Төслийн зохицуулагч Б.Энхбаатар

1. “УУЛ УУРХАЙН ДЭД БҮТЦИЙН ХӨРӨНГӨ
ОРУУЛАЛТЫГ ДЭМЖИХ ТӨСӨЛ”
Төслийн Зохицуулагч
Б. Энхбаатар
2014

2. Монгол орны усны нөөц
Гадаргын усны нөөц
Газрын доорх усны нөөц
Өмнөд Говийн бүсэд тогтоогдсон газрын
доорхи усны нөөц,
Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн ус хэрэглээ
Уул уурхайн ус хангамжийн эрэлт хэрэгцээ,
хэтийн төлөв
Уул уурхайн ус хангамжинд тулгамдаж буй
асуудал
Ус хангамжинд тулгамдаж буй асуудлыг
шийдвэрлэх боломж
Алсын зайд гадаргуугийн ус дамжуулсан
олон улсын туршлага
Дүгнэлт, Зөвлөмж

3. № Аймгийн нэр
Нарийвчилан
үнэлсэн нөөц,
м3/өдөр
Таамаг болон
урьдчилан үнэлсэн
нөөц, м3/хон
Газрын доорхи
усны нийт нөөц,
м3/хон
1 Өмнөговь 98,491.51 164,282.02 262,773.53
2 Дорноговь 15,724.2 169,652 185,376.2
3 Дундговь 6,868.4 7,968.7 14,837.1
4 Говь-Сүмбэр 19,333.2 1,202.6 20,535.8
НИЙТ 140,417.31 343,105.32 483,522.63

4. 0
10 000
20 000
30 000
40 000
50 000
60 000
70 000
80 000
Гүнийхоолой
Балгасынулааннуур
ТаванАлд
Гурамсан
Зайрмагтай
Мандал-ОвооУлааннуур
МандахБумбатынхэсэг
Наймантынхөндий
Цагаанцав
Нарангийнхоолой
Шивээ-Овоо
Баруунгол
Оюутолгой Тавантолгой Ухаа худаг Цагаан суварга Шивээ
овоо
Нарийн
сухайт
Усны нөөцийн хэмжээ, м3/хон Нийт тооцоолсон нөөц, м3/хон

5. №
Уул уурхай, үйлдвэрийн
нэр
Хоногийн дундаж ус хэрэглээ, м3 /хон
2010 2015 2020 2025 2030
A Уул уурхай
1 Оюу Толгой 1200 56,039 74,719 93,398 93,398
2 Таван толгой
1693
32,038 46,809 51,840 51,840
3 Ухаа худаг 4,500 5,600 5,600 5,600
4 Шивээ-Овоо 0 31,311 41,748 52,186 52,186
5 Цагаан суварга 31,933 53,222 53,222 53,222
6 Нарийн сухайт 0 0 48,000 60,000 60,000
7 Бусад 56,400 75,200 94,000 117,500
B Эдийн засгийн чөлөөт бүс
1 Замын-Үүд ЭЗЧБ 0 14,080 23,466 23,466 23,466
2 Чойр ЭЗЧБ 0 0 2,500 4,500 4,500
С Хүнд аж үйлдвэр
1 Сайншанд АҮЦ 0 21,391 35,652 35,652 35,652
Нийт 2,893 250,958 408,463 473,564 497,064

6. №
Ус хэрэглээний
төрөл
Ус хэрэглээ
м3/хоног
Ашиглах усны нөөц, м3/хоног
Газрын доорх ус Гадаргын ус
1
Хот, суурин
25,602 15,361 10,241
2 Хөдөө аж ахуйд 475,159 285,095 190,064
3
Уул, уурхай
үйлдвэр
21,045 16,836 4,209
Нийт 521,806 317,292 204,513

7. № Уул уурхайн нэр
Нийт тооцоолсон
нөөц, м3
/хоног
Ус хэрэглээний хэтийн
төлөв /2030/, м3/хоног
Дутагдах усны
хэмжээ, м3
/хоног
1 Оюутолгой 75,168 93,398.40 -18,230.4
2 Тавантолгой 33,014 51,840 -18,826.0
3 Ухаа худаг 4,579.20 5,600 -1,020.8
4 Цагаан суварга 74,243.50 53,222 21,021.5
5 Шивээ овоо 14,408.40 52185.6 -37,777.2
6 Нарийн сухайт 7,641.20 60,000 -52,358.8
Бусад - 117,500 -117,500
Бүгд 209,054 433,746 -201,192
2,893
250,958
408,463
473,564
0
50000
100000
150000
200000
250000
300000
350000
400000
450000
500000
2010 2015 2020 2025
Ус хэрэглээ
Ус
хэрэглээний
өсөлтийн
шугам
307,785
Газрын доорх
усны ашиглалтын
баримжаат нөөц
Өмнөд говийн бүсийн
уул уурхай, үйлдвэр
төвлөрсөн нутаг
дэвсгэрийн хэмжээнд
2017 оноос эхлэн усны
нөөц дутагдаж эхлэхээр
байна.

8. Өмнөд говийн бүс нутгийн одоогийн ба ойрын ирээдүйн усан
хангамжийн гол эх үүсвэр нь газрын доорх ус байна. Гэвч газрын доорх
усны нөөцийн хүрэлцээ хязгаарлагдмал. Жишээ нь:
Оюу толгойн ордыг ашиглахад үйлдвэр бүрэн хүчин
чадлаараа ажиллахад 1250 лс буюу 93,398.40 м3/хоног ус
шаардагдана. Хамгийн ойрхон ашиглахаар төлөвлөгдсөн газар
доорх усны орд болох “Гүний хоолойн” усны ордын нөөц 870 лс
буюу 75168 м3хоногоор нөөц батлагдсан. Дутагдах усны хэмжээ -
18,230.4 м3/хоног байна.
Таван толгойн нүүрсний ордыг ашиглахад 920 лс буюу 82
166 м3хоног ус шаардагдах бол энэ хавьд 200 км радиуст байгаа
нийт ордын нөөц 760 лс буюу 68 000 м3хоног болно.
Цаашид бүс нутгийн нийт усны хэрэглээний шаардлага нь өнөөгийн
тогтоогдсон нөөцөөс илүү байна.
Бүс нутгийн нийт усны хэрэглээ 2025 он гэхэд 521,806 м3/хоног
болно, харин ашиглах нийт усны нөөц: газрын доорх ус 317,292
м3/хоног, гадаргын ус 204,513 м3/хоног байна.

9. Усыг хэмнэлттэй ашиглах технологийг нэвтрүүлэх Усны нөөцийн зохистой хэрэглээг хянах
Уул уурхайн компаниудын усны эх үүсвэрүүдэд усны
нөөцийг хянаж байх зориулалтаар газрын доорх усны
мониторингийн сүлжээг байгуулах ажлуудыг хийхээр
төлөвлөсөн,
“Говийн бүсийн газрын доорх усны менежментийг
бэхжүүлэх” төслийн хүрээнд Говийн бүсийн гурван сав
газрын хэмжээнд одоогийн ашиглагдаж байгаа 5
цооногуудад нэмээд 26 хяналтын цооног гаргаж,
Говийн бүсийн газар доорх усны нэгдсэн мониторинг
хийхээр төлөвлөсөн.
Монгол орны нүүрс баяжуулалтанд ашиглаж буй
усны хэмнэлттэй ашиглалтын нэг жишээ нь
Энержи Ресурс ХХК-ний туршлага юм. Тус
компани Ухаа Худаг нүүрсний уурхайн нүүрс
баяжуулалтанд хаягдлыг усгүйжүүлэх үйлдвэр
ашиглалтанд оруулсанаар баяжуулах
үйлдвэрийн ус ашиглалтын коэффициентийг эрс
өсгөх боломжтой болсон (Энержи Ресурс, 2014).

10. Хувилбар – 1
 Өмнөд говийн бүс нутагт хэрэгжихээр төлөвлөгдөж буй томоохон
төслүүд болон дэд бүтцийг сайжруулах ажлын хүрээнд баригдах хот,
суурин газар, авто болон төмөр зам байгуулагдах газарт хамгийн ойр
оршиж буй газар доорх усны ордуудад баталгаажуулах хайгуулын
гидрогеологийн судалгааны ажил, явуулах, нөөцийг нэмэгдүүлэх
зорилгоор өмнөх судалсан талбай болон судалгааны гүнийг
нэмэгдүүлэх,
 Технологийн усан хангамж, унд ахуйн усан хангамжийн нэмэгдэл
шинэ эх үүсвэрийн зориулалттай хайгуул судалгааны ажлыг газрын
доорхи усны хуримтлал үүсэн бий болохуйц геологи-гидрогеологийн
нөхцөл бүрдсэн газруудад явуулах,

11. Хувилбар 1 – Жишээ:
 Балгасын улаан нуурын усны
нөөцийг өсгөх судалгаа хийх дүгнэлт
гаргасан.
 Наймдайн хөндийд Усны нөөцийн
зөвлөлөөс нөөц өсгөх хайгуул хийх
шийдвэр гаргасан.
Балгасын улаан нуур
Наймдайн хөндий

12. Хувилбар – 2:
 Говийн бүсийн экологийн тогтвортой нөхцлийг хангах зорилгоор ус хангамжийг
хосолмол аргаар чиг бодлогыг тусгаж, ирээдүйн өсөн нэмэгдэх усны хэрэглээнд
гадаргын усны ашиглалтыг нэмэгдүүлэх үүднээс “Орхон-Говь”, “Хэрлэн - Говь”
төслүүдийн хэрэгжилтийг хангах,

13. - “Хэрлэн-Говь” төслөөр 540 км урт хоолой барьж Хэрлэн голоос 1500 л/сек
усыг Шивээ Овоо, Сайншанд, Замын-Үүд, салаа хоолойгоор Цагаан
суварга руу тээвэрлэнэ.
- “Орхон-Говь” төслөөр 740 км урт хоолой тавьж Орхон голоос 2500 лсек
усыг Таван толгой, Оюу толгой болон салаа хоолойгоор Мандалговь,
Даланзадгадыг усаар хангана.
- 2020 онд Өмнөд говийн бүс нутгийн усны нийт хэрэгцээ 6000 л/сек байна
гэсэн тооцоо байдаг, үүний 4000 л/сек нь “Хэрлэн – Говь” болон “Орхон –
Говь” төслийн хүрээнд хангагдана, үлдэх 2000 л/сек усны хэрэгцээг газар
доорх усаар хангах юм.
- Усны хэрэглээний 50% нь уул уурхай, эрчим хүчний салбарууд, 30% нь
газар тариаланд (усжуулсан) хэрэглэгдэхээр байна. Хот суурин болон
хөдөө орон нутгийн хэрэгцээ 7% байна.

14. Эх сурвалж: Престиж групп, 2013
1. Дулаанхарын хөндлүүр - Булган хотоос баруун урд з үгт 35 км зайд Могод Орхон сумын хил орчим
байрладаг.
2. Хишиг-Өндөрийн хөндлүүр - Булган хотоос баруун урд з үгт 30 км зайд Хишиг-Өндөр, Орхон сумын
хилийн зааг дээр байрладаг.
3. Улаан-Овоогийн хөндлүүр - Булган хотоос урд з үгт 20 км зайд, Орхон сумын нутагт, сумын төвөөс
баруун урд зүгт 6 км зайтай байрладаг.
4. Бэрхийн хөндлүүр - Эрдэнэт хотоос баруун урд з үгт 40 км зайд, Булган хотоос зүүн урд зүгт 40 км
зайд Орхон сумын нутагт байрладаг.
5. Улаанхунхын хөндлүүр - Эрдэнэт хотоос зүүн урд зүгт 45 км зайд Булган аймгийн Бүрэгхангай,
Орхон сумын хил орчмын нутаг дэвсгэрт байрладаг.

15. Ливи улсад анх 1983 онд “Хүний гараар
бүтсэн агуу том газар доорх гол”-ыг байгуулах
төслийг санаачилсан бөгөөд анхны усан сан
нь 1989 онд байгуулагдсан. Уг байгууламж
2820 км урт газар доорх хоолой бүхий
байгууламж юм. Уг усны байгууламж нь 500
м-ээс илүү гүнтэй 1300 цооногоос бүрдэнэ.
Өдөрт 6,500,000 м3 талбайг цэвэр усаар
хангадаг байна.
Австрали улсын Мундарин хотод дэлхийн
анхны ус татах байгууламжийг 1896-ээд
оноос эхэлсэн бөгөөд 1903 онд ус хураах
далан Хелена гол дээр бүрэн баригдаж
дууссан. Ус дамжуулах хоолойн урт 9000 км
урт, өдгөө 17 уул уурхайн үйлдвэр, 33
мянган орон нутгийн байгууллага, 8000
фармерийн аж ахуйг 28 сая шоо метр усаар
хангаж байна.

16.  Өмнөд говийн бүсийн уул уурхайн үйлдвэрлэл, аж үйлдвэрийн
парк, эдийн засгийн чөлөөт бүс зэрэг томоохон хэмжээний ус
хэрэглэгчид байрлах нутаг дэвсгэрийн ус хэрэглээг тэдгээр газрын
доорх усны ашиглах боломжтой ордын нөөцөөр хангахад 2017
оноос цааш усны нөөц дутагдах төлөвтэй байна;
 Одоогоор тогтоогдсон газрын доорхи усны ордуудын зэргэлдээ
орших талбайд геологи-гидрогеологийн тааламжтай структур бүхий
талбайд газрын доорхи усны эрэл, хайгуул судалгааны ажлыг
шинээр эхлүүлэх шаардлагатай;
 2030 оны түвшинд бүс нутгийн хэмжээнд уул уурхайн усны
хангамжийн шаардлагыг тооцож үзэхэд 201,192 м3/хоног хэмжээний
ус дутагдах төлөвтэй байна. Энэ дутагдаж байгаа усны хэрэглээний
шаардлагыг гадаргын усаар нөхөх боломжтой.

17. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА