Final
- 2. Уур амьсгалын өөрчлөлт ба агаарын бохирдол
Тухайн нутагт олон
жилийн турш хэвшин
тогтсон цаг агаарын
дундаж төлөв
байдал.
Агаар хөрсний температур,
хур тунадас, чийгшил, салхи
зэрэг үзэгдэл өдөр, хоног, сар
жилээр буюу богино
хугацаанд илрэх тухайн
үеийн цаг агаарын төлөв
байдал.
Байгалийн хүлэмжийн
хийн давхарга дэлхий
дээрх амьд биетүүдэд
амин чухал.
- 3. Хүлэмжийн хий гэж юу вэ?
• Энэ давхаргыг үүсгэгч хийг хүлэмжийн хий
гэх бөгөөд нүүрсхүчлийн хий, усны уур,
метан зэрэг хийнээс бүрддэг.
• Хүлэмжийн хийнд агаар мандалд буй
байгалийн гаралтай хийнээс гадна хүний үйл
ажиллагаанаас үүдэлтэй гэрлийг ойлгох
идэвхтэй хийн хэлбэртэй бодисууд ордог.
- 4. Хүлэмжийн хийн гол үүсгэгчид:
• Нүүрс хүчлийн хий. Нүүрс, газрын тос, бензин
гэх мэт шатах түлшийг шатаах нь
нүүрсхүчлийн хийн ялгарлын гол эх үүсвэр
болдог.
• Метан. Гол эх үүсвэр нь ХАА, шатах түлшийн
олборлолт болон органик хог хаягдлын ялзмаг.
• Азотын дутуу исэл. Гол эх үүсвэр нь ХАА
(ялангуяа азотоор бордсон хөрс болон малын
ялгадас) болон аж үйлдвэрийн үйл ажиллагаа
юм. Дулааруулах нөлөө нь нүүрсхүчлийн хийнээс
310 дахин их.
• Фторт хийнүүд. Гол эх үүсвэр нь аж
үйлдвэрийн үйл ажиллагаа бөгөөд хор хөнөөл нь
азотын дутуу ислээс илүү.
- 5. Уур амьсгалын өөрчлөлт ба агаарын бохирдол
Уур амьсгал байгалийн жам ёсоороо
хэлбэлзэх хугацааны туршид хүний
шууд болон шууд бус үйл ажиллагааны
улмаас дэлхийн хийн мандлын бүтцэд
гарч байгаа өөрчлөлтийн дүнд бий
болсон өөрчлөлтийг хэлнэ.
Хүрээлэн байгаа агаарт шууд хаягдсан,
эсхүл физик, химийн урвалын дүнд
шинээр үүсч бий болсон бохирдуулах
бодисын агууламж нь агаарын чанарын
стандартаас хэтрэхийг агаар бохирдол
гэнэ.
Уур амьсгалын өөрчлөлт Агаарын бохирдол
- 7. Дэлхийн агаарын чанар
2016 онд дэлхийд агаарын
бохирдлоос үүдэлтэй 7 сая
орчим үр зулбалтын
тохиолдол бүртгэгдсэн.
15-аас доош насны 1 тэрбум
хүүхэд орон байраа халаах, хоол
бэлтгэх зорилгоор гал түлэх,
тамхи татах зэргээс үүсдэг
доторх орчны агаарын
бохирдолд өртдөг.
Дэлхийн хүн амын 90 гаруй хувь
нь агаарын бохирдлын түвшин
хүний эрүүл мэндэд ноцтой сөрөг
үр дагавар авчирч байгаа, ДЭМБ-
аас зөвлөсөн хэмжээнээс
хэтэрсэн газар оронд амьдарч
байна.
15-аас доош насны
хүүхдүүдийн 93 хувь нь тэдний
эрүүл мэнд болон амьдралын
чанарт нөлөөлж буй бохирдсон
агаараар амьсгалж байна.
- 8. Агаар бохирдуулагч бодисууд
ТООС, ТООСОНЦОР (PM2.5, PM10)
ХҮХЭРЛЭГ ХИЙ БУЮУ ХҮХРИЙН ДАВХАР ИСЭЛ (SO2)
НҮҮРСТӨРӨГЧИЙН ДУТУУ ИСЭЛ (CO)
АЗОТЫН ДАВХАР ИСЭЛ(NO2, NO) ОЗОН (O3)
- 9. Агаарын бохирдлын эх үүсвэр
Ахуйн хэрэглээ
Ойн түймэр
Эрчим хүч
Хог хаягдал
Хөдөө аж ахуйн
үйлдвэрлэл
Тээвэр
- 10. 9 сая 600,000
5-аас доош насны
Хүүхэд агаарын бохирдлоос
болж нас бардаг.
Жил бүр
Хүн агаарын
бохирдлоос
шалтгаалан нас бардаг.
93%
Дэлхийн нийт хүн
амын
Бохир агаараар
амьсгалж байна.
Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын
тооцооллоор:
- 11. Экологийн ул мөр
- Глобал га (гга) гэдэг нэгжээр хэмждэг. Энэ нь дэлхийн үржил шимтэй газрыг нийт хүн амын
тоонд хуваагаад гаргаж ирдэг тоо юм.
- Нэг хүний экологийн ул мөр 1,8 гга болон түүнээс доош байхад дэлхийн даацын хүрээнд
байна.
- Одоогийн байдлаар нэг хүний экологийн ул мөр дэлхийн дунджаар 2,7 гга болчихоод байна.
- 2-3 дэлхий хэрэгтэй?
- 15. Хөгжилтэй орны туршлага
Айл болгон гэртээ хогийг
ангилж хийх савтай:
- Дахин боловсруулах
-Ус, ундааны сав
-Шил
-Цаас
-Органик хог
-Аюултай хог
-Бусад
- 17. УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТ
Сүүлийн үед хүний хүчин зүйлс буюу хүний
буруу үйлдлийн нөлөөгөөр дэлхийн уур
амьсгал өөрчлөгдөж, дулаарч, энэ нь хүн
төрөлхтөн болоод манай гарагийн бусад
амьд биетэд аюултай болох тухай маш их
яригдах боллоо. Яагаад тэр вэ?
Сүүлийн 100 жилд дэлхийн дундаж
температур 0.74±0.18°C-аар нэмэгджээ
- 18. УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТИЙН ШАЛТГААН
- Тог цахилгаан, дулаан, халуун ус
- Нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станц, төрөл бүрийн үйлдвэрийн
газар
- Барилга, орон сууц, үзвэр, үйлчилгээний газрууд
- Олон төрлийн цахилгаан хэрэгсэл
- Улс хоорондын тээвэрлэлт, онгоц, том оврын ачааны машин, усан
онгоц
- Ой мод огтолж газар чөлөөлөхөд их хэмжээний хүлэмжийн хий
агаарт ялгарах, төдий хэмжээний нүүрсхүчлийн хийн шингээгч
агуулах устах
- Үхэр, гахай мэт метан ялгаруулдаг амьтад
- 19. УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТ БА
МАНАЙ ОРОН
-Агаарын температур дэлхийн дунджаас хавьгүй хурдтай нэмэгдэж байна
-1940 оноос хойш Монголын дундаж температур цельсийн 2,1°-аар нэмэгдсэн
нь дэлхийн дунджаас даруй 2 дахин өндөр үзүүлэлт.
-Улирлын хэмнэлд өөрчлөлт орох, өмнөхөөсөө эрс тэс болох, зун богиносох
-Мөнх цэвдгийн талбай багассанаас хөрсний чийг буурах, шим тэжээл
доройтох, усны нөөц багасах, гол мөрөн ширгэх.
-Хур тунадас багасч хуурайшилт ихэссэнээр ган гачиг, зуд, түймэр, үерийн
давтамж ихсэх.
- 20. УУР АМЬСГАЛЫН ӨӨРЧЛӨЛТИЙН ҮР ДАГАВАР
- Дэлхийн хур тунадасны горимд өөрчлөлт орох.
- Хэт халуун, хэт хүйтэн, хүчтэй салхи шуурга, үер, ган гачиг, зуд
турхан, цунами, хар салхи зэрэг байгалийн гамшигт үзэгдлийн
давтамж, хүч ихсэх.
- Амьтдын нүүдэл, тархац нутаг мөн өөрчлөгдөж байгаа тухай
судалгаа их байдаг.
- Температур нэмэгдэхэд хэт халалт, хуурайшилтаас болж ойн
түймрийн эрсдэл нэмэгддэг. Хүлэмжийн хий агаарт цацагдаж, тэр
хэмжээний нүүрстөрөгчийн агуулах үгүй болохоос гадна амьдрах
орчин сүйднэ.
- Ундны усны хүрэлцээ муудаж, хүнсний хомсдол үүсэж, халдварт
өвчин үүсэх нөхцөл бүрдэж байна. Мөн ХАА-д уршиг дагуулна.
- 21. Бид юу хийж чадах вэ?
Би өөрөө –
• Ойрхон газар явган болон дугуйгаар явах
• Зурагт, компьютер, бусад цахилгаан
хэрэгслээ ашиглаагүй үедээ бүрэн унтраах
буюу улаан гэрлийг мөн унтрааж байх.
Дэлгүүр явахдаа даавуун тор авч явах, аль
болох гялгар уутнаас татгалзах
• Дэндүү их хувцас хэрэггүй. Юу ч худалдаж
авахгүй өдөртэй байж болно.
• Хувцсаа хатаагчаар биш салхинд, тээлгүүр
дээр хатаах
• Хүн ямар нэг зүйлийг хэрэглэсэн л бол
түүнээс заавал мөр үлдэж байдаг. Иймд
онцын шаардлагагүй зүйл болон
үйлчилгээнээс татгалзах
Ажил, сургуулийн орчинд-
• Гэрэл гэгээ хангалттай үед болон өрөө
тасалгааг 30 минутаас илүү хугацаанд орхиж
гарахдаа гэрлээ унтрааж байх
• Цонхоо байнга нээлттэй байлгахын оронд
агаар нэг удаа сайн оруулаад буцааж хаах
• Компьютер, видео хэрэгсэл, принтер зэргийг
тог хэмнэдэг тохиргоон дээр тавих,
хэрэглэхгүй үед автоматаар унтардаг болгох,
• Ажлаас болон хичээлээс тарахдаа разеткаа
салгаж орхих
• Бараа материалыг аль болох хуванцар бага
орсон, олон жил хэрэглэгдэх, бат бөхийг нь
харж худалдаж авах
• Гадаад орчиндоо ногоон ургамал, мод, зүлэг
тарьж ургуулах
- 22. ОРОН НУТГИЙН ХЭМЖЭЭНИЙ САНАЛ
САНААЧИЛГА
● Эко клуб байгуулах, эко сургууль, эко сум болох, хамтран жилийн төлөвлөгөөгөө боловсруулан
ажиллах .
● Хог хаягдлыг ангилж хаях, цуглуулж тушаах, бүтээл хийх сургалт, тэмцээн зохион байгуулах,
үзэсгэлэн сургалт зохион байгуулах.
● Сар болгоны нэг өдрийг “Eco-Day” болгон, энэ өдрөөр анги бүр ээлжлэн байгаль орчны сэдэвтэй
үйл ажиллагаа санаачлан зохион байгуулж, бусдыг татан оролцуулах. Сургуулийн гаднах орчинд
мод тарих, тарьсан модоо арчлах өдөр, хог цэвэрлэх өдөр, цаас хаяхгүй 7 хоног, хаягдал цаас
цуглуулах 7 хоног, даавуун тор ашиглах өдөр гэх мэт.
● Орон нутагтаа эко-аялал зохион байгуулах .
● Хогоо ангилж сурах, компост хийдэг болох .
● Овоо цэвэрлэх, ойролцоо нь болон зам дагуу мэдээлэл, ухуулга сурталчилгааны самбар
байршуулах. “Хог хаяагүйд баярлалаа”, “Манай сум – хоггүй сум”, “Шил, лааз байгальд шингэхгүй
тул та аваад явна уу”, “Овоон дээр чулуунаас өөр зүйл бүү тавиарай” Үйл ажиллагааны
төлөвлөгөө.
