1. Монгол оронд 0.1 км2-аас дээш талбайтай 3500 гаруй цэнгэг болон давст нуур,
3811 гол, 187 мєнх цас, мєс бий. Эдгээр нь Хойд мєсєн далайн, Номхон далайн,
Тєв Азийн гадагш урсгалгvй гэсэн 3 vндсэн ай савд хамрагдаж нийтдээ 590 км3
орчим усны нєєцтєйгєєс зєвхєн Хєвсгєл нуур 381 км3-ийг нь
эзэлдэг байна.
Дэлхийн бусад оронтой харьцуулахад, Монгол орны цэнгэг усны
нєєц нь хvний vйл ажиллагааны нєлєєлєлд харьцангуй бага
єртсєн хэдий ч томоохон хот, суурингуудын орчимд усны
хомсдол, бохирдлын асуудал яригдаж эхлээд байна.
Нєгєєтэйгvvр, нийгмийн хєгжлийн дагуу шинээр vйлдвэр, аж
ахуйн газрууд, усан цахилгаан станц зэрэг томоохон барилга
байгууламж барьж байгуулахтай уялдан усны бохирдол нэмэгдэх,
цэнгэг усны экосистемд хортой нєлєєлєл vvсэх магадлал ихэсч
байна.
Монгол орны усны нийт нєєц нь дэлхийн усны нєєцийн 0.00004
хувийг, гол мєрний усны нєєц нь дэлхийн гол мєрний усны нийт нєєцийн 1.63
хувийг тус тус эзэлдэг байна. Энэ нєєц нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд харилцан
адилгvй тархсан бєгєєд цаг хугацааны дотор маш их хэлбэлздэг байна.
Монгол орны ашиглаж болох боломжит усны нийт нєєц 34.6 км куб, vvний 70
гаруй хувийг гадаргын, 30 хvрэхгvй хувийг газрын доорхи ус тус тус эзэлдэг.
Гэвч манай орны нийт нутаг дэвсгэрийн 69.1 хувийг эзэлдэг говь, хээрийн бvсэд
гадаргын усны сvлжээ бараг байхгvйгээс газрын доорхи усны багахан нєєцєєс
нийт ус хэрэглээний 80 хувийг хангадаг.
Монгол орон усны нєєцєєр багавтар орны тоонд ордог бєгєєд усны нєєцийн
тархац нь жигд биш учраас нэг хvнд ногдох усны нєєц Хэнтий, Сэлэнгэ, Хєвсгєл,
Булган аймагт 45-55,2 шоо.м байгаа нь дэлхийн дунджаас 4-5 дахин их байхад
говийн бvсэд нэг хvнд ногдох усны нєєц дэлхийн дунджаас 10 дахин бага
байдаг.
Гол мєрний жилийн дундаж урсацын 60 хувь нь гадагш хил даван урсах ба vлдэх
хувь нь хєрсєнд нэвчиж, газрын доорхи усыг тэжээх ба говийн нууруудад цутгаж
ууршин шингэдэг онцлогтой. Усны нєєцийн 83,7 хувийг нуур, 10,5 хувийг мєсєн
гол, 5,8 хувийг голын ус тус тус эзлэнэ. Гадаргын усны нєєцийн 85 хувийг
цэнгэг ус, тvvний 93,6 хувийг Хєвсгєл нуурын ус эзэлнэ. Газрын доорхи усны
нєєц баялаг их хэмжээтэй боловч удаан хугацаанд нєхєн сэлбэгддэг vчраас
ашиглаж болох нєєцийн хэмжээ тун бага байдаг бол гадаргын ус буюу голын ус
богино хугацаанд /20 хоногт/ буюу жилдээ 18 удаа солигддог онцлогтой ажээ.
Манай улс 65 мянган км урт 3814 орчим байнгын урсацтай гол горхи, 01км кв-
аас дээш талбайтай 500 км куб эзэлхvvнтэй 3600-аад нуур, 9600 гаруй булаг
шанд, 120 гаруй анагаах vйлчилгээтэй рашаан, 250 орчим рашаан тєст булаг,
659 км2 талбайг бvрхсэн 262 гаруй мєсдєл, мєсєн голтой бєгєєд томоохон гол,
нуурын усны горим, нєєц, чанар судлах 11 станцын 120 шахам харуулын 10-50
жилийн ажиглалтын мэдээ баримтад тулгуурлан гадаргын усны гарал vvсэл,
тэжээлийн зvй тогтол, горим-нєєц, чанарыг судлах, баланс зохиох ажлыг
гvйцэтгэж байна.

2. Монгол орны усны нєєцийг тvvний нєхєн сэргэгдэх хэмжээгээр vр ашигтай
ашиглах ба сав газрын экосистемийг хамгаалах vндсэн дээр усны нєєц, тvvний
бvрэлдэх байгалийн нєхцєлийг хамгаалах шаардлага гарч байна. Энэ нь Монгол
орны усны нєєцийн 70 хувь нь бvрэлдэх Алтай, Хангай, Хэнтэй нуруу, Хєвсгєлийн
уулс, Их Хянганы нуруу зэрэг уул нуруудын єндєрлєг хэсгийг Тусгай
хамгаалалттай газар нутгийн сvлжээнд хамруулан голуудын сав газрын эхний
экосистемийг хамгаалалтад авах байдлаар хэрэгжих vндэстэй.
Сvvлийн 10 гаруй жилд говь-хээр, цєлийн бvсэд ган гачиг байнга тохиолдож
зарим гол горхи, булаг шанд, нуур тvvнчлэн газар доорхи усны нєєц хомсдох
болж, ерєнхийдєє хуурайших, цєлжих явц эрчимжих хандлагатай байгаа нь
дэлхийн уур амьсгалын дулааралт, байгаль орчинд vзvvлэх аж ахуйн vйл
ажилгааны сєрєг нєлєєлєл мэдэгдэхvйц хэмжээнд хvрч єсєж байна.
Одоогийн байдлаар 200 гаруй суурин газрын усны нєєц баталгаажаагvй, тєв
суурин газар оршин суугчдын 38% нь эрvvл ахуйн шаардлага бvрэн хангаагvй
усыг амьдрал ахуйдаа хэрэглэж байгаагаас шvд цоорох, бамбай булчирхайн
vрэвсэл, гэдэсний халдварт євчин ихсэх хандлагатай байна. тvvнчлэн эрvvл
мэндийн яамны гаргасан судалгаагаар усны ерєнхий эрдэсжилтийг бууруулах
шаардлагатай 47 сум, усыг нь зєєлрvvлэх шаардлагатай 27 сум, ундны усны
магнийг нь бууруулах шаардлагатай 99 сум байна.
1930 аад оноос эхлэн нvvдлийн мал аж ахуй, бэлчээрийн усан хангамжийг
сайжруулах зорилгоор 29000 инженерийн хийцтэй худаг, 17000 энгийн уурхайн
худаг байгуулж нийт бэлчээрийн талбайн 64.5 хувийг усжуулсан байжээ. Гэвч
1990 оноос мал аж ахуй эрхлэх систем єєрчлєгдсєн болон ємч хувьчлалын
тодорхой алдаанаас vvдэн олон мянган худаг, уст цэг эвдэрч тоногдон
ашиглалтгvй болсон хийгээд ардын аж ахуйтны малын тоо єссєн болон ашиглаж
болох цєєн хэдэн худгаа бараадан шавж нутагладаг болсноос ойр орчмын
бэлчээрийг талхлан доройтуулж байна.
Хvн амын унд ахуйн хэрэгцээнд жилд 90.5, Yйлдвэрт 222,3сая м куб ус
хэрэглэж, 60 гаруй хувь буюу 200 орчим сая м куб бохир ус гаргаж байна.
Yvний 40 орчим хувийг механик болон биологийн аргаар цэвэрлэж, vлдэх хувийг
шууд байгалд хаяж байна. Гэтэл жилд 131 сая буюу бvх бохир усны 60 гаруй
хувийг цэвэрлэх хvчин чадал бvхий 107 байгууламж байгаа боловч 25 нь огт
ажилгvй, 32 нь хvчин чадлынхаа дєнгєж хагасыг ашиглаж байна. Цэвэрлэх
байгууламжийн ашиглалт, цэвэрлэгээний тvвшин туйлын хангалтгvй, байгаль
орчныг бохирдуулах vндсэн нєхцєл болж байна. Тухайлбал: Богд, Дэлгэрмєрєн,
Туул, Хангал, Хараа, Хэрлэн гол Улаанбаатар хот, аймгийн тєвийн орчимд 5-80км
газарт бохирдсон байна. Тvvнчлэн зарим хот, аймгийн тєвийн 400 гаруй бохирын
цооног дvvрч халих, ил задгай газар, гуу жалганд хуурай хог хаягдал асгах хєдєє
аж ахуйн vйлдвэрлэлд химийн бордоо, гербицид их хэмжээгээр хэрэглэх зэрэг
нь усны эх vvсвэр, байгаль орчныг бохирдуулахад нєлєєлж байна.