэх.
• Байгалийн гамшгийн менежмент. Гамшгийг тэсвэрлэх, хохирол багатай
даван туулах чадавхыг нэмэгдүүлж байгаль орчин, нийгэм-эдийн засагт
учруулах хохирлыг бууруулах.

32. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн
хууль эрх зүйн орчин (1/2)
 Монгол улсын үндсэн хууль;
 Агаарын тухай хууль /шинэчилсэн/ (2012,
1995);
 Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль (1995,
2007);
 Гамшгаас хамгаалах тухай хууль, 2003;
 Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал;
 Монгол улсын XXI зууны тогтвортой
хөгжлийн хөтөлбөр (MУТХХ 21);
 Монгол улсын мянганы хөгжлийн зорилтууд;

33. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн
хууль эрх зүйн орчин (2/2)
 Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан –
Үндсэний хөгжлийн цогц бодлого, 2008;
 Ногоон хөгжлийн бодлого (2014), түүнийг
хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө, 2016
 Төрөөс экологийн талаар баримтлах бодлого;
 Тогтвортой хөгжлийн үндэсний хөтөлбөр;
 Төрөөс хүнс, хөдөө аж ахуйн талаар баримтлах
бодлого;
 Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого;
 Бусад бодлого, стратеги, хөтөлбөрүүд.

34. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн
үндэсний хөтөлбөр
 УАӨҮХ нь УИХ-ын 2011 оны 1 дүгээр сарын 6-ны өдрийн 02 дугаар
тогтоолоор батлагдсан.
 Хөтөлбөрийн зорилго нь байгаль орчны тогтвортой байдал, уур
амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицсон нийгэм, эдийн засгийн
хөгжлийг хангах, улс орны эмзэг байдал, эрсдлийг бууруулах,
хүлэмжийн хийн ялгаралтыг бууруулах хийгээд эдийн засгийн үр
нөлөө, бүтээмж болон “ногоон өсөлт”-ийн бодлогын хэрэгжилтийг
дэмжихэд оршино.
 УАӨҮХ-ийг хэрэгжүүлснээр Монгол улсад уур амьсгалын өөрчлөлтөд
дасан зохицох чадавхийг бий болгон ногоон эдийн засгийн өсөлт,
хөгжлийн бодлого хэрэгжих үндэслэл бүрдэнэ.
 УАӨҮХ-т уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох хийгээд түүний
үр дагаварыг бууруулах, хүлэмжийн хийн ялгаралтыг бууруулах,
бага нүүрс төрөгч бүхий нийгэм байгуулах стратеги болон улс орны
нийгэм, эдийн засгийн голлох салбаруудад авч хэрэгжүүлэх арга
хэмжээнүүд багтсан.

35. 1. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн улмаас гарч байгаа асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн үйл
ажиллагааг дэмжсэн эрх зүйн орчин, бүтэц, зохион байгуулалт, удирдлагын тогтолцоог
бүрдүүлэх;
2. Уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох үндэсний чадавхийг бүрдүүлж, байгаль орчны
тэнцвэрт байдлыг ханган, эдийн засаг, нийгмийн эмзэг байдал, эрсдэлийг үе шаттайгаар
бууруулах;
3. Байгаль орчинд ээлтэй технологи нэвтрүүлэх, үйлдвэрлэл, хэрэглээний үр ашиг, бүтээмжийг
дээшлүүлэх замаар хүлэмжийн хийн ялгаралтыг үе шаттайгаар бууруулж, карбон багатай
эдийн засагт шилжих эхлэлийг тавих /үүнд “карбон багатай эдийн засаг” гэж хүлэмжийн хийн
ялгаралт багатай үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэх явдал давамгайлсан эдийн засгийг хэлнэ/;
4. Уур амьсгалын ажиглалтын сүлжээг өргөтгөх, технологийн шинэчлэл хийх, судалгаа,
шинжилгээ, үнэлгээний ажлыг өргөжүүлэх, боловсон хүчний чадавхийг дээшлүүлэх;
5. Олон нийтийг уур амьсгалын өөрчлөлтийн тухай мэдээллийг хүн амд өгөх, уур амьсгалын
өөрчлөлтийн эсрэг үйл ажиллагаа, арга хэмжээнд идэвхтэй оролцоход нь дэмжлэг үзүүлэх.
Стратеги зорилт
1-р үе шат （2011-2016)
 Уур амьсгалын өөрчлөлтийг сааруулах, дасан
зохицох үндэсний чадавхийг бэхжүүлэх.
 Эрх зүйн орчин, бүтэц, зохион байгуулалт,
удирдлагын тогтолцоог бүрдүүлэх.
 Олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлэх.
2 – үе шат （2017-2021）
 Уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох
боломжит арга хэмжээг хэрэгжүүлэх
 Хүлэмжийн хийн ялгаралтын өсөлтийг
сааруулах үйл ажиллагааг тогтвортой
хэрэгжүүлэх.
Уур амьсгалын өөрчлөлтийн
үндэсний хөтөлбөр

36. Засгийн газарт чиглэл өгөх тухай
Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн зарлиг
 1.1 Холбогдох хууль тогтоомж, Улсын Их Хуралаар батлагдсан Уур
амьсгалын өөрчлөлтийн үндэсний хөтөлбөр, Ногоон хөгжлийн бодлогыг
хэрэгжүүлэх ажлыг эрчимжүүлэх, уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудлыг
улс орны болон салбар, орон нутгийн урт, дунд хугацааны хөгжлийн
хөтөлбөрт тусган хэрэгжилтийг хангах,
 1.2 Уур амьсгалын өөрчлөлтийн улсмаас манай орны байгаль орчин,
эдийн засаг, нийгмийн амьдрал, хүний эрүүл мэндэд үзүүлэх таагүй
нөлөөлөл, үр дагавар, эрсдэлийг нарийвчлан тогтоох, болзошгшй
эрсдэлийг даван туулах, өртөх байдлыг бууруулах, өөрчлөгдөж байгаа
уур амьсгалын нөхцөлд зохицсон аж ахуй, үйлдвэрлэл эрхлэх, ялангуяа
хөрс, бэлчээрийг хамгаалахад чиглэсэн арга хэмжээг бүх шатанд авч
хэрэгжүүлэх,
 1.3 Байгаль орчинд ээлтэй, хаягдал, бохирдолгүй дэвшилтэт техник,
технологи нэвтрүүлэх, байгалийн нөөц баялаг түүхий эд,
бүтээгдэхүүний зохистой ашиглалт, хэрэглээ, үр ашиг, бүтээмжийг
дээшлүүлэх, сэргээгдэх болон цэвэр эрчим хүчний эх үүсвэрийг
нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн үйл ажиллагааг дэмжих,
 1.4 Уур амьсгалын өөрчлөлтийн чиглэлээр олон улсын түвшинд
идэвхтэй оролцож, уур амьсгалын өөрчлөлтөд эмзэг, өртөмтгий хөгжиж
байгаа улс орнуудад шинэ техник, технологи нэвтрүүлэх, болон
санхүүгийн дэмжлэг туслалцаа үзүүлэхэд чиглэсэн төсөл, хөтөлбөрт
хамрагдах,
 1.5 Уур амьсгалын шинэ нөхцөлд зохицон амьдрах, хэвшил, дадлыг бий
болгох талаар иргэд, олон нийт, бүх шатны сургууль, боловсролын
байгууллагыг мэдээллээр хангах, сургалтын хөтөлбөрт оруулах.
2. Энэхүү зарлигийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлыг бүх
шатанд жил бүр улсын төсөвт тусгаж, бусад эх үүсвэрээс санхүүжүүлэх
арга хэмжээ авах, зарлигийн биелэлтийн талаар Монгол Улсын
Ерөнхийлөгч болон олон нийтэд тайлагнаж байхыг Засгийн газар
/Н.Алтанхуяг/-т үүрэг болгосугай.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн
2014 оны 09 дүгээр сарын 16
өдрийн 121 тоот зарлиг

37. Анхаарал тавьсанд баярлалаа